وتكەن اپتادا بiرقاتار باسىلىمداردا الماتىلىق جاستار وكiلدەرiنiڭ قر پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆقا، پارلامەنت سەناتى مەن ءماجiلiسiنiڭ توراعالارى قاسىمجومارت توقاەۆ پەن ورال مۇحامەتجانوۆقا ارنالعان ەسكەرتپە حاتى جاريالانعان ەدi. ول حاتتىڭ مازمۇنىن قىسقاشا قايىرىپ ايتار بولساق، قازاقستانداعى قوعامدىق-ساياسي احۋالعا الاڭداپ، دوڭگەلەك ۇستەل باسىندا پiكiر وربiتكەن جاستار  وزدەرiنiڭ ساياسي iسپەن اينالىسۋعا بەل بۋعاندارىن جاريالاپ، ەلدە وزگەرiس جاساۋ كەرەكتiگiن تالاپ ەتiپ، جوعارىدا اتالعان ساياسي بيلiك باسشىلارىنا ەسكەرت­پە حات جولداعان بولاتىن. سونىمەن بiرگە جاستار 11 ساۋiردە الماتىدا جالپىحالىقتىق ميتينگ ۇيىمداستىراتىندارىن مالiمدەگەن ەدى.

ساياسي بەلسەندiلiك تانىتىپ، قوعامعا قوزعاۋ سالۋعا تىرىسقان جاستاردىڭ ارەكەتiنە اعا بۋىن وكiلدەرi نە دەيدi? تومەندەگi سۇراۋسالۋعا نازار اۋدارىڭىز.

عازيز الدامجاروۆ،

قوعام قايراتكەرi:

مەن جاستاردىڭ باس قوسىپ، ەلدi وياتۋعا ۇمتىلعان تالپىنىستارىنا ريزاشىلىق بiلدi­رە­مiن. بۇنى توقىراۋعا تاپ بولعان قوعامعا قوزعاۋ سالۋدىڭ جالىندى ارەكەتi دەپ قابىلداۋ كەرەك. مۇنداي قادامنان شەتتەن شىققان، الابوتەن قىلىق iزدەۋگە بولمايدى.

وتكەن اپتادا بiرقاتار باسىلىمداردا الماتىلىق جاستار وكiلدەرiنiڭ قر پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆقا، پارلامەنت سەناتى مەن ءماجiلiسiنiڭ توراعالارى قاسىمجومارت توقاەۆ پەن ورال مۇحامەتجانوۆقا ارنالعان ەسكەرتپە حاتى جاريالانعان ەدi. ول حاتتىڭ مازمۇنىن قىسقاشا قايىرىپ ايتار بولساق، قازاقستانداعى قوعامدىق-ساياسي احۋالعا الاڭداپ، دوڭگەلەك ۇستەل باسىندا پiكiر وربiتكەن جاستار  وزدەرiنiڭ ساياسي iسپەن اينالىسۋعا بەل بۋعاندارىن جاريالاپ، ەلدە وزگەرiس جاساۋ كەرەكتiگiن تالاپ ەتiپ، جوعارىدا اتالعان ساياسي بيلiك باسشىلارىنا ەسكەرت­پە حات جولداعان بولاتىن. سونىمەن بiرگە جاستار 11 ساۋiردە الماتىدا جالپىحالىقتىق ميتينگ ۇيىمداستىراتىندارىن مالiمدەگەن ەدى.

ساياسي بەلسەندiلiك تانىتىپ، قوعامعا قوزعاۋ سالۋعا تىرىسقان جاستاردىڭ ارەكەتiنە اعا بۋىن وكiلدەرi نە دەيدi? تومەندەگi سۇراۋسالۋعا نازار اۋدارىڭىز.

عازيز الدامجاروۆ،

قوعام قايراتكەرi:

مەن جاستاردىڭ باس قوسىپ، ەلدi وياتۋعا ۇمتىلعان تالپىنىستارىنا ريزاشىلىق بiلدi­رە­مiن. بۇنى توقىراۋعا تاپ بولعان قوعامعا قوزعاۋ سالۋدىڭ جالىندى ارەكەتi دەپ قابىلداۋ كەرەك. مۇنداي قادامنان شەتتەن شىققان، الابوتەن قىلىق iزدەۋگە بولمايدى.

جاستار بiزدiڭ ەلدiڭ تولىققاندى وكiلدەرi, ولاردىڭ دا وزiندiك پiكiر ايتۋعا، قوعامداعى ساياسي قۇبىلىستار مەن وقيعالارعا قا­تىس­تى پiكiر ايتۋلارىنا قاقىلارى بار. ولار بiزدiڭ بولاشاعىمىز جانە قازاقستاننىڭ كەلەشەك بەلسەندi ازاماتتارى. ەگەر ولار وزدەرiنiڭ الداعى ومiرلەرiنە جول اشۋعا تالپىنىپ، ساياساتقا ارالاسۋعا قۇلشىنىس بiلدiرiپ جاتسا، مۇنداي قادامدى قۋانا قابىلداۋ قاجەت.

مەن اسiرەسە جاستاردىڭ مي­تين­گ ۇيىمداستىرعالى وتىر­عان ارەكەتتەرiنە ريزامىن. ءوز باسىم، مۇنداي ازاماتتىق باستامانى قولدايمىن. مۇنداي شارۋادا جاستاردىڭ بiزگە - اعا بۋىن ازاماتتارعا قاراعاندا مۇمكiندiگi كوپ ەكەنiن ايتا كەتكiم كەلەدi. سونداي-اق جاس­تار الدىڭعى اعا بۋىن اعالارىن دا تۇسiنۋگە تيiس. ولار جاستارداي جالىندى ەمەس. پiكiر­لەرiن اشىق ايتقانىمەن، ارەكەت ەتۋگە كەلگەندە، باتىلسىزداۋ بولۋى ءمۇم­كiن. سەبەبi, ولار كەزiندە كە­ڭەس­تiك تاربيەنi باستان كەشتi, قازiر قازاقستاندىق توتاليتا­ريزم­­­نiڭ توقپاعىن جەپ ءجۇر. سونان سوڭ، ۇلكەندەردiڭ الدىندا بالا-شاعانىڭ قامىن ويلاۋ دەگەن پارىز بار.

جاستار جوعارىعا باعىشتاپ جازعان حاتقا وكiمەت باسىنداعى ازاماتتار جاۋاپ بەرەر دەپ ۇمiتتەنگەن ەدiم. بiراق ارادا بiر اپتادان ارتىق ۋاقىت وتسە دە، ونداي ۇلكەندiكتi ۇكiمەت جاقتان كورە المادىق. بيلiكتiڭ جاۋاپ بەرمە­ۋiن جاستاردىڭ تالابىن مويىنداماۋ، قوعام وكiلدەرiن سىيلاماۋ دەپ ءتۇسiنۋ كەرەك. جوعارعى جاق جاستاردىڭ اشىق حاتىن ەلدەگi كوپ ماسەلەلەردiڭ بiرi ساناپ، ەلەۋسiز قالدىرۋى - ءوز بولاشاعىن باعامداماۋمەن بiردەي قىلىق. ونىڭ سوڭى ۇلكەن الەۋمەتتiك تولقۋلار­عا اكەلiپ سوعۋى ابدەن مۇمكiن.

بيلiكتiڭ ىرقىنان تىس پارتيا­لار مەن ازاماتتار جاستاردىڭ وسى قادامىن قولداپ، الداعى ۋاقىتتا بيلiك باسىنا اشىق حات جازۋىمىز كەرەك. جاستاردى قولىمىزدان كەلگەنiنشە قولداۋىمىز قاجەت. ال بيلiك ميتينگ وتكiزۋگە رۇقسات بەرسە، وعان دا بارۋعا دايىنبىز.

سالىستىرمالى تۇردە ايتار بولساق، بيلiك پارتياسىنداعى «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ مۇنداي ساياسي بەلسەندiلiك كورسەتۋگە مۇمكiندiكتەرi كوپ ەدi. بiراق ونداعى جاستار وزدەرiنiڭ «نۇر وتانداعى» اعالارى سياقتى، بۋعان اۋىزدارىن اشۋعا قاۋقارسىز.

ماعجان جۇماباەۆ: «مەن جاس­تارعا سەنەمiن!..» - دەپ جىرلاعان ەدi. ءيا، بۇگiنگi جاستار ءوز بولاشاقتارىن جاساۋعا، ەلدiڭ كەلەشە­گiن قۇرۋ iسiنە قارىمدى ەكەنiنە مەن دە سەنەمiن. جول بولسىن، باۋىرلارىم!

مارجان اسپاندياروۆا،

«ازات» پارتياسىنىڭ تورالقا مۇشەسi:

جاستاردىڭ دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرىپ، ءباسپاسوز بەتiندە بيلiككە باعىشتاپ قويعان تالابى ابدەن ورىندى. ولاردىڭ قوعامدا بولىپ جات­قان ماسەلەلەرگە بەيجاي قاراماي، ۇكiمەتكە تالاپ-تiلەك­تەرiن بiلدiرۋi - حالىق ساناسىنىڭ ويانا باستاۋى، جاستار پiكiرiنiڭ اسىرىلىپ شىققان كەزi دەپ بiلەمiن. نەمەسە، ەگەر وسى قادامدى «باسقاشا» تۇسiنسەك، جاستاردىڭ بيلiك جۇرگiزiپ وتىرعان ساياساتتىڭ دۇرىس ەمەستiگiنە نارازىلىق بەلگiسi دەپ قابىلداۋ قاجەت.

ەگەر بيلiكتەگiلەر ءجون بiلسە، ەلدiڭ بولاشاعىنا ولار دا الاڭ­داۋ­لى بولسا، جاستارمەن ساناسۋعا تۋرا كەلەدi. جاستاردىڭ قوعامداعى ۇلكەن ساياسي جانە الەۋمەتتiك كۇش ەكەنiن مويىنداپ، ولار قويعان تالاپتى بiرلەسiپ ورىنداۋعا تيiس. جالپى، قازاقتىڭ عانا ەمەس، ادامزاتتىڭ بولاشاعى جاستاردا. سوندىقتان جاستار پiكiرiمەن ساناسۋ - كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشiن ۇتىمدى ساياسات. تiپتi, تۇپتەپ كەلگەندە، ەسiلدiڭ سول جاعالاۋىنداعىلار بيلiكتەرiن ساقتاپ قالۋ ءۇشiن، جاستارمەن مامiلەلi اڭگiمە جۇرگiزگەنi ابزال. بiراق مەن ەل قامىن تۋ ەتكەن جاستاردى قۋدالاۋ، جازالاۋ ناۋ­قانى باستالۋى ءمۇم­كiن ەكەنiنەن قاۋiپتەنەمiن. ەگەر جاعداي وسىنداي جولمەن ءوربيتiن بولسا، بiزدەر، ۇلكەندەر، ۇندەمەي قالماۋىمىز كەرەك.

بۇلاي دەيتiنiم - بيلiك وكiل­دەرi جاستار جازعان حاتقا جاۋاپ قايتارمادى. ياعني رەسمي استانا تاعى دا كۇش كورسەتۋ، تiزەگە سالۋ ساياساتىنا دەن قويۋى ابدەن ءمۇم­كiن. سەبەبi, قازiر بيلiك باسىنىڭ مۇڭى - جەكە باستارىنىڭ قامى بولىپ كەتكەن. جاستار باستاماسى قالاي وربiسە دە، مەن جاستار جاعىندامىن.

سماعۇل ەلۋباي،

جازۋشى:

ءوز باسىم، كەز كەلگەن ازاماتتىق بەلسەندiلiكتi قولدايمىن. بۇل قادامدا جاستاردىڭ وسى جولعى كوتەرiپ وتىرعان ماسەلەسiنە قارسى ەمەسپiن. قايتا قولداۋشىلارىنىڭ بiرiمiن.

جاستار ەڭ الدىمەن جاقسى بiلiم الىپ، مامان بولۋلارى كەرەك. دەسە دە، ولاردىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋلارى ءۇشiن ساياسي بەلسەندiلiك تە كەرەك. ارينە، جاس­تار ءۇشiن بiلiم الۋ دا، ساياساتقا ارالاسۋ دا ءوز مەزگiلiمەن بولعانى دۇرىس قوي. بiراق كەيدە قوعامدا جاستار سياقتى ۇلكەن كۇشتiڭ، جاڭا ەكپiننiڭ بار ەكەندiگiن ۇكiمەتكە، بيلiككە سەزدiرiپ وتىرۋ دۇرىس بولاتىن سياقتى. ياعني جاس­تار ۇكiمەتكە ساياساتتا ءوز ورىندارىنىڭ بار ەكەندiكتەرiن بiلدiرگەنi ءجون. ەگەر ستۋدەنت جاستار تەك سايا­ساتپەن اينالىسىپ، بiلiم الۋعا مويىن بۇرا الماسا، وندا ول دۇرىس شارۋا بولمايدى. ياعني مۇنداي جاعداي - وكiمەتكە دە، وزدەرiنە دە سىن.

جۋىردا جاستاردىڭ بيلiككە جازعان حاتىندا مەملەكەتتiك تiلگە، جەرگە بايلانىستى كوڭiلگە قونىمدى ناقتى پiكiرلەر ايتىلىپ، قوعام­دا قوردالانىپ قالعان قازاق ماسەلەسiنە بايلانىستى بiراز تاقىرىپتار قامتىلىپتى. ءيا، ونداعان جىلداردان بەرi بiزدiڭ قوعامداعى كوپتەگەن ماسەلەلەر ۇلتجاندى جاس جانە جاسامىس ازاماتتاردىڭ جانىنا باتىپ كەلەدi. سوندىقتان دا جاستاردىڭ مۇنداي ماسە­­لەنi كوتەرiپ، ميتينگiگە شىعۋى - ۇلكەن ەرلiك جانە دۇرىس قادام. جالپى، كەز كەلگەن قوعام مۇشەسiنiڭ بيلiك الدىنا ماسەلە كوتەرۋiن ازاماتتىق iس دەپ قابىلداۋ كەرەك. انىعىندا، بيلiكتەگi ازاماتتاردىڭ كوپ جاعدايدا جاستار كوتەرگەن ماسەلەلەرگە ۋاقىتى بولعانىمەن، ىنتاسى بولا بەرمەۋi مۇمكiن.

جاستار - مەنiڭ بالالارىم. سوندىقتان ولارعا وسى جولى قانداي قادامعا بارسا دا، البىرتتىققا سالىنىپ، زاڭ شەڭبەرiنەن شىعىپ كەتپەسە ەكەن دەپ تiلەيمiن. ءيا، سايا­سي بەلسەندiلiك ءاربiر ازاماتقا قاجەت. دەگەنمەن مىنا قوعامدا اركiم ءوزiن ساقتاي بiلۋگە تيiس. جالپى، ميتينگ ۇيىمداستىرىپ، كوشەدە، سىرتتا باس قوسىپ ماسەلە كوتەرۋ سياقتى ازاماتتىق قيمىلدارعا بيلiك ونشا ىقىلاستى ەمەس. سوندىقتان ونداي ميتينگiلەردە جاستارىمىز ارانداپ قالماسا ەكەن دەيمiن. كەز كەلگەن ساياسي شاراعا بيلiك ءوز الiنشە كەرi ارەكەت جاسايدى. وسى جولى دا جاستار اراسىنا ءوز ادامدارىن كiرگiزiپ، ارانداتۋ شارالارىن ۇيىمداستىرۋى مۇمكiن. ياعني جاقسى نيەتتەگi جاس­تاردى جاماندىققا يتەرمەلەۋi ابدەن مۇمكiن.

جەڭiس ىسقاقوۆا،

ەسترادا ءانشiسi:

جاستاردىڭ وسى جولعى باس كوتەرۋلەرiنە iشتەي ريزا بولىپ وتىرمىن. سەبەبi, بۇگiنگi جاستاردىڭ بويىندا وتانشىلدىق سەزiمنiڭ بولعانى - ءبارiمiزدi قۋانتاتىن جاڭالىق. بiزدiڭ زامانداستارىمىز كەڭەستiك يدەولوگيامەن ءتار­بيە­لەن­دi.

ال بۇگiنگi جاستار بiز سياقتى ەمەس، ولار تاۋەلسiز ەلدiڭ ازاماتتارى مەن ازاماتشالارى. سوندىقتان دا ولاردىڭ بويىندا تاۋەلسiز ۇستانىم بولۋى - زاڭدىلىق. دەسە دە، بiز كەزiندە «اتىشۋلى» جەلتوقسان كوتەرiلiسiنە قاتىستىق. ءوز ۇلتىمىز، ەلiمiز، جەرiمiز ءۇشiن ايانعان جوقپىز. سوڭعى كەزدەرi جاستارعا سەنiمسiز كوزبەن قاراپ، ولاردىڭ بولاشاعىنان قورقىپ ءجۇر ەدiم. مىنا بۇگiنگi جاستار كوتەرiپ وتىرعان ەل، جەر، ۇلت ماسەلەسiنە كوڭiلiم تولىپ وتىر.

جاستاردىڭ بيلiك الدىندا ءوز ماسەلەلەرiن كوتەرiپ وتىرعانى - ءوز قۇقىقتارىن تۇسiنگەنi. ياعني جاستار بولاشاقتا جاقسى ازامات بولۋى ءۇشiن - بۇگiنگi بiلiم ساپاسىنىڭ كەمەلدi بولۋىن ۇكiمەتتەن تالاپ ەتە بiلۋلەرi كەرەك. بiلiم الۋعا قاجەتتi iشكi-سىرتقى ماتەريالدىق، رۋحاني قاجەتتiلiكتەرiن تالاپ ەتە بiلۋلەرi قاجەت.

مەنiڭ ويىمشا، جاستار ماسە­لە­سiن بالاباقشا مەن مەكتەپتەن باستاۋىمىز كەرەك سياقتى. سەبەبi, بالا - ەل بولاشاعى. ەگەر بالاباقشالار مەن مەكتەپتەردە ساباق بەرەتiن مۇعالiمدەردiڭ وتباسىندا ماتەريالدىق جاعدايلارى جاقسى بولماسا، ول جاس شاكiرتكە دۇرىس بiلiم بەرە المايدى. ءوز بالاسى اش، جالاڭاش وتىرعان قاي ۇستاز بiرەۋ­دiڭ بالاسىنا دۇرىس تاربيە بەر­سiن؟! جاس مامانداردىڭ كوبi قازiر ءۇيسiز، كۇيسiز. بيلiك جاستاردىڭ وسىنداي ەلدiك، ۇلتتىق ماسەلەلە­رiمەن ساناسۋعا تيiس. ەگەر بيلiك 11 ساۋiردە جاستاردىڭ وتكiزگەلi وتىرعان ميتينگiلەرiنە رۇقسات بەرسە، مەن دە قاتىسىپ، جاستارعا دەم بەرiپ، ءان سالعىم كەلەدi.

ايدوس سارىم،

ساياساتتانۋشى:

جاستاردىڭ ۇلتتىق ماسەلەلەردە باس قوسىپ، ازاماتتىق تانىتىپ، ۇلكەن شارالارعا بارعالى وتىرعان قادام­دارىن جەكە باسىم قۇپتايمىن.

بۇل - قازاقستانداعى ازاماتتىق قوعامعا دەگەن جاستار بەل­سەندiلiگiنiڭ ارتا باستاۋى. جاس­تاردان ءوزiمدi ءبولiپ قاراي المايمىن. سوندىقتان ولار وتكiزگەلi وتىرعان ميتينگiگە بiر كiسiدەي اتسالىسامىن. قاشاندا ۇلتتىق، ەلدiك ماسەلەلەردە مەن ونىڭ جاقتاۋشى جاعىندامىن.

اسەم المۇحامبەتقىزى،

ستۋدەنت:

مەن ءوزiم ميتينگiگە بارامىن. ويتكەنi بۇل ­- مەنiڭ ازاماتتىق بورىشىم.

شىن مانiندە، سوڭعى كەزدەرi بيلiك تاراپىنان بولىپ جاتقان زاڭدار قازاق ۇلتىنىڭ ۇپايىن كەمiتiپ، ەڭسەسiن ەزiپ بارادى. ماسەلەن، «قازاقستاندىق ۇل»، «ءۇش تۇعىرلى تiل»، «دوكترينا»، «جەر» سياقتى بيلiك جاساعان شيكi جوبالاردىڭ ءتۇبiن قازساڭىز، قازاقتىق ماسەلە شىعادى. ياعني قازاق ۇلتىنىڭ ساعىن سىندىرىپ، رۋحىن وشiرۋگە باعىتتالعان نيەتتi بايقايمىز. دەگەنمەن بيلiك وسى قادامدا حالىقتىڭ ۇيقىدا جات­قان ساناسىن وياتتى. ويتكەنi اتالعان بiرقاتار ماسەلەلەردەن كەيiن قا­زاقتىڭ ساياسي كوكiرەك-كوزi اشىلىپ، وزiنە جاسالعان بارلىق قيا­ناتتى ءتۇسiندi.

وسى ورايدا زامانداستارىم - جاستاردىڭ ساياسي كوزقاراسى قا­لىپ­تاسپاعان نەمەسە ساياسي بەلسەن­دiلiگi تومەن ەكەنiن جاسىرمايمىن. سەبەبi, وسى ۋاقىتقا دەيiن جالپى قوعام جاستاردى ساياساتتان سىرت قاراپ كەلدi. ياعني جاستار كەرەكتi كەزiندە عانا بيلiك ءۇشiن ساياساتتىڭ ويىنشىعى بولدى. ەندiگi كەزدە قوعام مەن بيلiكتiڭ بiزدەرگە، جاستارعا، مۇنداي كوزقاراسپەن قاراۋىنا قارسىمىز. بiز دە ءوز قۇقى­مىزدى، زاڭ الدىنداعى ءوز نەسiبە­مiزدi پايدالانا بiلۋiمiز كەرەك. قازاقتىق ماسەلەلەردiڭ ءبارi جاستاردىڭ جۇيكەسiن توزدىردى. سوندىقتان دا بيلiككە، قوعامعا جاستار ءوز نارازىلىقتارىن اشىق بiل­دiرۋگە دايىن دەپ ويلايمىن. سەبە­بi, قازاقستاننىڭ بولاشاعى قا­زاق­تiلدi جانە قازاقى تاربيەدەگi قىز-جiگiتتەردە. ءوز ەلiنiڭ تاعانتاسىن قالاۋعا قاي جاس قارسى بولسىن؟

پiكiرلەردi العان -

جۇقامىر شوكە،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 09 (46) وت 3 مارتا  2010 گ.