داۋلەتكەرەي كاپۇلى. بالبال تاستىڭ جۇرەگى بۇلك ەتكەندە...
استاناداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 11 جەلتوقساندا اقىن داۋلەتكەرەي كاپۇلىنىڭ شىعارماشىلىق كەش وتەدى.
ءيسى الاشقا اقتاڭگەر ونەر – ايتىس ارقىلى تانىلعان داۋلەتكەرەيدىڭ ايتىس ساحناسىنان سانالى تۇردە كەتكەنىنە دە بەس جىل بولىپتى. قۇلاگەر جىرىمەن تالاي تالاي ايتىستى دۇرىلدەتكەن اقىندى جۇرت ىزدەپ، قايدا، نە ىستەپ جۇرگەنىن بىلمەككە قۇشتار بولىپ جاتادى. ايتىستان كەتكەلى بەرى «بۇلدىرگەن اعىپ تۇسكەنشە...» اتتى جىر كىتابىن شىعارعان ەندى ايتىستاعى جىرلارىن جيناپ «شەرتولعاق» دەگەن اتپەن وقىرمانعا ۇسىنباق. استانادا وتەتىن جىر كەشىندە «شەرتولعاق» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى دە بولادى.
داۋلەتكەرەي كاپۇلىنىڭ شىعارماشىلىق كەشىنە تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ، ۇلىقبەك، ءجۇرسىن ەرمان، تۇرسىنعازى راحيموۆ، سەرىك قۇسانباەۆ، جاناربەك ءاشىمجان باستاتقان اقىن، سازگەرلەرمەن بىرگە، باتىستان باۋىرجان حاليوللا، الماتىدان رينات زايتوۆ، استانادان بالعىنبەك، اسەم، جانداربەك، مەيىربەك، ەركەبۇلان سىندى ايتىسكەر اقىندار قاتىسادى.
كەشتە كۇيشى-سازگەر، سەكەن تۇرىسبەك، جانعالي جۇزباەۆ، كەرەكۋدەن ءانشى ەربول ايتباەۆ، استانادان گۇلزيرا بوكەيحانقىزى، ايگۇل ەلشىباەۆا، زاعيپا يمانعاجىلار ونەر كورسەتەدى.
كەشتى حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى باقىت بەدەلحان جۇرگىزەدى. ايتىس، پوەزيا، ءان-جىردىڭ كەشى بولماق!
تومەندە اقىن داۋلەتكەرەي كاپۇلىنىڭ توپتاما ولەڭدەرىن جاريالاپ وتىرمىز.
استاناداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 11 جەلتوقساندا اقىن داۋلەتكەرەي كاپۇلىنىڭ شىعارماشىلىق كەش وتەدى.
ءيسى الاشقا اقتاڭگەر ونەر – ايتىس ارقىلى تانىلعان داۋلەتكەرەيدىڭ ايتىس ساحناسىنان سانالى تۇردە كەتكەنىنە دە بەس جىل بولىپتى. قۇلاگەر جىرىمەن تالاي تالاي ايتىستى دۇرىلدەتكەن اقىندى جۇرت ىزدەپ، قايدا، نە ىستەپ جۇرگەنىن بىلمەككە قۇشتار بولىپ جاتادى. ايتىستان كەتكەلى بەرى «بۇلدىرگەن اعىپ تۇسكەنشە...» اتتى جىر كىتابىن شىعارعان ەندى ايتىستاعى جىرلارىن جيناپ «شەرتولعاق» دەگەن اتپەن وقىرمانعا ۇسىنباق. استانادا وتەتىن جىر كەشىندە «شەرتولعاق» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى دە بولادى.
داۋلەتكەرەي كاپۇلىنىڭ شىعارماشىلىق كەشىنە تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ، ۇلىقبەك، ءجۇرسىن ەرمان، تۇرسىنعازى راحيموۆ، سەرىك قۇسانباەۆ، جاناربەك ءاشىمجان باستاتقان اقىن، سازگەرلەرمەن بىرگە، باتىستان باۋىرجان حاليوللا، الماتىدان رينات زايتوۆ، استانادان بالعىنبەك، اسەم، جانداربەك، مەيىربەك، ەركەبۇلان سىندى ايتىسكەر اقىندار قاتىسادى.
كەشتە كۇيشى-سازگەر، سەكەن تۇرىسبەك، جانعالي جۇزباەۆ، كەرەكۋدەن ءانشى ەربول ايتباەۆ، استانادان گۇلزيرا بوكەيحانقىزى، ايگۇل ەلشىباەۆا، زاعيپا يمانعاجىلار ونەر كورسەتەدى.
كەشتى حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى باقىت بەدەلحان جۇرگىزەدى. ايتىس، پوەزيا، ءان-جىردىڭ كەشى بولماق!
تومەندە اقىن داۋلەتكەرەي كاپۇلىنىڭ توپتاما ولەڭدەرىن جاريالاپ وتىرمىز.
Abai.kz
داۋلەتكەرەي كاپۇلى
1977 جىلى 9-تامىزدا دۇنيەگە كەلگەن.
ءال-فارابي اتىنداعى قازمۇۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن، (1995-1999) ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ-ءنىڭ ماگيستراتۋراسىن (2000-2002) بىتىرگەن.
ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى (1999-2005), اباي اتىنداعى قازۇپۋ-ءنىڭ قازاق فيلولوگياسى فاكۋلتەتى دەكانىنىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى جانە قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى (2006-2008) قىزمەتتەرىن اتقارعان. استانا قالاسى اكىمدىگى، مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى بولىپ جۇمىس ىستەگەن. استانادا جارىق كورگەن «التىن تامىر» ادەبي-تانىمدىق جۇرنالىنىڭ شەف-رەداكتورى بولعان. استانا قالاسىنداعى «فوليانت» باسپاسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقارعان. ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، الەۋمەتتىك-تاربيە جۇمىسى دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندە بولعان. اتالمىش ۋنيۆەرسيتەتتىڭ PhD دوكتارانتى.
ي. بايزاقوۆتىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىنىڭ، موڭعوليانىڭ بايان-ولگەي ايماعىنىڭ 60-جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان حالىقارالىق ايتىستىڭ، ماحامبەت وتەمىسۇلىنىڭ 200 جىلدىعىنا ارنالعان حالىقارالىق ايتىستىڭ، داۋلەتباي باتىردىڭ 300 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق ايتىستىڭ، ش.قۇدايبەردىۇلىنىڭ 150 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق ايتىستاردىڭ باس جۇلدەگەرى. ماسكەۋ قالاسىندا وتكەن قازاق اقىندار ايتىسىندا كورسەتكەن ۇزدىك ونەرى ءۇشىن ءبىرىنشى ورىندى، جانە بىشكەك قالاسىندا وتكەن ۇلى جەڭىجوق اقىنعا ارنالعان حالىقارالىق ايتىستا 1 دارەجەدەگى «ارداق» بەلگىسى مەن جۇلدەلى ءبىرىنشى ورىندى، ق. ياسساۋي اتىنداعى قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 10 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق ايتىستا ءبىرىنشى ورىن، كوكشەتاۋدا وتكەن كەنەسارى قاسىمۇلىنىڭ 200 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق ايتىستا ءبىرىنشى ورىن، ماڭعىستاۋدا وتكەن ق. كۇرجىمانۇلى اتىنداعى ايتىستا ءبىرىنشى ورىن، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 70 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق ايتىستىڭ ءبىرىنشى جۇلدەسىن، مالىك عابدۋلليننىڭ 90 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق ايتىستىڭ ءبىرىنشى جۇلدەسىن يەمدەنگەن.
2000 جىلى «جۇلدىز» جۇرنالى جاريالاعان ا.ىبىراەۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق جازبا اقىندار ءمۇشايراسىنىڭ باس جۇلدەسىن، III-ءشى حالىقارالىق شىعارماشىل جاستاردىڭ "شابىت " فەستيۆالىنىڭ پوەزيا نوميناتسياسى بويىنشا گران-پري، اياگوز اۋدانىنىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىنا تويىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق جازبا اقىندار سايىسىنىڭ باس جۇلدەلەرىن يەلەنگەن.
«جىر ءتاڭىرى»، «ولەڭگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى»، «جاس اقىندار جىرلارىنىڭ انتولوگياسى»، «بايبەسىك تۇمالارى»، «تاۋەلسىزدىكتىڭ نۇرلى تاڭى»، «شابىت»، «جيدەباي»، «جانارتاۋ»، «ازاتتىق تاڭىنداعى ازات جىر» ت.ب. قازاق اقىندارىنىڭ بىرىككەن جىر جيناقتارىندا ولەڭ-جىرلارى جاريالانعان. ء«سۇتتى ءىڭىر» (2007), «بۇلدىرگەن اعىپ تۇسكەنشە» (2011) اتتى جەكە جىر جيناقتارى جارىق كورگەن.
سەگىز سەرى باھرامۇلىنىڭ (مۇحاممەد-قانافيا) ولەڭ-داستاندارىن قۇراستىرىپ، شىعارماشىلىعىن سارالاپ «ەلوردا» باسپاسىنان «گاۋھارتاس» دەگەن اتپەن شىعارعان. شىعىس تۇركىستان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ قاھارمانى وسپان باتىر ءىسلامۇلى تۋرالى تانىمدىق كىتاپتى قۇراستىرىپ، باسپادان شىعارۋشى. تالانتتى اقىن، دراماتۋرگ ە. اسقاروۆتىڭ «جۇرەكجاردى»، «ارمانىمنىڭ اق قۇسى»، «شىعىس جۇلدىزدارى» (2توم), ش. ابەنوۆتىڭ «شىڭعىستاۋ» اتتى كىتاپتارىن قۇراستىرعان. تۇركيانىڭ ادانا (تارسۋس) قالاسىندا وتكەن تۇركىتەكتەس حالىقتاردىڭ قاراجولان اتىنداعى سەگىزىنشى ەلارالىق پوەزيا فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى.
"دارىن " مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. ەكى دۇركىن مەملەكەتتىك ستيپەنديا يەگەرى. استانا قالاسىنىڭ 10 جىلدىق مەرەكەلىك مەدالىمەن ماراپاتتالعان. موڭعوليا دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ «ازاتتىق» وردەنىنىڭ يەگەرى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى.
***
توبىلعى تورى تىرشىلىگىم –اۋ،
كوبەڭسىپ قاپسىڭ كوپتەن شىن.
ءدۇلدۇل تۇياقتىڭ ءدۇرسىلى دىراۋ،
ءدۇر رۋحىما وت بەرسىن!
سەكسەۋىل شوقتى جانارىم مەنىڭ،
جاسىن ويناتشى جالعانعا.
باقىتقا بايتاق بالا كۇندەرىم،
الاقان جايسىن ارمانعا.
بالا كۇندەرىم- بالاۋىز باقىت،
بايانىڭ كەتكەن جىراقتاپ.
قايماق ەرىنگە قارا ۋىز قاتىپ،
قايمانا جىلدار جۇباتپاق.
جۇبانىشتارىم-جىر اعىستارىم،
بالاۋسا بەلدىڭ تۇماسى.
جانىمنىڭ جازعا قۇراق ۇشقانىن،
سارعالداقتاردان سۇراشى.
بورتە جۋساندى،بۇيىرعىن بەلدى
ءۇيىرلى جىلقىم جۋساعان.
قۇيعىتا شاپقان قۇيىن كۇندەردى،
تالعاجاۋ ەتىپ ءجۇر سانام.
* * *
جوتا كەزدىم، جۇدەدىم،
قىر باسىنا تۇنەدىم.
بالبالتاسقا باس سۇيەپ،
قالعىپ كەتسەم – تىلەگىم.
تاڭ نۇرىنا بويالسام،
كۇنگە قۇشاق جايا السام.
بالبالتاستىڭ جۇرەگى،
بۇلك ەتكەندە ويانسام.
بالبالتاسىم – بالبوبەك،
ساعان دا ءالدي ءان كەرەك.
قۇساسى ما بابامنىڭ –
قۇلاعىمدا زار بولەك.
بالبالىم-اي، مۇڭلىعىم،
كوك تاڭىرگە قۇلدىعىم.
تۋعان جەرگە سەن عانا،
بايلاپ قويعان كىندىگىن.
قۇلاعىمدا مۇڭلى ءۇنىڭ،
ءىڭىر كەشتىم، ءىلبىدىم.
...شەكەسىن كەپ قاسىپ تۇر،
جۇرتتا اداسقان ءبىر قۇلىن.
03.06.2011
* * *
جەلەكتى جيدە وي ىرعاپ،
كوزىمدى قايىڭ كوگەندەپ.
ەسەنتاي وزەن بويىندا،
ەسىمدى جيدىم ولەڭ دەپ.
ارمان تۇردى ايعا اسىلا،
باسىلماي جۇرەك ءلۇپىلى.
عالىم بوقاشتىڭ باسىنا،
كىتاپ قۇلاعان ءبىر ءتۇنى.
قارا ولەڭ – قاراشىعىمدا،
باسىمىزعا وندا باق عاشىق.
قازمۇۋ-دىڭ قالاشىعىندا.
«اقشامنان جۇردىك حات تاسىپ».
تاۋىپ اپ ءماز بوپ قالادان،
وزگەرىپ سالدى بار تانىم.
«تورعايلار جۇمىرتقالاعان»،
تىنىشتىقبەكتىڭ «قالپاعىن».
جان جۇرەكپەنەن ءسۇيىنىپ،
التايدىڭ القاتاسىنا.
ورالحاندى وقىپ، ۇيىدىق;
«تاعاننىڭ ءپالساپاسىنا».
اسقاردان تاۋىپ مارقادام،
اقان، بىرجانمەن تىلدەستىك.
اقسۇڭقارۇلى ارقادان،
«ۇلىعان» داۋسىن كۇندە ەستىپ.
باسىرە جىرىم بۇلا تاي،
قاسيەت تەگىڭ – قامباردا.
كەنەجيرەندى جۇماتاي،
كەڭسايعا كەتىپ قالعاندا.
كەشىگىپ كەلگەن كەكىلدى ۇل،
وكسىگىن قالاي باسارسىڭ؟!
ءومىرىم وتپەي وكىندىر،
كوكتەمىم ماڭگى جاسارسىن!
05.02.2011
اڭسار
تولىباي دا جوق زاماندا كۇرەڭباي دا جوق،
قازانات تۇقىم كەتتىڭ بە كىلەڭ مايدا بوپ؟
ابدىعايسا شال جاساعان اۋىزدىعىمەن،
اۋىلعا بارسام ىزدەيمىن جۇگەن قايدا دەپ؟!
باسىمنان مەنىڭ اسا الماي بۇلت تابانداسىن،
جۇيرىك دەپ وتكەن بابامنىڭ ۇرتتاعام جاسىن.
قۇمارىم قانباي قويدى ءبىر، تاقىمىم تولماي،
قۇماربەك شاپقان ەرتوقىم جۇرتتا قالعاسىن.
ەلەڭدەۋمەنەن قۇلاقتى ەلىمە ءتۇرىپ،
سوناۋ كۇندەرگە قىزىعام شەگىنە تۇرىپ.
«حالىقتىڭ جاۋى» قۇمار شال قاتال ەد، نەتكەن،
جەز سىبىزعىسىن اپ كەتكەن جەڭىنە تىعىپ.
تۋعان جەر سەنى كوپ بولدى جىرلاماعالى،
كولىڭنەن اققۋ-قاز ءانىن تىڭداماعالى.
اكە، سەن اڭعال ەكەنسىڭ، «قوجاناسىرلاۋ»،
قۇلىنعا قۇدا تۇسەتىن تۋماعان ءالى.
ەڭىرەپ ەرلەر جەتەدى ەل دەپ ارمانعا،
جۇيرىكتەر سۇيرەپ جۇيتكيدى كەڭ دالامدى العا.
قۇرداستارىڭ دا ەسىمدە، ءالى سەنبەيتىن،
جوتاسى بيىك سول قۇلىن جورعا بولعانعا.
مىنەم دەپ تالاي قۇلىندى وسكەندە ات قىلىپ،
باسىرەلەردى ساناۋشى ەم، باس بارماق بۇگىپ.
تايقىزىل جورعا تاعدىرىڭ قانداي بولدى ەكەن،
اكەممەن بىرگە جىلاعان كوشتەن قاپ تۇرىپ؟!
زاماننىڭ مىناۋ جەتكەندەي زاڭدى اسقارىنا،
كوشپەلى كەربەز تىرلىكتەن ءمان قاشقانى ما؟
سۇلۋ جورعانى اسپەتتەپ سويلەپ قايتەيىن،
سۇلى دوربانى بىلمەيتىن قانداستارىما.
بابىن تاپسام با دەپ ەدىم بابامداي جىردىڭ،
بۇگىن دە جۇيرىك مىنبەدىم، سوعان قايعىردىم.
اتام باسىنا بارار ەم، بىلمەيمىن قايدا،
الاياق اتتىڭ باسىنا بارا الماي ءجۇرمىن!!!
* * *
ءۇرپى ۇشىنعان ءۇر جالعاننىڭ،
ەشكىەمەرى ەمشەك تىستەپ.
تۇلدىر جانىم تۇلدانعان كۇن،
كەبىنىمدى ولشەپ پىشپەك.
جانعا ءتاندى قۇل ەتە الماي،
قۇبىلۋدا قۇبىلام مىڭ.
كۇللى يمانىم كۇناھارداي-
ىرىگەنى قىمىراننىڭ.
قاسقا ماڭداي قاقشيادى،
مۇسىركەسە ءمۇلايىم كۇن.
ۇرتقا سىيماي اقسيادى،
ۇرى ءتىسى ۋايىمنىڭ.
ساۋلەلەنەر ءساتتى وي قاشان،
اي دا جاتىر جاڭالانىپ؟
...وڭاشادا قاپ قويماسام،
قاستاۋىشتان قالام الىپ!
* * *
كونە جوتا كوز تاستاپ، قىرىمىنا،
تۋعان دالام تەلمىردىم تۇعىرىما.
قۇلىنىمدا قوڭىراۋ تاققان ەلىم،
رياسىز سەنىپ ەم ىرىمىڭا.
توبەمىزدەن تونگەندە توبەت ءىڭىر،
كۇن قىرانعا قىزىل تاۋ- كونە تۇعىر.
ەسىڭدە مە، تۋعان ەل، جۇماسىنا
ەكى تايدىڭ قولتىعىن سوگەتىن ۇل.
قۇبا بەلدەن جورتقاندا ءومىر قۇلان،
كوككە سامعاپ كەتەتىن كوڭىل قىران.
ەسىڭدە مە، اكەسى ۇرساتىن ۇل،
شەكي باسىپ قالعاندا شەگىر قۇنان.
شاڭىن قوسىپ شاپقاندا بەلگە بەلدىڭ،
تىزگىن بەرمەي كوزۇشى دوڭگەلەندىم.
ەسىڭدە مە، ەڭكىلدەپ جىلايتىن ۇل،
تايدىرىپ اپ سىرعاسىن كەر دونەننىڭ.
شاپقان سايىن سەزىمىم تاسقىندارعا،
اينالاتىن ارمانىم اقشۋلانعا.
ەسىڭدە مە، كەمسەڭدەي بەرەتىن ۇل،
قوڭىر بەستى تۇراسىن تاسقا ۇرعاندا.
تاسقا، تالعا، جىراعا سوعىلام- دەپ،
ويلاماۋشى ەم، ءبىر قازىق جولىعار- دەپ.
اكەم سوندا ۇرساتىن « وسى سەنىڭ
تاقىمىڭنىڭ، ايتەۋىر، جەلى بار»-دەپ.
اپام « ساقتا، قۇداي» دەپ كۇبىرلەسىپ،
تەربەتەتىن جانىمدى قىدىر بەسىك.
دوداعا ەندىم قۇيعىتا شاپقان كۇيدە،
دومبىراعا جىرىممەن ءدۇبىر قوسىپ!
بازارىندا بال كۇننىڭ، بۇلا شاقتىڭ،
تىزگىن تيسە قولىما تۇرا شاپتىم.
اساۋ مىنگىم كەلەتىن اۋىزدىقتاپ،
جالىقتىرسا ميمىرتى جۋاس اتتىڭ.
سونىڭ ءبارىن تۇسىرسەم ەسىمە ءبىر،
كەلەر مە ەكەن قايتادان حوشى كوڭىل؟
قايىس ارقان سۇيرەتكەن قاشاعانداي،
قايدا زىتىپ باراسىڭ، ەسىل ءومىر؟
«باسىنان جىلاندىنىڭ قۇلاعانىم»
اقان سەرى
* * *
سول كەشتە تارقاتىلىپ ءبىر ءان بۇرىم،
باسىنان قۇلادى اقان جىلاندىنىڭ.
باتقان كۇنگە باتا وقىپ، جۇرەك قالدى،
جاينامازداي جايىپ ساپ قۇمارلىعىن.
قىز كەتتى، قىزىرلى ءان جۇرتتا قالدى،
ال، اقان وكىنىش ۋ ۇرتتاپ الدى.
ءجۇز ارمان جانىن جالىن ورتتەي جالماپ،
قىزارعان كۇن كىرپىگىن بۇلتقا مالدى.
اۋىلدان قىز كەتكەسىن قىزىق كەتتى،
سەزىمنىڭ قىل پەرنەسىن ءۇزىپ كەتتى.
اقاننىڭ قايعىسىنا ايدىنى ورتاق،
زەرەندى زەر تانالى جۇزىك تەكتى.
ەسىلدى ورلەي بىتكەن ەركە ءمۇسىن،
كىم تىڭدايدى ەندى ءومىردىڭ ەرتەگىسىن؟
بۇلاڭداپ اساۋ تايداي ءوستى مە ەكەن؟
جۇرەگىن ءجۇز قايتارا ورتەۋ ءۇشىن.
كەكىلى سىلانبادى كەربەستىنىڭ،
ارماننىڭ ايالاماس ەندى ەشبىرىن.
اقاننان دا ادىرا قالعان داۋرەن،
باقىتتىڭ تاپقان كىم بار ولمەس قۇنىن؟
…«قىزى ەدىڭ بالقاديشا ىبىرايدىڭ»،
نەلىكتەن شىتىنادىڭ شىنى قايعىم؟
سول كەشتە ءدال توبەمنەن جۇلدىز تۋىپ،
اقاننىڭ ارمانى-اۋ، دەپ سىعىرايدىم.
* * *
مۇنار تاۋدان ۇشقالى،
مۇڭ باسادى كەۋدەنى.
ۇلار تاۋدان ۇشقالى،
ۋ جۇرەكتى كەۋلەدى.
مۇنار تاۋدىڭ باسىنان،
مۇنارتادى كىلكىپ مۇڭ.
جۇرەگىمنىڭ جاسىنان،
ۇلارىمدى ۇركىتتىم.
اپپاق نۇرىن اي بۇرىكتى،
تاۋدى ويلاتتى، قايعىرتتى.
جانىمدا ەدى جايلاۋى،
ۇلار قۇسىم قايدا ۇرىكتى؟!
ۇلارتەكتەس ۇلت ەدىم،
ۇرەي بۋعان، ۇركەگىم.
ۇلت كوزىنەن سورانى،
قاي جەڭىممەن سۇرتەمىن؟!
باياعىمداي باق اسا،
اسپان تەكپەن تالاسا.
ۇلار قونار بيىكسىز –
اسقاق رۋحىم الاسا.
ال،
اۋىرسا جان اۋىرسىن،
ەمى قايدان تابىلسىن.
ۇلار ۇشقان جايلاۋدا،
مەن – جالعىز تال قاۋىرسىن!
30.06.2011
* * *
اياگوزدىڭ اسپانىندا تاڭسىق، اي،
ساق ساناما ساۋلە قۇيىپ تامشىداي.
ماحابباتتىڭ ماڭگى كۇيىن شەرتىپ تۇر،
اڭىزداردىڭ ارناسىنداي قاڭسىماي.
تاڭسىق، ايىم كۇلىپ تۇرا بەرەدى،
تاعدىرىمنان سىر ۇقتىرا بەرەدى.
وكپەتىنىڭ وكپەك جەلى وزەۋرەپ،
قوزى داۋسىن قۇمىقتىرا بەرەدى.
تاڭسىق ەمەس، تانىس ايىم سەكىلدى ەڭ،
مەن دە قوزى قوڭىرىڭداي كەكىلدى ەم.
ارمان ادا بولعانىنا وكىنبەي،
ماڭ دالادا ماڭىراۋمەن جەتىلگەن.
باس قويدىرىپ ءمولدىر سەزىم بۇلاققا،
ەي، تاعدىرىم، جۇرەگىمە كىنا ارتپا.
بازار-جالعان، قودار قازعان ەشقاشان،
كۇدىگىڭنىڭ قۇدىعىنا قۇلاتپا!
اياگوزدىڭ اسپانىندا اي، تاڭسىق،
جان مۇڭىڭدى تۇسىنەر مە ەم قايتا ارشىپ؟!
ەندى، قازاق، ماحابباتتى جىلاتپا،
جولاما ەندى كىرپىگىمە سايتان شىق!
* * *
اق ساعىمنىڭ ۇلپاسىنا،
تاڭ جيەكتەپ جىلت اسىلا.
ەلىك قىزىل ەرتە ءىلىندى،
ەرەيمەننىڭ قىرقاسىنا.
ءتۇن تىنىسىن زورىقتىرىپ،
ەن دالاعا ەنىپ كىرىپ.
كۇن قۇلاعى قىلتيدى، انە،
ەلىك قىردى ەلىكتىرىپ.
بوبەك قالا بال تىلەگى،
قاراڭعىلىق تالتىرەدى.
گۇل ەتەگىن سامال جەلپىپ،
ءتۇن ەتەگىن تاڭ تۇرەدى.
اردا تۋعان قازاعىنان،
«قاراوتكەلدىڭ بازارىنان».
كۇن قىمسىنىپ قىزارادى،
استانانىڭ اجارىنان.
سارىارقانىڭ توسىنە قۇت،
كۇن كەرۋەن كوشى جەتىپ.
ەسىل بوبەك ەسىنەيدى،
ەسكى ارنانى بەسىك ەتىپ.
كۇن تىلەگىن ۇعىنعانشا،
دالا ءتوسى سۋىنعانشا.
وقجەتپەسكە وقشا اتىلىپ،
ءىلبىس-ءىڭىر تىعىلعانشا.
كۇن قۇشاعىندا استانا!
* * *
قامىرىق ويمەن قامالىپ قالاعا ءماجنۇن،
شاتتىعىن كۇتىپ شارشاپ ەم، شاعالا جازدىڭ.
كوكتەمگە كوڭىل ۇمسىنتىپ، كوككە قاراتتى،
سانامدا سارقىت داۋسى سارىالا قازدىڭ.
جاپ-جاسىل تورعىن جاپىراق قۇشىپ الەمدە،
(اينالسا شىركىن، تۇندەگى ءتۇسىم ولەڭگە!)
كوكتەمنىڭ دەمىن القىنعان اسپاننان سەزدىم،
كەزقۇيرىقتار كەنەتتەن كىسىنەگەندە.
اناۋ ءبىر كولدەن سۇقسۇرلار سىمپىلداپ ۇشىپ،
قىڭسىلاپ قالدى ساقماننىڭ جۇرتىندا كۇشىك.
جۋاسىپ قالعان جۋسان دا جال كۇدىرەيتتى،
قۇمىرسقالار شاتتىقتان مۇرتىن قاعىسىپ.
قاراتورعايدىڭ كوك يىسكەپ تۇمسىعىمەنەن،
كوكتەم عوي كەلگەن كەشىگىپ، بۇل شىنىمەنەن.
ساۋىرگە ماڭداي سۇيەگەن بالاپان قايىڭ،
ومىرگە ولەڭ ارناپ تۇر بۇرشىگىمەنەن!
* * *
ءمارماردىڭ جاعاسى مامىر كۇن،
اقاننىڭ انىندە لاعىل مۇڭ.
ءانىڭدى ۇزبەشى، دوستىم-اۋ،
ساعىنىش سوڭىندا سارىلدىم.
ايلى اقشام، ستامبۇل شاھارى،
ەشكىممەن جوق سىندى شاتاعى.
ەرىكسىز ەسىمە تۇسەدى،
بالدىرلى كولدەرىم، باقالى.
توپقاپى سارايى – پاتشالىق،
بايازيت دۇرلەگەن باق شاۋىپ.
ءبىر تەگىم كۇلتەگىن ەمەس پە ەد،
بىلمەيمىن قاي تۇستا اقسادىق؟!
ازانشى، مۇلگىگەن مۇنارا،
تەڭىزدە تەربەلگەن كۇن انا.
وسمانلى تۇركىنىڭ باقىتى،
تاڭىردەن تارتىلعان سىباعا.
«وتۇكەن قويناۋى دا التايدا،
ۇكوكتىڭ جايلاۋى دا التايدا.
كۇلتەگىن قۇراتىن قاعاندىق،
تۇركىنىڭ بايراعى دا التايدا.
قاعاننان قاعانى الماسقان،
التايدا باستالىپ العاشقى ءان.
سوندىقتان تۇعىرىم تىم بيىك،
سودان دا رۋحىم الداسپان!
اقتۇتەك بورانىن تۇتەتكەن،
تارادىق التايدان، ۇكوكتەن.
جالاۋىن جاۋ جىعا الماعان،
قاعانى قادامىن قۇت ەتكەن!»
...وسى ويمەن تەڭىزگە تەلمىرەم،
وسقىرىنا بەردى جەل-كۇرەڭ.
Cتامبۇل، اشتىڭ-اۋ كوزىمدى،
ەرتەكتى سۇيمەيمىن ەندى مەن!
* * *
احمەت پەن ءجۇنىس قاجى،
تاعدىر ەمەي كىم ۇستازى؟!
انكارادا كارىلىك كەشكەن،
التايدا ءوتىپ كۇمىس جازى.
ء«شيلى وزەنىم، قامىس-اي» دەپ،
انگە باستى جارىسا-اي كەپ.
جاس سورعالاپ ساقالىنان،
سامايىنىڭ اعى سويلەپ.
قۇمىل قايدا، التاي قايدا،
كارى كەۋدەڭ زار تولعاي ما؟!
تۋعان جەردىڭ بوز جۋسانى،
تاتىر ما ەندى بال تاڭدايعا؟!
باركولدەگى كەر بەتەگە،
جانىڭدى ەندى تەربەتە مە؟
ءمارمار جايلاپ جاتقانىڭمەن،
كوكىرەگىڭنەن شەر كەتە مە؟!
تۋعان جەرىڭ زاردى ۇقتىرعان،
تاعدىر ەكەن شالدىقتىرعان.
سالتاناتتى كۇنىڭ قايدا،
سارسۇمبەدە سالدىق قۇرعان؟!
«اۋەل باستا بۇلاق ەرتىس،
بالا ەرتىس پەن قىران ەرتىس.
ءور التايدان ورەكپىگەن ،
ساي قۋالاپ، قۇلاپ ەڭكىش.
بۇلعىن، شىڭگىل باي قۋاتقا،
جويقىن اعىس، ايدىنى اقپا.
قىرىق جەردەن قىتاي بۋعان،
قارا ەرتىستە قايعى جوق پا؟!»
...ساعىنىشى، قۇر سۇلدەرى،
كوك ءتاڭىردىڭ تىلسىم دەمى.
جۇرەگىمدى جىلاتپاشى،
قوس قاجىنىڭ كۇرسىنگەنى
* * *
كوكتەمىمە ايتسام دەپ ەدىم كامىل شىنىمدى،
سامايعا مىناۋ سامالسىز ءساۋىر ءسۇرىندى.
قايداسىڭ قاراتورعايىم، كەشىكتىڭ نەگە؟
سيپايىن قاۋىرسىنىڭدى.
ساعىنىپ جۇرگەن ساتىمدە قۇراق سىبدىرىن،
كۇنگەيىمە الشى قوناقتاپ شۋاق – شىندىعىم.
كوكتەم باعىما جەتەلەپ اكەلەر ەدىم،
ۇستاتسا بۇلاق شىلبىرىن.
ءسۇيىنشى قۇسى كوكتەمنىڭ – جىرشى اندەتكەندە،
قويشىنىڭ كوڭىل حوشى جوق قىرساۋدى ەرتتەۋگە.
قىرمىزى بەلگە جانارىم سۋارسام دەپ ەم،
قىرداعى جۋسان بورتكەندە.
* * *
سۋرەتىڭ قانداي ءسۇتتى ءىڭىر،
بالتىرلى قايىڭ جۇپ-جۇمىر.
قاسقايعان قاراعايلاردىڭ،
سىرعاۋىل بويى سىپتىعىر.
اتقانداي مۇلدە جۇمباق تاڭ،
باقىتتىڭ قولىن بۇلعاتقان.
تاعدىردىڭ عاجاپ تارتۋى-اي،
تابيعات داۋسىن تىڭداتقان.
ايدىنعا قۇلاپ الىپ قىر،
وزەگىن جۋسان جارىپ تۇر.
تامىرسىز تاستىڭ بەتىندە،
قىپ-قىزىل قىنا جانىپ تۇر.
قيالىم قىران قۇسقا ەرسە،
ساعىنىش ودان دا ۇستەلسە.
ۇلگىرەر مە ەدىم جىر جازىپ؟
بۇلدىرگەن اعىپ تۇسكەنشە.
تابيعات ءوزىڭ تابىندىر،
ارنادىم ساعان لاعىل جىر.
تاڭقۋراي تاستاپ تاڭدايعا،
تامسانىپ تۇرعان شاعىم بۇل!
شالقار، 2002 ج. 15-شىلدە.
* * *
التايدان كۇن كوتەرىلدى،
اق بەسىك-نۇر مەكەنىمدى ەسكە ساپ.
امانات قىلدىم كىمگە ءتورىمدى؟
قايقى باس ەر مەن بىرگە تەبىڭگى،
ەسىمە ءتۇستى-اۋ، ەسكى وشاق.
مەنىڭ ايبالتا ءتوزىمىمدى توسكە ساپ!
كوگەننەن قوزى اعىتقاندا،
بوزقىراۋ بوزامىق تاڭدا ۇيقى اشىپ.
قوزى-لاق تاڭنان شۇبىرىپ،
كونەكتەن ساۋمال ءسىمىرىپ،
كەۋدەمنەن قوڭىر كۇي تاسىپ.
تابيعات جاتار تاڭعى مەزگىلمەن ۇيقاسىپ!
سابانى كۇرپىلدەتكەندەي،
دالانى دۇرسىلدەتكەندەي قارقىنمەن.
جوتادان جورتقان كۇندەرىم،
دودادان كوكپاردى ىلگەنىم-
سامالدى جۇتقان، سالقىن دەم.
بالالىعىمدى جىرلاي الام با بال تىلمەن؟!
تارتپا ايىل تارتىلىپ قاتتى،
اساۋكەر القىنىپ باقتى - تاسىپ قان.
ءجۇرىسىن جولعا سايلاتىپ،
ء«داي-ءداي، ءداي، جورعاتايلاتىپ»
كەشتەر-اي، اۋىلعا اسىققان.
ءتىلىنىپ ەزۋ، استىمداعى اساۋ باسىققان.
التىن كۇن كۇڭگەيدەن اسىپ،
قوتاندا «كۇرگەيگە» باسىپ- كەشكىلىك.
ءتۇن جايىپ الىپ قاناتىن،
ۇيقىعا ەل قارىق بولاتىن.
قۇتپاننىڭ داۋسىن سەس قىلىپ،
ىرعايلى سايدان بايعىزدىڭ ءۇنى ەستىلىپ.
ۇيقىدا ۋىزداي ۇيىپ،
اتا مال كۇيىس قايىرىپ ساركىدىر.
تۇسىمە كوكدونەن كىرىپ،
كەتەتىن كەرمەدەن ءمىنىپ،
ءتاتتى ەلەستەيسىڭ تاڭعى ءبىر.
قايران دا مەنىڭ، بالالىعىم-اي، بال عۇمىر!
... التايدان كۇن قۇلاپ كەلەدى،
التىن جال سۋدىراپ كەلەدى- بابىندا.
ەمگەسىن توسىڭنەن ءناردى،
التايىم، ەسىمدە ماڭگى-
جانىمدى وراپ جالىنعا.
ءتاڭىر سىيلاعان تاق توبەمدە كۇن بارىندا!
تاڭ بوزىمەن
قىرمىزى كۇن جولىنان نۇر الاۋلاپ،
تاڭ كوبەسى سوگىلدى ىراۋانداپ.
توبىلعىنىڭ باسىنان قوتىرتورعاي،
قۇيرىعىمەن وتىردى شۋاق اۋلاپ.
نەشە كۇندەي شولدەتىپ، ساعىندىرتىپ،
اق جاڭبىرىن كەشە وتكەن ءتاڭىر بۇركىپ.
اپام ۇيتقان ايراننىڭ بەتى قۇساپ،
قوڭىر جوتا جونىمەن ساعىم كىلكىپ.
تاڭعى شىقپەن كوك مايسا زەر تۇكتەنىپ،
بورتە جۋسان شۋاققا ەلتىپ، بوگىپ.
تاڭ بوزىمەن شالعىسىن شىڭاپ العان،
ارباكەش شال بارادى قولتىققا ەنىپ.
قۇلدىراڭداپ جونەدى تاۋ بۇلاعى،
بوگەتسىزدەي سەزىنىپ الدىن ءالى.
ەنەسىنىڭ ىزىمەن ەلپەڭ قاققان،
قۇلا قۇلىن سۇرلەۋدى شاڭ قىلادى.
تابىن ورە باستادى كەدىر دوڭمەن،
جايىلىمعا جوڭىشقا، توبىلعى ونگەن.
اقبەرلى شىڭ تۇمانىن سەيىلتپەدى،
الاتاڭنىڭ كوبەسى سوگىلگەنمەن.
تاڭنىڭ تىڭداپ تۇر ەدىم تىلسىم ءانىن،
اقتوس كۇشىك سەن نەگە قىڭسىلادىڭ؟
...قىر باسىنداعى اپامنىڭ مولاسىنان،
ماعان قاراي اسىردى كۇن شۋاعىن!
تارباعاتاي
بوزتالىڭ بۇرشىك جارعاندا بوزبالا اقىنداي،
قۋساقتىڭ كۇيىن جاتاتىن بوز دالا تىڭداي.
قوڭىرلاپ سامال ەسكەندە قوڭىرقاي كەشتە،
قونجىق جون قوڭىر جوتالار قوزعالاتىنداي.
ايۋلىسايدىڭ نۋ توعاي جىنىسى-اي قالىڭ،
اققايران وزەن-تاسىعان كۇمىس ايرانىڭ.
اللانىڭ ءىسى- دەيمىن دە باسىمدى يەمىن،
المانىڭ ءيىسى اڭقىعان ۇرى سايلارىڭ.
بيدايلى بوكتەر ماساتى -ءپۇلىش ايماعىم،
(جۇدىرىقتاي قۇس، قاراشى ءتىلى سايراۋىن.)
شاڭ جۋىتپاستان شىڭىڭدى ءسۇرتىپ جۇرەتىن،
اسقارىڭداعى اق بۇلتپەن تۋىس ويلارىم.
كوگەرىپ بەتكەي بىتكەندە- كوكتەمدە اتىراپ،
بابا تاۋ كۇيىن جامباستاپ شەرتكەن جاتىپ اپ.
كەرەمەت قانداي- كەرەگە قاناتىن كەرگەن
قىران ءشاۋلى ءجۇر ۇياسىن كوكتەن باقىلاپ!
كوشكەن بۇلتپەنەن كورىنگەن قۇزى سىڭار بوپ،
كوكتەدى مە ەكەن وتكەننىڭ سىرى شىنار بوپ.
سايلاردى قۋىپ بەرەمىن، سۇرلەۋگە ءتۇسىپ،
قىتايعا اسقان بابامنىڭ ءىزى شىعار دەپ!
زامانىڭ جەتتى سورىڭا باعىڭ الماسقان،
ىزدەسەم ءاربىر تاسىڭنان تابىلار داستان.
مويىل مۇڭىما باتام دا، تەلمىرەم ساعان،
سۋىرلى تاۋىم، سىرىڭا قانىعا الماستان.
قاراعاشتارىڭ قاز-قاتار جول ءۇستى ەمىنىپ،
تامىلجىپ تامىز جەتكەندە جەمىس توگىلىپ.
تابيعاتىڭنىڭ تابىنام عاجايىبىنا،
تانىتىپ پەندە پەيىلدەن پەرىشتە قىلىق.
شالقىعانمەنەن توسىڭدە شايىر-اقىنىڭ،
ماقتاۋعا سەنى جەتپەيدى قايىرا ءتىلىم.
اپام ايتاتىن سەن بە ەدىڭ، سول –تارباعاتاي،
ءتورت تۇلىك تۇگىل ادامى جايىلاتۇعىن؟!
