ۆاشينگتون. ءساۋىردىڭ 14-ءى. قازاقپارات - ۆاشينگتوندا ءوتىپ جاتقان يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى جاھاندىق ءسامميتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىندا قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءسوز سويلەدى. قازاقپارات ەلباسى ءسوزىنىڭ ءماتىنىن ۇسىنادى.

توراعا مىرزا،

حانىمدار مەن مىرزالار!

ەڭ اۋەلى، ءسامميتتى ۇيىمداستىرۋشىلارعا جانە تىكەلەي اقش پرەزيدەنتى باراك وباماعا ىقىلاستى قوناقجايلىلىعى جانە ءبىزدىڭ كەزدەسۋىمىزدى تاماشا ۇيىمداستىرعانى، تاريحي فورۋمدى وتكىزۋدەگى كوشباسشىلىعى ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى.

قۇرمەتتى ارىپتەستەر!

يادرولىق سىناقتاردىڭ سوراقى سۇمدىعىن بارىنشا كورىپ بىلگەن، سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاپقان جانە الەمدەگى ءتورتىنشى زىمىراندىق-يادرولىق الەۋەتتەن ءوز ەركىمەن باس تارتقان قازاقستان ماگاتە-مەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا يادرولىق قاتەردى تاراتپاۋ جانە ازايتۋدىڭ جاھاندىق ۇدەرىسىنىڭ تاباندى جاقتاۋشىسى بولىپ تابىلادى.

ناق سوندىقتان بۇگىن قازاقستان حالىقارالىق قوعامداستىققا بىرقاتار قاعيداتتىق ماڭىزدى شارالاردى ۇسىنادى.

بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ ەلىمىز ۋراننىڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى رەتىندە ءارى جوعارى بايىتىلعان ۋراندى تومەن بايىتىلعان فورماسىنا قايتا وڭدەۋ مۇمكىندىگىنە يە بولا وتىرىپ، بەيبىت يادرولىق ەنەرگەتيكانى دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋ نيەتىندە.

وسى ماقساتتا قازاقستان ءوز اۋماعىندا حالىقارالىق يادرولىق وتىن بانكىن ورنالاستىرۋعا ءازىر.

ۆاشينگتون. ءساۋىردىڭ 14-ءى. قازاقپارات - ۆاشينگتوندا ءوتىپ جاتقان يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى جاھاندىق ءسامميتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىندا قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءسوز سويلەدى. قازاقپارات ەلباسى ءسوزىنىڭ ءماتىنىن ۇسىنادى.

توراعا مىرزا،

حانىمدار مەن مىرزالار!

ەڭ اۋەلى، ءسامميتتى ۇيىمداستىرۋشىلارعا جانە تىكەلەي اقش پرەزيدەنتى باراك وباماعا ىقىلاستى قوناقجايلىلىعى جانە ءبىزدىڭ كەزدەسۋىمىزدى تاماشا ۇيىمداستىرعانى، تاريحي فورۋمدى وتكىزۋدەگى كوشباسشىلىعى ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى.

قۇرمەتتى ارىپتەستەر!

يادرولىق سىناقتاردىڭ سوراقى سۇمدىعىن بارىنشا كورىپ بىلگەن، سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاپقان جانە الەمدەگى ءتورتىنشى زىمىراندىق-يادرولىق الەۋەتتەن ءوز ەركىمەن باس تارتقان قازاقستان ماگاتە-مەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا يادرولىق قاتەردى تاراتپاۋ جانە ازايتۋدىڭ جاھاندىق ۇدەرىسىنىڭ تاباندى جاقتاۋشىسى بولىپ تابىلادى.

ناق سوندىقتان بۇگىن قازاقستان حالىقارالىق قوعامداستىققا بىرقاتار قاعيداتتىق ماڭىزدى شارالاردى ۇسىنادى.

بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ ەلىمىز ۋراننىڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى رەتىندە ءارى جوعارى بايىتىلعان ۋراندى تومەن بايىتىلعان فورماسىنا قايتا وڭدەۋ مۇمكىندىگىنە يە بولا وتىرىپ، بەيبىت يادرولىق ەنەرگەتيكانى دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋ نيەتىندە.

وسى ماقساتتا قازاقستان ءوز اۋماعىندا حالىقارالىق يادرولىق وتىن بانكىن ورنالاستىرۋعا ءازىر.

ەكىنشىدەن، ءبىز يادرولىق قارۋسىز ايماقتار ءۇشىن، قاتىسۋشى ەلدەردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تەرىس كەپىلدىكتەردى قوسا العاندا، حالىقارالىق-قۇقىقتىق نورمالار قابىلداۋ قاجەت دەپ سانايمىز.

ءبىز جاڭا يادرولىق قارۋسىز ايماقتار قالىپتاس­تىرۋدى، سونىڭ ىشىندە تاياۋ شىعىستا قالىپتاس­تىرۋدى جاقتايمىز.

ورتالىق ازيا ايماعى اياسىندا قازاقستان يادرولىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ، يادرولىق ماتەريال­داردىڭ تارالۋىنا جول بەرمەۋ جانە يادرولىق لاڭ­كەستىكپەن كۇرەس جونىندە وڭىرلىك ءىس-قيمىل جوسپارىن ازىرلەۋگە باستاماشى بولدى. وسى تاجىريبەنى الەمنىڭ باسقا وڭىرلەرىنە دە تاراتۋ ورىندى بولار ەدى.

ۇشىنشىدەن، ءبىز اسكەري ماقساتتا بولشەكتەنەتىن ماتەريالداردى وندىرۋگە تىيىم سالۋ تۋرالى شارتتى جەدەل قابىلداۋ قاجەتتىگىنە سەنىمدىمىز.

تورتىنشىدەن، ءبىز يادرولىق سىناقتارعا بارشانى قامتيتىن تىيىم سالۋ تۋرالى شارتتىڭ ءىس-ارەكەتكە كىرىسۋى تاۋەلدى بولاتىن بارلىق مەملەكەتتەردى ونى راتيفيكاتسيالاۋعا شاقىرامىز جانە پرەزيدەنت باراك وبامانىڭ اتالعان شارتتى سەناتتىڭ بەكىتۋىنە ۇسىنۋ شەشىمىن قۇپتايمىز.

يادرولىق قاتەردى جانە يادرولىق لاڭكەستىكتى بولدىرماۋ سالاسىنداعى ەكىۇشتىلىق پەن تۇراق­سىزدىق احۋالىن مىناداي فاكتورلار تۋىنداتادى:

- ەلدەر اراسىندا اسىرەسە سوعىس جانە بەيبىت­شىلىك، يادرولىق قارۋسىزدانۋ نەمەسە جالپى قارۋ­سىز­دانۋ ماسەلەلەرىندە جاھاندىق سەنىمنىڭ جوقتىعى;

- قولداعى يادرولىق قارۋلاردى جانە ولاردى ءوندىرۋ ءۇشىن جارايتىن ماتەريالداردى ساقتاۋ، قاتتاۋ، تاسىمالداۋ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا پروبلەمالار بار;

-  مەملەكەتارالىق كووپەراتسيانىڭ اسىرەسە جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىندە جۇيەلىك السىزدىك كورىنىستەرى بايقالادى.

"يادرولىق كلۋبقا" دە-فاكتو يادرولىق قارۋى بار مەملەكەتتەردى قوسىپ، ونىڭ جاڭا فورماتىن زاڭ­داس­تىراتىن ۋاقىت جەتتى. بۇل ەلدەر ءتۇرلى جاقتاردا بولماۋى ءتيىس. وسى كلۋب جانە ونىڭ ءاربىر مۇشەسى وزىنە تەك قانا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىمەن كەلىسە وتىرىپ ارەكەت ەتۋ مىندەتتەمەسىن الۋى ءتيىس.

ال يادرولىق شامشىلدىققا سالىناتىن ەلدەر ولاردان تولىق باس تارتۋعا مىندەتتى.

مۇنىڭ وتەۋىنە ولار قاۋىپسىزدىك كەڭەسى قۋاتتاي­تىن، بۇكىل "يادرولىق كلۋبتان" ولارعا يادرولىق قارۋدى قولدانباۋ جانە شابۋىل جاعدايىندا قورعاۋ كەپىلىن الۋى ءتيىس. بۇل ۇدەرىسكە بىرىككىسى كەلمەيتىن ەلدەرگە قاتىستى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى سانكتسيالار مەن ماجبۇرلەۋگە دەيىنگى شەشۋشى شارالار قولدانۋى ءتيىس.

تاراتپاۋ جانە يادرولىق لاڭكەستىك جايتتەرىمەن كۇرەس سالاسىنداعى بارلىق حالىقارالىق اكتىلەرگە ساراپ­تامالىق تالداۋ جۇرگىزىپ، ءبىر عانا باعدارلاما­لىق-ستراتەگيالىق قۇجاتقا - يادرولىق قارۋدى بارشاعا ورتاق كولبەۋ جانە تىكتەپ تاراتپاۋ جانە جويۋ تۋرالى جاڭا امبەباپ شارتقا كەلتىرۋ قاجەت. مۇنداي قۇجات "قوسالقى ستاندارتتاردى" قولدانباۋعا جانە ونى بۇزۋشىلارعا سانكتسيالاردىڭ ناقتى تەتىكتەرىنە كەپىلدىك بەرۋى ءتيىس.

سونىمەن قاتار ءبىز ماگاتە-ءنىڭ بارلىق تالاپتارىن ساقتاۋ نەگىزىندە ياقتش-نىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن ءاربىر مەملەكەتتىڭ بەيبىت يادرولىق ەنەرگەتيكانى دامىتۋعا جانە پايدالانۋعا دەگەن زاڭدى دا اجىراعىسىز قۇقىعىنا قولداۋ بىلدىرەمىز. مۇندا مونوپوليالىق كوزقاراستار مەن قوسالقى ستاندارتتار بولماۋى ءتيىس.

حانىمدار مەن مىرزالار!

سوڭعى كۇندەرى بىزدەر يادرولىق تاراتپاۋ، قارۋسىزدانۋ جانە قاۋىپسىزدىك سالاسىندا ايقىن پروگرەستى بايقاپ وتىرمىز. اقش-تىڭ جاڭا يادرولىق دوك­تريناسى قابىلداندى. ءبىز پرەزيدەنتتەر باراك وباما مەن دميتري مەدۆەدەۆتى ستراتەگيالىق شابۋىل قارۋلارى بويىنشا سەرپىندى كەلىسىمگە قول قويعانى ءۇشىن شىن نيەتپەن قۇتتىقتاۋعا ءتيىسپىز. بۇل تاريحي قادام بارشامىزدان قولداۋ تابۋى جانە ۇلگى بولۋى كەرەك.

بارلىق يادرولىق دەرجاۆالاردىڭ يادرولىق ارسەنالداردى قىسقارتۋى جونىندەگى بۇل جۇمىس جەر بەتىندەگى بەيبىتشىلىك ءۇشىن ولاردى تولىق جويعانعا دەيىن توقتالماۋى ءتيىس.

وسى سامميتتەگى پىكىرتالاس بارىسى ۇلكەن ءۇمىت تۋعىزادى. جاھاندىق ءسامميتتىڭ شەشىمدەرىن ىسكە اسىرۋعا قوسقان ءبىزدىڭ ۇلەسىمىز وسى جىلدىڭ ماۋسىمىندا استانادا يادرولىق لاڭكەستىكپەن كۇرەس جونىندەگى جاھاندىق باستاما كونفەرەنتسياسىن وتكىزۋ ۇسىنىسى بولىپ تابىلادى.

جاھاندانۋ جاعدايىندا لاڭكەستىك ۇيىمدار قۇرىلۋىن جانە جۇمىس ىستەۋىن جالعاستىرۋدا ەكەن­دىگىن ەسكەرۋ قاجەت. ولار جاھاندىق كوممۋنيكاتسيا جەلىلەرىن پايدالانۋدا، ال كەيدە يدەولوگيالىق جاقىندىعى نەمەسە كادىمگى سىبايلاستىق نەگىزىندە بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىك رەجىمدەردىڭ قولداۋىنا ارقا سۇيەيدى. مۇنىڭ ءوزى حالىقارالىق لاڭكەسشىلدىككە ءتيىستى ينفراقۇرىلىمدار قۇرىپ، قارجى جانە باسقا رەسۋرستاردى شوعىرلاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

وسىعان بايلانىستى اتالعان كونفەرەنتسيادا قارسى ارەكەت شارالارى مەن تەتىكتەرىن ازىرلەۋ ماسەلەسىن ونىڭ بۇۇ باسشىلىعىنداعى ارناۋلى ورگان قۇرىپ، كەيىننەن باس اسسامبلەيانىڭ قاراۋىنا شى­عارۋعا دەيىن كەڭ تارتىپارالىق جانە ۆەدومستۆو­ارالىق قويىلىسىندا تالقىلاۋدى ۇسىنامىز.

بۇگىندە بارشاعا ورتاق يادرولىق قارۋسىز الەم دەكلاراتسياسىن بولاشاقتا قابىلداۋ تۋرالى ماسەلەنى تالقىلاۋدى باستايتىن ۋاقىت جەتتى.

ءبىزدىڭ سامميت شەشىمدەرىن ورىستەتۋ مەملەكەتتەر كوشباسشىلارىنىڭ قولىندا تۇر جانە ءبىزدىڭ ارقايسىمىز بولشەكتەنگەن اتوم الەمدى بولشەكتەپ جۇرمەۋى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءوز ۇلەسىن موينىنا الادى.

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى.  2010 جىلعى 13 ءساۋىر.

http://www.inform.kz/kaz/article/2257912