قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ تۋرالى شەشىم بيىل ناقتى قابىلداناتىن بولدى. بۇل تۋرالى ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى جاندوس نۇرماعانبەتوۆ مالىمدەدى.

«قۇرىلىس ماسەلەسى قاراستىرىلىپ جاتىر. ەسەپتەۋلەر كورسەتكەندەي، قازاقستاندا ەكولوگيالىق كودەكسكە سايكەس جاڭا گەنەراتسيا سالۋ قاجەت. كومىرتەكسىز گەنەراتسيا - وعان اتوم دا جاتادى. سوندىقتان اتوم ستانتسياسىن سالۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ جاتىر. بىراق, ورنى، كولەمى ءالى انىقتالعان جوق. شەشىم 2022 جىلى بەلگىلى بولادى دەپ ويلايمىن»، - دەدى نۇرماعانبەتوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، ستانتسيا سالۋ ءۇشىن قاراستىرىلىپ وتىرعان الاڭدارعا الماتى وبلىسىنداعى ۇلكەن كەنتى، شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى كۋرچاتوۆ قالاسى مەن قازاقستاننىڭ باتىسىنداعى ايماقتار جاتادى. ۆيتسە-مينيستر ەلىمىزدىڭ باتىسىندا بۇرىن اتوم ستانتسياسى جۇمىس ىستەگەنىن اتاپ ءوتىپتى.

بۇعان دەيىن Abai.kz پورتالىندا جازعانىمىزداي، اەس سالۋ يدەياسى سوناۋ 90- جىلداردان باستاپ تۋىنداعان. سودان بەرى كۇن تارتىبىنە ءبىر شىعىپ، ءبىر تۇسكەن اەس سالۋ يدەياسى حالىق اراسىنان قولداۋ تاپپاي كەلەدى. حالىقتىڭ قارسى شىعۋىمەن اەس سالۋ كەيىنگە شەگەرىلگەنىمەن مۇلدە باس تارتۋ بولمادى.

2013 جىلى اەس سالۋ بويىنشا ۇسىنىستى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ ناقتى ىسكە اسىرۋ شارالارىنا كوشۋگە شاقىرعان بولاتىن.

كەيىننەن اەس سالۋعا ىڭعايلى دەپ بىرنەشە جەر تاڭدالدى. ەلىمىزدىڭ باتىسى، بالقاش ماڭى مەن كۋرچاتوۆ ايماعى. ساراپشىلار ەڭ ءتيىمدى دەپ بالقاش ماڭىنداعى، ۇلكەن ەلدى-مەكەنىن اتاپ ءوتتى. اەس قۇنى شامامەن 3 ملرد دوللار بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار ايتىلدى. الايدا اەس سالۋ ماسەلەسى ۇزاق جىلدار بويى تەك تالقى رەتىندە قالىپ وتىردى. 2019 جىلى رەسەي باسشىسى پۋتين اەس سالۋعا قاتىستى ءوز ۇسىنىسىن ايتتى، الايدا قازاقستان باسشىسى توقاەۆ ەلدىڭ ويىن ەسكەرمەستەن مۇنداي جوبانى باستامايتىنىن مالىمدەدى.

رەسەي پرەزيدەنتى اەس سالۋ جوباسىن قوس قولداپ قولدايتىنىن 2021 جىلعى XVII قازاقستان مەن رەسەي وڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىندا تاعى دا قايتالادى.

«بەيبىت اتوم سالاسىنا كەلسەك. مەنىڭ قازاقستاندىق ارىپتەسىم جانە دوسىم بۇل تۋرالى ايتقان ەدى. ءبىز كورشىلەس ەلدەردىڭ، ءبىزدىڭ وداقتاستارىمىزدىڭ جوسپارلارىنا مۇقيات قاراپ وتىرامىز. رەسەي ءبىزدىڭ سەرىكتەستەرگە (ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا) اتوم ەلەتر ستانتسيالارىن سالۋعا شەشىم قابىلداپ جاتسا، ونى سالۋعا قولداۋ كورسەتۋگە دايىن»، – دەدى پۋتين. وسىدان كەيىنگى تالقىلاۋلاردا اەس قۇرىلىسىن كىم جۇرگىزەدى دەگەن ساۋال تۋىندادى.

قازاقستان بيلىگى بۇعان دەيىن وڭتۇستىك كورەيامەن، جاپونيامەن، رەسەيمەن، فرانتسيامەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن بولاتىن. دەگەنمەن تالقىلاۋلار مەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرلەرىنە سۇيەنسەك، اەس-تى رەسەي تاراپى سالۋى مۇمكىن. رەسەيدى بۇل تۇرعىدان تاجىريبەسى كوپ، بىراق جوعارى تەحنولوگياعا يە ەمەس. مىسالى، تۇركياعا سالىپ جاتقان اەس-ءىنىڭ قابىرعاسى ەكى مارتە جارىلىپ، قۇرىلىسى توقتاپ قالعان. چەرنوبىل اپاتىن جاساپ، الەمدى دۇرلىكتىرگەن ماسكەۋدىڭ بەيبىت اتومدا الدا دەگەنگە سەنۋ قيىن.

قاسىم-جومارت توقاەۆ 2019 جىلى بۇل قۇرىلىستى باستاۋ ءۇشىن حالىق ويى ەسكەرىلەدى دەسە، 2021 جىلى مامىر ايىندا پرەزيدەنت اەس سالۋدا اسىقپاۋ كەرەكتىگىن، الايدا ۋاقىتتان دا قالماۋ قاجەتتىگىن ايتقان بولاتىن. ال جولداۋدا بەيبىت اتومعا قاتىستى ءسوز قوزعاپ، رەسەي فورۋمىندا اەس كەرەكتىگىن ايتتى. «شىعىس ەكونوميكالىق فورۋمىنا» ونلاين قاتىسقان كەزدە دە «قازاقستانعا اەس قاجەت»، - دەپ قايتا مالىمدەدى.

اەس سالۋ جوباسى تۋرالى بىرنەشە ساۋالناما جۇرگىزىلگەن بولاتىن. Abai.kz-تە جاريالاعانىمىزداي بىلتىر جۇرگىزىلگەن DEMOSCOPE قوعامدىق پىكىرگە جەدەل مونيتورينگ جۇرگىزۋ بيۋروسى قازاقستان ازاماتتارى اراسىندا «قازاقستاندىقتاردىڭ اەس قۇرىلىسى تۋرالى پىكىرى» تاقىرىبىندا ساۋالناما جۇرگىزدى. ناتيجەسىندە، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ 55%-ى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ سالىنۋىنا قارسى، ال، 36%-ى ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولعان.

پرەزيدەنت ايتقانداي، ەگەر حالىقتىڭ پىكىرىنە قۇلاق اساتىن بولسا، كوپشىلىكتىڭ قارسى ەكەنىن ساۋالناما ناتيجەسى كورسەتىپ تۇر. سونىمەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىن تولىقسىپ جەتكەن اەس سالۋ تۋرالى شەشىم اقىرى اياعىندا قابىلداناتىن بولدى.

بۇگىندە ۆيتسە-مينيستر نۇرماعانبەتوۆتەن قازاقستان نەلىكتەن اەس سالۋدى جوسپارلاپ وتىرعانى سۇرالدى. مىسالى، گەرمانيا، كەرىسىنشە، اتوم ەنەرگياسىنان باس تارتقان.

«ءيا، گەرمانيانىڭ مىسالى تاڭعالدىرادى. بىراق، كورشىلەس فرانتسيا، كەرىسىنشە، 20 جاڭا رەاكتور سالۋ جۇمىستارىن كۇشەيتتى. ءار ەل وزىنشە تاڭدايدى. فينليانديا، بەلارۋس، شۆەتسيا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، تۇركيا - قازىر الەمدە 50 رەاكتور سالىنىپ جاتىر. جاسىل ەنەرگياعا 100 پايىز كوشۋ مۇمكىن ەمەس. الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە مۇنداي جوق. مۇنىڭ ءبارىن رەتتەيتىن تەحنولوگيا جوق. جەل، كۇن ستانتسيالارىنىڭ ءوندىرىسى ماۋسىمعا، تاۋلىككە تاۋەلدى. ءار ساعاتتا نە بولاتىنىن بولجاۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان تۇراقتى ەلەكتر ەنەرگياسى بولۋى ءۇشىن ءوندىرىس پەن تۇتىنۋدىڭ تەپە-تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. سوندىقتان رەتتەي الاتىن ستانتسيا قاجەت»، - دەپ ءتۇسىندىردى ۆيتسە-مينيستر.

كومىر ستانتسيالارىنان باس تارتۋعا بايلانىستى تاعى ءبىر پروبلەما بار – ول زيان شىعىندارعا سالىناتىن سالىقتىڭ ءوسۋى ەكەن.

«كومىرتەگى سالىعى ەنگىزىلىپ جاتىر، ياعني قازاقستاندىق ەكسپورتتاۋشىلاردا پروبلەما بار - مەتاللۋرگيا، ءتىپتى مۇناي سالاسى دا ەلەكتر ەنەرگياسىنا سۇيەنەدى. بارلىق ەكسپورت تاۋارلارىنا سالىق سالىنادى. ءبىز بۇل تاۋارلاردى ساتا المايمىز جانە جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتە المايمىز. وسى قاعيداتتارعا سۇيەنە وتىرىپ، ماسەلەلەر تالقىلانىپ جاتىر»، - دەيدى نۇرماعامبەتوۆ.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz