2001 جىلى عالىمدار ىشكى قۇلاقتان ءبىز بىلمەگەن مونيتورلى ءنارۋىز تاۋىپ، ول  ءبىر سەكۋند ىشىندە اسقان جىلدامدىقپەن ميعا حابار جەتكىزەتىن  جەلى ەكەنىن انىقتاعان. زەرتتەۋشىلەر سول سەبەپتەن ونى پرەستين(prestin) دەپ اتاعان.  زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، ول دىبىستى 10 000 ەسەگە دەيىن ۇلعايتىپ، كەز كەلگەن جۋان دىبىستى جىڭىشكەرتىپ، ال، جىڭىشكە دىبىستى جۋانداتا الادى ەكەن.

الۋان ءتۇرلى قۇستاردىڭ سايراعانى، سابيلەردىڭ شات كۇلكىسى مەن بىلدىرلاعان ءتىلى... اسەم دىبىستارسىز ءومىرىمىزدى قالاي ەلەستەتەر ەدىك. ءيا، ءبىز ادام بالاسى بويىمىزدا قانداي كۇردەلى مەحانيزمدەر جۇمىس جاساپ تۇرعانى جايلى كوپ ويلانا بەرمەيمىز. ادام - اللانىڭ شەبەرلىگىمەن مۇقيات جوبالاعان تاڭعاجايىپ جاراتىلىسى،  شەكسىز قۇدىرەتى مەن ەڭ كۇردەلى  عاجاپ ونەرى.

قۇلاق 3 بولىمنەن تۇرادى: سىرتقى، ورتاڭعى، جانە ىشكى قۇلاق. سىرتقى قۇلاققا قۇلاق قالقانى جاتادى. قۇلاق قالقانى اۋاداعى دىبىس تەربەلىستەرىن قۇلاقتىڭ ىشىنە باعىتتايدى. بۇل قالقانشا دىبىس كۇشەيتكىش كانالمەن جالعاسىپ جاتادى. ونىڭ ۇزىندىعى 2,5 سم، ال ديامەترى 0,7سم. دەمەك، دىبىس كۇشەيتكىش كانالدىڭ كولەمى ءبىزدىڭ ساۋساعىمىزدان دا جىڭىشكە. مۇنداي وڭتايلى ءپىشىن مەن تەپە-تەندىكتىڭ ساقتالۋىنان اللا-تاعالانىڭ قۇدىرەتىن انىق كورەمىز.  ەگەر قۇلاق قۋىسى مۇنداي جىڭىشكە بولماعان جاعدايدا، ءبىز قۇلاعىمىزدى بالا كەزدەن-اق زاقىمداپ الار  ەدىك. بۇل اللانىڭ ادامعا دەگەن شەكسىز ماحابباتىنىڭ ايقىن كورىنىسى. ادام بالاسى تىم ءالسىز.

2001 جىلى عالىمدار ىشكى قۇلاقتان ءبىز بىلمەگەن مونيتورلى ءنارۋىز تاۋىپ، ول  ءبىر سەكۋند ىشىندە اسقان جىلدامدىقپەن ميعا حابار جەتكىزەتىن  جەلى ەكەنىن انىقتاعان. زەرتتەۋشىلەر سول سەبەپتەن ونى پرەستين(prestin) دەپ اتاعان.  زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، ول دىبىستى 10 000 ەسەگە دەيىن ۇلعايتىپ، كەز كەلگەن جۋان دىبىستى جىڭىشكەرتىپ، ال، جىڭىشكە دىبىستى جۋانداتا الادى ەكەن.

الۋان ءتۇرلى قۇستاردىڭ سايراعانى، سابيلەردىڭ شات كۇلكىسى مەن بىلدىرلاعان ءتىلى... اسەم دىبىستارسىز ءومىرىمىزدى قالاي ەلەستەتەر ەدىك. ءيا، ءبىز ادام بالاسى بويىمىزدا قانداي كۇردەلى مەحانيزمدەر جۇمىس جاساپ تۇرعانى جايلى كوپ ويلانا بەرمەيمىز. ادام - اللانىڭ شەبەرلىگىمەن مۇقيات جوبالاعان تاڭعاجايىپ جاراتىلىسى،  شەكسىز قۇدىرەتى مەن ەڭ كۇردەلى  عاجاپ ونەرى.

قۇلاق 3 بولىمنەن تۇرادى: سىرتقى، ورتاڭعى، جانە ىشكى قۇلاق. سىرتقى قۇلاققا قۇلاق قالقانى جاتادى. قۇلاق قالقانى اۋاداعى دىبىس تەربەلىستەرىن قۇلاقتىڭ ىشىنە باعىتتايدى. بۇل قالقانشا دىبىس كۇشەيتكىش كانالمەن جالعاسىپ جاتادى. ونىڭ ۇزىندىعى 2,5 سم، ال ديامەترى 0,7سم. دەمەك، دىبىس كۇشەيتكىش كانالدىڭ كولەمى ءبىزدىڭ ساۋساعىمىزدان دا جىڭىشكە. مۇنداي وڭتايلى ءپىشىن مەن تەپە-تەندىكتىڭ ساقتالۋىنان اللا-تاعالانىڭ قۇدىرەتىن انىق كورەمىز.  ەگەر قۇلاق قۋىسى مۇنداي جىڭىشكە بولماعان جاعدايدا، ءبىز قۇلاعىمىزدى بالا كەزدەن-اق زاقىمداپ الار  ەدىك. بۇل اللانىڭ ادامعا دەگەن شەكسىز ماحابباتىنىڭ ايقىن كورىنىسى. ادام بالاسى تىم ءالسىز.

ادامنىڭ ەستۋ جۇيەسىنىڭ كۇردەلىگى سونداي، ءارتۇرلى دياپوزونداعى  تولقىنداردىڭ اراسىنان قاجەتتى دىبىستى ەستىپ، ميلليونداعان يمپۋلسپەن اقپاراتتاردى ميعا جەدەل جەتكىزەدى. ناقتىراق ايتقاندا، اقپارات مي قىرتىسىنىڭ ساماي بولىگىندەگى ەستۋ ورتالىعىنا جەتكىزىلىپ، ءاپ ساتتە جۇيكە تالشىقتارى قانداي ارەكەت جاساۋ كەرەك ەكەنىنە  شەشىم شىعارادى.

تاعى ءبىر تاڭعاجايىپ جۇيە - قۇلاق بالاۋىزى. ول شامامەن 4 000-عا تارتا ء  تۇرلى  قالدىقتاردى سىرتقا شىعارىپ وتىرادى. سونىمەن بىرگە، ونىڭ قۇلاقتى ءتۇرلى باكتەريالار مەن كىشكەنتاي جاندىكتەردەن قورعاپ تۇراتىن مەحانيزمى بار. وسىنداي جىڭىشكە  كانال وزدىگىنەن قالاي تازالانىپ تۇرادى؟  جاراتۋشى يەمىز  ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىز ءۇشىن بالاۋىز ارقىلى قۇلاقتى تازالايتىن وتە نازىك ءارى كۇردەلى جۇيە ورنالاستىرىپ قويعان.

ادام  جاراتىلىسى ەرەكشە بولعانى سونشالىقتى، عالىمدار ءالى كۇنگە دەيىن تولىق زەرتتەپ بىتپەگەن. ادام دەنەسىندەگى سونداي كۇردەلى جۇيەنىڭ ءبىرى -  قۇلاق ءيىرىمى. ول – سان ءتۇرلى دىبىستاردى اسقان شاپشاڭدىقپەن دەرەۋ اجىراتا الادى. سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا، ۇلكەن فورتەپيانونىڭ 240 ىشەگى مەن 88 كلاۆيشى بولسا، ىشكى قۇلاقتىڭ ىشىندە   24 000 ىشەگى مەن 20 000 كلاۆيشى بار. سوندىقتان، ء بىر سەكۋندتىڭ ىشىندە  20 000 دىبىستى  تانىپ، تۇسىنە الادى ەكەنبىز. اۋديوتەحنيكتەردىڭ ايتۋىنشا،  ءبىزدىڭ قۇلاعىمىز ەڭ جوعارعى تەحنولوگيامەن جاسالعان كومپرەسسور-ءليميتتىڭ ناعىز ءوزى.

سوڭعى جىلدارى زەرتتەۋشىلەر ادام اعزاسىن قالپىنا كەلتىرەۋدىڭ جاڭا ءادىسىن قولعا الا باستادى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل جاڭالىق ادام مۇشەسىن قالپىنا كەلتىرۋ مەديتسيناسىندا ۇلكەن جەتىستىككە اينالماق. بوستون عالىمدارى ادام قۇلاعىن جاساۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ەگەۋقۇيرىقتى تاجىريبەدەن وتكىزگەن. ەندى ماماندار سول تاجىريبەگە سۇيەنە وتىرىپ، ەمدەلۋشىنىڭ قۇلاعىن كومپيۋتەرمەن سكانەرلەپ، ۇلگىسىن الىپ، ودان ءارى زەرتحانادا ءدال سونداي قۇلاقتى اقۋىزدان ءوسىرۋدى جوسپارلاي باستادى. الايدا، بۇل قۇلاقتىڭ سىرتقى فورماسى توڭىرەگىندەگى جەتىستىكتەر عانا. ال، ونىڭ  ىشكى فۋنكتسياسى مەن جۇيكە تالشىقتارى اراسىنداعى وتە نازىك بايلانىستى ىسكە اسىرۋ استە مۇمكىن ەمەس دەيدى ساراپشىلار.

راس، بۇل ايقىن بەلگى، شەكسىز قۇدىرەت، اسا مۇقياتتىلىقتى كەرەك ەتەتىن ۇيلەسىمدى ءىس ەكەنى انىق. حيكمەت يەسىنەن باسقا ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەس كۇردەلى جاراتىلىستى وزىق تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان قانداي ونەركاسىپ، جاساي الادى؟ ەشقانداي. بۇل جايىندا قاسيەتتى قۇران: «اللانىڭ سەندەرگە بەرگەن نىعمەتىن جانە: “ەستىدىك، بوي ۇسىندىق” دەپ بايلاعان سەرتتەرىڭدى ەسكە الىڭدار!»ء(مايدا سۇرەسى،7),- دەيدى.

ەگەر ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءاربىر دەمىمىزبەن تىنىس الۋىمىزدى، جۇرەك سوعىسىمىزدى ۇنەمى ەستيتىن بولساق، قۇلاقتىڭ فوكۋستاۋشى جۇيەسى جويىلىپ كەتەر ەدى. ماسەلەن، اينالامىزدا بولىپ جاتقان سانسىز دىبىستاردى ءبىر ساتتە ەستيتىن بولساق، دەنساۋلىعىمىزعا زور زيان بولار ەدى. سوندىقتان، ميىمىز كەيبىر دىبىستاردى اۆتوماتتى تۇردە ەستىرتپەيدى، نەمەسە بلوگتاپ قويادى. ول دىبىستاردى ءبىز ءوزىمىز نيەتتەنگەن كەزدە  عانا  ەستيمىز. ميدىڭ ەستۋ  قىزمەتى وزدىگىنەن  قانداي دىبىستاردى ەستىپ، قانداي دىبىستاردى ەستىمەۋ كەرەك ەكەنىن اۆتوماتتى تۇردە شەشەدى. «سەندەرگە ەستۋ، كورۋ جانە ويلاۋ قابىلەتىن بەردى. ارينە، شۇكىرشىلىك ەتەرسىڭدەر» («ناحل» سۇرەسى، 78).

مىنە، قۇلاق  دوس-جاران مەن اعايىننىڭ اراسىنداعى وسەك-اياڭدى ەستىپ، وزگەلەرگە جايۋ  ءۇشىن ەمەس، جاقسىلىقتى ەستىپ، جاقسىلىققا جاقىنداۋ ءۇشىن بەرىلگەن. ەگەر ادام بالاسى بويىنداعى كۇللى عاجايىپ قابىلەتتەردىڭ (سەزىم مۇشەلەرى) نىعمەت ەكەنىن سەزىنبەي دۇنيەلىك ءباز ومىرگە كۇرمەلىپ، وتكىنشى، قىزىققا جۇمساسا، ومىردە بەرىلگەن قۇندى سەزىم مۇشەلەرى  اقىرەتتەگى ۇلكەن سوتتا ۇستىمىزدەن شاعىم جاسايتىن كۋاگەرلەرگە اينالادى. ال، ەگەر بەرىلگەن نىعمەتكە ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ: «ماعان وسىنشاما نىعمەت بەرىپ، حيكمەتتى تۇردە جاراتقان كىم ەكەن؟»،- دەپ عيبراتلانىپ اللا-تاعالانىڭ رۇقسات بەرگەن نارسەلەرىنە جۇمساساق، اقىرەتتە جاقسى امالدارىمىزدى جاقتايتىن كۋاگەرلەرگە اينالارى ءسوزسىز.

Abai.kz