وسى جىلدىڭ 28 قىركۇيەگىندە بەيسەنبى كۇنى استانادا قازاق تىلىنە اۋدارىلعان ABLLS-R سويلەۋ جانە ۇيرەنۋدىڭ نەگىزگى داعدىلارىن باعالاۋ قۇرالىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.

قۇرالدى «بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورى اعىلشىن تىلىنەن قازاق تىلىنە اۋدارعان. قازاق ءتىلى ABLLS-R اۋدارىلعان 12-ءشى ءتىل بولدى. بۇرىن ول اراب، قىتاي، فرانتسۋز، گرۋزين، يۆريت، جاپون، نورۆەگ، پورتۋگال، ورىس، يسپان جانە ۋكراين تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ABLLS-R اۋدارماسىمەن ماماندار توبى جۇمىس ىستەدى، ونىڭ قۇرامىنا كاسىبي اۋدارماشىلار، قوردىڭ مىنەز-قۇلىق تالداۋشىلارى، ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ساراپشىلار كىردى. اۋدارماشى: ميرا سەمبايقىزى، رەداكتورلارى: جازيرا ەسكەندىروۆا، نازگۇل نۇرماعانبەتوۆا، ساليدا ابراحمانوۆا. اۋدارمانى جاساۋعا 2 جىل ۋاقىت كەتتى.

تۇساۋكەسەر اياسىندا قوردىڭ مىنەز-قۇلىق تالداۋشىلارى ABLLS-R-مەن جۇمىس ىستەۋ بويىنشا قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە ترەنينگتەر وتكىزدى. وقىتۋ ترەنينگتەرىندە قازاقستاننىڭ تۇكپىر تۇكپىرىنەن 120-دان استام مامان، ونىڭ ىشىندە مۇعالىمدەر، اسسيستەنت-پەداگوگتەر، پسيحولوگتار، لوگوپەدتەر، دەفەكتولوگتار، سونداي-اق ەرەكشە بالالاردىڭ اتا-انالارى وقۋدان ءوتتى.

«بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورى 2015 جىلدان باستاپ قازاقستاندا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ مودەلىن قۇرۋ جانە ەنگىزۋ ماقساتىندا «ءار بالا مەكتەپكە بارۋعا لايىقتى» قايىرىمدىلىق جوباسىن ىسكە اسىرۋدا. كاسىبي ادەبيەتتى قازاق تىلىنە اۋدارۋ جوبا باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. 2021 جىلى يۋ.ەرتس پەن و.مەلەشكەۆيچتىڭ «ەرەكشە بالالار. قولدانبالى مىنەز-قۇلىق تالداۋىنا كىرىسپە» كىتابى قازاق تىلىنە اۋدارىلدى. بۇل قولدانبالى تالداۋ بويىنشا قازاق تىلىنە اۋدارىلعان تۇڭعىش كىتاپ بولدى

«كاسىبي ادەبيەتتى اۋدارۋدىڭ ارقاسىندا ءبىز قازاق ءتىلدى ماماندارعا تۇزەتۋ پەداگوگيكاسىنىڭ وزىق ادىستەمەلەرىنە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەمىز، وسىلايشا ەلىمىزدەگى ەرەكشە بالالارمەن جۇمىس تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاعداي جاسايمىز. بۇگىن ءبىز اۋدارعان كىتاپتى تانىستىرىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ ماماندار قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن مامانداردى ABLLS-R باعالاۋ قۇرالىمەن قالاي دۇرىس جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتەتىن بولادى. بالالارىمىزدىڭ ءتيىمدى ءبىلىم الۋى ءۇشىن ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپالى جۇزەگە اسىرىلۋى ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى. سوندىقتان ءبىز ادەبيەتتەردى اۋدارۋمەن قاتار، مامانداردى وقىتۋعا، ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن قازاقستاندىق پەداگوگتاردىڭ ءبىلىمى مەن قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋعا كوپ كوڭىل بولەمىز. ءبىز ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردى سۇيەمەلدەۋ جانە ولارمەن جۇمىس ىستەۋ بويىنشا پەداگوگ-اسسيستەنتتەرگە ارنالعان مىنەز-قۇلىقتى قولدانبالى تالداۋ (اۆا-تەراپيا) نەگىزدەرىن وقىتۋ بويىنشا وقۋ كۋرسىن ازىرلەدىك جانە ىسكە قوستىق. بۇگىنگى تاڭدا ءبىز قازاقستاننىڭ تۇكپىر تۇكپىرىنەن جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن 3000-نان استام مامان وقىتتىق»، - دەدى «بولاشاق» قورى قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى دينارا گاپلان.

ءىس-شاراعا «بولاشاق» قورى قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى دينارا گاپلان، مىنەز-قۇلىق تالداۋشىلارى، ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ساراپشىلار، سونىمەن بىرگە ايماقتاردان كەلگەن ماماندار مەن ەرەكشە بالالاردىڭ اتا-انالارى قاتىستى. كىتاپ اۆتورى دجەيمس پارتينگتون قاتىسۋشىلارعا بەينەحابارلامادا ءسوز سويلەپ، كىتاپتىڭ ارتىقشىلىقتارىن جانە ونىڭ ونىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلۋىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

«بولاشاق» قايىرىمدىلىق قورى مەنىڭ جۇمىسىمدى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، قازىر ول قازاقستاندا قولجەتىمدى بولعانىنا قۋانىشتىمىن. ABLLS-R ادەتتەگىدەي دامىپ كەلە جاتقان بەس جاسار بالانىڭ دەڭگەيىندە بالانىڭ داعدىلارىنا تولىق شولۋ جاسايدى. بۇل وتە ماڭىزدى، ويتكەنى بەس جاسار بالانىڭ كوپتەگەن داعدىلارى بار جانە ول باسقا ادامدارعا قاراپ، ولاردى تىڭداپ جانە ولارمەن ءوزارا ارەكەتتەسىۋ ارقىلى ۇيرەنۋگە قابىلەتتى. ولار كۇندەلىكتى تاجىريبەلەر نەگىزىندە ۇيرەنەدى، ولارعا كەيبىر ناقتى داعدىلاردى ۇيرەنۋ ءۇشىن ءبىراز نۇسقاۋلار قاجەت. ولاردا دارەت سىندىرۋ، قولىن جۋ، تاماقتانۋ جانە ت.ب. قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ءوزىن-ءوزى كۇتۋ داعدىلارى بار. سوندىقتان ادەتتەگى بەس جاسار بالانىڭ داعدىلارىنا قاراساق، بۇل جاقسى كورسەتكىش، ويتكەنى اۋتيزم دياگنوزى بار كوپتەگەن بالالار ءۇشىن ادەتتەگىدەي دامىپ كەلە جاتقان بالالار وڭاي ۇيرەنەتىن داعدىلاردى مەڭگەرۋ قيىنعا سوعادى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – وسىنداي بالالارعا مۇمكىندىگىنشە وسى قۇزىرەتتىلىك دەڭگەيىنە جەتۋگە كومەكتەسۋ ءۇشىن ماماندار مەن اتا-انالاردى بىرىكتىرۋ، وسىلايشا ءبىز ولارعا كۇندەلىكتى ءوزارا قارىم-قاتىناس جاساۋ ارقىلى وقىپ ۇيرەنۋگە كومەكتەسە الامىز» - دەدى ABLLS-R اۆتورى دجەيمس پارتينگتون.

ABLLS-R دەگەن نە؟

ABLLS-R اۋتيزم جانە باسقا مەنتالدىق بۇزىلىستارى بار بالانىڭ داعدىلارىنىڭ دامۋىن باعالاۋ مەن باقىلاۋدىڭ جۇيەسى.

ABLLS-R بالا داعدىلارىنىڭ دامۋ دەڭگەيىن جانە مىنەز-قۇلىققا ارالاسۋدىڭ باسىمدىقتارىن انىقتاۋ ءۇردىسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن جاسالعان.

ABLLS-R باعالاۋ قۇرالى ەكى بولىكتەن تۇرادى: تەستىلەۋدى جۇرگىزۋ بويىنشا نۇسقاۋلىق جانە پروتوكول. پروتوكول بالانىڭ داعدىلارىن باعالاۋ ءۇشىن قولدانىلادى، نۇسقاۋلىقتا ABLLS-R تۋرالى جالپى مالىمەت پەن بالانى جەكە دامىتۋ باعدارلاماسىن (بجدب) قۇراستىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار باياندالعان.

ABLLS-R 25 سالادا بالانىڭ داعدىلارىن باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ونىڭ ىشىندە: ءوزارا ارەكەتتەسۋ، ۆيزۋالدى قابىلداۋ، ءسۇراۋ/وتىنىش ايتۋ، ديالوگ جۇرگىزۋ داعدىلارى، داعدىلاردى جالپىلاۋ، الەۋمەتتىك ءوزارا قارىم-قاتىناس جاساۋ، تازالانۋ، دارەتحانانى پايدالانۋ، ينتراۆەربال ءتىلى، ماتەماتيكا، گرامماتيكا، توپپەن جۇمىس ىستەۋ جانە باسقالارى.

ABLLS-R قارىم-قاتىناس جاساۋعا، تابيعي ورتادا وقىپ ۇيرەنۋگە جانە كۇندەلىكتى جاڭا تاجىريبە الۋ مۇمكىندىگى ءۇشىن قاجەتتى داعدىلاردى دامىتۋعا ارنالعان تاپسىرمالار تولىق سيپاتتالعان

ABLLS-R-دىڭ ارتىقشىلىقتارى قانداي؟

ABLLS-R – بالانىڭ جەكە دامىتۋ باعدارلاماسىن جاساماس بۇرىن ونىڭ پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق ءپروفيلىن ەگجەي-تەگجەيلى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بالانىڭ داعدىلارىن باعالاۋعا ارنالعان 544 داعدىنى قامتيتىن ەگجەي-تەگجەيلى تەستەردىڭ ءبىرى.

ABLLS-R اتا-انالار مەن ماماندارعا فۋنكتسيونالدىق كوممۋنيكاتسيانى قالىپتاستىرۋعا جانە كۇندەلىكتى ومىردە جاڭا داعدىلاردى ۇيرەنۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىن ماسەلەلەردى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ABLLS-R ناتيجەلەرى بالا داعدىلارىنىڭ دامۋ دەڭگەيىن، سونداي-اق قايتا تەستىلەۋ كەزىندە ونىڭ پروگرەسىن جىلدام باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كورنەكى سحەما تۇرىندە بەرىلەدى.

اۆتور تۋرالى

اۆتور – دجەيمس پارتينگتون، PhD, BCBA-D, ليتسەنزيالانعان پسيحولوگ، اۋتيزم سالاسىنداعى الەمدەگى جەتەكشى مامانداردىڭ ءبىرى.

مىنەز-قۇلىقتى قولدانبالى تالداۋ سالاسىندا كوپتەگەن زەرتتەۋلەردىڭ اۆتورى، تانىمال ABLLS-R تەستىلەۋىنىڭ اۆتورى، قوعامدا ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرۋگە ءساتتى بەيىمدەلۋ ءۇشىن قاجەتتى داعدىلاردى جان-جاقتى تەستىلەۋ AFLS جيناعىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى. 1988 جىلى دمش بالالاردىڭ مىنەز-قۇلقىن تۇزەتۋ جانە ولاردى وقىتۋ بويىنشا ءتيىمدى، عىلىمي زەرتتەۋلەرگە نەگىزدەلگەن قىزمەتتەردى كورسەتۋ ءۇشىن Behavior Analytics, Inc. كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالادى.

ونىڭ دامۋىندا ەرەكشەلىكتەرى بار بالالارمەن 50 جىلدان استام جۇمىس تاجىريبەسى بار. ول سويلەۋ ءتىلى ينتەرۆەنتسيالارىندا ساراپتاما جۇرگىزىپ مىنەز-قۇلىقتى تالداۋ بويىنشا حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالعان كوشباسشى.

دجەيمس ۆ. پارتينگتون اتا-انالار مەن مامانداردى ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىستەرىن ءتيىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن قاجەتتى پراكتيكالىق، عىلىمي دالەلدەنگەن پروتسەدۋرالارعا ۇيرەتۋ جۇمىسىمەن تانىمال.

ول امەريكا قۇراما شتاتتارىنان تىس 31 ەلدە جۇمىس ىستەدى، ونىڭ كەيبىر باسىلىمدارى كوپتەگەن تىلدەرگە اۋدارىلدى. ول اقش اۋتيزم قاۋىمداستىعىنىڭ كەڭەس بەرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. (Member of the US Autism Association Advisory Board). ونىڭ ماقساتى اۋتيستيكالىق سپەكترى بۇزىلعان ادامدارعا داعدىلاردى ۇيرەتەتىن نەمەسە ۇيرەتكىسى كەلەتىن اتا-انالارعا، مۇعالىمدەرگە، پەداگوگوتەر مەن باسقا ماماندارعا وقىتۋ ءۇردىسىن جەڭىلدەتۋ بولىپ تابىلادى.

قور تۋرالى انىقتاما   

رەسمي دەرەكتەر بويىنشا قازاقستاندا ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار 175 مىڭنان استام بالا تۇرادى، ونىڭ ىشىندە 12 000-نان استام اۋتيزم بار بالا. بەيرەسمي دەرەكتەر بويىنشا (ددۇ دەرەكتەرى) الەمدە ءاربىر 54-ءشى بالادا اۋتيستيكالىق سپەكترىنىڭ بۇزىلۋى بار، ال قازاقستاندا اۋتيزم بار 30 مىڭنان استام بالا بار.

«بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورىنىڭ «ءار بالا مەكتەپكە بارۋعا لايىقتى» جوباسى اۋتيزم بار جانە دامۋىندا باسقا ەرەكشەلىكتەر بار بالالارعا ءبىلىم بەرۋدىڭ ينكليۋزيۆتى مودەلىن ازىرلەۋگە جانە قازاقستاننىڭ مەكتەپ جانە مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارىنا ەنگىزۋگە باعىتتالعان. 2015 جىلدان باستاپ قور قازاقستاننىڭ 22 قالاسىندا 56 ينكليۋزيانى قولداۋ كابينەتىن اشتى. جوبامەن ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار 2000-نان استام بالا قامتىلدى، ونىڭ ىشىندە 700-دەن استام بالا ۇيدەگى وقىتۋدان شىعارىلدى.

4000-نان استام مامان ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جانە مىنەز-قۇلىقتى قولدانبالى تالداۋ بويىنشا وقۋدان ءوتتى، 500-دەن استام جۇمىس ورنى قۇرىلدى، بۇكىل قازاقستان بويىنشا 66 كابينەت قور ماماندارىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن جۇمىس ىستەيدى. قر بعم ماقۇلداعان مىنەز-قۇلىقتى قولدانبالى تالداۋ نەگىزدەرى بويىنشا پەداگوگتەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرسى ازىرلەنىپ، ىسكە قوسىلدى.

قور ەق بار بالالاردى كەمسىتپەۋ جانە ساپالى ءبىلىم الۋ بولىگىندە قر قولدانىستاعى زاڭناماسىنا 80-نەن استام وزگەرىستەر ەنگىزدى.

«ءار بالا مەكتەپكە بارۋعا لايىقتى» جوباسى قىسقى قايىرىمدىلىق بالىنىڭ قايىرىمدىلىق قاراجاتى مەن دەمەۋشىلىك قاراجاتقا ىسكە اسىرىلۋدا. جوبانىڭ سەرىكتەستەرى – «AMANAT» پارتياسى، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار.

Abai.kz