"حابار" اگەنتتىگىن 2023 جىلى "سامۇرىق-قازىنا" قورى ارقىلى قارجىلاندىرۋ بويىنشا ۇكىمەت ۇكىمىنىڭ جوباسى تالقىلانا باستادى. قارجىلاندىرۋ پارامەترلەرى بەلگىسىز. سەبەبى نپا-عا ۇكىم جوباسىنىڭ ءوزى عانا شىققان. ال كوپ جاعدايدا قارجى كولەمدەرى ۇكىمگە قوسىمشا قۇجاتتاردا جازىلادى.

سوندا ءبىز قازىر ەكى نارسەنى بىلمەيمىز:

1. حابار "سامۇرىق-قازىنادان" قانشا اقشا الۋى مۇمكىن؟

2. حابار "سامۇرىق-قازىنادان" اقشا السا، وعان 2023 جىلى بيۋدجەتتەن مەملەكەتتىك تاپسىرما ارقىلى قارجى بەرىلە مە؟

ءار جىلدىڭ باسىندا كەلەسى جىلدىڭ بيۋدجەتى بويىنشا ء(ۇش جىلدىق بيۋدجەت سيستەماسىمەن) زاڭ جوباسى ازىرلەنىپ، الدىن-الا ماقۇلدانادى. ءۇشىنشى توقساندا ول پارلامەنتتىڭ ەكى پالاتاسىنان وتەدى دە، وعان مەملەكەت باسشىسى قول قويادى. ال جەلتوقساننىڭ ونىنا تامان سول بيۋدجەتتى ىسكە اسىرۋ بويىنشا ۇكىمەت قاۋلىسى شىعادى. ءدال سول قاۋلىدا مەملەكەتتىك تاپسىرما بويىنشا (قازاقستان ارناسى، حابار، نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەت، مەديتسينا ورتالىعى، رۋحاني جاڭعىرۋ، ت.ب.) كىمنىڭ قانشا اقشا الاتىنى جازىلاتىن. بيىل وسى قاۋلى ەكى اپتاعا كەشىكتى جانە ءالى جاريالانبادى. جانە وسى كەزدە "حاباردى سامۇرىق-قازىنا قارجىلاندىرسىن" دەگەن قۇجات بوي كورسەتتى. بۇل - "ۇكىمەت "حاباردى" مەملەكەتتىك تاپسىرما تىزىمىنەن الىپ تاستادى ما؟" دەگەن سۇراق تۋعىزادى.

وسى جىلى حابار مەملەكەتتىك تاپسىرمامەن 13 ميلليارد تەڭگە، ال اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم مينيسترلىگى ۇلەستىرەتىن اقپاراتتىق زاكاز بويىنشا كەم دەگەندە 5 ميلليارد تەڭگە الدى. سوندا مەملەكەت قولداۋى - 18 ميلليارد تەڭگەنىڭ ۇستىندە. حاباردىڭ مەملەكەت تولەيتىن ەفيرى - 33 412 ساعات. شامامەن، مەملەكەت ءار تاۋلىكتەگى 20 ساعات ەفيردىڭ تەك 3 ساعاتىن تولەپ وتىرادى، ال ەفيردىڭ ءار ساعاتى بيۋدجەت ءۇشىن 540 مىڭ تەڭگە تۇرادى. بۇل - كۇنىنە 1 جارىم ميلليون تەڭگە.

اڭگىمە اقشادا ەمەس. باستى پروبلەما - مەملەكەت حاباردان (جالپى تەلەۆيزيادان) وزىنە نە كەرەكتىگىن بىلمەيدى. نەمەسە تاپسىرمانى ءالى كۇنگە دەيىن ناقتىلاي الماي وتىر. رەيتينگ جوعارى بولسىن، مەملەكەتتىك ساياسات جۇرگىزىلسىن دەگەن جالپىلاما مىندەتتەر ءبىر فوكۋستى تاڭداپ الىپ، ءبىر نۇكتەگە توپەلەي ۇرۋعا مۇمكىندىك بەرمەي كەلەدى. حاباردا كاسىبي بىلىكتىلىگى جوعارى مەنەدجمەنت، تالانتتى تەلەۆيزيا ماماندارى جۇمىس ىستەيدى. تەك ولاردىڭ پوتەنتسيالىن ءتيىمدى پايدالانۋ تۋرالى ماسەلە قولعا الىنبادى. گلوبالدى تۇرعىدان العاندا، حابار وزىنە جۇمسالاتىن 18 ميلليارد تەڭگەدەن ەكونوميكاعا جىل سايىن 800 ميلليارد تەڭگە ەففەكت بەرە الادى جانە كوپتەگەن پروبلەمالارىمىزدى شەشە الادى.

قالايشا؟

ءوزىمىز كورىپ جۇرگەندەي، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك تەلەۆيزيا كونتەنتتىك تۇرعىدان "مۋلتيفورمات" ستاندارتىندا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ياعني كوپ جانردى قامتىعان، حالىقتىڭ بارلىق تيپىنە ارنالعان (بالالار، ستۋدەنتتەر، ۇيدە وتىرعان ايەلدەر، ەكونوميكالىق بەلسەندى ادامدار، زەينەتكەرلەر، تب) قۇراما كونتەنت. مۋلتيفورمات - ساياسات، ەكونوميكا، جاڭالىقتار، بالالارعا ارنالعان، ءازىل-سكەتچەر، كونتسەرتتەر، شوۋلار، سەريالدار. سوندا، وندا بارلىق تاقىرىپ بار جانە ولار ەفيردى پروگراممالاۋ قۇرالدارى ارقىلى اپتاداعى 140 ساعاتقا ۇلەستىرىلىپ ورنالاستىرىلعان.

بىراق، الەمدىك تەلەۆيزيادا سوڭعى جىلدارى پايدا بولعان "فوكۋستى فورمات" ءوزىنىڭ سۇراپىل تيىمدىلىگىن بايقاتتى. مەملەكەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدە تەلەجاشىكتى قالاي پايدالانۋعا بولاتىنىن رەسەي تاجىريبەسىنەن كوردىك. ولار 2013 جىلدان بەرى تەلەۆيزيانىڭ بار فوكۋسىن ءبىر تاقىرىپقا - ۋكرايناعا اۋداردى. سول تاقىرىپتىڭ ءسولىن ابدەن سوردى، حالقىن زومبيلەپ، ءوزىنىڭ باۋىرلاس حالقىن جەك كورەتىندەي جاعدايعا جەتكىزدى. وۆەرتوننىڭ بارلىق كەزەڭدەرىنەن وتكىزىپ شىقتى. وسى كونتسەپتسيانى ەرنست پەن دوبرودەەۆ جاساعان بولاتىن.

بىزدە قۇدايعا شۇكىر، سىرتقى جاۋ جوق جانە ونداي جاۋىزدىق باعىت كەرەك ەمەس. فوكۋستى فورماتتىڭ دايىن شەشىمدەرىن - دامۋعا كەدەرگى بولىپ جاتقان ەڭ باستى ىشكى جاۋ - جەمقورلىققا قارسى قولدانۋعا بولادى. ياعني،  تاۋلىگىنە 20 ساعات، 2 جىل بويى ەفيردەن ءبىر نۇكتەگە ۇرۋ. 2-3 مەسسەدجدى كودتاۋ. كودتاۋ - ءبىر ءسوزدى 5-10 مينۋت سايىن قايتا-قايتا ايتا بەرۋدى بىلدىرەدى.

حاباردا تاڭەرتەڭ تاڭعى شوۋ - پارا الۋدىڭ ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا زيان ەكەنىن ايتسا، انشىلەر پاراعا قارسى اندەرىن ورىنداسا، تۇستە "جەمقوردىڭ جازاسى" اتتى سەريال جۇرسە، تۇستەن كەيىن "ادامدار پروبلەماسىنا جەمقورلار كىنالى" تاقىرىبىندا 3 ساعاتتىق توك-شوۋ، كەشكە "جەمقورلار قازاقتى ادەيى جويۋ ءۇشىن جارالعان" دەگەن تاقىرىپتا تاعى 2 ساعاتتىق توك-شوۋ، ودان كەيىن "قازاقتى قورلاعان جەمقور" سەريالى، تۇندە "نارەستەلەردىڭ ورگاندارىن جەگەن جەمقورلار" اتتى پسەۆدودەرەكتى فيلم جۇرەتىن بولسا، جانە ولار كۇن سايىن (جاڭا كەيىپكەرلەرمەن) قايتالانا بەرەتىن بولسا - تۋرا ءبىر جىلدان كەيىن قازاقستاندا جەمقورلىق پروبلەماسى رەسمي تۇردە جابىلادى.

مەملەكەت 18 ميللليارد تەڭگەمەن - ءومىر بويى كۇرەسىپ كەلە جاتقان پروبلەمانى شەشىپ، جىل سايىن ءتۇرلى "انتيكوررۋپتسيالىق شارالارعا" جۇمساپ كەلە جاتقان 60-70 ميلليارد تەڭگەنى ۇنەمدەي الادى. باستىسى - ەل ەكونوميكالىق دامۋ جولىنا تۇسەدى.

تەلەۆيزيانى وسىنداي ناقتى تاپسىرمالارعا ءتيىمدى پايدالانۋعا، جۇمساعان ءار تەڭگەنىڭ ءسولىن سىعىپ الۋعا بولادى.

سوندىقتان، "حابار" نە "قازاقستاننىڭ" بىرەۋىن مۋلتيفورماتتان فوكۋستى فورماتقا اۋىستىرۋىمىز كەرەك. ناقتى ناتيجە بەرەتىنىنە ۇلكەن سەنىم بار.

ايبار ولجاەۆ 

Abai.kz