ول - «باكيەۆ-قۇلوۆ» تاندەمىنەن ەرتەرەكتە كەتكەن ساياساتكەر.
شەنى - گەنەرال-لەيتەنانت. ساراپشىلار ونى «قىرعىزستاننىڭ بولاشاق پرەزيدەنتى» دەپ بولجاسا دا، «ار-نامىس» پارتياسىنىڭ توراعاسى فەليكس قۇلوۆ (سۋرەتتە) قىرعىز مەملەكەتىنىڭ بولاشاعىن پارلامەنتتىك باسقارۋ تۇرىندە كورەدى. تاياۋدا «ايتPark» پىكىر-تالاس كلۋبىنا ات باسىن تىرەگەن قىرعىز ساياساتكەرى كلۋب مودەراتورى نۇرلان ەرىمبەتوۆ پەن جۋرناليستەردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى.

ول - «باكيەۆ-قۇلوۆ» تاندەمىنەن ەرتەرەكتە كەتكەن ساياساتكەر.
شەنى - گەنەرال-لەيتەنانت. ساراپشىلار ونى «قىرعىزستاننىڭ بولاشاق پرەزيدەنتى» دەپ بولجاسا دا، «ار-نامىس» پارتياسىنىڭ توراعاسى فەليكس قۇلوۆ (سۋرەتتە) قىرعىز مەملەكەتىنىڭ بولاشاعىن پارلامەنتتىك باسقارۋ تۇرىندە كورەدى. تاياۋدا «ايتPark» پىكىر-تالاس كلۋبىنا ات باسىن تىرەگەن قىرعىز ساياساتكەرى كلۋب مودەراتورى نۇرلان ەرىمبەتوۆ پەن جۋرناليستەردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى.

- 7 ءساۋىر كۇنى حالىقتى الاڭعا شىعارعان كىمدەر: وپپوزيتسيا ما، شەتەلدىڭ ىقپالى ما؟
- مەنىڭشە، بۇل - اياق استىنان بولعان وقيعا. ەگەردە بيلىك پەن قۇزىرلى ورىندار تيەسىلى شارالارعا بارماعاندا، توڭكەرىس بولماس تا ەدى.
- قىرعىزستانداعى وتۋمباەۆانىڭ ۇكىمەتى قانشالىقتى زاڭدى؟
- ارينە، جۇمىس ىستەپ وتىرعان پرەزيدەنت، پارلامەنت پەن ۇكىمەت بار جەردە مۇنىڭ زاڭدىلىعىن ايتۋ قيىن. ۋاقىتشا ۇكىمەت، رەۆوليۋتسيالىق كوميتەتتى قۇرۋ يدەياسى وسىدان بەس جىل بۇرىن 26 ناۋرىزداعى رەۆوليۋتسيا كەزىندە ايتىلا باستاعان. وندا مۇنداي ارەكەتتىڭ لوگيكالىق تۇرعىدان دۇرىستىعىن ايتۋعا بولار ەدى. ويتكەنى پرەزيدەنت اقاەۆ ەلدەن قاشىپ كەتتى. ۇكىمەت تە ءوز قۇزىرەتىنەن باس تارتتى. بىراق جاڭا وقيعالار بارىسىندا بۇرىن قولدانىلماعان ارەكەتكە جول بەرىلدى. بۇل ۇلكەن قاتەلىك ەدى. 7 ساۋىردە ادامدار قازا تاپقان سوڭ، مەن پارلامەنتتىڭ شۇعىل وتىرىسىن شاقىرۋ قاجەتتىگىن ءارى پرەزيدەنتكە يمپيچمەنت جاريالاۋ تۋرالى ۇسىنىسپەن شىقتىم. بىراق ەستۋىمشە، ۇكىمەت قولدامادى. سەبەبى پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتاردىڭ 70 پايىزى - باكيەۆتىڭ ادامدارى ەدى.
- ەلدىڭ دۇرلىگۋىنە ماكسيم باكيەۆتىڭ فاكتورى دا اسەر ەتتى مە؟
- ول كولەڭكەدە جۇرگەندە، جاعداي بولەك ەدى. بىراق ول ورتالىق اگەنتتىكتى باسقارا باستادى. ارينە، مەملەكەتتى دامىتۋعا نەگىزدەلگەن قۇرىلىمنىڭ پايدا بولۋى - جامان ەمەس يدەيا. بىراق ماسەلە باسقادا: كىم ونى باسقارادى جانە نەگە ول پرەزيدەنتتىڭ جانىنداعى قۇرىلىم بولۋى كەرەك؟ بۇل قۇرىلىمدى ۇكىمەتتىڭ اياسىندا جۇزەگە اسىرۋ كەرەك-ءتىن. ويتكەنى ۇكىمەت ەكونوميكانىڭ دامۋىنا جاۋاپ بەرەدى. پرەزيدەنت كورپەنى وزىنە تارتتى. ءوز ۇلىن قىزمەتكە قويعاندا، بۇل حالىقتىڭ ۇلكەن نارازىلىعىن تۋعىزدى.
- بۇگىندە وڭتۇستىك پەن سولتۇستىك فاكتورى قانشالىقتى وزەكتى؟
- بەس جىل بۇرىن پرەزيدەنتتى تاڭداۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە قويىلعاندا، ءبىز باكيەۆپەن اڭگىمەلەستىك. مەملەكەتتىك، ءمۋنيتسيپالدى ورتالىقتاردا وڭتۇستىكتەن شىققان وكىلدەردىڭ ازدىعى كوپ ايتىلاتىن. بۇل جايت جاعدايدى ۋشىقتىرىپ، حالىققا دا اسەر ەتەتىن. كوپ ۇزاماي تۇرمىستىق دەڭگەيدەگى وڭتۇستىك-سولتۇستىك ءبولىنىسى ساياسي دەڭگەيدە كوتەرىلە باستادى. مۇنى ەسەپكە الماۋ مۇمكىن ەمەس-ءتىن. ويتكەنى بىزگە «سەندەر، سولتۇستىكتىڭ وكىلدەرى مەملەكەتتى 14 جىل باسقاردىڭدار، بۇل - اقاەۆتىڭ بيلىگى ەدى، ەندى وڭتۇستىك وكىلدەرى ەلدى باسقارادى» دەدى. مەن دە پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسكىم كەلگەندە، قازىرگى باس پروكۋرور بەكنازاروۆ ماعان كەلىپ: «باكە، ءسىز ءتۇسىنۋىڭىز كەرەك: حالىق ءبارىبىر دە پرينتسيپكە بارىپ، وڭتۇستىكتىڭ وكىلىنە داۋىس بەرەدى» - دەدى. مۇنى تارازىعا سالعان سوڭ، تۇراقتىلىق ماڭىزدىراق دەپ شەشتىم. وسىلايشا ءبىز تاندەم قۇرىپ، پروبلەمانى شەشتىك.
- كەزىندە ساياساتتانۋشى ميگرانيان: «قىرعىزستان پروبلەماسىن شەشۋدىڭ ءبىر-اق جولى بار: ەلدىڭ سولتۇستىگىن - قازاقستانعا، وڭتۇستىگىن - وزبەكتەرگە بەرۋ كەرەك» - دەپ مالىمدەگەن. كەشە كنيازەۆ دەگەن ءبىر ساياساتتانۋشى قىرعىزستاننىڭ جويىلاتىنىن ايتادى...
- بىلەسىز بە، بىزدە: «قىرعىزستان اقش-قا قارسى سوعىس اشىپ، ەكىنشى كۇنى ولاردىڭ قولىنا بەرىلە سالۋى كەرەك» دەگەندەي ءازىل-قالجىڭدار دا بولدى. بىراق قىرعىزستان - دەربەس قالىپتاسا الماعان مەملەكەت ەمەس، بىزدە قالىپتاسا قويماعان - بيلىك قانا. كەرىسىنشە، ءبىزدىڭ حالىق ءوزىنىڭ كەمەلدىگىن كورسەتىپ وتىر. ەكىنشى ماسەلە - توڭكەرىستىڭ قانتوگىسكە ۇلاسىپ، توناۋشىلىقتىڭ ورىستەۋى. ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە بۇل ۇياتتى تاريح بەتتەرى دە بولۋى مۇمكىن، بىراق حالىقتىڭ كەدەيلىگىن مويىنداۋ كەرەك. بىلەسىزدەر مە، ديپلوماتتاردىڭ جابىق قالاشىعىنداعى پرەمەر-مينيستر دانيار ۇسەنوۆتىڭ ءۇيىن توناعاندا، كەدەي حالىق، ءتىپتى دامبالعا دەيىن الىپ كەتىپ جاتتى. ولاردى توقتاتۋعا تىرىسقان جىگىتتەرگە: «قاراڭىزدارشى، بىزدە ءتىپتى تازا ءىش كيىم دە جوق، ءبىز وتە كەدەيمىز» دەپ ايتقاندار بولدى. ال اش حالىقتى توقتاتۋ وتە قيىن.
حالىقتا جۇمىس جوق. كوپ ازاماتتارىمىز قازاقستان مەن رەسەيگە جۇمىس ىستەۋگە كەتىپ جاتادى. بۇل ەلدى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتە الماعان بيلىكتىڭ شاراسىزدىعىن كورسەتەدى. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، رەسەي ازاماتتىعىن 300 مىڭ قىرعىز الدى. ميگراتسياعا كەلسەك، جىلىنا 900 مىڭداي ادام ەلگە كەلىپ-كەتىپ جۇرەدى. حالىقتىڭ جالپى سانى - 5 ملن 300 مىڭ ادام. قازاقستاندا 100 مىڭداي قىرعىز جۇمىس ىستەپ ءجۇر.
- كەيبىر ساراپشىلار ءسىزدى قىرعىزستاننىڭ بولاشاق پرەزيدەنتى دەپ بولجايدى. ءسىز بۇل جايلى نە ويلايسىز؟
- ءبىزدىڭ پارتيا پارلامەنتتىك رەسپۋبليكانىڭ قۇرىلۋىن قولدايدى. قازىرگى ۋاقىتشا ۇكىمەت دە مۇنى قولداپ وتىر عوي. نەگە دەسەڭىز، اقاەۆ پەن باكيەۆتىڭ تاجىريبەسى ۇجىمدىق باسقارۋ تاسىلىنە كوشۋ قاجەتتىگىن كورسەتىپ وتىر. «دەموكراتيانىڭ باستى جاۋى - جاقسى پاتشا» دەگەن ءسوز بار. جاقسى پاتشانىڭ ءرولىن ويناۋ وڭاي ەمەس. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا پارلامەنتاريزمنىڭ كەزەڭىنەن ءوتۋ كەرەك شىعار. ەگەردە جالپى ساياسي مادەنيەت وسسە، پرەزيدەنتتىك باسقارۋ تاسىلىنە ورالۋ جايلى اڭگىمە قوزعاۋعا بولادى.
- رەسەي-بەلارۋس وداعى سياقتى قازاقستان-قىرعىزستان كونفەدەراتسياسىن قۇرۋدى قولدايسىز با؟
- جالپى، مەن حالىققا مول جاقسىلىق اكەلەتىن وداقتارعا وڭ قارايمىن. ونىڭ ۇستىنە ءبىز تاريحي تۇرعىدان ءبىر مەملەكەتتىڭ قۇرامىندا بولدىق. ەكىنشى قىرىنان، وندا ءاربىر مەملەكەتتىڭ قانداي قۇقىقتارى مەن قۇزىرەتتەرى بولادى دەگەن ماسەلە تاعى بار. ول وداق بولا ما، كونفەدەراتسيا بولا ما، مۇنى تالقىلاۋ كەرەكپىز. بىراق باستى تالاپ - ەلدىڭ دەربەستىگى ساقتالۋى ءتيىس.
- قازاق پەن قىرعىز قاتىناسى كەنەسارى حاننىڭ ماسەلەسى شەشىلمەي، ارى قاراي دامي المايدى. قىرعىز ەليتاسى كەنەسارى حان، ناۋرىزبايدىڭ ءولىمى ءۇشىن تاريحتا كۇنا قالعانىن سەزە مە؟
- ءاربىر حالىقتىڭ تاريحىندا شيەلەنىستى جاعداي بولادى. بۇدان قاشىپ قۇتىلۋ مۇمكىن دە ەمەس. بىراق جالپى الساق، ءبىزدىڭ حالىقتارىمىز ەشبىر جاعدايعا قاراماستان، تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇردى. كەز كەلگەن وتباسىن الىڭىز، تۋىستار اراسىندا دا تۇسىنبەستىك بوپ تۇرادى. بالالار توبەلەسسە دە، ولار - ءبىر وتباسى. ءبىزدىڭ حالىقتاردىڭ تاريحى دا سوعان جاقىن. تاياۋدا ءبىزدىڭ بەلگىلى تاريحشىمىزدىڭ وسى ماسەلەلەردى قامتىعان كىتابى شىقتى. قارۋلى شيەلەنىستەر بولسا دا، بۇل ەكى حالىق اراسىنداعى ارازدىق ەمەس، جول باستاۋشىلار اراسىنداعى ارازدىق بولدى. ول تۇستا بارىمتا ماسەلەسى دە وزەكتى ەدى. ءبىز حالىقتار اراسىنداعى جاعدايعا كىشىگىرىم حاندار، بايلار مەن ماناپتاردىڭ كۇرەسىن تاڭساق، بۇل دۇرىس ەمەس. مۇنىڭ ارا-جىگىن اجىراتىپ الۋ كەرەكپىز.
- قىرعىز جاعدايىندا ءۇش مەملەكەتتىڭ شەشىمى دۇرىس بولدى ما؟
- ارينە، مۇندا باۋىرلاس قازاقستان، رەسەي مەن اقش باسشىلارىنىڭ ەلدە ازاماتتىق سوعىس بولماسىن دەگەندەي الاڭداۋشىلىعى تۇسىنىكتى. سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتە جاعداي ۋشىعىپ، فەرعانا الابىنىڭ دا وتقا تۇتانباۋى ءۇشىن مۇنداي شەشىم قاجەت ەدى. مەن ءۇش مەملەكەت باسشىسىنىڭ شەشىمىن تولىق تۇسىنەمىن. ولار جاعدايدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن وسىنداي ارەكەتكە باردى. ارينە، جاعدايدىڭ ورنىعۋىنا ۇلەس قوسقان ءۇش مەملەكەت پرەزيدەنتىنە ريزاشىلىق ايتۋ كەرەك. ايتپەسە ۋشىققان جاعداي ۇزاققا دەيىن سوزىلار ەدى. باكيەۆ ەلدەن الاستاتىلعاننان بەرى جاعداي ورنىعا باستادى. ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ جۇمىسى دا كوز الدىمىزدا.
جالپى، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى وتە جاقسى. سەن ءوز ەلىڭدە جانە وزگە ەلدەگى جاعدايدى سالىستىرا كەلە، كورشىلەس ەلدىڭ باسشىسىن ەرىكسىز قۇرمەتتەي باستايسىڭ. تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، ازاماتتاردى جاقسى جالاقىمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان باسشىلىققا قاراپ، از-ماز قىزعانىش تا ويانادى.
- بۇگىندە ورىس ءتىلى پوستكەڭەستىك ەلدەر ىشىندە قازاقستان مەن قىرعىزستاندا عانا رەسمي مارتەبەگە يە. جاعداي وزگەرۋى مۇمكىن بە؟
- راس، ورىس ءتىلى - قىرعىز ەلىندە رەسمي ءتىل. مۇنى ەشكىم دە وزگەرتپەيدى. ورىس ءتىلىنىڭ ستاتۋسى قالا بەرەدى. بىراق قىرعىز ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولعان سوڭ، ورىس ءتىلىنىڭ بۇدان دا جوعارى مارتەبەگە يە بولۋىن ەشكىم دە قالامايدى.

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ - «اقاەۆ پەن باكيەۆتىڭ تاجىريبەسى ۇجىمدىق باسقارۋ تاسىلىنە كوشۋ قاجەتتىگىن كورسەتتى»

كامشات تاسبولات، «ايقىن» گازەتى.

20.04.10.