«نازارباەۆتىڭ شيقانى جارىلدى، توقاەۆ ونىڭ ىرىڭىنە بىلعاندى»

ساياسي-پالساپالىق ەسسە

بۇل ءوزىن-ءوزى «سۋپەراكادەميك» دەپ اتايتىن الىستاعى كورشى اتايىمنىڭ ايتقان ءسوزى ەدى. اقىلىم جەتپەيتىن، پايىمىم سالماقتاي المايتىن بىردەڭە بولا قالسا، سول كىسىگە سالىپ-ۇرىپ باراتىن ادەتىممەن، قازاق ەلىنىڭ باسىنان وتكەن، ءدۇمپۋى الەمدى دىرىلدەتكەن «قاڭتار قاسىرەتىنىڭ» ءمانىن سۇراي بارعانىمدا ول كىسىنىڭ اۋىزىنان اۋەلى ەستىگەنىم وسى افوريزم.

ويتكەنى، مەن تانىسقاننان بەرى تالاي جولىققانىمدا بۇل كىسى ءسوزىن افوريزممەن باستاپ شەشۋىن سونسوڭ تارقاتاتىن ادەتى.

وسىدان ون جىلداي بۇرىن شارۋاشىلىق ساياجايىما جاقىن كورشى بولىپ تانىسقام-دى. ءتۇر-تۇلعاسىنا قاراپ جاس شاماسىن ايىرا قويۋ قيىن ەدى. «اعا، جاسىڭىز قانشاعا كەلدى؟» دەپ، سۇراعانىم ەسىمدە. سوندا، «و، جاسىمدى ساعان ايتپاق تۇر عوي، ءوزىم ۇمىتقالى قاشان؟!» دەگەندە بەت سۇيەگىنە جابىسقان جۇپ-جۇقا تەرىلەرى ءسال جيىرىلىپ، جۇزىندە جىميعانعا ۇقساس ءپىشىن كورىنگەن-ءدى.

سودان «جاس سانايتىن كەزەڭنىڭ  ءبارى ارتا قالدى، ساباققا بارۋ، ورتا مەكتەپ ءبىتىرۋ، اسكەرگە اتتانۋ، جوعارعى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ، جۇمىسقا تۇرۋ، كەلىنشەك الۋ... ەڭ سوڭىندا زەينەتكە شىعۋ، ەندى جاس سۇراۋدىڭ ءمانى بار ما؟» دەگەندە يەكتەگى كۇزگى قۋارعان سەلەۋ سەكىلدى ونشاقتى تال قۇپ-قۋ ساقالى دىرىلدەپ تۇرعانىن سۇراۋلى جۇزگە ۇقساتقام.

بىراق، قاريا مەنەن جاۋاپ تا كۇتكەن جوق، «ان.و.و.و.ۋ جيىرمانشى عاسىردىڭ العاشقى شيرەگى... زامانداستارىمنان دا، بىرگە تۋعانداردان دا ەشكىم قالعان جوق!» دەپ، ەزۋى جيىرىلدى، كۇلگەنى مەن جىلاعانىنىڭ قايسىسى ەكەنىن اجىراتا الماي، اۋىزىنا ۇڭىلە قارعانىمدا قىزىل يەكتىڭ ورنىندا سارعايا مۇجىلگەن تىستەرى تىزىلە كورىندى. (سوندا، ولە ولگەنشە تۇسپەيتىن جاق سۇيەكپەن قايناسقان سۇيەك-ءتىس دەگەن بولادى، دەيتىن ناعاشىمنىڭ ءسوزى ەسىمە تۇسە كەتكەن)

سول العاشقى تانىسقان ونشاقتى جىل بۇرىنعى ءتۇر-ءپىشىنى تيتتەي دە وزگەرمەپتى.  سىرتىنان ساناپ الۋعا بولاتىنداي ون ەكى جىلىك پەن قابىرعا مەن توسكە قاپتالعان رەزينكەگە ۇقساعان قوڭىرقاي تەرى دە سو قالپى. تەرەڭ قاباقتىڭ استىندا قۇدىقتىڭ تۇبىنەن جىلتىراعان سۋ سەكىلدى كوز جانار دا باسقا دۇنيەدەن قاراپ تۇرعانداي سول باياعى قۇپيا نازار. ادەپ بويىنشا اۋەلى حال-جاي سۇرادىم.

«اعاتاي، كوۆيرۋستان امانسىز با؟» بەت تەرىسى تاعى دا جيىرىلدى، كۇلگەنى شىعار «ءاي، كوۆيرۋس بولماق تۇگىل ودان زورعى بولسا دا وعان دا تاماق كەرەك ەمەس پە!؟ مەنەن ولار نە تاۋىپ جەيدى، ا؟!»

راس-اۋ، دەگەندەي مىرس ەتتىم. گيپەراكادەميكتىڭ ءوزىنىڭ تاماقتانۋى تۋرالى ماعان بۇرىندارى ايتقانى ەسىمە ءتۇستى. «سۋسىنعا تەك، ارتەزيان سۋىن قايناتپاي جىلىتىپ ىشەم، كۇن كوزىن كورمەگەن اشەكىو مەنىڭ كۇن كوزىن كورمەيتىن قان-تامىرلارىمدا بالانس ۇستايدى، نە ارتىق ەمەس نە كەم ەمەس. تاماققا جاڭا ۇيىعان ايران عانا، ول دا دەنەمە كەرەكتى قۋاتتى نولدە ءنول ساقتايدى، ەشقانداي ارتىق-اۋىس جوق»

ەندى، «شيقان» تۋرالى ءافوريزمىن بىلگىم كەلىپ: «ول قانداي شيقان؟» دەيمىن عوي، تاڭدانا.

«شەنەۋنىك» دەگەن شيقان دەيدى. وتىز جىل تاۋەلسىزدىكتە بىزدە شەنەۋنىكتەر ارمياسى شەگىنە جەتە دامىعان ەكەن. ول ءوزى ەل ىشىندە تاعى ءبىر ەلگە اينالعان. ەلباسىنان باستاپ ەڭ تومەنگى اۋىلباسىنا دەيىن ءبىرىن-ءبىرى باسقارعان. ەلباسى جوعارعى شەنەۋنىكتەردى جيىپ الىپ جينالىس اشادى، ول دا الدىن الا جازىلعاندى وقىپ شىعادى، ولار ونى ءبىراۋىزدان ماقۇلدايدى، قارسى پىكىر ايتۋ تۇرىپتى باسى ارتىق سۇراق قويۋ دا بولمايدى، ءبارى اۋىزدان نە شىقسا سونى جازۋمەن جانتالاسىپ وتىرادى، بىراق ويى باسقادا.

بۇل كورىنىس رەسمي تەلەارنالاردان ۇزدىكسىز تارالادى. ال كوپشىلىككە بۇل ءمىنسىز باسقارۋ سەكىلدى تامساندىرادى. بۇعان ەلباسىنىڭ باسى اۋىرىپ بالتىرى سىزدامايدى، بەلى تالىپ جانى قينالمايدى.  وزىنىڭ تاڭداۋلى كادرلارىنىڭ ايتىلعان ءسوزدى ىسكە اسىرىپ، ءوزىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ جاتقانىنا جانى ءسۇيسىنىپ، ءوزىنىڭ دانالىعىنا ءوزى تاڭدانىپ، اتاق-داڭقىنىڭ الەمدى شارلاپ كەتكەندىگىنە مەرەيى تاسى.ى.ى.پ وتىرادى. (الايدا، الاش ارىستارى جاساپ كەتكەن جانكەشتى ءىس-قىزمەتتەردەي ءبىر دە ءىس جاسالمادى)

ەندى، «ءبارىن جازىپ العان» جوعارعى شەنەۋنىكتەر وزدەرىنىڭ تومەنگى جاقتارىنداعىنى جيىپ الىپ تاعى دا ءدال جاڭاعىداي جينالىس جاسايدى، باعىنىشتىلار ءدال جوعارىداعىداي موپ-موماقان قوساقتاعى قويداي بولىپ اۋىزدان نە شىقسا سونى جازىپ الادى. بۇل قولاستىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ «اسقان تارتىپتىلىگىن» كورسەتەدى.

كەلەسى كەزەكتە الگى موپ-موماقان قۇزىرلى شەنەۋنىك اتشاپتىرىم وفيسىنە وزىنەن تومەنگىلەردى شاقىرىپ العاندا قويدان ايبارلى ارىستانعا اينالىپ شىا كەلەدى. ايبىندانا تاپسىرما بەردى. «سولاي دا سولاي ەلباسىنىڭ دانا كورەگەندىگىمەن جوسپارلانعان تاپسىرمانى ورىنداۋعا اتسالىڭىڭدار، ايانباڭدار!» دەپ، ايقايلاڭقىراپ سويلەگەندە ماڭدايى تەرشىپ، اجەپتاۋىر شارشاڭقىراپ قالادى. قىرۋار قىزمەت اتقارعانداي تۇكپىردەگى دەمالىس بولمەسىنە بارىپ، جۇمساق ديۆاندا قيالدانا قالعىپ كەتەدى.

ودان تومەنگى ورىنباساردىڭ ورىنباسارىنىڭ ورىنباسىرى الگى ايتىلعان «دانالىققا تولى» تاپسىرمانى كومەكشىسىنە جازىپ دايار بولدىرۋعا، قول قويدىرىپ الىپ تومەنگىلەرگەرگە جەتكىزۋگە جەدەل تاپسىرما بەرەدى. ەندى، كومەكشىنىڭ كومەكشىسى ونى حاتشى-قىزعا تاپسىرىپ تىنادى. بۇل دا قابات-قابات كەڭ سارايدىڭ ىشىندە وڭاي شارۋا ەمەس، بىرىنە-ءبىرى بەزەكتەپ جۇگىرىپ جۇرگەندە، ءبىرى ۇعىپ، ءبىرى ۇقپاي بىرىنە-ءبىرى ايقايلاسقاندا توق دەنە تەرشىپ، قيمىل جاساپ كورمەگەن كەۋدە ەنتىگىپ-اق قالادى.

سونىمەن، «بەس كۇن جۇمىس» تا ساراي ىشىندەگى وسىنداي قىم-قۋىت قىزىقتارمەن، سان-ساپالاق تاپسىرمالارمەن اياقتالادى. سونىمەن، شىن شارشاعان جوعارعى لاۋازىمدىلار «سەمبى كۇنى اڭعا، جەكسەنبىدە ساۋنا» دەگەن راحات دەمالىستا ءجۇرىپ، جينالىستان-جينالىسقا جالعاسىپ كەلە جاتقان كۇندەلىكتى جاتتاندى ومىردە ويلاۋعا دا ەرىنەتىن «رۋحاني جالقاۋلىق» دەگەن دەرتتى دەندەتىپ، قاراپايىم ءومىردىڭ مۇق-زارىن، مۇقتاجدىعىن ۇقپايتىن رۋحاني دۇلەيلىككە ۇشىراتادى. (ەگەر، وعان ەل ىشىندەگى ناقتى ءومىر-تىرشىلىك تۋرالى ايتساڭىز ەرتەگى-اڭىز سەكىلدى ەستىلۋى ابدەن مۇمكىن)

مىنە، جوعارعى اقسارايلارداعى وسىنداي «جاسامپاز جۇمىستار» ەندى، تومەنگى اۋدان، اۋىل دەگەن باسقارۋ پيراميداسىنىڭ تابانىنا جەتكەندە «كوميسسيا» دەگەن تۇرگە ەنەدى. كوميسسيانىڭ تۇراقتى «بومبالايتىن» نۇكتەسى قالىڭ ەلگە جانكەشتى قىزمەت كورسەتىپ وتىرعان دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ سالالارى مەن ۇكىمەتتەن «تەندەر» دەيتىن جەم جەپ جانىن ساقتاپ وتىرعان باق قۇرالدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ توبەسىنەن نايزاعاي بوپ تۇسەدى.

كەلەسىسى كەلەسى جالاقىعا ءۇزىلىپ-جالعانىپ، جەتىپ-جەتپەي ارقاسى جاۋىر بولعان ارىق اتتاي بولعان تومەنگى قىزمەتكەرلەر الگى «كوميسسيا» دەيتىن «قاعاز تەكسەرگىش پالەلەردەن» قابات-قابات جازىپ قويعان قاعازدارىن قالقان قىلىپ ازار قۇتىلادى، شاي-شاقپىت بەرىپ تاعى شاشىلادى.

سول ءۇشىن مۇعالىمدەر كۇندىز شۋلاعان وقۋشىلارمەن كۇنىن وتكىزىپ، تۇندە قاعاز جازۋمەن ءتۇنىن وتكىزەدى. ال، دارگەرلەر، سىرقاتتىڭ بەتىنە كوز قيىعىن عانا سالۋعا ارەڭ شاماسى جەتىپ كارتتى تولتىرۋدى مۇرات ەتەدى. باق تاعىلار «تەندىردەن» جەگەن اقشاسىن اقتاۋ ءۇشىن گازەت-جۇرنالداعى قارىپتەردى بارىنشا كىشىرەيتۋگە بارىن سالادى.

ارينە، كوميسسيا ەندى، جوعارىعا «جاساپماز جۇمىستاردىڭ» تومەندە «توتەنشە ىسكە اسىپ» جاتقانىن حابارلاعان حاتتاما دايىندايدى، ول حاتتىڭ مازمۇنى جوعارلاعان سايىن سانانى قيال جەتپەس قيانعا شىعارارداي اسقاقتاي تۇسەدى. وسى اسقاقتاعان حات ەلباسىعا وقىلىپ بەرىلگەندە، ول كىسىنىڭ قاناتتانعان قيالى الداعى جيىرما، وتىز، ەلۋلەردە مەجەلەگەن جاسامپاز جايساڭ جوسپارلاردان دا اسىپ، قارىشتايتىنى سونشا «ماڭگىلىككە قاراي قانات قاعادى».

و، سولايشا كوزدى اشىپ-جۇمعانشا زىمىراعان اپتالار، اۋناپ وتكەن ايلارعا اۋىسىپ، ايلار اينالعان دوڭعالاقتاي جىلداردى ارتقا تاستاپ تاۋەلسىزدىكتىڭ «سىندارلى ساياساتپەن سىرلانعان» وتىز جىلى جەتىپ كەلگەنىن، اقسارايداعىلار دا، اياق جاقتاعى قۋ تىرشىلىك ءۇشىن قۋ جانىن جالداي ءجۇرىپ توي-تومالاقتان قولى ءبىر بوساماعان توبىر كوپشىلىك تە بايقاماي قالىپتى. سودان، كەنەت «شيقان» جارىلىپتى.

شيقاننىڭ ءىشى تولى جينالىستان جينالىس، قاعازدان قاعاز دەيىتىن ءيىسى، ءتۇسى جوق ءبىر «ىرىڭگە» تولى ەكەن. الگى، جارىلعان «ءىرىڭدى» قوعامدىق دەرتى زەرتتەۋ دەيتىن ورتالىق تەكسەرىپ كورسە، قازاقيا دەگەن ەلدىڭ اسقىنۋ شەگىنە جەتكەن  ءتورت ءتۇرلى ناۋقاسىن تاپقان ەكەن.

رۋحاني ناۋقاس: اتا زاڭ بويىنشا مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولعان مىڭ جىلدىق تاريحى بار، بايلىعى ورىس ءتىلىن ون ورايتىن قازاق ءتىلىن ۇكىمەتتە ەشكىم دە قولدانبايتىن «مازاق تىلگە ۇشىراپتى». ونىڭ جوعىن جوقتاعاندار شىعا قالسا «الاۋىزدىق تۋدىرىۋشى» دەگەن ايىپپەن سوتقا تارتىلاتىن ءۇردىس قالىپتاسىپتى. ال، ەل ىشىندە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىسىن تۇبەگەيلى تومەندەتۋ ءۇشىن جاس بوبەكتەردىڭ  ميىن اشىتاتىن «ءۇش تىلدىك» باعدارلاماسى كۇشىنە ەنىپتى. ەلدەگى باق-تىڭ باسىندا ءالى بۇرىنعى وتارشىلاردىڭ ءتىلى قوزعالماستاي سالتانات قۇرىپتى.

قوعامدىق ناۋقاس: اتا-بابالارى قانىمەن، جانىمەن قورعاعان ۇلانعايىر جەردىڭ تاريحي يەسى بولىپ سانالاتىن قازاقتار، قازىرگى تاۋەلسىز قازاقيادا ءومىر سۇرەتىن دياسپورالارىنىڭ  قاتارىندا عانا سانالادى ەكەن. سولاي ەتۋ ءۇشىن «كوپ ۇلتتى قازاقستان» دەگەن جاساندى اتاۋ جاساپ «ۇلتتار اسسامبلەياسى» دەگەن ۇيىم قۇرىپتى. الگى، اسسامبلەياسىن اۋىزبىرلىك ورناتۋشى دەپ اتاسا دا، ەل حالقىن ءبىر-بىرىنە قارسى قوياتىن الاۋىزدىق تۋدىرۋشى ۇيىم ەكەنى تالاي اشكەرەلەنىپتى. شىن مانىندە قازاقستاندا تۇراتىن ۇلتى باسقا ادامداردىڭ ءبارى ەلدىڭ تەڭ قۇقىلى ازاماتتارى ەكەنىنە ەشكىم داۋ ايتا المايتىن. (ال، «كوپ ۇلتتى ەل» دەگەن سول ەلدىڭ قۇرامىندا ءوزىنىڭ تارحي جەر-سۋ بار حالىقتى ايتادى، ماسەلەن رەسەي، قىتاي سەكىلدى)

الەۋمەتتىك ناۋقاس: ۇلان-اسىر جەرى، ونشا كوپ ەمەس حالقى بولا تۇرا تۇرعىندارى باسپانا سالاتىن جەر تەلىمىنە زار. ونى الدەقاشان گەكتار-گەكتارىمەن مەنشىكتەنىپ العان الپاۋىت الدەكىمدەردەن اسا قۇندى قارجىعا ساتىپ الاتىن، ءوز ەلىندە ءجۇرىپ ءوزى وگەي بولعان ايانىشتى حال. وسىدان كەلىپ، سابيلەرى تۋا سالا تەگىن جەر تەلىمىنە يە بولىپ، ەرجەتىپ وتاۋ بولعان شاقتا قىسىلماي-قىمتىرىلماي تۇرۋعا ءتيىس بولا تۇرا، ونداي يگىلىككە قولى جەتپەگەندىكتەن ۇيلەگەن جاستاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى ايىرىلىسىپ كەتەتىن جامان ءۇردىستىڭ ادەتكى كورىنىسكە اينالۋى ەلدىڭ ىرگەتاسىن شايقادى.

ءدال سول سەكىلدى، كوپ بالالى انالاردىڭ جەتكىلىكتى جاردەماقى الۋى قيامەت-قايىم وتكەلەكتەردەن وتەتىن ماشاقات مەحانيزم قالىپتاسقانتىقتان، استانانىڭ ءدال ىرەگسىندە بەس ءسابيدىڭ ورتەنىپ بۇكىل ەلدى جىلاتقانى سونىڭ ايگىلى كورىنىسى. ەلدى ەل ەتىپ تۇرعان قالىڭ قارا حالىقتىڭ تۇگەلگە تاياۋى بانكنىڭ اۋىر پايىزدى كرەديتىمەن كۇنەلتىپ تاڭنىڭ اتىسى كوزىن تىراپ اشىپ، كۇننىڭ باتىسى ءوز بوساعاسىنا قالجىراپ قۇلايتىن تىرشىلىك قامىتىن سۇيرەتكەن قۇل-كۇنكورىس باياعى زامانعى جابايى كاپيتاليزمنەن ەش ايىرماسى قالماعان.

ساياسي ناۋقاس: ءسوز جۇزىندە، قاعاز جۇزىندە دەموكرايالى، زايىرلى، ادام قۇقىن ەڭ ۇستەم دارەجەگە قويعان، زاڭ الدىندا بۇكىل ازامات تەڭ دارەجەلى دەگەن تاماشا جازبا زاڭى بولا تۇرا پرەزيدەنت، پارلامەنت سايلاۋلارى اشىق تۇردە، ەركىندىكتە وتپەي، ساياسي شوۋعا اينالىپ، بيلىكتى يەلەگەن جوعارعى شونجار شوعىردىڭ مۇددەسىنە عانا قىزمەت ەتەتىن قۇيتىرقى مەحانيزم توت باسقان شىنجىرداي سىرەسىپ اينالماي قالعان.

بەيبىت تۇردە تاۋەلسىزدىك العان باسقا وداقتىق رەسپۋبليكالاردان ەشقانداي ايىرماشىلىعى جوق بۇرىنعى كوممۋنيستيك پارتيادان قالعان حاتشىلار اۆتوماتتى  تۇردە پرەزيدەنتكە سايلانعانىنداي قازاقستاندا دا ءدال سولاي جوعارعى بيلىككە كەلگەن نازارباەۆ مورالدىق قۇقى بولماسا دا، ءالى تاريحي ءرولى انىقتالماسا دا «تۇڭعىش پرەزيدەنت» دەگەن الدەقانداي اتاۋعا يە بولىپ ونىڭ سوڭى «جەكە ادامعا تابىنۋشىلىق» دەيتىن ەسكى قوعامدىق دەرتكە ۇلاسىپ، وسى اۋقىمدى «قوعامدىق دەرت» ودان تومەنگى باسقارۋشىلاردىڭ دا تومەنگىلەرگە ۇستەمدىك جۇرگىزەتىن « باسسىز باستىقشىلدىق» دەيتىن ەپيدەمياعا ۇلاستى.

سوندىقتان، ءباسپاسوز ەركىندىگى مەن ءسوز بوستاندىعى ادامداردىڭ رۋحاني جالعىز قۇقى بولا تۇرا، قوعامدى اشىق سىناعان، وسىنداي اۋرۋلاردىڭ دياگنوزىن ءدال قويعان ەل ازاماتتارى دۇشپان سەكىلدى سانالاتىن سىرقات سانا قوعامعا سىنالاپ كىرىپ العان. ءسويتىپ، ەلدە جوعارعى باسشىلاردى ماقتاۋ – كورەگەندىك، ەلدىككە قولداۋ سەكىلدى بولاتىن، كەمشىلىكتى سىناۋ – جالا جابۋ، جامانداۋ سەكىلدى سانالاتىن پارادوكس پسيحولوگيا ۇستەمدىك قۇردى.

وسى «ءتورت ناۋقاس» جوعارىدا ايتىلعان «جالىندى جينالىستار» مەن «الاۋلى اقپارلار» بويىنشا شەشىلىپ قويعان سەكىلدى كوڭىل مامىراجاي، جۇرەك قۋانىشقا ساي... جۇرگەندە «قاسىرەتتى قاڭتار، قاندى قاڭتار» دەگەن جانارتاۋ بولىپ اتالعان الاپات «شيقان جارىلدى». مەنىڭ گيپەراكادەميكتەن ۇققانىم وسى، بالكىم قوعامداعى قازىرگى اۋرامەن وتە ساياسيلاندىرىپ تۇسىنگەن شىعارمىن...

ايتپەگەندە، كوزدەرى قۇدىقتىڭ تۇبىندەگى سۋداي جىلتىراعان، ءبىر تال شاش قالماعان شاقشاداي جىلتىر باستىڭ ەكى جاعىندا الاقانداي قۇلاقتارى قاليقان گيپەراكادەميك بۇل اڭگىمەنى وسى ماعىناعا جاقىن وتە قىزىق قىلىپ سويلەدى، بالكىم مەن كەيبىر استارلى سوزدەرىن اسىرا جالاڭاشتاپ جىبەرگەن بولۋىم دا بەك مۇمكىن.

«ەندى، جارىلان شيقاننىڭ شيپاسىن ايتپايسىز با؟!» دەيمىن عوي، گيپەراكادەميك بوگەلمەدى «ونىڭ ەمى وتە وڭاي» دەدى، «وتىز جىل بويى ەلدگە ۇكىمەتتى قولدا دەدى، قولدادى، سوڭى جارىلعان شيقان بولىپ شىقتى. ەندى، ۇكىمەت ەلدى، حالىقتى قولداسىن! ۇلكەن باستىقتار ۇكىمەت ۇيىنەن شىعىپ ەلى ىشىنە بارسىن، قۇر جينالىسپەن ەندى، ەلدى الداماسىن! ويتكەنى، ەلى، حالقى بولماسا ۇكىمەت دەگەن دە بولمايدى. ۇكىمەت وتپەلى، ەل مەن جەر ماڭگى»

بۇرىندارى جولىققاندا ءوزىن «گيپەراكادەميكپىن» دەپ اتايتىندىعىنىڭ سەبەبىن سۇراعانىمدا «مەن مەگاكادەميكتىڭ شاكىرتىمىن، سوندىقتان سولاي» دەگەن. «مەگاكادەميك دەگەن كىم؟»

«مەگاكادەميكتىڭ» ءمانىسى مىناۋ بولىپ شىقتى. «گيپەراكادەميك» سوۆەت زامانىنداعى العاشقى جۋرناليست-اۆتوينسپەكتور ەكەن. الپىسىنشى جىلدارعى ەلدى اۋزىنا قاراتقان اتاقتى انشىلەر مەن جازۋشىلاردىڭ تالايىن الماتىدا الاي-بىلاي جەتكىزىپ قولعانات ءىنى بولىپ ولاردىڭ ەتەنە ومىرىمەن تانىستىعى مول بولعان. سونىڭ ىشىندە اتاقتى جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ جەكە شوپىرى بولعانى، باۋىرجان اتامىز كەيىنگى ءبىر جۇبايىمەن وتباسىن قۇرعاندا جەڭگەيدى ۇيىنە جەتكىزىپ سالىپ باۋكەڭ اتامىزدىڭ ىقىلاسىن الىپ، جۇرەك جاردى سىرىن ەت قۇلاعىمەن ەستىگەنى سەكىلدى شەتىن اڭگىمەلەرى دە كوپ-اق.

الماتىنىڭ اپورت المالى، ەڭ جايلى جەرى سانالاتىن مەدەۋ اڭعارىنداعى جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ءۇيىنىڭ ديرەكتورى بولعان قىزىعى ءبىر توبە. وسىلايشا اۆتوينسپەكتور بولىپ جۇرگەن كەزىندە ەكى رەت جول اپاتىنا ۇشىراپ سۇيكەكتەن سۇيەك قالماي سىنسا دا ەش جاراقات الماعانداي ءدۇر سىلكىنىپ كەتكەن رۋحاني كۇش-جىگەرى تاڭداي قاقتىرادى.

ونان دا مىقتىلىعى ەڭبەكشى قازاق جاقتاعى باتىر باباسىنىڭ باسىندا بەس جىل بويى قىسى-جازى سۋىق ۆاگونشىكتە جاتىپ دۋىلعا ىسپەتتى بيىك كۇمبەز تۇرعىزعانى، ونىڭ اينالاسىنا جۇزدەگەن الما اعاشىن ەگىپ سايا باق جاساپ قويعاندا كورشى اۋىلداعى بىرەۋدىڭ ءجۇز ەشكىسى تۇك قالدىرماي وتاپ كەتكەنى... وسىناداي باسىنان كەشكەن شىم-شىتىرىق حيكايالارى «ايداۋشىنىڭ ايتقاندارى» دەپ اتالاتىن كىتاپ بولىپ تا باسىلىپ شىققان ەكەن.

ەندىگى ەرمەگى، ءتورتبۇرىش تەمىرلەردى ءبىر-بىرىنە جالعاپ دانەكەرلەپ، جازدىق، كۇزدىك، قىستىق دەپ اتالاتىن ءارتۇرلى ءپىشىندى  توبەسى جابىق قالقالار دايىنداۋ، وزىنە ەڭ جاقىن بولعان ونەر شەبەرلەرى مەن جاقىن دوس بولعان قالامگەرلەردى قوناق ەتەتىن، سولاردى كۇتىپ الاتىن اشىق قوناقحانا جاساۋمەن اينالىسۋ.

بۇل جۇمىسىنا كىرىسكەلى دە ون جىلدان اسسا  دا بىتپەگەن، ءالى جالعاستىن سىڭايلى... اينالا تولى تەمىر-تەرسەك پەن قۇرىلىس بۇيىمدارى توبە-توبە ءۇيۋلى جاتىر. ونى اياقتاۋعا گيپەراكادەميك اسىعار ەمەس، سەبەبى جاس ساناۋ، جىل ساناۋ دەگەن جاتتاندى تۇسىنىكتەن باز كەشكەن. قاي سالادان سۇراساڭ دا ءبىر افوريزم ايتادى دا سونى تالداپ، توقتاماي كەتە بەرەدى.

مەن تانىسقان ون جىلدان بەرى ۇستىندەگى كيىمى دە وزگەرمەدى. باسىندا اق ءتۇستى تۇيە ءجۇن كەپەش، ۇستىندە جيىلەپ توقىلعان تۇيە ءجۇن ۇزىن شەكپەن، بۇتىنا كيگەنى دە ءدال سونداي تۇيە ءجۇن، ءوزى «مونگوليان» دەپ اتاعان توقىما شالبار. قىسى-جازى ءبىر كيىم.

«مۇنداي كيىمنىڭ قانداي پايداسى بار؟» دەگەنىمدە، «قايداعى پايدا؟! بۇل مەنىڭ ەكىنشى تەرىم. مەن تۇيە تەكتى اداممىن، تۇيە الاپات ىستىقتا نەگە تەرلەمەيدى، قانشاما كۇن قالايشا شولگە شىدايدى، ونىڭ قۇپياسىنىڭ ءبارى وسى جۇنىندە. قىستا دىرىلدەپ توڭعان تۇيەنى كوردىڭ بە، جوق، وندا بۇل مەنىڭ كيىمىم ەمەس، ەكىنشى ناعىز تەرىم! مەن تۇيە-اداممىن، جانى ءسىرى قازاقتىڭ وبرازىمىن»

جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ «قاسقىر-ادام» دەگەن تاماشا شىعارماسى سەكىلدى «تۇيە-ادام» دەگەن كىتاپ جازۋعا دا بولار ەدى، ازىرشە وسى عانا بولدى. 19-01-2022.

اباي ماۋقاراۇلى،

جازۋشى-جۋرناليست

Abai.kz