جالپى سوپىلىقتا ادامداردى تيپتەۋ ماسەلەسى كەڭ تاراعان. مىسالى، تۇركىلىك سوپىلىق دۇنيەتانىمىندا قوعامداعى ادامداردى جىكتەگەندە “كەيبىر ادامدار ەشتەڭە بىلمەيدى، بىراق، بىلمەيتىندىگىن بىلەدى. ونداي ادام بالالىق داۋىردە ءجۇر. بۇلاردىڭ ىشىندە بىلۋگە ىنتالىلار بار بولسا ونى ءوسىرىپ، تاربيەلەۋىڭ كەرەك. بۇل ياساۋيدەگى تاليب، مۋريد، ساليق توبى.

كەيبىر ادامدار ەشتەڭە بىلمەيدى، بىراق، ولار ەشتەڭە بىلمەيتىندىكتەرىن دە بىلمەيدى. ونداي ادامدار ناعىز ناداندار. ياساۋيدەگى ناداندار توبى. ودان اۋلاق ءجۇرۋىڭ كەرەك. كەيبىر ادامدار بىلەدى، بىراق بىلەتىندىكتەرىن بىلمەيدى. ونداي ادامدار ۇيقىدا ءجۇر، ولاردى وياتۋ كەرەك. بۇل–ياساۋيدەگى عافيلدەر توبى.

كەيبىر ادامدار بىلەدى جانە بىلەتىندىكتەرىن دە بىلەدى. وندايلار ناعىز دانا ادامدار، سوندىقتان سولاردىڭ جولىنان ءجۇرۋ كەرەك. بۇل–ياساۋي ىلىمىندەگى ناعىز كەمەل ادام كاتەگورياسىنا جاتاتىن ادامدار توبى.

“ديۋاني حيكمەتتە” ادامنىڭ بىرنەشە تيپتەرى ورنەكتەلگەن. بۇلاردىڭ اراسىندا ەڭ تومەنگى ءناپسىنىڭ قۇلى بولىپ، “زاتقا اينالعان” ادامنان ەڭ كەمەل ادامعا دەيىنگى ءارتۇرلى ادام تيپتەرى بار. ودان ءياساۋيدىڭ ىزدەگەنى ءىشى مەن سىرتى تەڭ، ءوزى مەن ءسوزى ءبىر، ىشتەي تۇتاستىققا جەتكەن كەمەل ادامنىڭ كىسىلىگى ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. ياساۋي قوعامداعى ادامداردى انىقتاۋ ءۇشىن ولاردى “حاقيقاتقا تابىنۋشىلار جانە دۇنيەگە تابىنۋشىلار” دەپ جىكتەپ، سالىستىرىپ كورسەتكەن. “حاق پەرەستەر ماقامىعا ماھرەم بولدىم”-دەپ حالىقتى حاق جولىنا شاقىرسا، “دۇنيە پەرەست تەكسىزدەردەن اۋلاق بول ”-دەپ، دۇنيەقۇمارلاردان قاشۋعا ۇندەيدى. ياساۋي وسى دۇنيەپەرەستەر توبىنداعى ادامداردىڭ “زالىم”، “كۇناھار”، “ەكى ءجۇزدى”، “نادان”، “دەرتسىز”، “ماحابباتسىز”، “رياكەر”، “جالعان عاشىق”، “ەسسىز عالىم”، “مەنمەن”، “قوشەمەتشى”، “عافيل”، “تەكسىز”، “ىنساپسىز”، “دۇنيەقوڭىز”، “مەيىرىمسىز”، “پاسىق”، “يمانسىز”، “امالسىز”، “مۇڭسىز”، “بەيحابار” جانە ت.س.س قاسيەتتەرىنە قاراپ ولاردى ناداندار كاتەگورياسىنا جاتقىزعان. قۇران دا مۇنداي ادام تيپتەرىنە جەكە جەكە توقتالىپ، وندايلاردان اۋلاق بولۋعا ۇندەيدى.

ياساۋي اتامىز “نادانداردان قاشىپ حاققا (تاڭىرگە) سىيىندىم ”. ناداندار مەن ناداندىقتى جويۋ ءۇشىن حاقتان جاردەم تىلەپ، “جەراستىنا” ءتۇستىم. “سول ءۇشىن “فانا” بولىپ حاققا باردىم”، “دانا تاپپاي “جەر استىنا” ءتۇستىم ”، “كوكىرەگىمدى تەسىڭدەر “دەرت پەن قامعا” تولدى ابدەن ” –دەيدى. ونىڭ ناداندىق ۇعىمىنىڭ مازمۇنى ادامدا قۇراندى، حيكمەتتى جالپى ءسوز ۇعارلىق قۇلاقتىڭ بولماۋىن، تاڭىرگە شۇكىرشىلىك تۇرماق ودان قورقۋدىڭ نە ەكەنىن بىلمەۋىن، ۋاقىتتى، ءومىردى بوسقا زايا وتكىزۋدى، ارام اسقا مالىنۋ مەن پاراقورلىقتى، قۇمارلىقتى، ەكىجۇزدىلىك پەن جاعىمپازدىقتى، ماقتانشاقتىق پەن جاڭساقتىقتى، قورقاۋلىق پەن قورقاقتىقتى، مۇڭسىزدىق پەن ىنساپسىزدىقتى، اشكوزدىك پەن قاناعاتسىزدىقتى، قىزعانىش پەن اشۋدى، كەكشىلدىك پەن اسىلىقتى، كوزبوياۋشىلىق پەن مەڭىرەۋلىكتى، يمانسىزدىق پەن ارسىزدىقتى جانە ت.ب. جامان قاسيەتتەردى قامتيدى.

دوساي كەنجەتايدىڭ جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz