قازىرگى قازاق قوعامى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان شاق – وزگەرىستەر ۋاقىتى بولىپ سانالادى. بۇگىنگى قازاقستاننىڭ وركەندەپ دامۋى ءۇشىن ستاندارتتى ەمەس شەشىمدەر قابىلدايتىن، شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىنە يە جەكە تۇلعالاردىڭ قاجەتتىلىگى كۇن وزعان سايىن ارتا تۇسۋدە. بىراق، وكىنىشكە وراي، قازاق مەكتەپتەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ەسكى كەڭەستىك سۇرلەۋگە ءتۇسىپ الىپ، وسكەلەڭ مەكتەپ وقۋشىلارىنا جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋى ءۇشىن ساپالى ءبىلىم بەرۋدە شىعارماشىلىق ەمەس باعداردى ۇستانىپ كەلەدى دەسەك اقيقاتتان الشاق كەتپەيمىز. وسى ورايدا ۇستازداردىڭ كوپشىلىگى ىزدەمپازدىقتى سىرىپ قويىپ، ءبىر قالىپتىلىق، شابلوندىق ساباق بەرۋشىلىك جولدى بەرىك ۇستانۋشىلىعى جاس بالالاردىڭ ءبىلىم الۋعا دەگەن ىنتاسىن جەر قىلاتىندىعىن سەزىپ تە، كورىپ تە ءجۇرمىز. سونىڭ ناتيجەسىندە كوپشىلىك جاعدايدا دارىندى بالالار وزدەرىنىڭ جاڭالىق اشۋعا دەگەن قۇلشىنىسىنان ايرىلىپ، بىرتە-بىرتە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن جوعالتىپ الىپ جاتادى.

بۇگىنگى تاڭدا كەڭەستىك ءبىلىم بەرۋدىڭ تار قىسپاعىنان قۇتىلعان شاقتا تمد كولەمىندە جۇرگىزىلگەن پەداگوگيكالىق زەرتتەۋلەر زامان تالابىنا ساي گۋماندانعان ءبىلىم بەرۋ پروتسەسىن ۇيىمداستىرا العان جانە بالانىڭ شىعارماشىلىق تۇلعا رەتىندە جان-جاقتى دامۋىنا باعدار ۇستانعان مەكتەپتەردىڭ تاماشا تابىستارعا قول جەتكىزە الاتىنىن اشىق كورسەتىپ وتىر.  سوندىقتان مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن وقۋ ءىس-ارەكەتىمەن شەبەر ۇيلەستىرگەن جەردە تياناقتى ءبىلىم نەگىزى، داعدى مەن ماشىق قالىپتاسىپ، ءبىلىم الۋشى شاكىرتتەردىڭ بويىندا دەربەس (ينديۆيدۋالدى) شىعارماشىلىق قابىلەت ءوزىن تانىتا الاتىندعىن ءومىر ءوزى بىزگە كۇنەن-كۇنگە تانىتا تۇسۋدە. وسىنداي ءبىلىم وشاقتارىنداعى شىعارماشىلىق العىشارتقا يە بالالار كرەاتيۆتىلىكپەن ويلاپ، تانىمدىق بەلسەندىلىككە يەلىك ەتىپ، ستاندارتتى ەمەس جاعدايدا العا قويىلعان مىندەتتى ءوز بەتىمەن شەشە بىلەتىن بولا باستادى.

بۇدان كەلىپ شىعاتىن دۇنيە ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ پروتسەسىنە سان الۋان دامىتۋشى ساباقتار مەن شىعارماشىلىق تاپسىرمالار جۇيەسىن بەلسەندى تۇردە ەنگىزۋ مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق تۇلعا رەتىندە دامۋىنا زور ىقپالىن تيگىزەتىندىگىن كامىل تانىتا باستادى. بالالاردىڭ شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەتتەرىن دامىتۋعا باعىتتالعان تۇلعالىق-موتيۆاتسيالىق قادام جادى، نازار اۋدارا ءبىلۋ، قيال ت.ب. پسيحيكالىق قابىلەتتەردى بەكەمدەي قالىپتاستىراتىن قازىرگى زامان ۇستازىنىڭ ىسكە اسىرۋعا ءتيىس باستى مىندەتى سانالاتىندىعىن وسى ورايدا ەستەن شىعارماۋعا ءتيىسپىز.

سول سەبەپتى كەيىنگى كەزدە كوپتەگەن ەرەسەكتەر (ناقتىلاي ايتاساق: پەداگوگتار مەن اتا-انالار) بالانىڭ كرەاتيۆتىك قابىلەتىنىڭ دامۋىنا زور ىنتا مەن ەرەكشە مۇددەلىك تانىتا باستاعانى دا جاسىرىن ەمەس. ەسكىلىكتەن سانامىزدا بەرىك ورنىققان «شىعارماشىلىق» تەرمينىن ونىڭ سينونيمدىك سىڭارى «كرەاتيۆتىك» ۇعىم-تۇسىنىگى بۇتىندەي الماستىرا الدى دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز. سوندىقتان، مەكتەپ قابىرعاسىنانە باستاپ، وقۋشىلارىنىڭ كرەاتيۆتىك تۇلعاسىن دامىتۋ ءۇشىن وقۋ جانە وقۋدان تىس ءىس-ارەكەتتەردى ءوزارا وڭتايلى دا، ىڭعايلى سيپاتتا ۇشاستىرا ءبىلۋ كەرەكتى ەڭ الدىڭعى ورىنعا شىعا باستادى.

اتالعان تاقىرىپقا ارنالعان ماقالامىزدى جازۋ بارىسىندا تمد كولەمىندە بالالار مەن جاستار شىعارماشىلىعىن قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋعا ارنالعان پسيحو-پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردى باسشىلىققا الا وتىرىپ، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا قاتىستى تومەندەگىدەي تۇجىرىمداۋ جاساتتى.

زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ بەرۋ پروتسەسىنە قاتىستى وي تولعاعان شاقتا مەكتەپ پەن قوعامدى ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ جارىپ قاراستىرۋعا ەش بولمايدى. بۇل ەكەۋى ءبىرىنسىز ءبىر جوق، تەڭىز بەن كەمە سياقتى. بۇگىندە ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردە قازاق قوعامىن وزگەرىسكە ءتۇسىرىپ، جارقىن بولاشاققا باستايتىن وزىق ويلى شاكىرتتەر ءبىلىم الىپ جاتقانىن ەستەن ەش شىعارماي ەسكەرۋگە ءتيىسپىز. ويتكەنى، ولار مەكتەپ قابىرعاسىنان ۇلكەن ومىرگە جان-جاقتى دامىعان شىعارماشىلىق تۇلعا بولىپ قالىپتاسىپ جولداما الاتىن بولادى. ءدال وسىعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن ساباق پەن ساباقتان تىس ءىس-ارەكەتتەردىڭ ءوزارا بايلانىستىلىعى ورنىعۋى قاجەتتىگى كۇن تارتىبىنە قويىلىپ وتىرعان جايى بار.

تەك ۇستاز بەن شاكىرتتىڭ بىرلەسكەن ءىس-ارەكەتى ارقىلى عانا شىعارماشىلىققا ۇيرەتۋ مۇمكىن بولادى. بۇل ورايدا ەستە ۇستايتىن باستى قاعيدات: وعان قاتىسۋشىلار تەڭ قۇقىقتى بولۋعا ءتيىستى ەكەندىگى.  ءوز ىسىنە شىن بەرىلگەن جانە كاسىبي مامان مۇعالىمى ساباقتان تىس ۋاقىتتا دا ءوز ىسىنە سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراپ، الدىنداعى شاكىرتتەرىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋدىڭ تارتىمدى باعدارلاماسىن جاساپ، بالا بولشاعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋعا قول جەتكىزۋگە باتىل قادام جاساي الادى.

وسى ورايدا، ساباقتان تىس جۇمىستار تەك ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىنە عانا قاتىستى ەمەس، سونىمەن بىرگە، ۇستازداردىڭ شاكىرت بويىنا شىعارماشىلىق ءنارىن سىڭىرە بىلگەن بىلىكتىلىگىنە دە بايلانىستى بولىپ كەلەتىندىگىن تاعى ءبىر رەت قاداپ ايتا كەتپەكپىز. بۇنىڭ ءبارىنىڭ باستى العىشارتى ساباقتان تىس جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ مەن دامىتۋدا پەداگوگتاردىڭ ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ارنايى دايىندىقتان وتۋىنەن تۇرادى.

سوندىقتان  «شىعارماشىلىق»، «شىعارماشىلىق قابىلەت» ۇعىم-تۇسىنىكتەرى قازاق پەداگوگتارى تاراپىنان تىڭنان تۇرەن سالىنىپ، كەڭ كولەمدە زەرتتە باستاۋى دا تەگىن ەمەس. ويتكەنى، بۇگىنگى دارىندى بالا ەرتەڭگى مەملەكەتتىڭ دامۋىنىڭ بەرىك نەگىزى. تاپ ماقساتتا وتاندىق سان الۋان پسيحو-پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردە شىعارماشىلىق تۇلعاعا قاتىستى جۇرت كوڭىلىنەن شىعاتىن پايىمداۋلار جاسالا باستادى. وسى شىعارماشىلىق جايلى ءسوز قوزعالعان عىلىمي پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردە جاسالعان پايىمداۋلاردا جاڭانىڭ پايدا بولىپ، ونىڭ شاكىرت ومىرىنە ءسىڭىسۋى مەكتەپ ومىرىنەن وىپ الىنىپ، جان-جاقتى ءسوز ەتىلە باستادى. بارشا وتاندىق عالىمدارىمىزدىڭ دەن قويعان ءبىر دۇنيەسى دارىندى دامىتۋدىڭ باستى كەپىلى، ول – شىعارماشىلىق ويلاۋعا قول جەتكىزۋ ارقىلى مۇمكىن بولاتىندىعى. سونىمەن، وسىلاردىڭ ءبارىن جيناقتاي كەلە، تۇيىندەي تۇجىرىمداعان شاقتاعى قورىتىندى ءتۇيىن: شىعارماشىلىق ويلاۋ دەگەنىمىز – شىعارماشىلىققا بەيىم ءار بالانىڭ باستاۋىشتا جيناقتالعان ءبىلىمنىڭ نەگىزىندە جاڭا تانىم-تۇسىنىكتەر مەن وبرازداردى ومىرگە اكەلۋگە ءبىلىم الۋدىڭ كەزەكتى ساتسىندا بىرتە-بىرتە قول جەتكىزە الۋى بولىپ سانالادى.

بۇدان شىعاتىنى ەڭ باستىسى باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ ءارى ودان ءارى دامىتا بىلۋگە قول جەتكىز بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ دەگەنىمىز – كۇردەلى دە، ماڭىزدى ءىس، ونىڭ تابىستى جۇزەگە اسىرىلۋىنا قاجەتتى جاعداي مەن ءتيىمدى ادىستەردى قولدانۋ ارقىلى مۇمكىن بولادى. بۇل ورايدا ۇستاز قاشاندا ءوز الدىندا ءبىلىم الىپ جاتقان بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىنىڭ تانىلۋى ءۇشىن قاشاندا قىزبالىققا بەرىلمەي، بالانىڭ قول جەتكىزگەن از-ماز تابىسىمەن شەكتەلىپ قالماي، قاشاندا سالقىنقاندى ءام سابىرلى بولۋعا تيىستىگىن باسا ايتقىمىز كەلەدى.

مەكتەپتەگى ءار ۇستازدىڭ باقىتى ءوز شاكىرتتەرىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن تانىتا بىلۋىندە دەپ ءسوزىمىزدى تۇيىندەگىمىز كەلەدى.

Abai.kz