بەيبىت قويشىباەۆ. ماڭگى جاس، ماڭگى قۇرداس
سۋرەتتەردە جازۋشى ساتتتار ەرۋباەۆتىڭ قابىرىندەگى قۇلپىتاستىڭ كورىنىستەرى
جەكسەنبىدە 1937 جىلعى 2 ماۋسىمدا دۇنيەدەن وتكەن جازۋشى ساتتار ەرۋباەۆتىڭ قالالىق زيراتتاعى قۇلپىتاسىنا تاعزىم ەتتىك. ەسكەرتكىش 1994 جىلعى 2 ماۋسىمدا، جازۋشىنىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولار قارساڭدا قويىلعان ەدى...
نە كوپ – دۇنيەتانىمىڭدى، ومىرگە كوزقاراسىڭدى قالىپتاستىرۋعا جاردەمدەسكەن كىتاپ كوپ. كوركەم شىعارمالارمەن وڭاشا سىرلاسۋعا شاماڭ جەتكەن شاقتان بەرى جانىڭا قاجەت رۋحاني ءنار العان كىتاپتاردى ساناپ تاۋىسۋ قيىن. بۇلاردىڭ قاتارىندا كەڭەس ادەبيەتىنىڭ دە، الەم ادەبيەتىنىڭ دە تاڭداۋلى تۋىندىلارى بار. سولاردىڭ ىشىنەن جان دۇنيەڭە ايرىقشا اسەر ەتكەندەرىن عانا ءتىزىپ شىعۋدىڭ ءوزى وڭاي شارۋا ەمەس. بالالىق شاقتا تابىسقان كەي شىعارمالاردى قايىرا وقىعان سايىن العاشقى اسەرىڭنەن اينىماي، ريزاشىلىققا بولەنەسىڭ. سولاردىڭ، ءوزىمدى عۇمىر بويى ىستىق سەزىمگە بولەپ كەلە جاتقان قىمبات كىتاپتاردىڭ الدىڭعى لەگىنە مەن، ماسەلەن، سەنىمدى تۇردە «مەنىڭ قۇرداستارىمدى» قويامىن. بۇل رومان مەن ءۇشىن ادال، بەرىك دوستىقتىڭ سيمۆولىنا اينالىپ، ناعىز جانسەرىگىڭ سەكىلدەنىپ كەتكەن.
سۋرەتتەردە جازۋشى ساتتتار ەرۋباەۆتىڭ قابىرىندەگى قۇلپىتاستىڭ كورىنىستەرى
جەكسەنبىدە 1937 جىلعى 2 ماۋسىمدا دۇنيەدەن وتكەن جازۋشى ساتتار ەرۋباەۆتىڭ قالالىق زيراتتاعى قۇلپىتاسىنا تاعزىم ەتتىك. ەسكەرتكىش 1994 جىلعى 2 ماۋسىمدا، جازۋشىنىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولار قارساڭدا قويىلعان ەدى...
نە كوپ – دۇنيەتانىمىڭدى، ومىرگە كوزقاراسىڭدى قالىپتاستىرۋعا جاردەمدەسكەن كىتاپ كوپ. كوركەم شىعارمالارمەن وڭاشا سىرلاسۋعا شاماڭ جەتكەن شاقتان بەرى جانىڭا قاجەت رۋحاني ءنار العان كىتاپتاردى ساناپ تاۋىسۋ قيىن. بۇلاردىڭ قاتارىندا كەڭەس ادەبيەتىنىڭ دە، الەم ادەبيەتىنىڭ دە تاڭداۋلى تۋىندىلارى بار. سولاردىڭ ىشىنەن جان دۇنيەڭە ايرىقشا اسەر ەتكەندەرىن عانا ءتىزىپ شىعۋدىڭ ءوزى وڭاي شارۋا ەمەس. بالالىق شاقتا تابىسقان كەي شىعارمالاردى قايىرا وقىعان سايىن العاشقى اسەرىڭنەن اينىماي، ريزاشىلىققا بولەنەسىڭ. سولاردىڭ، ءوزىمدى عۇمىر بويى ىستىق سەزىمگە بولەپ كەلە جاتقان قىمبات كىتاپتاردىڭ الدىڭعى لەگىنە مەن، ماسەلەن، سەنىمدى تۇردە «مەنىڭ قۇرداستارىمدى» قويامىن. بۇل رومان مەن ءۇشىن ادال، بەرىك دوستىقتىڭ سيمۆولىنا اينالىپ، ناعىز جانسەرىگىڭ سەكىلدەنىپ كەتكەن.
...ءبىز روماننىڭ باس كەيىپكەرى راحمەتتى ۇناتتىق. قازاق تەحنيكالىق ينتەلليگەنتسياسى وكىلىنىڭ ءومىرىن قىزىقتادىق. جەتى اتاسىنان مال باققان جالشى ۇلىنىڭ زاماناۋي تاربيە الىپ، ينستيتۋت ءبىتىرۋى، ودان رەسپۋبليكامىزدىڭ العاشقى يندۋستريا وشاعىندا ەڭبەك ەتۋى تۋرالى سۇيسىنە وقىپ، ونىڭ كومىر ونەركاسىبىندە ءوزىن بىلىكتى يڭجەنەر رەتىندە عانا ەمەس، الىپتى كوتەرىپ جاتقان دالا جاستارى اراسىنا جاڭا سانا-سەزىم، وزىق مادەنيەت اكەلگەن ءداۋىردىڭ العاشقى شامشىراعى كەيپىندە دە كورىنگەنىنە بەك قاتتى ريزا بولدىق.
ءبىز لەنينگرادتىڭ ۇلكەن عالىمىنىڭ قىزى، اۋەلى ستۋدەنت، ودان قاراعاندىلىق ينجەنەر ليزانى كەرەمەت جاقسى كوردىك...
راحمەت پەن ليزانىڭ ماحابباتى ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزگە تەرەڭ ۇيالادى...
ءبىز دارىگەر ىقىلاستىڭ ادام ايتىپ جەتكىزگىسىز ادامگەرشىلىگى مەن ەرلىگىنە قايران قالدىق...
ءبىزدىڭ روماندى ءسۇيىپ وقۋىمىز وسىنداي باعىتتارمەن مەجەلەندى.
ءبىر عاجابى، بەرتىندە، ىلىك ىزدەي وقىپ، كەمشىن تۇستاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تاپسام دا، «مەنىڭ قۇرداستارىمنىڭ» ماعان اسەرى باياعى قالپىندا بولدى. عاجاپ: باياعىشا قاندى قىزدىرىپ، جۇرەكتى تۋلاتتى.
نەلىكتەن بۇلاي؟ «مەنىڭ قۇرداستارىمنىڭ» جەتكىنشەك، ءجاسوسپىرىم، جاس بىتكەندى بىلاي قويعاندا، جاسامىسقا دا «قۇرداس» بولىپ قالا بەرۋ سىرى نەدە جاتىر؟ ونىڭ تارتىمدىلىعىنىڭ قانداي قۇپياسى بار؟
تاپتىم: «مەنىڭ قۇرداستارىمنىڭ» باستى كۇشى – ادال كوڭىلدەن، شىن جۇرەكتەن جازىلعانىندا بولىپ شىقتى. ماسەلە – «مەنىڭ قۇرداستارىمنىڭ» سەزىمىڭدى تەربەيتىنىندە جاتىر ەكەن. باس ارىپپەن جازىلاتىن شىنايى ادامگەرشىلىكتى، جاڭا ءداۋىردىڭ جاڭا ادامىنا ءتان بولماق اسقاق تا اسەم، ەڭ ادامگەرشىل سەزىمدى قوزعايتىنىندا جاتىر ەكەن.
روماننىڭ ەرەسەن اسەرلى بولۋى – اق جۇرەكتەن اقتارىلا جازىلعاندىعىندا. اق جۇرەكتەن اقتارىلا جازىلعاندىقتان دا زامانا رۋحى شاعىن رومانعا قاراپايىم سوزدەرمەن، سوندىقتان دا ەستەتيكالىق اسەرى ايرىقشا پارمەندى بولىپ، قاز-قالپىندا سىيىپ كەتكەن. اق جۇرەكتەن اقتارىلا جازىلعاندىقتان دا «مەنىڭ قۇرداستارىم» سىر شەرتەتىن وتىزىنشى جىلدار جاستارىنىڭ بويىنداعى تاماشا قاسيەتتەر كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىزدىڭ تۇلا-بويىمىزدى شىمىرلاتىپ، عاجاپ كۇيگە بولەيدى، سۇيسىنتەدى، ەلىكتەتەدى.
بۇدان سەكسەن جىلداي ىلگەرىدە ءومىر سۇرگەن جاس جۇمىسشىلار مەن ينتەلليگەنتتەردىڭ ينتەرناتسيونالدىق سانا-سەزىمى نەتكەن اسەرلى سۋرەتتەرمەن بەرىلگەن. ول، ءسوز جوق، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تالاي بۋىنىنا ۇلگى بولا بەرمەك. ال سوناۋ جاسامپاز قادىر-قاسيەتتىڭ تەرەڭ تامىرى رەۆوليۋتسياعا دەيىنگى شاحتەرلەر بەينەلەرى ارقىلى قانداي ءدال كورسەتىلگەن.
قالاي ءسۇزىپ وقىساق تا، جاعىمدى كەيىپكەرلەردىڭ سول شاقتاعى وزىق يلانىمدى بەكەم ۇستانۋى قايران قالدىرادى. رومانداعى جاستار ءومىرى – توڭكەرىس العا تارتقان داستۇرلەرگە ادالدىقتىڭ ناقتى كورىنىسى. شىنتۋايتقا كەلگەندە، تۋىندىنى ماڭگى جاس ەتىپ ايشىقتاپ تۇرعان ولمەس ورنەك سول عوي.
«مەنىڭ قۇرداستارىمدى» جاستاردىڭ جانسەرىگى دارەجەسىنە كوتەرىپ تۇرعان ولمەس ورنەك ساتتاردىڭ اۋزىمەن «جاڭا سەزىم» دەپ اتالعانىن كوردىك. ال، «جاڭا سەزىمدى تۇسىنە ءبىلۋ ءۇشىن سىنشىل بولۋ، ساياساتشى بولۋ از ەكەن، سول سەزىمنىڭ دەنەڭدى دۋىلداتىپ، جۇرەگىڭدى تۋلاتىپ تولقىتۋى قاجەت ەكەن. بىلايىنشا ايتقاندا، جانا سەزىممەن بويىڭنىڭ تەڭدەس بولۋى كەرەك ەكەن». كەرەمەت ءدال بايلام. مۇنىڭ دالدىگى سوندا – سول ايتقاندارىن ەرۋباەۆ ءوز باسىنان وتكەرگەن، سوندىقتان دا ءوزى تىزگەن قاجەتتىلىك، ءوزى تاۋىپ قويىپ وتىرعان شارت ونىڭ تەرەڭ سەنىمىنە، يلانىمىنا اينالعان.
ومىردەن قىرشىن كەتكەن ماڭگى جاس ساتتار ەرۋباەۆ وتكەن عاسىر تەرەڭىنەن، «مەنىڭ قۇرداستارىمنىڭ» ليريكالىق كەيىپكەرىنىڭ اۋزىمەن بىلاي دەيدى: «قاراپ تۇرساڭ توڭكەرىسكە، وتانىڭا، تاريحقا، ادامداعى قىمبات قاسيەت – بەرىلگەندىك حالىققا. بۇكىل حالىق ماقساتى ءبىر، بارلىعىندا ءبىر نيەت، وتان ءۇشىن باستى بەرۋ بارىندە بار قاسيەت... مەنىڭ قانىم ميلليوننىڭ تامىرىندا اعادى. ءبىر جۇرەگىم ميلليوننىڭ جۇرەگى بوپ سوعادى... مەنىڭ باقىتىم، قۋانىشىم بۇكىل ەلدىك بولادى، مەن جاساسقان جاڭا ءومىر جايناپ ءوسىپ، جانادى!» – مىنە، «مەنىڭ قۇرداستارىمنىڭ» تاقىرىبى دا، مازمۇنى دا، اسەرلىلىگى دە، وزىڭىزبەن زامانداستىعى دا، ماڭگى ولمەستىگى دە وسىندا. ول العاش جارىق كورگەلى بەرگى جەتپىس ءتورت جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى تالاي بۋىننىڭ اسىل سەزىمىن ۇشتاۋعا سەپتەسىپ كەلەدى، بۇدان ءارى دە سولاي بولا بەرمەك...
«مەنىڭ قۇرداستارىم» – ماڭگى جاس تۋىندى. ول حالقىمىزدىڭ وتكەن عاسىرداعى وتىزىنشى جىلداردان بەرگى بىرنەشە جاس تولقىنىنا ءاردايىم قۇرداس، سىرلاس، جولباسشى، جەتەكشى بولىپ كەلەدى، كەلەشەك ۇرپاققا دا تاپ سولاي قىزمەت ەتەرى داۋسىز اقيقات. وسىناۋ عالامات روماننىڭ اۆتورى، جاستار جازۋشىسى ساتتار ەرۋباەۆ پەن ونىڭ اقتىق انىنە، اققۋ انىنە اينالعان، بەينە-ءبىر وزىنە، ءوزىنىڭ تاماشا زامانداستارىنا قويعان ولمەس ەسكەرتكىشى سىندى «مەنىڭ قۇرداستارىمى» ارقاشان ءبىزدىڭ ارامىزدا. دەمەك، ول ءوزىنىڭ تۋىندىسىمەن بىرگە ماڭگى تىرىلەر قاتارىندا. ءبىزدىڭ وسكەلەڭ ۇرپاعىمىزدىڭ سەنىمدى تاربيەشىلەرى قاتارىندا.
بىزگە «مەنىڭ قۇرداستارىم» ۇرپاقتار زەردەسىنە يماندىق-يدەيالىق سانانىڭ ءارى كوركەم ەسكەرتكىشى، ءارى پارمەندى وقۋلىعى رەتىندە جاساي بەرەتىندەي كورىنەدى. بىراق توڭكەرىس ءداۋىرى تاربيەلەگەن وسىناۋ البىرت اقىننىڭ جان سىرىن بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ جاس ۇرپاعى پارىقتاي الا ما دەگەن دە كۇدىك بار. حالقىمىزدىڭ الدەنەشە ۇرپاعىنىڭ رۋحاني تاربيەسىنە سەبى تيگەن ونىڭ تۋىندىلارىن قازىرگى جاستارىمىز جانسەرىك ەتە مە، جوق پا؟ ويلاناتىن سۇراق...
ءبىز ساتتار قۇلپىتاسى الدىندا باسىمىزدى ءيىپ، رۋحىنا تاعزىم ەتە تۇرىپ، كەلەر جىلى وسىناۋ تاماشا جازۋشىنىڭ تۋعانىنا ءبىر عاسىر بولاتىنىن ويلادىق...
Abai.kz
