سەمەي گەربىن جاڭارتۋدىڭ قالاي قيىنعا سوققانىن، ونى بەكىتۋ ءىسىنىڭ قانداي جولدارمەن جۇزەگە اسقانىن، سول جولدا كەراۋىزداردىڭ بىزگە تارتتىرعان بەينەتىن ايتپاۋ ماعان قانشا اۋىر بولسا دا، بارىنشا مادە¬نيەتتى جەتكىزىپ، ەشكىمنىڭ شامىنا تيمەيتىندەي جازۋىم كەرەكتىگىن  – وزىمە پارىز سانادىم؟! ال قالعانىن سولاردىڭ ۇياتىنا تاپسىردىم!

I

قازاقستان 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا كەڭەستىك رەسەيدەن ازاتتىق الدى. بۇعان ارقالانعان سەكەڭ ەكەۋىمىز (سەرىك ەلىكباەۆ – فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور) «الاش وردا تۋ تىككەن سەمەيدىڭ ستۋدەنت-جاستارىنىڭ ازاتتىققا قوسقان ۇندەۋى بولسىن» دەپ، فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ «تۋعان قالام – سەمەيىم» اتتى قابىرعا گازەتىن شىعاردىق. ول ۋاقتا بىزگە تۇركولوگيادان ءدارىس بەرەتىن پروفەسسور جۇماعالي شاكەنوۆ: «كەيىن الاشتى زەرتتەگەندە، قاجەتتەرىڭە جارايدى»، – دەپ الاش ارىسى احمەت بايتۇرسىنۇلى قۇراستىرعان الىپپەنىڭ توتەشە ارىپتەرىن دە ۇيرەتەتىن. ونى مەڭگەرگەن ستۋدەنت الاش ارحيۆىمەن جۇمىس ىستەپ، ارىستارىمىزدىڭ قولجازبالارىن وقي الاتىن. سودان توتە جازۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ويانىپ، الاش تاريحىنا داڭعىل جول اشىلدى.  گازەتىمىز دە توتە جازۋمەن ايىنا ءبىر رەت جارىق كورىپ تۇردى. ارداقتى ۇستازدارىمىز – پروفەسسور قايىم مۇحامەدحانوۆ پەن پروفەسسور قۋاندىق ءماشھۇر-ءجۇسىپوۆ اقىل-كەڭەستەرىن ايامايتىن. جۇمىسقا قۇنىعا كىرىستىك. بىردە گازەت ماڭدايشاسىنا قالا گەربىن قويۋ جونىندە وقىرماندارىمىزدان ۇسىنىس كەپ ءتۇستى. كەڭەستىك گەربتى ءجيى كورىپ جۇرسەم دە، پاتشالىق گەربتى العاش كورۋىم ەدى. گەربتە قازاق جەرىن يەلەنگەندەردىڭ «قازاقتاردى باعىندىردىق» دەگەن وتارلىق ساياساتى مەنمۇندالاپ تۇر ەكەن. قانىم قاتىپ قالدى. «ءبىز – ازات ەلمىز. بۇنىڭ بىزگە تۇككە قاجەتى جوق. ءبىزدىڭ ءوز گەربىمىز بولۋى ءتيىس» دەگەن وي سول ساتتەن جۇرەگىمە ۇيالادى. گازەت ارقىلى قالا گەربىن جاڭارتۋ جونىندە باستاما كوتەردىك. ستۋدەنت قاۋىمنىڭ پىكىرلەرى جاريالانىپ، گەرب ماسەلەسى قوعامدا قىزۋ تالقىعا تۇسە باستادى. ءبىر كۇنى (1993) وبلىستىق اكىمدىككە شاقىرتتى...

سودان بەرى كرەسلوسىندا جاۋىرعا قونعان ساۋىسقانداي جابىسىپ وتىراتىن، اراسىندا ۇلگى بولار ۇلكەنى جوق، قويا قويايىن دەيتىن كىشىسى جوق، سوزدەرى كوپ، ىستەرى ءنول تالاي ءمۇساپىر اكىمدى كورىپ كەلەم. سولاردىڭ قانشاما ارىستىڭ مىسىن باسىپ، تالابىن تالقانداپ، ادىمىن اشتىرماعان كەسەلدىسىمەن دە، اركىمنىڭ اۋزىن جالاپ ۇيرەنگەن ەزبەسىمەن دە، تابانىنىڭ ءبۇرى جوق كەزبەسىمەن دە، جەردەن باسىن كوتەرمەي كوزىنىڭ استىمەن الايا قارايتىن بۇقاكوزىمەن دە، قارا سۋدى تەرىس اعىزىپ، و توبەنىڭ توزاڭىن بۇ توبەگە قوساتىن ادۋىندىسىمەن دە، شۇلدىرلەگەن «چەرنورۋسىمەن» دە، وزىنەن لاۋازىمدى بىرەۋ كورسە قوستاي-قوشتاي كەتەتىن جاندايشابىمەن دە،  ەشقاشان ەشكىمدى كەشىرىپ كورمەگەن، كەك الۋدى عانا كوزدەگەن، قيت ەتسە اشۋدىڭ جەتەگىندە كەتكىش ىزاقورىمەن دە، ۇنەمى ءار قادامىن ساناپ-باسىپ، ارتىق-كەمىن ولشەپ-ءپىشىپ جۇرەتىن ەسەپتەگىش قۋمۇيىزىمەن دە، رۋحسىز، قۇلمىنەزدىسىمەن دە قىزمەتتەس بولدىم. سولاردىڭ بىردە ءبىرى سەمەيگە اكىمدىگىن تانىتسا دا، ازاماتتىعىن تانىتپاپ ەدى. سىپتىعىرداي بولىپ كەلىپ، قامپيىپ قايتتى. سالاۋاتتانىپ قايتقاندارىن كورگەم جوق. ايتەۋىر كوشەدە قازداي ءتىزىلىپ، سامساپ تۇرعان پاتشالىق گەربتەردىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ىشكى ساياساتىنا جات ەكەنى ايدان انىق بولسا دا سونى وزگەرتۋگە ەشبىرىنىڭ زاۋقى سوقپادى. جالتارىپ جاۋاپ بەرە سالاتىن. سوعان قاراعاندا ولارعا ءبارىبىر بولعان سەكىلدى...

II

مۇنىڭ ءبارى ايتار اۋىزعا وڭاي. الايدا مەن قاراعايعا بىتكەن قارسى بۇتاقتاي «سەمەيگە جاڭا گەرب قاجەت» دەگەن ويدان 21 جىل بويى ارىلا المادىم. كۇنىنە ءبىر ۋاق گەرب جايلى ايتپاسام، وتىرا المايتىن حالگە جەتتىم. نامىسىم دا كەۋدەمدى تىرمالاپ، قان جوسا ەتتى. 31 جىل بويى ءۇي سەرىگىم عانا ەمەس، ءومىر سەرىگىم بولىپ كەلە جاتقان جان جارىم، جوعارى ساناتتى نەۆروپاتولوگ دارىگەر، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى، دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى سىمبەكەڭنىڭ (سىمبات ابدىكارىموۆا) ءوزى الاڭداي باستادى. تۋعان-تۋىسىمنىڭ دا، دوس-جارانىمنىڭ دا، قىزمەتتەس-ارىپتەستەرىمنىڭ دە مازاسىن الىپ بىتكەن ەم (قازىرگى كۇنگە دەيىن جاڭا گەرب اۆتورى ەرەكەڭە كۇن قۇرعاتپاي تەلەفون شالاتىنمىن. ول دا جانىن قويارعا جەر تاپپاي، مەنىڭ كەبىمدى 10 جىل كيىپ كەلدى عوي). ءيا، ۋاقىتىندا ايتىلماي قالعان ءسوز، ىستەلمەگەن ارەكەت ءتۇن جامىلىپ كەپ ءوزىڭدى تابادى ەكەن. تاۋىپ قانا قويمايدى، يت بوپ قاۋىپ، جىلان بوپ شاعادى ەكەن...

21 جىل. بۇل ارينە تاريح ءۇشىن قاس قاعىم ءسات بولسا دا، مەن ءۇشىن از ۋاقىت ەمەس. العاش رەت 2001 جىلى «سەمەيگە جاڭا گەرب قاجەت» دەپ، دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزگەنىمدە «تۋعان ەلىن، كىندىك قانى تامعان جەرىن ءسۇيۋ قۇشتارلىعى بويىنا ۇيالاي بەرسىنشى» دەگەن ويمەن جانىما ەرتىپ اپارعان كىشى ۇلىم 6 جاستا ەدى، قازىر 27-دە. مەنىڭ ءبىر تاقىرىپتى وسىنشاما جىل قاۋزاپ كەلە جاتقانىمدى كورىپ وسكەن ۇلىمنىڭ بىردە جانى اۋىرىپ: «اكە، سەمەيدىڭ گەربى توڭىرەگىندەگى توقتام قاشان جاسالادى، ءوزى ا؟»، – دەگەندە ۇياتتان جەرگە كىرىپ كەتە جازدايتىنمىن. وسى جىلدار ارالىعىندا (2001-2022) گەربكە بايلانىستى 25 رەت ءتۇرلى دەڭگەيدە باسقوسۋلار وتكىزىپ، 39 ماقالا جازىپپىن. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 31 جىلىندا قالامىزدا بولعان 11 اكىمنىڭ 9-نىڭ الدىندا بولىپپىن...

2001 جىلى «نار تاۋەكەل» دەپ وسى ىسكە كىرىسكەن سوڭ، الدىمەن جەكە تۇلعا رەتىندە 2007 جىلى «تۋعان قالام – سەمەيىم» قوعامدىق قورىن قۇرىپ، زاڭدى تۇلعا رەتىندە 2012 جىلى سەمەي قالالىق اكىمدىگىنىڭ ينسپەكتورى بولا ءجۇرىپ، 2013 جىلى «اق جول» پارتياسىنىڭ ورتالىق اپپاراتىندا يدەولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى بولىپ، 2015 جىلدان مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ساراپتاما كەڭەسىنىڭ گەرالديست-ساراپشىسى بولىپ، «سەمەيدىڭ گەربىن جاڭارتۋ قاجەت» دەگەن يدەيامدى جالعاستىرا بەردىم...

2002 جىلى (ول كەزدەگى اكىم – امانگەلدى قاجىباەۆ) سەمەيدىڭ جاڭا گەربىنە ارنالعان 1-ءشى «اشىق كونكۋرس» ءوتتى. كوميسسيا قۇرىلدى. وعان سۋرەتشىلەر مەن ديزاينەرلەر قاتىستى. بىراق، ءبىر اتتەگەن-ايى كونكۋرسقا ۇسىنىلعان جوبالاردىڭ كوبى پاتشالىق جانە كەڭەستىك يدەولوگيادان ءارى اسا الماعاندارىن اڭعارتتى. تاۋەلسىزدىگىمىزدى تاسقا تاڭبا باسقانداي ايعاقتايتىن جوبا تابىلمادى. كونكۋرس ناتيجەسىز اياقتالدى.

2007 جىلى قالامىزعا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كەلىپ، سەميپالاتينسكىنى – سەمەي دەپ وزگەرتكەننەن كەيىن، سەمەيلىكتەرگە پاتريوتتىق رۋح بەرەتىن، «تۋعان قالام – سەمەيىم» دەگەن قۋاتتى ەلۇراندى قالامىزدىڭ قاق ورتاسىنداعى توعىز قاباتتى عيماراتتىڭ (بۇگىنگى سالىق كوميتەتى) قاس بەتىنە ءىلىپ قويدىق. سول جىلى «تۋعان قالام – سەمەيىم» دەگەن ءان دۇنيەگە كەلدى. اكىمدىكتە دە (ول كەزدەگى اكىم – مەيرامحات اينابەكوۆ) قوزعالىستار باستالىپ، سەمەيدىڭ جاڭا گەربىنە 2-ءشى رەت «جابىق كونكۋرس» جاريالاندى. جابىق كونكۋرس بولعاندىقتان، ونى كوپشىلىك بىلمەي دە قالدى. بىراق ارالارىنان لايىقتى جوبا شىقپاعان سەبەپتى ول ءىس-شارا دا ناتيجەسىز اياقتالعان ەدى...

الايدا ءدال وسى مەيرامحات اينابەكوۆ الاش ارىستارىنىڭ سوڭعى تۇياعى سانالاتىن ۇستازىمىز – قايىم مۇحامەدحانوۆقا ءوزى تۇرعان كوشەنىڭ باسىنداعى مۇيىستەن «اللەيا» اشىپ كەتتى. الاش رۋحى ءسىزدى جەلەپ-جەبەپ ءجۇرسىن، مەيرامحات اعا!

III

سەمەيدىڭ جاڭا گەربىنىڭ اۆتورى ەرلان امىربەكپەن 2011 جىلى تانىستىق. ول مەنىڭ جەرگىلىكتى «سەمەي-قازاقستان» ارناسىنان گەرب تۋرالى بەرگەن سۇحباتىمدى كورىپ قالىپتى. مىنە، ءدال سول كۇننەن باستاپ سەمەي گەربىنىڭ جىرىن ءسىز-ءبىز دەسىپ، بىرگە جىرلاپ كەلەمىز. مەن وندا اكىمدىكتە قىزمەت ىستەيمىن. ەرەكەڭ وسى جىلى سەمەي اكىمدىگىنىڭ (ول كەزدەگى اكىم – ايبەك كارىموۆ) گەربكە ارناپ 3-ءشى رەت وتكىزگەن «جابىق كونكۋرسىنا» لاقاپ اتپەن قاتىستى. ءبىز ونى كونكۋرس اياقتالاتىن سوڭعى كۇنى كەشكە تامان عانا شاقىرتتىق. سەبەبى جابىق كونكۋرستىڭ ءتارتىبى سولاي، سىرتتان، بوتەن ەشكىم قاتىسپاۋى كەرەك. قىزىق بولعاندا، ونىڭ جازاتايىم ۇسىنعان 3 جوباسى دا «ۇزدىك» شىقتى. ىشىندە 7 قارلىعاشى بار جوباسى اكىمگە ۇناعان ەكەن، قالانىڭ باس ارحيتەكتورىمەن (قالدىبەك قوقيلانوۆ) اشىق تالقىلاۋعا دا كوشكەن ەدىك. بىراق وكىنىشكە قاراي، «اپام ارالاسقان ەرتەگى وڭبايدى» دەگەندەي، بۇعان ورتا جولدان ءبىر كەراۋىزدار ارالاسىپ، اياعىن سيىرقۇيمىشاقتاتىپ، سۇيىلتىپ جىبەردى... «شەشىم بۇگىن نە ەرتەڭ شىعىپ قالار» دەپ، كۇتە-كۇتە كۇدەرى ۇزىلگەن ەرلان ءبىر جىلدان كەيىن اكىمنىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، جۇمىستارىن قايتارىپ الدى... مىنە، تاپ وسى كەزدەن «ەرەكەڭنىڭ شىرعالاڭعا تولى 10 جىلى»  دەپ اتالاتىن 10 سەريالى حيكايانىڭ 1-ءشى سەرياسى (2011) باستالدى دا كەتتى... يا، قۇداي، شىدام بەرە كور دەدىك... حيكايانىڭ ءبىتىپ بولمايتىن 2-ءشى (2012), 3-ءشى (2013), 4-ءشى(2014), 5-ءشى (2015) سەريالارى ءجۇرىپ جاتتى... مەنى قويشى... پاتشالىق گەربتى كەتىرە الماي، جاڭا گەربتى كەلتىرە الماعان ەرلان ادىلەتسىزدىك تاۋقىمەتىن وتە كوپ تارتتى. جاڭا گەربكە قارسى ادامدار ونىڭ سوڭىنا شام الىپ ءتۇستى. ءوز قىزمەتكەرلەرىنە دەگەن ءىلتيپات مەن اياۋشىلىقتان ماقۇرىم مادەنيەت سالاسىنىڭ وزبىر باسشىلارى ساعىن سىندىرماققا تىراشتاندى، مورالدىق جاعىنان تومپەشتەدى، وتقا-سۋعا يتەردى، وسەككە ءىلىندىردى، جۇمىسىنان قۋعا ارەكەتتەندى، بالەقور دەدى، وپپوزيتسەنەر دەدى، تاقپاعان لاقاپ اتتارى، ايتپاعان بىلاپىت سوزدەرى، اتپاعان ۋلى وقتارى قالمادى، اقىرى قول جۇمساپ، ۇرۋعا دا باردى، بىراق جاسىتا المادى...  ەرلان سول قاسكويلەرمەن 9 جىل الىستى-جۇلىستى... زاڭدى قىزمەتى سەمەي قالالىق مادەنيەت سارايىنىڭ قويۋشى-سۋرەتشىسى بولا تۇرا، «ساعان باسقا كابينەت جوق» دەپ، ونى ادام توزگىسىز، تەك كەرەكسىز، سىنعان زاتتاردىڭ قويماسى بولۋعا عانا جارايتىن، تەرەزەسى دە جوق، اۋاسى اينالمايتىن، كوك ساسىعان تار جەرتولەگە (پودۆال) وتىرعىزىپ قويدى. ەرلان سول جەرتولەدە تابان اۋدارماي، 9 جىل جۇمىس ىستەدى. بۇل – ساۋىقتىرمايتىن، ساۋ ادامدى جىندىعا اينالدىراتىن جەرتولە ەدى...

الگى وشتەسكەن ەكەۋدىڭ ءبىر-بىرىنە ءدوڭايبات شەگىپ: «توبەڭە اڭگىر تاياق ويناتامىن» دەپ كىجىنەتىنى بار ەدى عوي. سولار ايتپاقشى، ەرلاننىڭ توبەسىنە شىن مانىندە اڭگىر تاياق ويناتتى. ول وتىراتىن جەرتولە تۋرا ساحنانىڭ استىندا بولاتىن. تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىن قيقۋ ءبىر تولاستامايدى. كونتسەرتتەردى ت.س.س. مادەني ءىس-شارالارىڭ اينالايىن بوپ قالدى وعان. ءان ايتىپ، بي بيلەيتىن ساحنادا سپورتتىق جارىستار دا تۇيدەك-تۇيدەگىمەن وتەدى. سوراقىلىقتىڭ كوكەسىن زىلتەمىر كوتەرۋشىلەردىڭ 3 كۇندىك جارىسى بولعاندا كوردى ول. جەرتولەنىڭ توبەسىنەن 3 كۇن بويى توپىراق جاۋىپ تۇردى. وندا وتىرماق تۇگىلى ىشىنە كىرۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولدى. ديرەكتورى مەن قالالىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باسشىسىنا ايتىپ كورىپ ەدى، ولار پىسقىرىپتا قارامادى. بۇدان اسقان قورلىق بولا ما، ءوزى؟ اقىرى ەرلاننىڭ شىدامى تاۋسىلدى. مىنا باسسىزدىقتى ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، عالامتور جەلىسىنە سالعاننان باسقا امالى دا قالمادى... قازىر ونىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرىپ ءجۇر، جۇيكەسىنە ەداۋىر سالماق تۇسكەن، جۇرەگى شانشيدى، كوزى دۇرىس كورمەيدى، كەۋدەسى سىرىلدايدى، بۇرىندارى ەل قاتارلى قان تاپسىرىپ كەلىپ ەدى، ەندى قانى الۋعا جاراماي قالدى، ت.ب. وعان كورسەتكەن 10 جىلعى قياناتتى ايتىپ تاۋىسا الماسپىن... بۇيىرتسا، بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا قاراي شىعاتىن، سەمەي گەربىنىڭ تايعاق كەشۋلى تاعدىرى جايلى «جىلان جورىعى» كىتابىما جازارمىن!..

IV

«قازانشىنىڭ ەركى بار – قايدان قۇلاق شىعارسا» دەگەندەگى قازانشى – اكىم. ءوزىن سول ءوڭىردىڭ قوجايىنى سەزىنەتىن اكىمنىڭ قولداۋىنسىز ءبىر ءىس ورىستەمەيدى.  اكىمدەرگە كۇنى قاراپ قالعان قاۋقارسىز حالىققا اينالدىق. بىزگە وسى جىلدار ارالىعىندا بولعان سەمەي اكىمدەرى مەن شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمدەرىنىڭ بىرەۋى دە كوڭىل اۋدارعان جوق. ۋلاپ-شۋلاپ قويادى دەپ ويلاسا كەرەك. الدا-جالدا كەزىگە قالساق، انە-مىنە دەپ، قىزىل ءسوزدى سورپاشا ساپىرىپ، الداپ-سۋلاي سالاتىن. قۇلدىق سانانىڭ جەمىسى عوي، سەمەيدىڭ گەربىن جاڭارتۋ قاجەت دەسەك – توبەلەرىنەن جاي ۇرعانداي باستارى سالبىراپ، تىزەلەرىنە ءتۇسىپ كەتەتىن. ال شىن مانىندە، جاڭا گەربكە نە ءۇشىن كەدەرگى جاسايتىندارىن وزدەرى بىلمەيتىن. سوسىن امالسىزدان گازەت پەن تەلەارنالارعا شىعاتىنبىز. بىراق ونى دا («ەگەمەن قازاقستان»، «Zaman قازاقستان»، «ەرتىس ءوڭىرى»، «قازاق ءۇنى»، «ەۋرازيا» كانالى، «31 كانال»، «ازاتتىق راديوسى»، Bak.kz El.rz ت.ب. سايتتار) شىبىن شاققان قۇرلى كورمەيتىن. وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر، ەگەمەن قازاقستاننىڭ اتاسى، كەشەگى كەڭەس كەزەڭىنىڭ باس گازەتى بولعان سوتسياليستىك قازاقستانعا بىرەۋدى ماقتاپ جازسا – ونىڭ قىزمەتى جوعارىلايتىن، جامانداسا – تومەندەپ، قۇردىمعا كەتەتىن. وعان سول كەزدىڭ جۇرتى «گازەتپەن ءمينيستردى دە ۇرىپ جىعۋعا بولادى، شىبىندى دا ولتىرۋگە بولادى» دەيتىن ماتەل شىعارعان ەدى. ويتكەنى سوتسياليستىك قازاقستان گازەتىنە شىعۋ – بىرەۋدىڭ باعى، بىرەۋدىڭ سورى بولاتىن...

«ءالاۋلايلىمى» بىتسە، «ءحالاۋلايلىمىن» ايتا بەرەتىن اكىمدەردەن ەش قايران بولماعان سوڭ، پرەزيدەنتكە، پرەمەر-مينيسترگە، باس پروكۋرورعا، ىشكى ىستەر مينيسترىنە، مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ توراعاسىنا، «نۇر وتان» (قازىرگى امانات) پارتياسىنىڭ توراعاسىنا بىرنەشە رەت حات جازدىق. بىراق رۋحاني مەشەۋلىكتىڭ ودان دا وتكەن سوراقى كورىنىستەرىنىڭ ۇستىنەن شىقتىق. بالكىم ولار سول حاتتارىمىزدى وقىماعان بولار. وقىسا دا بايىبىنا بارماعان شىعار. تەك قانا ءبىزدى ءاجۋالاپ، «يت ءيتتى، يت قۇيرىعىن جۇمسايدىنىڭ» كەرىمەن ءبىر-بىرىنە جىبەردى دە وتىردى. مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ اياق دوبىنا اينالدىق...

قازىرگى كۇنگە دەيىن (24.06.2022) تۋىس پەن دوستى بىلاي قويعاندا، تويعا نە ءولىم-جىتىمگە بارساق ءبىزدى بىلەتىن جۇرت قاۋمالاپ:

– ايدىن، ەرلان! قالامىزدىڭ گەربى قاشان قابىلدانادى؟ نە ىستەپ جاتىرسىڭدار، بۇل ءوزى شەشىلە مە، شەشىلمەي مە، بىزدەن قانداي كومەك كەرەك؟» – دەپ شىنىمەندە جاناشىرلىق تانىتىپ جاتسا، كەيبىرەۋلەرى سىنشىل، ءمىنشىل، كەلەكە قىلاتىن كوزقاراسپەن جىمىسقىلانا كۇلىپ:

– ە، سەندەردىڭ جاڭا گەربتەرىڭ كىمگە كەرەك، بوس ءسوز، وسىنى قينالماي، تاستاساڭدارشى»، – دەپ مۇسىركەيدى. دەسە-دەسىن، قايسىبىرىڭنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولايىق دەيتىنبىز...

V

2016 جىلى سەمەي اكىمدىگى (ول كەزدەگى اكىم – ەرماك ءسالىموۆ) گەربكە 4-ءشى رەت «اشىق كونكۋرس» وتكىزدى. ەرەكەڭ بۇعان دا قاتىستى. وسى كونكۋرستىڭ وتۋىنە اكىمنىڭ سول ۋاقىتتاعى كەڭەسشىسى، الاششىل، مەملەكەتشىل ازامات  مارات مۋسين تىكەلەي ىقپال ەتتى. ەگەر بۇل كىسى كۇش سالماعاندا، كونكۋرستىڭ ءوتۋى نەعايبىل ەدى. ريزامىز سىزگە، قۇرمەتتى ماكە! عاسىرلىق عۇمىر تىلەيمىز!

كونكۋرس اشىق بولعان سوڭ، اكىمدىك سايتىندا كونكۋرس شارتتارى جاريالاندى، كونكۋرس كوميسسياسى قۇرىلدى. تالاپكەرلەر جوبالارىن كوميسسيا مۇشەلەرى الدىندا قورعادى. باعى جانعالى تۇرعان گەرب قوي، وسى جولى دا ەرەكەڭنىڭ جوباسى ۇزدىك شىعىپ، جەڭىمپاز اتاندى. كۇن سەنبى بولعاندىقتان، اكىمنىڭ شەشىمى دۇيسەنبى كۇنى شىعادى دەپ كۇتىلدى... بىراق... بىراق... تاعى سول اپام ارالاسقان ەرتەگى بولىپ كەتتى... ەندى «ەرەكەڭنىڭ شىرعالاڭعا تولى 10 جىلى» دەپ اتالاتىن 10 سەريالى حيكايانىڭ 6-شى (2016) سەرياسى باستالدى... «يا، قۇداي، شىدام بەرە كور» دەپ تىلەدىك... ۇزاق-سونار يرەگى مەن بۇراڭى كوپ 7-ءشى (2017), 8-ءشى (2018), 9-شى (2019), 10-شى (2020), 11-ءشى (2021), 12-ءشى (2022) سەرياسىنا جەتكەندە حيكايا اياقتالدى-اۋ، ايتەۋىر... ۋھ، دەدىك!

«سوندا سەمەيدىڭ گەربىن جاڭارتۋعا كىمدەر قارسى بولدى؟» دەگەن ءماندى ءبىر سۇراق وزىنەن-ءوزى كولدەنەڭدەيدى عوي الدىمىزدان. بۇعان نەگىزىنەن ەكى توپ قاتتى كەدەرگى جاساپ، ولەردەي قارسىلىق تانىتتى.  ونىڭ بىرىنشىلەرى – باياعى قوجايىندارىنا ءبىر كەزدەرى بەرگەن انتتارىنا ادالدىعىن ساقتاپ جۇرگەن قۇلدىق سانالى شەنەۋنىكتەر، ەكىنشىلەرى – وزدەرىن جوعارى سورتتى ۇن سەكىلدى سانايتىن يمپەرشىل پيعىلداعى شوۆينيستەر. مىنە، وسى ەكى توپ كەڭەستىك كەزەڭنىڭ گەربىن دە مىسە تۇتپاي، ودان اتتاپ ءوتىپ، كوزگە ىلمەي، پاتشالىق كەزەڭنىڭ گەربىن قايتا جاڭعىرتۋدى كوكسەدى. ەگەر بيلىك تاراپىنان گەرب تۋرالى بىرەۋ بىردەمە دەسە، ىلە رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق ءورىستىلدى تاۋەلسىز باسىلىمدار، سايتتار شۋلاپ شىعاتىن، ءبىزدى ءبۇيتىپ جاتىر، ءسۇيتىپ جاتىر دەپ. ماقساتتارى اكىمدىك پەن ماسليحاتقا الدىن الا باق ارقىلى قىسىم كورسەتىپ – پاتشالىق گەربتى ساقتاپ قالۋ ەدى. مەن ەندى، بۇلاردىڭ 1991 جىلدان بەرگى قىلىقتارى مەن كورسەتكەن قۇقايلارىن جىپكە تىزبەي-اق قويايىن. ونى كەلەسى كىتابىمنىڭ ەنشىسىنە قالدىرايىن...

2018 جىلى سەمەي قالاسىنىڭ 1177 جىلدىق اتا تاريحىن ىسىرىپ قويىپ، 1718 جىلى وتارشىلدار سالعان سەميپالاتينسك بەكىنىسىنىڭ 300 جىلدىعىن تويلايمىز دەپ ورەكپىگەن بۇلاردىڭ ەڭ باستى ماقساتى – 1851 جىلعى پاتشالىق گەربتى كوتەرىپ  شىعۋ بولدى. اكىم ول زىميان ارەكەتتىڭ يدەولوگيالىق استارىنا ءۇڭىلىپ جاتپاي-اق، سالعان جەردەن باس شۇلعىپ، كونە كەتتى. اكىمنەن رەسمي رۇقسات العان سوڭ، ءىس-شارانى وتكىزۋدىڭ جۇمىس جوسپارى مەن باعدارلاماسى ستسەناريىمەن قوسا جاسالىپ، قالا بويىنشا، كەڭ كولەمدى دايىندىق جەدەلدەتە باستالدى. مەكەمەلەر مەن ۇيىمدارعا شۇعىل تاپسىرمالار بەرىلدى. اكىمنىڭ ايتقانى زاڭ ەمەس پە؟ وعان مىنا باسسىزدىقتى توقتات دەۋ – قارا تاسقا بارىپ كۇندە ايعايلاعانمەن بىردەي ەدى (اباي). اندا-مىندا حات جازعانىمىزبەن ونىمىز بوس دالباسا، بىلجىراق ءسوز بولىپ شىقتى. شەنۋنىكتەر ءبىر-بىرىمەن جەمتىكتەس قۇزعىندار سياقتى بىرىنە-ءبىرى سىلتەپ، سىلەيدى دە وتىردى. ابىروي بولعاندا، ەگەمەن قازاقستانعا جىبەرگەن ماقالام شىقتى (04.01. 2018.) وندا مەن: «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قايدا قاراپ ءجۇر؟» دەپ سۇراقتى توتەسىنەن قويىپ ەم، سەمەيدەگى اكىم مەن الگى شوۆينيستەردىڭ ارەكەتى ساپ تىيىلىپ، ارام ويلارى جۇزەگە اسپاي قالدى. وسى ماقالامەن ىركەس-تىركەس «كۇندەي كۇركىرەگەن ەلمىز» (2018) دەگەن كىتابىمدا جارىق كوردى. وندا ءبارىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەدىم. ارەكەتتەرىن اشكەرەلەدىم. بۇدان كەيىن ولار ماعان بۇرىنعىدان بەتەر وشىكتى... «اڭدىعان جاۋ الماي قويمايدى» دەگەن. ءتۇرلى ايلا-شارعىمەن قىزمەتىمنەن كەتىرىپ تىندى... وسەك-اياڭعا ءىلدى... مەن باسقا جاققا اۋىسۋعا ءماجبۇر بولدىم... بىراق ۋاقىت – تورەشى دەگەن راس. ءبارىن ءوز ورنىنا قويدى. كۇننىڭ دە كۇركىرەگەننەن كەيىن  – جاۋعانى جاقسى ەكەن... «بەتكە شىقپاي تۇرا ما جۇرەك ءىزى؟» – دەپ شاكارىم اتامىز ايتقانداي، مەن ءاۋباستا (1991) ۇستانعان يدەيامنان اۋىتقىعان جوقپىن. سەمەيدىڭ جاڭا گەربى قابىلدانعانشا وزىمە دە، وزگەگە دە مازا بەرمەدىم. ەندى بارلىق قيىندىقا تولى جولدارىم ءوڭ مەن تۇستەي ءوتتى دە كەتتى... جۇرەگىمدە ماڭگى وشپەستەي ىزدەرىن قالدىرىپ...

وسى جولداردى مەنىمەن بىرگە ءجۇرىپ، سوڭىنا دەيىن تاباندىلىق تانىتقان، ۇلى ابايدى تۋدىرعان توبىقتى ەلىن شىڭعىستاۋعا كوشىرىپ اكەلگەن ەكى ادامنىڭ ءبىرى ماماي باتىردىڭ بۇگىنگى جەڭىمپاز ۇرپاعى، سەمەي گەربىنىڭ اۆتورى، ەكەۋىمىزدى سەمەيدىڭ گەربى دوستاستىرعان دوسىم – ەرلان شاياحمەتۇلى امىربەككە كۇللى سەمەيلىكتەردىڭ اتىنان راقمەت ايتامىن! بۇگىندە – ەرەكەڭنىڭ، ەرلاننىڭ جانسەبىل ەڭبەگىن حالقى قۋاتتاپ، ماقتانىش ەتىپ وتىر. ازاماتسىڭ، ەرەكە! مىنەكي، ەندى سەنىڭ عازيز ەسىمىڭ سەمەيدىڭ تاريحىنا تاسپەن قاشالىپ جازىلدى! ەڭبەگىڭنىڭ جەمىسىن كورۋىڭە شىن جۇرەكتەن تىلەكتەسپىن! «ەر قيمىلىن ارمان شەشەدى، ەر ارمانى ەل بولۋ» دەگەن – وسى!

سەمەيدىڭ جاڭا گەربىن بەكىتۋ ىسىندە بىزگە تىلەكتەس، تىلەۋلەس بولىپ، مورالدىق قولداۋ كورسەتكەن، ءىس-ارەكەتتەرىمىزدىڭ كەڭ مازمۇندا ناسيحاتتالىپ، تانىمالدىعى ارتۋىنا رۋحاني كۇش-قۋات قوسقان، سەمەي وڭىرىنە بەلگىلى تۇلعالار – وماربەك بايۋاقوۆقا، قايرات ميراشەۆقا، مارات قۇرمانباەۆقا ىنىلىك ىلتيپاتپەن باسىمىزدى ءيىپ، ۇلكەن العىس ايتامىز. سىزدەردى سەمەيدىڭ كيەسى قولداسىن! الاش ارىستارى مەن اباي اتامىزدىڭ رۋحى كوتەرسىن! وزدەرىڭىزدەي ىنىلەرىنە زەر سالىپ جۇرەتىن ەستى اعالارىمىز كوپ بولسىن!

ەندىگى الداعى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – سەمەيدىڭ گيمنىن ايقىنداۋ. ماسەلەن، قوستانايدىڭ گيمنى 2014 جىلى قابىلدانعان. گيمن ءسوزىن – اقىن سەرىك تۇرعىنبەكوۆ، مۋزىكاسىن – كومپوزيتور كەڭەس دۇيسەكەەۆ جازىپتى. دەمەك، بىزدە دە گيمنگە ورىن بولۋى قاجەت. بۇل حالىقتىڭ تۋعان قالاسىنا دەگەن پاتريوتتىق سەزىمى مەن سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرادى...

VI

سەمەي بۇرىننان دا وبلىس بولعان، ال وعان اباي ەسىمىن بەرۋ جۇرتشىلىقتىڭ كوكەيىنە قونىپ، كوڭىلىنەن شىعىپ وتىر.

4-ءشى ماي  اباي وبلىسىنىڭ دۇنيە ديدارىنا كەلگەن تاريحي كۇنى! 1997 جىلى 4-ءشى مايدا جابىلعان سەمەي وبلىسى 2022 جىلى 4-ءشى مايدا اباي وبلىسى بولىپ قايتا اشىلدى. ورتالىعى – سەمەي قالاسى بولىپ بەكىدى. پرەزيدەنتتىڭ جارلىعى 8-ءشى ماۋسىمنان كۇشىنە ەندى. وبلىستىق ءماسليحات جاساقتالىپ، حاتشىسى سايلاندى. وبلىس اكىمى قىزمەتىنە كىرىستى.

جاڭادان قۇرىلعان اباي وبلىسىنا ءوزىم كوپتەن بىلەتىن جانە ايرىقشا سىيلايتىن نۇرلان ۇرانحاەۆ اكىم بولدى دەگەندە، «قوي، ۇلى دۇبىرگە جەتە الماي ويبايلاپ ولگەنشە، ايقايلاپ ولەيىن» دەپ، بۇيىرعان كۇنى سەمەيگە جەتتىم. ءتارتىپ بويىنشا، وبلىس اكىمىنىڭ قابىلداۋىنا الدىن الا جازىلىپ ەم. ەرەكەڭدى دە ءبارىبىر تاعات تاۋىپ وتىرا المايسىڭ عوي دەپ، قاسىما ەرتىپ الدىم. ول كىرە بەرىستەگى ۇلكەن زالدا كۇتىپ قالدى. اكىمگە كەلگەن كىسىنىڭ قاراسى دا  قالىڭ ەكەن. ەكى تىشقان قاتار جارىسسا، ءبىرى سىيماي قالاتىنداي قابىلداۋ بولمەسىنىڭ الدى لىق تولى. ءبىرىنىڭ ەتەگىن ءبىرى باسقان جۇرت الدەنەگە قۇلاقتارىن ءتۇرىپ، دەمدەرىن ىشىنە تارتقانداي تىم-تىرىس مۇلگىگەن قالپى تۇر. كەيبىرىن تانىيمىن. بىرەۋلەرى تىمىسكىلەپ، ءتىنتىپ قارايدى. كەي قازاقى مىنەزدىڭ سيقى بۇل... جازىلعان ۋاقىتىم ءوتىپ كەتتى. توسقانىما ءبىر ساعاتتان استى. «ءبىر ادامنان سوڭ كىرەسىز» دەگەننەن كەيىن، ۇلكەن زالدا تاقىمىن قىسىپ، زورعا شىداپ وتىرعان ەرەكەڭدى قابىلداۋ بولىمىنە شاقىرىپ: «سەن وسىندا وتىرا بەر، كەرەك بولىپ قالارسىڭ» دەپ ەم، حاتشى قىز جۇلىپ العانداي: «جوق، ءسىز عانا كىرەسىز» دەپ، شاپ ەتە قالدى. ءۇنسىز باس يزەدىم. ءبىرازدان سوڭ، اكىمگە كىرىپ كەتتىم...

اكىم ادەپپەن قارسى الدى. سوزگە ساراڭ، ىسكە مىرزا اكىممەن قىزىل جەلپىنىسسىز قوڭىر اڭگىمە وربىتتىك. ارتىق-كەمى جوق، 21 مينۋت بويى. اكىمنىڭ ادامي تانىمىنا، توقتامىنا كوڭىل توعايتتىم. 21 جىل بويى  بىتىرە الماي كەلە جاتقان ءىسىمدى، 21 مينۋتتا عانا الىسقا قارعا ادىم دا وزدىرماي، ەرىن ۇشىمەن، ەمەۋىرىنىمەن ءبىتىردى. «ەر جىگىتتىڭ ارتىقشىلىعى ءبىر-اق اۋىز سوزىندە» دەگەن بار ەمەس پە؟! مەن وسىنداي ءبىر مىنەزدى جانداردى جاقسى كورەم. ءبىر مىنەزدىلىك، جالت بەرمەۋ – جاقسىنىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى! الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان: «ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەپ ءبىلىپ ايتقان ەكەن. ەلىم دەيتىن ناعىز ەرگە ءتان مىنەز عوي ادامنىڭ بويىنداعى ەڭ جاقسى قاسيەتتەرىن وياتىپ جىبەرەتىن. جاڭا اكىمىمىز ءبىرىنشى كەزەكتە شارۋا ەكەنىن ءوز جەكە باس ۇلگىسىمەن كورسەتتى. سەمەيگە جاڭا لەپ الا كەلىپتى. جانىم جايلاندى، جۇرەگىم كەڭىدى، كوڭىلىم كوك دونەنگە قايتا ءمىندى. بۇ زامانداعى ادامگەرشىلىك جايلى جىردى وسى تۇستان باستاساق تا بولادى ەكەن...

VII

2022 جىلدىڭ 24 ماۋسىمىندا تاڭەرتەڭگى ساعات 10:00-دە سەمەي قالالىق ءماسليحاتىنىڭ كەزەكتى 25-ءشى سەسسياسىندا دەپۋتاتتار سەمەي قالاسىنىڭ جاڭا گەربىن بەكىتتى. سوناۋ 1851 جىلدان بەرى قارا تاستاي قالشيىپ، وزگەرمەيتىندەي بولىپ تۇرعان يمپەريالىق پاتشالىق گەرب كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ كەتە باردى. وتارسىزداندىرۋ ۇدەرىسى سەمەيدەن باستالدى. ەندى بۇل وزگەرىس وزگە وڭىرلەردە دە جالعاسىن تابۋى ءتيىس دەپ سانايمىن!

سەمەي اكىمدىگى بۇعان دەيىن ءۇش رەت (2007-2013-2016) زاڭدى تۇردە بايقاۋ وتكىزگەنىمەن جەڭىمپاز بولعان جاڭا گەربتى قابىلداۋ ماسەلەسىن ءتۇرلى جەلەۋلەرمەن كەشىكتىرىپ كەلگەن ەدى. 2021 جىلى 25 قاراشادا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ارحيۆ ىستەرى جانە قۇجاتتامانى باسقارۋ كوميتەتىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەر جانە گەرالديكالىق ماسەلەلەر جونىندەگى ساراپتاما كەڭەسى كۇن تارتىبىندە سەمەي قالاسى گەربىنىڭ وزگەرتىلگەن جاڭا نۇسقاسىن قاراپ، تالقىلادى. نەگىزى كەڭەس مۇشەلەرى عانا قاتىسۋعا ءتيىس بۇل وتىرىسقا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ارحيۆ ىستەرى جانە قۇجاتتامانى باسقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قۋات بوراش سەمەي قالالىق اكىمدىگىنىڭ ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ باسشىسى ايبەك تولەگەن مەن سەمەي گەربى جوباسىنىڭ اۆتورى ەرلان امىربەكتى ارنايى شاقىرتۋمەن قاتىستىردى. مۇددەلى ەكى تاراپ تا تىڭدالىپ، جوبانى بەكىتۋگە رۇقسات بەرۋ نە بەرمەۋ تۋرالى كەڭەس مۇشەلەرى اشىق داۋىسقا سالدى. العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ءسوز العان مەملەكەتتىك ەلتاڭبا اۆتورى، ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جانداربەك مالىبەكوۆ: «بىرىنشىدەن، گەربتىڭ ساياساتى دۇرىس، يدەياسى ومىرشەڭ، ارگۋمەنتتەرى ايقىن; ەكىنشىدەن، گەرالديكالىق بەلگىلەرى گەرالديكا تالاپتارىنا سايكەس; ۇشىنشىدەن، قالانىڭ كەشەگى، بۇگىنگى بەت-بەينەسىن بىلدىرەتىن كيەلى شاڭىراق، اسپالى كوپىر، قاراعايلى ورمان، اشۋلى كىتاپ، قوس وركەشتى تۇيە، اينالا قالىقتاپ ۇشقان جەتى قارلىعاش ت.ب. ەلەمەنتتەرى وتە ءساتتى تاڭدالعان»، – دەپ ءوزىنىڭ وڭ كوزقاراسىن بىلدىرسە، قازاقستان ديزاينەرلەر وداعىنىڭ توراعاسى، ت.ق. جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ پروفەسسورى قامباربەك كوشەنوۆ: «گەرب سەمەيدىڭ وزىندىك بولمىسى مەن تاريحي ورنىن ايشىقتاپ تۇر. ءوڭىردىڭ تابيعي ەرەكشەلىكتەرىنىڭ كوركەمدىك مازمۇنى مەن ءمانى ءبىر بىرىمەن ۇيلەسىم تاپقان. سەمەي دەگەن اتاۋدى الىپ تاستاسا دا، ونىڭ سەمەي ەكەنى بىردەن بايقالادى» – دەدى. كەڭەس مۇشەلەرى كوپشىلىك داۋىسپەن سەمەي قالاسى گەربىنىڭ وزگەرتىلگەن جاڭا نۇسقاسىن №3 حاتتاما نەگىزىندە قولدانىسقا ەنگىزۋدى قولدادى.

جالپى مينيسترلىكتىڭ تاجىريبەسىندە، وڭىرلىك دەڭگەيدەگى رامىزدەردى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدا تالقىلاۋ بۇرىن-سوڭدى بولماعان. بۇل قازاق گەرالديكاسىندا جاڭارۋ ۇدەرىسى باستالعانىنىڭ كورىنىسى. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى 2015 جىلدان بەرى وڭىرلىك رامىزدەرگە جىل سايىن مونيتورينگتىك جۇمىستار جۇرگىزىپ، ساراپتامالىق تالداۋلار جاساپ، سالىستىرمالى كەستەلەر ءتۇزۋدى بەلگىلى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىردى. بىلتىرعى (2021) مونيتورينگتىك جۇمىستار بارىسىندا جينالعان وڭىرلىك رامىزدەردىڭ ىشىندە ەكى بىردەي كونكۋرستا جەڭىمپاز بولىپ، «ۇزدىك جوبا» دەپ تانىلعان سەمەي گەربى دە بار ەدى. وسى تۇرعىدان العاندا، سەمەيدىڭ جاڭا گەربى – مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ «پيلوتتىق جوباسى» بولىپ تابىلادى.

VIII

«نە شىقسا دا وزىمىزدەن شىعادى» دەۋشى مە ەدى، ارينە، جاقسى جاعىنان ايتىپ وتىرمىن. الايدا سەمەيگە جىبەرىلگەن اكىمدەردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ بولسا دا قاسىندا ءجۇرىپ، «مالتابار مەن نانتابارعا» اينالعان كەڭەسشى، قوسشى، جەتكىزۋشى، تاعى كىم بار ەدى، سىبىرلاپ بولسا دا «ەلدەن ۇيات بولدى عوي» دەپ ولارعا ەشتەمە ايتپاعان. اشىعىن ايتپاعان، مايموڭكەلەپ، الداۋسىراتا بەرگەن. سونداي كەراۋىزداردىڭ كەسىرىنەن سەمەي گەربىن جاڭارتۋ ماسەلەسى 21 جىل بويىنا 1 شەشىمىن تاپپاي قويدى. الگى كەراۋىزدار وسى جولى دا بار ايلا-شارعىلارىن قولدانىپ، كەدەرگى جاساۋعا تىرىستى. ەگەر مەملەكەتتىك رامىزدەر مەن وڭىرلىك رامىزدەرگە جاۋاپتى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ساراپتاما كەڭەسى رۇقسات بەرىپ، وعان اباي وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان ۇرانحاەۆ پارمەن بەرمەگەندە، سەمەي گەربى بيىلدا قابىلدانباۋشى ەدى. «...ىزعىنداي ەلدىڭ ورتاسىنداعى ونەر-ءبىلىمنىڭ، ساۋدا-كاسىپتىڭ، وت اربا، وت كەمەلەردىڭ توعىساتىن كىندىگى، قارا شاڭىراعى – سەمەي. سەمەي – ءبىر گۋبەرنيا ەلدىڭ ميى. اقىل-ويدىڭ تابىسى سەمەيدە. سەمەي – ءبىر گۋبەرنيا ەلدىڭ جۇرەگى. سەمەي بۇلك ەتسە، ءبىر گۋبەرنيا ەل بۇلكىلدەيدى»، – دەپ الاش ارىسى جۇسىپبەك ايماۋىتۇلى جوعارى باعا بەرگەن كيەلى سەمەيدىڭ يدەولوگياسى مەن مادەنيەتىن جاردىڭ شەتىنە سۇيرەتىپ اكەلگەندەر اكىمدىكتە ءالى ءجۇر. ولاردىڭ جاڭا قازاقستانمەن بىرگە جاڭارۋعا قۇلقى دا، نيەتى دە جوق. سىلدىراعان الداۋ سوزدەن نە پايدا، ءوز جۇرتىن سۇيەر جۇرەك بولماسا. «زار شىعادى تىلىمنەن» دەپ اباي بوسقا جىلادى ما؟ جاسىراتىن نەسى بار جانە ەشكىمنىڭ وكپەسى بولماسىن، وتتەرى جارىلىپ كەتسە دە ايتايىن: سەمەي اكىمدىگىندە پىسپەگەن شيكى ءسۇتتىڭ قايماعى سەكىلدى جۇعىمسىز، اكىمنىڭ قاباعى مەن ىعىنا تەز بەيىمدەلگىش، ءپرينتسيپى جوق جاعىمپاز، ءوزىن يت ءمىنىپ، شوشقا باعىپ جۇرگەندەي سەزىنەتىن كوركوكىرەك شەنەۋنىكتەر وتە كوپ. ەندى گەرب بەكىتىلىپ ەدى ولار قازىرگى ترەندپەن «حايپ» قۋا باستادى. بۇلاردىكى ەندى «ساسقان ۇيرەك – ارتىمەن سۇڭگيدىنىڭ» كەرى عوي. بۇرىن جاڭا گەرب قابىلدايىق دەسەڭ، قاباقتارىنا قار قاتىپ، كىرپىكتەرىنە مۇز توڭىپ، كوزدەرىنە ۋايىم ۇيالايتىن ەدى بۇل كەراۋىزداردىڭ. 21 جىل قۇرعاق ۋادەمەن اۋرە-سارساڭعا ءتۇسىرىپ كەلدى. «ۋادە – ەردىڭ وپاسى» دەيتىن قازاق بەرگەن ۋادەسىن ورىنداماعان سۋايتتى «وپاسىز»، ايتقان ءسوزى مەن ىستەگەن ءىسى سايكەس كەلمەيتىن ەكى ءجۇزدىنى – «ارامزا»، اتا زاڭعا ءبىر قولىن قويىپ، ەكىنشى قولىمەن جۇرەگىن ۇستاپ: «حالقىما ادال قىزمەت ەتەمىن. اتا زاڭ تالاپتارىن مۇلتىكىسىز ورىندايمىن»، –  دەپ انت بەرىپ، سىرت اينالا سول انتىن ۇمىتقان جەتەسىزدى – «انتۇرعان» دەپ اتاعان. ال وسىنداي وپاسىز، ارامزا، انتۇرعان شەنەۋنىكتەرگە ءوزىڭنىڭ، بالالارىڭنىڭ، نەمەرەلەرىڭنىڭ، اعايىندارىڭنىڭ، دوستارىڭنىڭ، ەلىڭنىڭ، ءتىلىڭنىڭ، جەرىڭنىڭ ت.س.س. تاعدىرىن سەنىپ تاپسىرا الاسىڭ با، ارينە، وعان قاقىڭ جوق قوي؟!

ەندى، جاڭارعان سەمەي قوعامى ەلگە قادىرسىز، ۋادەسىنەن اينىعىش، قىرىق قۇبىلعان مىنەزگە يە «حالتۋرششيك شەنەۋنىكتەردى» قاجەت ەتپەيتىن شىعار. جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭا وبلىسى جاڭا كادرلارمەن جاڭا تاريحىن باستاسا ەكەن دەيمىن. ويتكەنى بۇكىل ۇلت، بارشا جۇرت قازاقتىڭ رۋحاني-مادەني-تاريحي الەۋەتى توعىسقان كيەلى مەكەن دەپ قارايدى سەمەيگە...

ايدىن رىسبەكۇلى

Abai.kz