بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن، الدىمەن، وزىمىزگە "مەملەكەتكە بايلىق كەرەك پە؟" دەگەن سۇراقتى قويۋمىز قاجەت.

ءيا، الەمدە "باي مەملەكەت", "كەدەي مەملەكەت" دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. ول، ارينە، كوپتەگەن كريتەريلەر ارقىلى انىقتالادى.

وعان تابيعي رەسۋرستار مەن ەكونوميكا، تەحنولوگيا، اسكەري قۋات، عىلىم-ءبىلىم، مادەنيەت، ءداستۇر جاتادى.

بىراق، بۇل جەردە "وسى بايلىق كىم ءۇشىن، نە ءۇشىن مەملەكەتكە قاجەت؟" دەگەن تاعى ءبىر سۇراق تۋىندايدى.

وعان ءبىر عانا جاۋاپ بار، ول - "مەملەكەتتىڭ بايلىعى وسى مەملەكەتتى قۇرىپ وتىرعان حالىق ءۇشىن قاجەت" دەگەن...

سەبەبى، مەملەكەت دەگەنىمىز، كەڭ ماعىناسىندا، سول بايلىقتى حالىقتىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ تەتىگى، نە، قۇرالى عانا!

سوندىقتان، مەملەكەتتى "باي-كەدەي" دەپ اتاعاندا، مىندەتتى تۇردە ونىڭ حالقىنىڭ بايلىعى مەن سوعان ساي مەملەكەتتىڭ قۋاتتىلىعى ويدا تۇرادى.

سول سەبەپتەن دە، كەز كەلگەن حالىق ءوزىنىڭ بارلىق بايلىعىن مەملەكەت الەۋەتىن ارتتىرۋعا، جانە، سول ارقىلى ءوزىنىڭ (حالىقتىڭ) باي ءارى باقۋاتتى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋگە جۇمىلدىرادى.

بۇل - مەملەكەتتىڭ دە، ونداعى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىقتىڭ دا ءومىر ءسۇرۋىنىڭ (دامۋىنىڭ) جەكە-دارا شارتى، باسقاشا ايتساق - باستى ماقساتى بولىپ تابىلادى.

بۇل "مەملەكەتتىك باسقارۋ پرينتسيپتەرى" ارقىلى جۇزەگە اسادى.

ال، ەگەر، وسى اتالعان "باسقارۋ پرينتسيپتەرى", ياعني، "بيلىك پرينتسيپتەرى" مەملەكەت بايلىعىن "حالىقتىڭ بايلىعى" دەپ ەمەس، تەك قانا "مەملەكەت بايلىعى" دەپ سانايتىن بولسا، وندا، مىندەتتى تۇردە. بارلىق بايلىق تەك "مەملەكەت بايلىعى" بولىپ شىعادى دا، ول بايلىق حالىقتىڭ ەمەس، "مەملەكەت" اتتى قۇرالدى قولىنا ۇستاعان بيلىكتىڭ، نە بولماسا، ولار قۇرعان كلاندىق توپتاردىڭ، وزگە دە جوعارىمەن بايلانىسى بار الاياقتاردىڭ "بايلىعى" بولىپ شىعا كەلەدى...

ال، وسى جولمەن پايدا بولعان كلاندار مەن وليگارحيالىق توپتار "مەملەكەت بايلىعىن" وزدەرىنىڭ "جەكە بايلىعىنا" اينالدىرۋ ءۇشىن قوعامدا (قوعام - حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ فورماسى) كوررۋپتسيانى، سىبايلاستىقتى، جەمقورلىقتى، زاڭسىزدىقتى، نەشە ءتۇرلى ازعىندىقتى تۋىنداتادى...

حالىقتى لاي سۋداعى سوقىر بالىققا اينالدىرادى.

مىنە، جوعارىداعى باستى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن، وسى ماسەلەلەردى انىقتاپ الۋ كەرەك ەكەنى وسىدان كورىنەدى.

بۇدان كورەتىنىمىز، نازارباەۆ جۇيەسىنىڭ (نازارباەۆتىڭ دا) ەڭ باستى قاتەلىگى دەپ "مەملەكەت بايلىعى" دەگەن تۇسىنىكتىڭ مازمۇنىنان حالىق دەگەن اتريبۋتتى سىزىپ تاستاعانىندا بولىپ وتىر" دەر ەدىك!

ناتيجەسىندە - مەملەكەت ءوز الدىنا، حالىق ءوز الدىنا ءومىر ءسۇرۋشى سۋبەكتىلەرگە اينالدى دا، "مەملەكەت" ازداعان توپتىڭ "قۇرالى" بولىپ شىعا كەلدى...

ەڭ وكىنىشتىسى، سول "ازداعان توپ" وزدەرىنىڭ تەك وسى مەملەكەتتە عانا باي بولىپ ءومىر سۇرە الاتىنىن تۇسىنە المايتىنداي دەڭگەيدە قالعانى ەدى.

ول كلاندىق توپتار - "بايلىقتى تەك بايلىق" دەپ ءتۇسىندى...

سول سەبەپتەن، ولار مەملەكەتشىلدىكتەن اۋلاق بولدى....

ولار بايلىقتى تەك مەملەكەت پەن حالىق ارقىلى قورعاۋعا بولاتىنىن ۇقپادى، ۇعا المادى!

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz