قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى

قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ

مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ

كانديداتى قايپباەۆا ايناگۇل تولعانبايقىزى:

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان تاريحى عىلىمى  جاڭا ساپالىق سا­تىعا كوتەرىلدى. وعان سەرپىلىس بەرگەن، ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ جاريالاعان تاريحي قۇجاتتارى. ارينە، ولاردىڭ ەڭ باستىسى «قا­زاق­ستان-2050» ستراتەگياسى. جول­داۋدا ەلباسى يننوۆاتسيالىق زەرتتەۋلەردى دامى­تۋ­دىڭ جاڭا ساياساتىن پاش ەتتى، بۇكىل­قازاق­ستاندىق بىرەگەيلىكتى حالقى­مىز­دىڭ تا­ري­حي ساناسىنىڭ وزەگىنە اينالدىرۋ­دى جاڭا ءپاتريوتيزمنىڭ العىشارتى رە­تىن­دە ايرىقشا اتاپ ءوتىپ،  ء«بىز ۇلتتىڭ تاريحي ساناسىن قالىپتاستىرۋ  جۇمىسىن جالعاستىرۋىمىز كەرەك» - دەگەن بولاتىن. ەلباسىنىڭ «تاريح تولقىنىنداعى حالىق» باعدارلاماسىن دايارلاۋ تاپسىرماسىنا وراي، مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجيننىڭ  اعىمداعى جىلدىڭ 5 ماۋسىمىندا ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەيتىلگەن ماجىلىستەگى بايانداماسىندا اۋقىمدى مىندەتتەر قويىلعانى بەلگىلى. وسىعان وراي، «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تاريحىن زەردەلەۋ» جوباسى اياسىندا "ۇلتتىق سانانى قالىپتاستىرۋداعى وتان تاريحىنىڭ ءرولى" اتتى دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن. 

قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى

قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ

مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ

كانديداتى قايپباەۆا ايناگۇل تولعانبايقىزى:

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان تاريحى عىلىمى  جاڭا ساپالىق سا­تىعا كوتەرىلدى. وعان سەرپىلىس بەرگەن، ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ جاريالاعان تاريحي قۇجاتتارى. ارينە، ولاردىڭ ەڭ باستىسى «قا­زاق­ستان-2050» ستراتەگياسى. جول­داۋدا ەلباسى يننوۆاتسيالىق زەرتتەۋلەردى دامى­تۋ­دىڭ جاڭا ساياساتىن پاش ەتتى، بۇكىل­قازاق­ستاندىق بىرەگەيلىكتى حالقى­مىز­دىڭ تا­ري­حي ساناسىنىڭ وزەگىنە اينالدىرۋ­دى جاڭا ءپاتريوتيزمنىڭ العىشارتى رە­تىن­دە ايرىقشا اتاپ ءوتىپ،  ء«بىز ۇلتتىڭ تاريحي ساناسىن قالىپتاستىرۋ  جۇمىسىن جالعاستىرۋىمىز كەرەك» - دەگەن بولاتىن. ەلباسىنىڭ «تاريح تولقىنىنداعى حالىق» باعدارلاماسىن دايارلاۋ تاپسىرماسىنا وراي، مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجيننىڭ  اعىمداعى جىلدىڭ 5 ماۋسىمىندا ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەيتىلگەن ماجىلىستەگى بايانداماسىندا اۋقىمدى مىندەتتەر قويىلعانى بەلگىلى. وسىعان وراي، «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تاريحىن زەردەلەۋ» جوباسى اياسىندا "ۇلتتىق سانانى قالىپتاستىرۋداعى وتان تاريحىنىڭ ءرولى" اتتى دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن. 

ۇلت تاريحىنا بايلانىستى كەلەلى اڭگىمەنىڭ باستالعانىنا ءبىرشاما ۋاقىت ءوتتى. بۇقارالىقاقپارات قۇرالدارىنىڭ بەلسەندىلىگى ارقاسىندا قالىڭ جۇرتشىلىق قازاقستان تاريحىنان ءبىرشاما دەرەك پەن دايەك الدى، سوڭعى ۋاقىتتا العان رەت قىتاي مۇراعاتتارىنان قازاقستان تاريحىنا قاتىستى 72 مىڭنان استام قۇجاتتىڭ 283 تومى كوشىرىلىپ الىنعاندىعىنان، يران مەن ءۇندىستاننان تاريحي قولجازبالار جەتكىزىلگەندىگىنەن حاباردار. ارينە، ناسيحاتتاۋ ماسەلەنىڭ ءبىر قىرى عانا، ۇلتتىق تاريحىمىزدى زەرتتەۋ مەن بىلىكتى وقىتۋدىڭ ارقالاپ تۇرعان جۇگى وتە اۋىر. دەمەك، بۇگىنگى دوڭگەلەك ۇستەل باسىنداعى ساليقالى وي پىكىرلەر وتان تاريحىن وقىتۋ، زەرتتەۋ جانە ناسيحاتتاۋ باعىتتارى نەگىزىندە ءۇش ارنادا ءوربيدى.

بۇگىنگى كۇنگى تاۋەلسىزدىك جاعدايىندا قازاقستان تاريحىن وقىتۋدا، عىلىمي تۇرعىدا پايىمداۋدا قانداي ۇستانىمدار باسشىلىققا الىنۋ كەرەك؟

مەملەكەتتىڭ دامۋىنا تىكەلەي اسەر ەتۋشى فاكتورلاردىڭ ءبىرى ساليقالى ساياسات، تۇراقتى ەكونوميكامەن قاتار، ۇلتتىق يدەولوگيا ەكەنى بەلگىلى. ۇلتتىق يدەولوگيا قوعامدى ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىرىپ، سول ماقساتقا جەتۋ دە بىرىگىپ ارەكەت ەتۋگە شاقىرادى. ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋدىڭ جولى كوپ. سونىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى وتان تاريحى بولىپ تابىلاتىنى ءسوزسىز. ال، ونى قالىپتاستىرۋدىڭ جولدارى مەن كەيبىر ماسەلەلەرىن تالقىلاۋ قازىر ماڭىزدى.

استانادا وتكەن القالى جيىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر مەن ايتىلعان ويلار سان-الۋىن. سولاردىڭ ىشىندە ايرىقشا ايدارلانعانى – تاريحي زەرتتەۋلەر مەتودولوگياسىن جاڭا ساپالىق ساتىعا كوتەرۋ. كەز-كەلگەن عىلىمي جۇمىس بەلگىلى مەتودولوگياعا باعىنىپ، سونىڭ نەگىزىندە جازىلاتىنى داۋسىز. بۇل ماسەلە، وتان تاريحىندا اسا وزەكتى بولىپ تابىلادى. ال، ونىڭ ەتنومادەني اسپەكتىسى بەلگىلى ءبىر ۇلتتىق قۇندىلىقتار توڭىرەگىنە نەگىزدەلەدى. بۇل قانشالىقتى جۇمىستى ءتيىمدى ەتپەك؟

راسىندا دا ەلىمىز ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەننەن كەيىن وتان تاريحىن زەرتتەۋدە بىرنەشە عىلىمي باعىتتار قالىپتاستى. وسى باعىتتار نەگىزىندە بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بىرنەشە عىلىمي ەڭبەكتەر جازىلىپ، تىڭ تۇجىرىمدار جاسالدى. زامان تالابى مەن جاھاندىق قۇبىلىستىڭ وزگەرۋى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىنە دە جاڭا كوزقاراستاردى تۋىنداتتى. وتان تاريحىندا قانداي باعىتتار پايدا بولدى جانە بۇل باعىتتار قانداي مەتودولوگياعا نەگىزدەۋدە.

      بۇگىنگى تاريحتى ءوزىنىڭ تار پانداك شەڭبەرىنەن شىعارۋ ءۇشىن دە، ەندىگى جەردە تاريحشىنى "پايىمداۋشى" عالىمعا اينالدىرۋ ءۇشىن دە بىرىنشىدەن پانارالىق بايلانىستى دامىتۋ كەرەك، ەكىنشىدەن، عىلىمنىڭ، مادەنيەتتىڭ، قوعامنىڭ جاڭا تانىمدىق ماسەلەلەرىن، ولاردىڭ تەوريالىق، ادىستەمەلى، تۇجىرىمدامالى ارقاۋلارىن ءبىر-بىرىمەن ۇشتاستىرۋ كەرەك.

تاريح – حالىقتىڭ زەردەسى. «وتكەندى بىلمەي بولاشاقتى بولجاۋ مۇمكىن ەمەس». مۇنداي قاناتتى سوزدەردىڭ تۇپكى ماعىناسى، ەل ءۇشىن، مەملەكەت ءۇشىن تاريحتىڭ ماڭىزى جوعارى دەگەنگە كەلىپ تىرەلەدى. ەندىگى جەردە اقيقات تاريحتى جازۋ ۇلتشىلدىق دەپ سانالمايدى. سەبەبى، شىنايى ەل تاريحىن ءبىلۋ ار­قىلى تاريحي سانا قالىپ­تاسا­دى، تاريحي سانا ارقىلى ۇلت­تىق سانا ءوسىپ جەتىلەدى، ۇلتتىق سانامىز بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلسە، ەگەمەندىگىمىز تۇعىرلى بولاتىنى انىق.

تالقىلانعان ماسەلەلەر اياسىنداعى مىندەتتەردى شەشۋ كەشەندى جۇمىس جوسپارىندا نازارعا الىنىپ، ءىس-شارالار جالعاسىن تابادى. وسى ورايدا بىرنەشە تومەندەگى ۇسىنىستاردى نازارعا ۇسىنساق :

1. «تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسى اياسىنداعى ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارىنىڭ اتقاراتىن كەشەندى جۇمىس جوسپارىن بەكىتۋ;

2. ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزىندىك تۇجىرىمداردى عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا جانە عىلىمي باسىلىمداردا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان عالامتور جۇيەسىن وتان تاريحى نەگىزىندە جاڭادان اشىلعان ۆەب-پورتالعا ماقالا جاريالاۋ;

3. «تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسى اياسىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسور-وقىتۋشىلار قۇرامى  عىلىمي جوبالار دايارلاپ، وتان تاريحىنىڭ زەرتتەلۋ اياسىن كەڭەيتۋ شارالارىنا اتسالىسۋ;

4. وتان تاريحىن زەردەلەۋ باعىتىندا قازاقستان تاريحى كافەدراسىندا سايت اشۋ جانە جەتەكشىسىن بەكىتۋ;

5. قازاقستان تاريحى ءپانى بويىنشا ەلەكتروندى وقۋ قۇرالدارىن ازىرلەۋ;

6. ۇلتتىق سانانى، ۇلتتىق يدەيانى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا عىلىمي ورتالىق قۇرۋدى نازارعا الۋ;

7.«تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسىنىڭ ماقساتىندا قازاقستاننىڭ جاڭا تاري­حىنىڭ جيىرما جىلىنىڭ ءمانىن پايىمداۋ تاپسىرماسىنا وراي، تاۋەلسىز قازاقستان تاريحى ءپانىن بارلىق باكالاۆريات ماماندىقتارىنىڭ 2 كۋرس ستۋدەنتتەرىنە وقىتۋدى ەنگىزۋ، سونداي-اق، ولكەتانۋ ءپانىن وقىتۋدى قولعا الۋ تاپسىرماسىن دا نازارعا الىپ، تاريحشى ماماندىقتارىنىڭ ەلەكتيۆتى پاندەرى قاتارىنا ولكەتانۋ ءپانىن ەنگىزۋدى قولعا الۋ;

8. الەمدىك ءبىلىم بەرۋ ستاندارتىنا سايكەس اعىلشىن توبىنداعى ماماندىقتارعا "قازاقستان تاريحى اعىلشىن تىلىندە" اتتى ءپاندى وقىتۋدى ەنگىزۋ;

9. پانارالىق بايلانىس جۇمىستارىن ۇيلەستىرۋ;

10.ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋ جۇمىسىن 2014 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا «نۇرپەيىس وقۋلارى» اياسىندا وتكىزىلەتىن حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا  بارىسىندا قورىتىندىلاۋدى نازارعا الۋ.

ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارى قاۋىمىنىڭ بۇگىنگى ءبىلىم باسەكەسىندەگى الار اسۋلارىنىڭ بيىك بولاتىندىعىنا كۇمان كەلتىرمەيمىز. ولاردىڭ ەل يگىلىگىنە ەڭبەك ەتىپ، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋح پەن داستۇرلەردى سىڭىرۋدەگى جالعاسىپ كەلە جاتقان داڭقتى داعدىلارىنان تانبايتىندىعىنا كامىل سەنەمىز.