كەشەگى كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس وداعىن قانشا كۇستانالاپ، قارالاعانمەن زامانىندا ونىڭ دا وزىنە ءتان ارتىقشىلىقتارى بولىپ ەدى-اۋ. ول كەزدە ءبىز بالا ەدىك، سولاي بولساق تا كىسى ەڭبەگىن باعالاۋعا بايلانىستى شاراپاتتى شارالاردىڭ شەت-شەپىرىن كوزىمىز كوردى. ءتىپتى، كەڭەستىك كەزەڭ ادامدى ەڭبەگىنە قاراي باعالاۋدىڭ عاجاپ ۇلگىسىن جاسادى دەسە بولادى. ارينە، ول ءداۋىردى ايتسا، قىزىل ءتۇس كورگەن يسپاننىڭ بۇقاسى قۇساپ شورشىپ تۇسەتىندەر دە جەتىپ ارتىلادى. اڭگىمە ول جايىندا ەمەس، ارينە. دەسە دە، جاقسى نارسەنى جاقسى دەپ ايتۋ – پارىز!

كەيىنگى كەزدە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءبىرشاما ەل ارداقتىلارىن «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» التىن جۇلدىزىمەن ماراپاتتاعانىنىڭ كۋاسى بولدىق. بىلايعى جۇرت «بەكەجان» بەينەسىندە تانيتىن اكتەر ءاسانالى ءاشىموۆ، «ءاليا» دەگەن جالعىز انمەن الەمدى اۋزىنا قاراتقان ءانشى روزا رىمباەۆا، «جايلاۋكول كەشتەرى» تۋىندىسىن باس قوسقان جەردە ەكىنىڭ ءبىرى ايتاتىن كومپوزيتور ءىليا جاقانوۆ، بار سانالى عۇمىرىن قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسىنە جۇمساعان اقىن مۇحتار شاحانوۆ، وسى التىن جۇلدىز كەشە عانا كەۋدەسىن جارقىراتقان جازۋشى دۋلات يسابەكوۆتى كىم كەمىتەدى؟ دۇشپانى بولماسا، دوسى كەمىتە المايدى. سالىستىرمالى تۇردە ايتار بولساق بۇل ءتىزىم تىم از، كوپ دەپ جۇرگەندەر امان بولسىن. ال مەنىڭ ۇنەمى كوڭىلىمدە تۇراتىن، ويىمدى ون وراپ جۇرەتىن ءبىر اتتەگەن-اي بار. شىركىن، وسى ەرەندەرگە الگى اتاق كەمى ون-ون بەس جىل بۇرىن بەرىلگەندە عوي. نەگە؟ ادام بالاسى ەسەلى ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن ەڭكەيىپ، ەگدە تارتپاي تۇرىپ جەگەنگە نە جەتسىن؟

قوش، سونىمەن، سول ايتا بەرەتىن كەڭەس وداعى تۇسىندا ەڭبەگىن تىم ەرتە، ءتىپتى مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەندە دە باعالاۋدىڭ عاجاپ ۇلگىسى بولىپتى. مىنە، سونىڭ جارقىن مىسالى. اۋەلى «ەڭبەك ەرى»، كەيىننەن «سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى» دەگەن جوعارى اتاقتى وداقتاس ون بەس رەسپۋبليكا اراسىنان قازاقستان ەگەمەن ەل اتانعانعا دەيىن 20747 ادام السا، سونىڭ قازاق سسر-نە تيەسىلى بولعانى 1803 اتاق. اتالمىش جوعارى ماراپاتتى رسفسر مەن ۋكراينادان كەيىن كوپ يەلەنگەن ءبىز ەكەنبىز. سودان جامان بولدىق پا؟ نەگىزگى ايتايىن دەگەنىم دە ول ەمەس ەدى. شارت بويىنشا «...پريسۆايۆاەتسيا ليتسام، كوتورىە سۆوەي وسوبو ۆىدايۋششەيسيا نوۆاتورسكوي دەياتەلنوستيۋ» دەپ بەلگىسى بەكىتىلگەن سول اتاق 1949 جىلى مەكتەپ جاسىنداعى ءۇش وقۋشىعا: ماقتا جيناعانى ءۇشىن دەگەن جەلەۋمەن تاجىك بالالارى ماحمۋد يشنازاروۆ پەن تۋرسۋنالي ماتكازيموۆقا، سونداي-اق شاي جاپىراعىن ءونىمدى تەرگەن ەڭبەگىن ەسكەرىپ گرۋزين قىزى ناتەللا چەلەبادزەعا بەرىلىپتى. مىنە، ساياسات، قوعام مۇشەلەرىن بۋىنى قاتپاي تۇرىپ جاپپاي ەڭبەككە باۋلۋدىڭ يدەياسى مەن جالپىعا ارنالعان، الىسقا باعدارلانعان وزىق يدەولوگياسى. ال ءبىز اتاق العان جاسقا «تىرەپ تۇرعان بىرەۋى بار شىعار؟» دەپ ءدۇر ەتە تۇسەمىز. دەسە دە، ول اڭگىمەنىڭ ايتىلار جەرى بۇل ەمەس.

ال ەندى جاراتۋشى جالعىزدان باسقا تىرەپ تۇرعان ەشكىمى جوق، قازاق ۇلتىن، قازاقستان مەملەكەتىن كۇللى جەر شارىنا، الەم جۇرتىنا ايگىلى ەتكەن عاسىردا تۋاتىن قۇبىلىس ءانشى ديماش قۇدايبەرگەننىڭ الگى ماقتا تەرگىش تاجىك بالالارى مەن شاي جاپىراعىن جيناعىش گرۋزين قىزىنان قاي جەرى كەم؟ ونى ايتاسىز، كەڭەس وداعى تۇسىندا الگى اتاقتى ءۇش دۇركىن العاندار دا بولدى عوي. ءبىزدىڭ ديماش سول «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىن ءۇش مارتە يەلەنۋگە لايىقتى ەڭبەگى ەرەسەن ەرەننىڭ بىرەگەيى. قازاقتا ءدال وسىنداي ەكى ديماش بولسا، بۇلاي دەمەگەن بولار ەدىم. ەگەر ءبىز قازاقتى كىسىنىڭ ەتكەن ەڭبەك، توككەن تەرىن دەر كەزىندە باعالايتىن وركەنى وسكەن جۇرت قاتارىنان ەسەپتەسەك، وسى التىن جۇلدىزدى ديماش قۇدايبەرگەننىڭ كەۋدەسىنەن كورگىم كەلەدى.

بۇل كۇندە زاماننىڭ كەلبەتى وزگەردى، وعان قوسا تۇسىنىك اتاۋلى دا باسقا ارناعا بۇرىلدى. ولاي بولسا، ءبىز دە وزگەرەيىك، تانىم-تالابىمىزدى وزگەرتەيىك، اعايىن. ديماش، ونسىز دا ەڭبەگىمەن الەم جۇرتى الدىندا ەر اتانعان وعلان. ەندى تەك سونى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ رەسمي تۇردە بەكىتۋى عانا قالىپ تۇر. بولاتىن ەلدىڭ ۇلدارى ءبىرىن ءبىرى باتىر دەيتىن. باسقانى بىلمەيمىن، ۇلتىنا ونەرىمەن ونەگە شاشقان ديماشجان ناعىز باتىر، ءوز سالاسىنىڭ نوۆاتورى – ەڭبەك ەرى! قۇداي دۇنيە ديدارىندا جوق ەرەكشە ونەرمەن جارىلقاعان بالاعا «ەڭبەك ەرى» اتاعىن قيمايتىن نەسى بار؟!

بەرىك ءجۇسىپوۆ

Abai.kz