وتكەن عاسىردىڭ باسىندا ۇلى م.اۋەزوۆ «ۇلت پەن ۇلتتى، ادام مەن ادامدى تەك قانا ءبىلىم تەڭەستىرەدى»، دەپ ايتسا، ەكى عاسىردىڭ ىستىق-سۋىعىن كورىپ، كۋاسى بولىپ ءومىر سۇرگەن ءبىزدىڭ بۋىن ءۇشىن دامىعان، وركەنيەتتى قوعامنىڭ تاعى ءبىر الەم مويىنداعان كورسەتكىشى سپورت بولىپ وتىر.

عىلىم مەن اقپارات يندۋسترياسىنىڭ كوكجيەگى بارىنشا كەڭەيگەن مىنا جاھاندانۋ زامانىندا ءبىر ەلدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىن، مودەرنيزاتسيالىق ۇدەرىسىن، حالقىنىڭ مادەني، دەنساۋلىق، ءبىلىم ورەسىن حالىقارالىق جارىستاردا قول جەتكىزگەن سپورت كورسەتكىشىنە قاراپ باعالاۋ ستاندارتى قالىپتاستى. اسىرەسە، جازعى، قىسقى وليمپيادالاردا باسقادا حالىقارالىق الاماندا قاتارىنان وزا شاۋىپ، جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلگەن ەلدىڭ سپورتشىسى موينىنا القا تاققاندا، سول ەلدىڭ تۋى كوتەرىلىپ، مەملەكەت ءانۇرانى شىرقالاتىن بولدى. الەمدىك جەتەكشى مەديالار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر سول مايداندا حابار تاراتىپ، بۇكىل الەم ءبىر-بىرىنە جاقىنداي تۇسەدى.

بەيبىتشىلىك زاماندا سپورت باسەكە مەن نامىستىڭ، بەرەكە-بىرلىك پەن ىنتىماقتىڭ، تۇراقتىلىق پەن دامۋدىڭ سيمۆولىنا اينالدى. ولاي دەيتىنىمىز، جاقىندا جازعى الەمدىك وليمپيادا وتكىزەتىن فرانتسيانىڭ باستاماسىمەن بۇۇ-نىڭ باس اسسامبلەياسىندا «وليمپيادالىق ءبىتىم» تۋرالى قارار قابىلدانىپ، رەسەي مەن ۋكراينا، يزرايل مەن پالەستينا ەلدەرىنە قاراتىلعان «سپورت جانە وليمپ يدەياسى ارقىلى بەيبىت جانە جاقسى الەم قۇرۋ» اتتى زاڭ جوباسى ۇيىم مۇشەلەرى جاعىنان قولداۋ تاپتى. بۇل دەگەنىمىز سپورتتىڭ ساياسيلانۋى ەمەس، مىنا كۇردەلى زاماندا بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىققا ىنتىزار ادامزات پاراساتىنىڭ تەگىنە تارتقان ۇمتىلىسى ەدى.

1896 جىلى عاسىرلار قويناۋىنان كارى قۇرلىق ەۆروپا قايتا ورالىپ، الەمدىك سيپات الاباستاعان وليمپيادانىڭ ساياسيلانعان كەزى دە بولعان. 1936 جىلى بەرليندە وتكەن جازعى وليمپيادا فاشيستىك گەرمانيانىڭ ءوز كۇش-قۋاتىن ايگىلەپ، الەمگە قوجا بولۋ نيەتىن جاسىرماعان شاپقىنشىلىق ساياساتىنىڭ پراگانداسىنا اينالىپ كەتتى. 1972 جىلى باتىس گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىندا وتكەن جازعى وليمپيادا يزرايل كومانداسىنىڭ ءبىربولىم سپورتشىلارى لاڭكەستەر جاعىنان كەپىلگە الىنىپ، قۇتقارۋ كەزىندە قىرعىنعا ۇشىرادى. كەڭەس وداعى اۋعانستانعا باسىپ كىرگەننەن كەيىن موسكەۋدە وتەتىن 1982 جىلعى جازعى وليمپياداعا اقش باستاعان باتىس ەلدەرى بويكوت ءجاريالادى. ونىڭ قارىمجىسى رەتىندە 1988 جىلى وڭتۇستىك كورەيانىڭ سەۋىل قالاسىندا وتەتىن وليمپياداعا كەڭەس وداعى ىقپالىنداعى ەلدەر قاتىناسپادى.

سينحاي توڭكەرىسىنەن كەيىن قۋاتتى ورتالىققا باعىنعان مەملەكەت قۇرا الماي، ميليتاريستەر شىلاۋىندا كەتىپ، تىعىرىققا تىرەلگەن قىتاي 1932 جىلى اقش-تىڭ لوس-اندجەلەس قالاسىندا وتكەن وليمپياداعا شىعىس سولتۇستىك ميليتاريستەرىنىڭ قارجىسىمەن ءتورت- اق ادام بارىپ قاتىناسادى. سول كەزدە الەمگە ۇستەمدىك ەتە باستاعان وتارشىلدار مەن جيحانگەرلەردىڭ ۇرپاقتارى «ءتورت ءجۇز ميليون حالقى بار ەلدىڭ اتىنان ءتورت ادام عانا كەلدى» دەپ سايقىمازاق اقپارات تاراتادى. بۇل كۇندە قىسقى، جازعى وليمپيادا مەن ازيادانى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزىپ الەمدى مويىنداتقان قىتايدىڭ قازىرگى جاعىدايىنا قاراپ «ورازا-ناماز توتىقتا» دەگەن حالىق دانالىعىنا ءتانتى بولاسىز. قازىرگى ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىق پەن دامۋدىڭ قادىرىن بىلمەي، تۇسىنە رەۆوليۋتسيا كىرىپ، وڭىندە قوعامدىق جارىلاستاردىڭ ەلەسىمەن سىرلاسىپ جۇرەتىن بلوگەرلەر مەن بەلسەندىلەرگە اللا تاۋفيك بەرسىن دەپ تىلەيىك!

ەلىمىز كەڭەس وداعىنىڭ ىرگەسى شايقالا باستاعاندا ياعىنىي 1990 جىلى قازاقستان ۇلتتىق وليمپيادا كوميتەتى قۇرىلىپ، 1993 جىلى حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ رەسمي مۇشەسى اتاندى. 1996 جىلى قۇراما شتاتتىڭ اتلانديا قالاسىندا وتكەن وليمپياداعا ەلىمىز ۇلتتىق كومانداسى قاتىناسىپ «بالقاش بارىسى» اتانعان ۆاسيلي جيروۆ تاۋەلسىزدىك تاريحىنداعى العاشقى التىندى قانجىعامىزعا بايلاپ، قالعان سپورتشىلارىمىز 11 مەدال ولجالاپ، جارىسقا قاتىناسقان 196 ەلدىڭ ىشىندە بىردەن 22-ءىنشى ورىنعا بارىپ تابان تىرەدىك.

2000 جىلى جاڭا مىڭجىلدىقتىڭ باستاۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلگەن سيدەنەي جازعى وليمپياداسىندا ەرماحان يبىراگيمەۆ، بەكزات ساتتارحانوۆ، بولات ءجۇمادىلوۆ، مۇقتارحان دىلدابەكوۆ باستاعان وعىلاندارىمىز الەم قاۋىمداستىعىنىڭ ساناسىنا قازاق بوكسى دەگەن ۇعىمدى قالىپتاستىرىپ كەتتى. 2012 جىلعى لوندون جازعى وليمپياداسىندا اسپاننان التىن جاۋدى دەسەك اسىرىپ ايتقاندىق بولمايدى. قورجىنعا تۇسكەن جەتى التىن جەرى مول، بايلىعى كوپ، ادامى سيرەك جاس رەسپۋبليكانىڭ تاۋەلسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ ارقاسىندا ءالى دە ۇزاققا شاۋىپ، بيىكتەردى باعىندىرۋعا مۇمكىندىگى مەن پوتەنتسيالى جەتەتىنىن كورسەتتى.

2008 جىلى پەكين جازعى وليمپياداسىندا اتاجۇرتتان الىس جەردە كىندىگى كەسىلگەن قازاقتىڭ ەكى قارا دومالاق بالاسىنىڭ قاتار تۇرىپ مەدال العان فوتاسى جەر شارىن جەلپىپ وتكەندە، ءيسى قازاق بالاسىنىڭ قۋانىشتان، باقىتتان باسى اينالىپ كەتتى. الەمنىڭ ەلۋگە تاياۋ ەلىندە تارىداي شاشىراپ جۇرگەن قازاقتىڭ جۇرەگى سول ساتتە قازاقستان دەپ سوقتى. كوشپەلىلەردىڭ جاۋىنگەر ۇرپاقتارى قايدا تۋىلسا دا، قايدا جۇرسە دە قازاق بولىپ قالاتىنىن ءارى الەمدىك ساقىنالاردا وزدەرىنە تيەسىلى ورىندى قاجىرلى ەڭبەگى مەن قايسار مىنەزىنە سۇيەنىپ قولعا كەلتىرەتىنىن دالەلدەپ بەردى.

بايىرعى ءتورت وركەنيەتتىڭ ءبىرى رەتىندە بۇگىنگە جەتكەن ميلاردتار ەلىندە قاۋىسقان قۇشاق جازىلمادى، اينالىپ كەلىپ ەكى ءباھادۇردىڭ اتامەكەندە جولدارى ءتۇيىسىپ «استانا ارلاندارى» كاسىپقوي بوكس كلۋبىنىڭ اتىنان الاڭعا شىقتى. «مىڭ ءسىز-بىزدەن ءبىر بىج-تىج ارتىق»  دەگەندەي ەكى وعىلاننىڭ ىلگەرىندى-كەيىندى قول جەتكىزگەن اتاعى مەن مارتەبەسىن تاستاپ اتاجۇرتقا قونىس اۋدارۋى-قازاق كوشىنىڭ سانى مەن ساپاسىنا ، قازاق سپورتىنىڭ ماستابىنىڭ كەڭەيۋىنە ايتارلىقتاي ىقپال ەتتى. قانات يسلام العاش شىڭجاڭ كومانداسىنىڭ قۇرامىندا تانىلا باستاعاندا سول جاقتاعى قازاق جاستارىنىڭ جاپپاي سپورتقا كەلىۋىنە تۇرتكى بولىپتى. 2022 جىلى حان چجوۋدا وتكەن ازيادا ويىندارىندا توپ جارىپ، باس جۇلدە العان توقتاربەك تاڭاتحان ون نەشە جاسىندا قانات اعاسىنان كەلىپ باتا العان ەكەن. قازىر قىتايداعى ءىرى قالالار مەن ولكە ورتالىقتارىندا جانە ورتا قالالاردىڭ كوماندا قۇرامىندا مىڭعا تاياۋ قازاق جاستارى ترەنەر، سپورتشى بولىپ ءجۇر ەكەن. جاقسىدان شاراپات دەگەن وسى شىعار. باقىت سارسەكباەۆتىڭ جولىن قۋعان ءىزباسارلارى قازاقستان مەن وزبەكستاندا جىرتىلىپ ايىرىلادى.

سپورت سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاپ، ۇلت دەنساۋلىعىن جاڭا ورەگە كوتەرۋ ءۇشىن شەشۋشى ءرول اتقارادى. ءتانى ساۋ، جانى تازا جاستار ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، وزگە ەلدە دۇنيەگە كەلىپ، ءوز ەڭبەگىمەن سۇلتان بولعان باقىت سارسەكباەۆ، قانات يسلامنىڭ ونەگەلى ءومىرى مەن داڭقتى كەشىرمەلەرى ءالى تالاي ۇرپاقتىڭ جۇرەگىن، تەربەپ، جىگەرىن جانيدى. ۇلگى تۇتار ۇستازدى الىستان ىزدەمەي، اينالىمىزدان بايقاپ، باتىر-باعىلاندارىمىزدىڭ قادىرىنە جەتەيىك!

انە-مىنە دەگەنشە پاريج وليمپياداسىنىڭ قوڭىراۋلى ساعاتى سوعىلادى. ءبىر زامانداردا رەسەي ارمياسىنىڭ قۇرامىندا بارىپ سەنا وزەنىنەن تۇلپارارىن سۋعارعان باتىر بابالارىمىزدىڭ ارۋاعى ۇكىلەپ قوسقان جۇيرىكتەرىمىزدى قولداپ-قۋاتتاسىن!  ادامزات وركەنيەتىنە فرانسۋا ماري ۆولتەر، دەني ديدرو، جان-جاك رۋسسو ، ۆيكتور گيۋگو، ونەرە دە  بالزاك، گي دە  موپاسسان، الەكساندر  ديۋما  سياقتى ۇلىلاردى دۇنيەگە اكەلگەن قاسيەتتى توپىراق سپورتشىلارمىزعا تىڭ كۇش سيلاسىن! قازاق سپورتى، قازاق كوشى وركەنيەتتەر توعىسىندا كەمەلدەنە بەرسىن!

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz