ايات جىرعالاڭ. تۋىسقاننان ايىرماشى، تۋعان ەل!
«ەلگە ەل قوسىلسا - قۇت، ەلدەن ەل ايىرىلسا - جۇت» حالىق دانالىعى. ءبىز تاۋەلسىز كۇندە نەگە جۇتقا تاپ بولدىق؟.
كوشى-قون سالاسى كەيىنگى كەزدەرى كۇندە ءبىر بۇيرىق، كۇندە ءبىر تارماق قوسىلعان قۇجاتتاردىڭ كەسىرىنەن توقتادى. توقتادى دەمەي نە دەيىك، ەڭ سوڭعى نۇكتەنى قازىر قىتاي ەلشىلىگى قويىپ وتىر. ايتالىق، باسىنان باقايىنا دەيىن تەك قاعاز سويلەتكەن بۇگىنگى قوعام تۇساۋدى، قازاق سانىن تەجەۋدى كەزىندە قازاق ەلىندەگى جان سانىن قازاقتى شاقىرۋمەن كوبەيتسە، ءدال بۇگىنگى كۇنى سونىڭ كەرى جاعدايى.
بۇل ماسەلە ايتىلۋ مەن جازىلۋدان كەندە ەمەس تە، بىراق، جاڭعىرىق شىقپاي نالىپ ءجۇر ەك، سوڭعى جاعداي ءتىپتى جۇرەكتى جىلاتتى، كوڭىلدى قۇلاتتى.
اۋەل باستا 2010 جىلى تامىزدا قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن بۇرىنعى ازاماتتىعىڭداعى جەرىڭنەن انىقتاما اكەلۋدەن باستالعان بۇل ءجايت، كەيىندەپ تۇراقتى تىركەلۋ ءۇشىن ەلشىلىكتەن رۇقسات قاعاز اكەلۋگە، ءتىپتى تۋعان جەرىڭدەگى قوعام قاۋىپسىزدىك مەكەمەسىنەن سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما (نەگىزى قىتاي زاڭى بويىنشا ءىستى بولعان ادامعا شەتەلگە شىعۋ پاسپورتىن جاسامايدى) اكەلۋ دەگەن ورىنسىز تالاپ قوسىلدى. ال، ول انىقتامالاردى قىسىق كوزدەردەن الۋ قيىننىڭ قيىنى، كەلەر قازاقتىڭ باس قايعىسىنا اينالعان.
«ەلگە ەل قوسىلسا - قۇت، ەلدەن ەل ايىرىلسا - جۇت» حالىق دانالىعى. ءبىز تاۋەلسىز كۇندە نەگە جۇتقا تاپ بولدىق؟.
كوشى-قون سالاسى كەيىنگى كەزدەرى كۇندە ءبىر بۇيرىق، كۇندە ءبىر تارماق قوسىلعان قۇجاتتاردىڭ كەسىرىنەن توقتادى. توقتادى دەمەي نە دەيىك، ەڭ سوڭعى نۇكتەنى قازىر قىتاي ەلشىلىگى قويىپ وتىر. ايتالىق، باسىنان باقايىنا دەيىن تەك قاعاز سويلەتكەن بۇگىنگى قوعام تۇساۋدى، قازاق سانىن تەجەۋدى كەزىندە قازاق ەلىندەگى جان سانىن قازاقتى شاقىرۋمەن كوبەيتسە، ءدال بۇگىنگى كۇنى سونىڭ كەرى جاعدايى.
بۇل ماسەلە ايتىلۋ مەن جازىلۋدان كەندە ەمەس تە، بىراق، جاڭعىرىق شىقپاي نالىپ ءجۇر ەك، سوڭعى جاعداي ءتىپتى جۇرەكتى جىلاتتى، كوڭىلدى قۇلاتتى.
اۋەل باستا 2010 جىلى تامىزدا قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن بۇرىنعى ازاماتتىعىڭداعى جەرىڭنەن انىقتاما اكەلۋدەن باستالعان بۇل ءجايت، كەيىندەپ تۇراقتى تىركەلۋ ءۇشىن ەلشىلىكتەن رۇقسات قاعاز اكەلۋگە، ءتىپتى تۋعان جەرىڭدەگى قوعام قاۋىپسىزدىك مەكەمەسىنەن سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما (نەگىزى قىتاي زاڭى بويىنشا ءىستى بولعان ادامعا شەتەلگە شىعۋ پاسپورتىن جاسامايدى) اكەلۋ دەگەن ورىنسىز تالاپ قوسىلدى. ال، ول انىقتامالاردى قىسىق كوزدەردەن الۋ قيىننىڭ قيىنى، كەلەر قازاقتىڭ باس قايعىسىنا اينالعان.
ەڭ وكىنشتىسى سول، باسقالار قازاق ەلىنىڭ وركەندەۋىن دە، ەل بولىپ كەتۋىمىزدى دە قالامايدى ارينە، كىم ماي شەلپەگىنەن ايرىلعىسى كەلسىن. بۇل تۇرعىدا قىتاي بارىنەن بۇرىن توسقاۋىل قامالىن سالدى، ياعني، قازاق ەلىنە كەلىپ تۇراقتى تىركەلۋگە انىقتاما قاعاز كەرەك بولسا، الدىمەن قىتايمەن ات قۇيرىعىن كەسىسۋ كەرەك، ياعني، قىتاي ازاماتتىعىنان ءبىرجولا شىعىپ كەتۋ كەرەك. سوندا قىتاي ازاماتتىعىنان شىققانعا كەمىندە سەگىز-ون اي ۋاقىت جۇمساپ، ونىڭ وزىندە قىتايعا قالتاڭدى قاعىپ تاستاپ كەتۋىڭ ءلازىم. ال، اتا جۇرتقا ول قاعازداردى تاپسىرىپ، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرىپ، كوك پاسپورتتى الىپ كوگەرىپ، كوكتەگەنشە جىل اينالارى ءسوزسىز. سوندا ەكى جىل بوسقىن رەتىندە كۇن كەشۋ كەرەك. زامان قالاي، زاڭ قالاي؟ مۇنداي كۇيگە ەسى دۇرىس ادام تۇسپەك ەمەس. سونىمەن، پرەزيدەنتتىڭ قولىمەن تۇساۋى كەسىلىپ، ءتاي-ءتاي باسقان قازاق كوشىنىڭ تاعدىرى ەرتىسباەۆتىڭ ەرسى سۇحباتىمەن قيىلىپ، ءماسىموۆتىڭ ءمانسىز تىرلىگىمەن جەرلەندى. بۇنىڭ سوڭى نە بولماق؟
زاحان مىڭباي اقىننىڭ سوزىمەن ايتساق:
ەي، وتىنشى، وتىنشى،
قىرشىن تالدى قيماشى،
جۇپ تورعايدى ۇركىتپەشى، قۋماشى،
جاستى قيساڭ قۋارىپ جەر قۇشادى،
جۇپتى قۋساڭ ەكى ايىرلىپ ۇشادى...
ءدال وسى ءسوزدى ەل اعالارىنىڭ ەسىنە سالعىم كەلەدى، كوش توقتاسا... ەلەستۋدىڭ ءوزى قيىن ارينە.
كوش توقتاسا، شەكارانىڭ ەكى شەتىندە اكە مەن بالا قالادى قوس تىلدەگى قوس ەلدىڭ ازاماتتىعىن قۇشاقتاپ... ءتىرى جەتىم تاعدىرلار قالىپتاسادى. كوش توقتاسا، ەر مەن ايەل ەكى جاققا بوسىپ، ءار بالاسى تاعدىردىڭ بوسقىنى بوپ كەتەر. كوش توقتاسا، قازاقستانعا كەلىپ وتاۋ تىككەن قانشاما شاڭىراقتىڭ شايقالماسىنا كىم كەپىل؟ كوش توقتاسا، اعادان ءىنى، اپكەسىنەن ءسىڭىلىسى ايىرلاعان، ەلىم-ايلاپ ەڭىرەگەن ەسكى كۇندەر قايتا كەلەر. «باسى اۋىرماعاننىڭ قۇدايمەن ءىسى بار ما؟» - دەمەكشى، ءوز باسىنا تۇسپەگەن سوڭ كىم تولعانسىن.
مەن وسى بارىستا سان ورالمان تاعدىرى رەتىندە ءوز باسىمداعى كوش توقتاسا بولار اۋىر جايدى مىسالعا كەلتىرەيىن، مەن 2005 جىلى ات باسىن اتاجۇرتقا بۇرعان قىتايدا بايىرعى قازاق توپىراعىندا تۋىلعان ازاماتپىن. العاش ەل ەسىگىن اشقاندا 19-داعى بوزبالا بولسام، قازىر استانا قالاسىنىڭ بەلدى مەكتەبىندە، بەلدى ۇستازدار قاتارىندا ەڭبەك ەتىپ، جاس ماماننان دارىندى مامان ساناتىنا قوسىلىپ كەلە جاتقان بۋىننىڭ وكىلىمىن. قازىر وتباسىم بار (باسپانام جوق بولسادا), ەكىدەن اسقان قىزىم، ەكىنشى ءسابيىن كۇتىپ وتىرعان كەلىنشەگىم بار. ايەلىم - اتاجۇرتتىڭ قازاعى. ال، ەندى كۇيىم نەشىك، اعايىندى التاۋدىڭ تەڭ جارتىسى ار جاقتا. اكەم ءجۇر، قاشان تۋىسقانداردى ەلگە كوشىرىپ بولامىز دەپ. ارمان-اي!
اعالارىمنان ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا الىستاپ بارامىن، ولاردىڭ بالالارى ءجۇر:
- كوكە، مەن قاشان بارام استاناعا، قاشان شىعام بايتەرەككە، - دەيدى. ءبىر-اق ءبىر كۇندە جەتكىزەرگە شاما كەلمەي، جىل سايىن جىلىستاپ ءبىر-بىردەن كەلە باستاعان تۋىسقاندار كوشى توقتادى، ەندى نە قىلماق كەرەك؟
ول از بولعانداي جاقىندا شەكتەن شىققان بۇيرىق پايدا بولدى، ەگەر ىقتيارحاتى بار قازاق 6 اي ىشىندە قازاقستانعا ءبىر رەتتە كەلمەسە وندا ىقتيارحاتى قايتارىلىپ الىنىپ، تۇراقتى تىركەۋىنىڭ كۇشى جويلادى، ءبىر جىل ىشىندە شەكارادان وتۋگە تىيىم سالىنىپ، كەلگەن ەلىنە كەرى شەگىنەدى. بۇل نە ماسقارا؟ سوندا ەكى ەلدەگى ەكى بالاسىنىڭ اراسىندا جۇرگەن اكە-شەشە قىس اياعى سوزىلىپ 6 اي كەلە الماي قالسا، قايتا اينالىپ قازاقستاندى ءبىر جىلعا ۇمىتادى. بۇنى ەسى دۇرىس پەندە قازاققا قولدان جاسالعان قيانات ەكەنىن تۇسىنەر.
مەن سياقتى كۇي كەشكەن ورالمان قالپاقتى قانداستار قانشاما؟ ولاردىڭ كۇيى نە بولماق؟
سوڭىن ويلاۋ ارينە، قورقىنىشتى!
تۋعان ەلدەگى ەل تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان اعالارعا ايتار سوڭعى ءسوزىم: ارمانىمنان ايىرماشى اعالار، تۋىسقانىمنان ايىرماشى تۋعان ەل!!!
Abai.kz
