بۇگىن ءماجىلىستىڭ باستى مىنبەرىندە «جەر قويناۋى جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى» كودەكسكە وزگەرىستەر ەنگىزۋ ماسەلەسى تالقى بولۋدا. اتاپ ايتقاندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كودەكسىنە كومىرسۋتەكتەر مەن ۋران سالاسىنداعى جەر قويناۋىن پايدالانۋدى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى قارالۋدا.

وندا ءماجىلىستىڭ ەكولوگيا ماسەلەلەرى جانە تابيعات پايدالانۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەدىل جاڭبىرشين بايانداما جاسادى.

ءبىز Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارىنا دەپۋتات ءجاڭبىرشيننىڭ بايانداماسىن ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

ەدىل جاڭبىرشين:

– مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ ءوزىنىڭ 2023 جىلعى «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ مينەرالدىق-شيكىزات بازاسىن كەڭەيتۋ جانە گەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇيەسىن تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋ جونىندە ناقتى مىندەت قويعان بولاتىن.

سونىمەن بىرگە پرەزيدەنتىمىز «ءوز قاراجاتىنا گەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزگەن ينۆەستوردىڭ جەر قويناۋىن پايدالانۋ كەزىندە باسىم قۇقىققا يە بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت»، - دەدى.

بۇل – ەلىمىزدىڭ جەر قويناۋىن يگەرۋدەگى ينۆەستيتسيالىق ساياساتتىڭ جاڭا فيلوسوفياسىن ايقىندايتىن شەشۋشى قاعيدا.

سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى 2026 جىلعا قاراي گەولوگيالىق جانە گەوفيزيكالىق بارلاۋ جۇرگىزىلگەن اۋماق كولەمىن قازىرگى 1,5 ميلليون شارشى شاقىرىمنان كەمىندە 2,2 ميلليون شارشى شاقىرىمعا دەيىن ۇلعايتۋ مىندەتىن قويدى. بۇل – پارلامەنت پەن ۇكىمەت ءۇشىن ناقتى مەجەلەنگەن ستراتەگيالىق ماقسات.

بۇگىنگى كۇنى گەولوگيالىق بارلاۋ سالاسى ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ تۇراقتىلىعى مەن ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ وزەگىنە اينالىپ وتىر.

قازاقستاننىڭ قازىرگى مۇناي-گاز ءوندىرۋ كولەمى نەگىزىنەن ءۇش ءىرى كەن ورنىنا – تەڭىز، قاشاعان جانە قاراشىعاناققا تاۋەلدى. ال وزگە كەن ورىندارىنىڭ قورى سارقىلۋ كەزەڭىنە جاقىنداپ قالدى.

سوندىقتان جاڭا مۇناي مەن گاز قورلارىن انىقتاۋ – بۇل تەك ەنەرگەتيكالىق ەمەس، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن ەكونوميكالىق ەگەمەندىك ماسەلەسى.

جالپى، 2012 جىلعا دەيىن ەلىمىزدىڭ جەر قويناۋىنداعى بولجامدى الىناتىن شارتتى وتىن رەسۋرستارى 22,7 ملرد توننا دەپ باعالانعان بولسا، 2010–2012 جىلدارى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە بۇل كورسەتكىش 76 ملرد تونناعا دەيىن قايتا ەسەپتەلدى.

ونىڭ 70 ملرد توننادان استامى كاسپي ماڭى، ءۇستىرت-بوزاشى، ماڭعىستاۋ جانە وڭتۇستىك تورعاي باسسەيندەرىندە شوعىرلانعان. ال قالعان بولىگى از زەرتتەلگەن, بىراق الەۋەتى جوعارى پروۆينتسيالاردى ورنالاسقان.

ولاردى جۇيەلى بارلاۋ جانە يگەرۋ ارقىلى ءبىز جاڭا وندىرىستىك ورتالىقتاردىڭ قالىپتاسۋىنا جول اشامىز.

بۇگىندە گەولوگيالىق بارلاۋعا تارتىلاتىن ينۆەستيتسيا كولەمى جەتكىلىكسىز. سالىستىرمالى مىسال كەلتىرەيىن:

قازاقستاندا 1 شارشى شاقىرىم اۋماققا بارلاۋ جۇمىستارىنا 8 اقش دوللارى جۇمسالسا،

اقش-تا – 87 دوللار,

اۆستراليادا – 167 دوللار,

كانادادا – 203 دوللار بولىنەدى.

بۇل ايىرماشىلىق – ءبىزدىڭ ينۆەستيتسيالىق كليماتتاعى ەڭ ءالسىز بۋىننىڭ ءبىرى ەكەنىن كورسەتەدى.

ويتكەنى گەولوگيالىق بارلاۋ – جوعارى تاۋەكەل مەن ۇزاقمەرزىمدى كاپيتال سالىمىن قاجەت ەتەتىن سالا. ەگەر مەملەكەت پەن زاڭنامالىق جۇيە ينۆەستوردىڭ قۇقىعىن كەپىلدەندىرمەسە، ول جاڭا ايماققا قارجى سالمايدى.

سوندىقتان پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ باستاماشىلىعىمەن ازىرلەنگەن بۇل زاڭ جوباسى وسى جۇيەنى تۇبەگەيلى وزگەرتەدى.

سونىمەن زاڭ جوباسىنداعى باستى جاڭالىقتار قانداي؟

ءبىرىنشى. شەگىندە شەكتەۋلى وڭىرلىك گەولوگيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلمەگەن نەمەسە جۇرگىزىلگەن، ولاردىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا پەرسپەكتيۆالى شوگىندى باسسەيىندەر انىقتالماعان اۋماقتار از زەرتتەلگەن اۋماقتار دەپ تانىلاتىن نورما ەنگىزىلدى.

ەكىنشى. ينۆەستوردىڭ سەنىمىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، ەءندى ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن از زەرتتەلگەن اۋماقتا گەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزگەن ينۆەستور بارلاۋ جانە ءوندىرۋ كەزەڭىنە باسىم جانە كەپىلدى قۇقىقپەن وتە الادى. بۇل ءۇشىن ءبىرىنشى 3 جىل ىشىندە كەلىسىمشارت اۋماعىنىڭ كەمىندە 30%-ىن قامتيتىن 2D سەيسميكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋ تالابى ەنگىزىلەدى.

ياعني، كىم شىن مانىندە زەرتتەۋگە قارجى سالسا – سول ءارى قاراي يگەرۋ قۇقىعىن الادى. بۇل ءادىس ينۆەستوردىڭ مۇددەسىن قورعايدى جانە ەلگە جاڭا گەولوگيالىق دەرەكتەر بەرەدى.

ءۇشىنشى. رەزەرۆتەگى ۋچاسكەلەردىڭ ءتيىمدى اينالىمىن قامتاماسىز ەتۋ.

قازىر كومىرسۋتەك سالاسىنداعى ۇلتتىق كومپانيالارعا 53 جەر قويناۋى ۋچاسكەسى رەزەرۆكە بەكىتىلگەن. بىراق ولاردىڭ تەك 20%-ى عانا يگەرىلە باستادى. قالعاندارى ۇزاق جىلدار بويى اينالىمنان تىس تۇر.

وسىعان بايلانىستى زاڭ جوباسى رەزەرۆتەۋ مەرزىمىن شەكتەۋدى, ال بوسايتىن ۋچاسكەلەردى ەلەكتروندىق اۋكتسيون ارقىلى نارىققا شىعارۋدى كوزدەيدى. بۇل ءتاسىل باسەكەلەستىكتى ارتتىرىپ، بارلاۋ پروتسەسىن جەدەلدەتەدى جانە جاڭا ويىنشىلاردىڭ كەلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.

ءتورتىنشى. ۋران سالاسىنداعى ۇلتتىق كومپانياعا باسىمدىق بەرۋ.

الەمدىك ەكونوميكادا ۋراننىڭ ماڭىزى ارتىپ كەلەدى. كوپتەگەن ەلدەر اتوم ەنەرگەتيكاسىن قايتا دامىتا باستادى. سوندىقتان ۋران سالاسىنداعى ۇلتتىق كومپانياعا جاڭا كەن ورىندارىن ىزدەۋ جانە يگەرۋ بويىنشا باسىم قۇقىق بەرۋ – ستراتەگيالىق شەشىم. بۇل ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق تەڭگەرىمىن ساقتاۋعا جانە اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىندا ءوز ۇلەسىمىزدى ارتتىرۋعا باعىتتالعان ناقتى قادام. 

كۇتىلەتىن ناتيجەلەر قانداي؟

زاڭ جوباسىن قابىلداۋ ارقىلى ءبىز كەلەسى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزەمىز:

1 ملرد اقش دوللارى كولەمىندە جاڭا ينۆەستيتسيا تارتۋ;

از زەرتتەلگەن اۋماقتاردىڭ جەر قويناۋىن بارلاۋعا جانە يگەرۋگە جول اشۋ جانە جاڭا گەولوگيالىق اقپارات الۋ;

كومىرسۋتەك سالاسىندا ينۆەستورلار مەن ۇلتتىق كومپانيالار ءۇشىن تەڭ جاعداي ورناتۋ;

گەولوگيالىق بارلاۋ مەن ءوندىرۋ اراسىنداعى الشاقتىقتى قىسقارتىپ، رەسۋرستاردى ونەركاسىپتىك اينالىمعا تەز ەنگىزۋ;

ۋران سالاسىنداعى ۇلتتىق كومپانياعا ۋراندى بارلاۋ بويىنشا باسىمدىق قۇقىعىن بەرۋ.

قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!

بۇگىن قارالىپ وتىرعان زاڭ جوباسى – ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن, ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن جانە گەولوگيالىق عىلىمنىڭ جاڭا دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتەتىن ستراتەگيالىق قۇجات.

سونىمەن قاتار، بۇل زاڭ – قازاقستاننىڭ تابيعي بايلىعىن ۇلت يگىلىگىنە اينالدىرۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام.

سايىپ كەلگەندە مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ – ءبىزدىڭ ورتاق جاۋاپكەرشىلىگىمىز. سوندىقتان وسى زاڭ جوباسىن قولداۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.

Abai.kz