كەنەسارى جەتىسۋعا  قالاي كەلگەن؟

         قۇرمەتتى وقىرمان، مەن «اباي كز» وسى تاقىرىپپەن وزدەرىڭىزبەن مىنانداي ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ وي بولىسكەن ەدىم. ارقادان جەتىسۋعا كەنەن اتامىز ايتقان 2 جولدان باسقا ءۇشىنشى، ياعني مۇز ۇستىمەن دە كەلۋگە بولاتىنىن ايتقان بولاتىنمىن.

...كەنە حاننىڭ ەلىمەن بىرگە، الدىن-الا رۇستەم تورەمەن كەلىسىمنەن سوڭ جەتىسۋعا، ناقتىراق ايتساق بالقاش كولىنىڭ ماڭىنا («قاماۋ تۇبەگى») قان جىلاعان قيىن كوشپەن كەلىپ قونىستانعانىن ءبارىمىز دە بىلەمىز.

         ال ەندى مىنا سۇراقتاردى ويلانىپ كورەلىك. سول اۋىر كوش قاي جولمەن ءجۇرىپ كەلدى؟ كەنەسارىنى سوڭعى شايقاستا تاستاپ كەتكەن رۇستەم تورە كىم؟ ەگەر ول ابىلايدىڭ ۇلى بولسا، نەگە فاميلياسى ابىلفەيزوۆ بولىپ جازىلادى، ابىلايحانوۆ بولۋى كەرەك ەدى عوي؟ نەلىكتەن باۋىرلارىن ءوزى شاقىرىپ الىپ، شەشۋشى ساتتە ساتىپ كەتتى؟...

         مىنە، وسى ساۋالدارىما ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرگەندەرگە ۇلكەن راحمەتىمدى ايتا كەلىپ، سولاردىڭ ىشىنەن وي تاستارلىق ەكى پىكىردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىن. ونىڭ ءبىرىنشىسى: ورالدىق جاس عالىم-تاريحشى، شەجىرەشى ا. احمەتوۆ بولسا، ەكىنشىسى وكىنىشكە وراي اتى-ءجونىن جازباپتى.

ازامات اقىلبەكوۆ.

تالدىقورعان

كەنەسارى حاندى جاۋعا تاستاپ كەتكەن قاي رۇستەم؟

قازىر تاريح بەتتەرىندە حان كەنەنى قىرعىزدىڭ قورشاۋىندا تاستاپ كەتكەن رۇستەم سۇلتان ابىلاي حاننىڭ نەمەرەسى دەپ جازىلىپ ءجۇر. سوڭعى شىققان دەرەكتى فيلمدە دە رۇستەم – ابىلايدىڭ ۇرپاعى. بۇتكىل ەل دە سولاي قابىلدايتىن بولدى. تاريحقا ءۇڭىلىپ قارايتىن بولساق، تاريحشىلار جاڭىلىسىپ جۇرگەن سىڭايلى.

كەنەسارى حان رۇستەم تورەمەن قالاي كەزدەستى؟ ىرعىز، تورعاي جانە ۇلىتاۋدا ورىستار بەكىنىستەر سالىپ، كوشىپ-قونۋعا جەر تابا الماي، كەنەسارى حان وڭتۇستىككە قاراي ىعىسۋعا ءماجبۇر بولادى. الدىمەن حان ونداعى تۋىسى رۇستەمگە ەلشىلىك اتتاندىرادى. بۇل تۋراسىندا كەنەسارى حان باستاعان ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستى العاشقى زەرتتەگەن ە. بەكماحانوۆ: «كەنەسارى سونداي-اق 100 جىگىتكە ناۋرىزبايدى باسشى قىلىپ، الاتاۋ ماڭىن مەكەندەگەن نەمەرە اعاسى سۇلتان رۇستەم ابىلاەۆقا اتتاندىردى» دەيدى. ول رۇستەمنەن ءوزىن قولاستىنداعى قازاقتارىمەن قابىلداۋىن سۇرايدى. رۇستەم ەلشىلەردى جاقسى قارسى الىپ، كەنەسارىعا بىلاي جاۋاپ جىبەرەدى: «مەنىڭ بەرەر اقىلىم: قۇداي ازىرشە كۇناسىن كەشىرىپ تۇرعاندا اتالعان جەرلەردى تاستاپ، مەنىڭ جانىما كءوءشىپ كەلسىن»[2, 281-282-بب]. سونىمەن قاتار اۆتور: «كەنەسارى ۇلى ءجۇز سۇلتاندارىنىڭ كءومەگى مەن قولداۋىنا سەنە الاتىن ەدى. ولاردىڭ كەيبىرىمەن ءتىپتى تۋىستىق قاتىناستا بولاتىن (مىسالى، سۇلتان رۇستەم، سءوك ابىلايحانوۆ)» دەپ جازادى[2, 327-ب]. بەكماحانوۆ ەكى جەردە رۇستەمدى «ابىلاەۆ» نەمەسە «ابىلايحانوۆ» دەپ ونىڭ كەنەسارىنىڭ «نەمەرە اعاسى» دەيدى. مۇندا رۇستەمدى ابىلاي حاننىڭ ۇلى ەكەندىگىن، جانە ونىڭ كەنەسارىدان جاسى ۇلكەن ەكەندىگىن ناقتى ءبىلىپ وتىرمىز. ءحىح-عاسىردىڭ باسىندا جازىلعان قىتاي دەرەگى «شىڭجاڭ شي ليۋە» جيناعىندا رۇستەم – ابىلاي حاننىڭ بەسىنشى ۇلى[3, 258-ب]. كەيىنگى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ جيناعىندا رۇستەم – ابىلاي حاننىڭ ايەلى باباق حانىمنان تۋعان التى ۇلدىڭ ەكىنشىسى. باباق حانىم – قاشقار بەگى كەنجە-سارتتىڭ قىزى [4, س.175-176]. قىتاي دەرەگى بويىنشا، ءحىح عاسىردىڭ باسىندا رۇستەم سۇلتان «قارا ارعىن»، ياعني «قاراۋىل ارعىن» رۋىنىڭ باسقارۋشىسى بولعان [5, 139-ب]. بۇل مالىمەتكە سايكەسىنشە كەنەسارى حاننىڭ ۇلدارى احمەت پەن سىزدىق سۇلتانداردىڭ بەرگەن دەرەگىنەن رۇستەم سۇلتاننىڭ ورتا جۇزدە كوكشەتاۋ ۋەزىنىڭ تورەسى ەكەندىگىن بىلەمىز [6, س. 260]. ءسابيت مۇقانوۆ «اققان جۇلدىز» تاريحي رومانىندا رۇستەم سۇلتاندى ادەتتەگى سالت بويىنشا بالقاشتىڭ سولتۇستىك-شىعىسىنداعى توقىراۋىن وزەنى بويىندا كوشىپ-قونعان دادان-توبىقتى ەلى شاقىرتىپ، وزدەرىنە باسقارۋشى ەتىپ قويعان.

رەسەي وتارشىلدىعىنا قارسى شىققان ابىلاي حاننىڭ ۇلى قاسىم مەن ونىڭ ۇلدارى باستاعان كوتەرىلىسكە قاتىسادى [8, 283-ب]. دادان-توبىقتى رۋىمەن كورشى بالقاش جاعالاۋىنداعى شۇبىرتپالى رۋىنىڭ تورەسى جولدىعارا دايىرۇلى ولاردىڭ قاتارىنا قوسىلادى [14, 78-ب]. بالقاش قالاسىنىڭ تۇرعىنى، باراقتىڭ ۇلى دايىر حاننىڭ ۇرپاعى مارات بەكمىرزاۇلىنىڭ (1963 ج.ت) اۋلەت شەجىرەسىندە، شۇبىرتپالىنىڭ تورەسى جولدىعارا دايىرۇلىنىڭ نەمەرەسى بوقتى جايىقۇلىنىڭ ايەلى اعىجان حانىم – ابىلاي حاننىڭ ۇلى رۇستەمنىڭ قىزى. ولاي بولسا، رۇستەمنىڭ بالقاش وڭىرىنە كەلىپ تۇراقتاعانى راس بولىپ شىعادى. س. مۇقانوۆ رۇستەم تورەنىڭ قاسىم سۇلتاندارمەن بىرگە قوقان اسىپ كەتكەندىگىن دە جازادى[8, 283-ب]. بۇل كەزدە تورەسىز قالعان دادان-توبىقتى ەلى جەتىسۋدان ابىلايدىڭ نەمەرەسى اقان سۇلتاندى تورەلىككە الىپ كەلگەن سياقتى. سەبەبى، 1825 جىلعى تىزىمىندە ابىلايۇلى سۇيىك سۇلتانعا قارايتىن شاپىراشتى رۋىن ونىڭ اعاسى سىعاي مەن سىعايۇلى اقان، جانعازى سۇلتاندار باسقارعان [1, س.224]. كەيىنگى جىلداردا اقاننىڭ ەسىمى جەتىسۋ وڭىرىندە كەزدەسپەيدى، ەسەسىنە دادان-توبىقتىنىڭ باسقارۋشىسى ەكەنى جازىلعان [7, س.344].

قوقان يەلىگىنە كوشكەن قاسىم سۇلتاننىڭ الدىمەن 1836 جىلى بالالارى ولتىرىلسە، 1840 جىلى الدانىپ قالعان قاسىمنىڭ ءوزى دە ولتىرىلەدى [13, 46-ب]. وسىدان كەيىن رۇستەم، قوقان يەلىگىنەن ارىراق جەتىسۋ باعىتىنا قاراي جىلجيدى. 1845 جىلعى ن. ي. ليۋبيموۆتىڭ شىعىسقا ساپارى تۋرالى جازباسىندا: «رۇستەم سۇلتان شىندىعىندا ۇلكەن وردانىڭ سۇلتاندارىنان ەدى، ولاردىڭ ىشىندە ەڭ قاۋىپتىسى دە وسى. العاشقىدا قوقان يەلىگىندە كوشىپ جۇرگەن ول، ولارمەن ارازداسىپ، الىسىراق ۇلكەن ورداعا قونىس اۋدارعان. قىستىگۇنى ول قۇلجاعا جاقىن ماڭدا كوشىپ جۇرەدى» [4, س. 305]. ونىڭ وندا كوشىپ ءجۇرۋىنىڭ سەبەبى ناعاشى جۇرتى قاشقارلىق سارتتار بولعاندىقتان دەپ تۇسىندىرە الامىز.

ءسويتىپ، 1846 جىلدىڭ باسىندا كەنەسارى وڭتۇستىك-شىعىسقا بالقاش كولى مەن ىلە وزەنى ايماعىنا قونىس اۋداردى [2, 317-318-بب]. ياعني، رۇستەمنىڭ يەلگىندە كەنەسارى جارتى جىل تۇراقتاعانى عوي. ال مۇندا بالقاشتىڭ قالىڭ مۇزىنىڭ ۇستىمەن توتەسىنەن ءجۇرىپ وتكەنى بايقالادى (ا. اقىلبەكوۆ). ءدال وسى كەزدە بالقاشتىڭ سولتۇستىك جاعاسىنداعى رۇستەمنىڭ بۇرىنعى ەلى دادان-توبىقتىنىڭ بەلسەندىلەرى وزدەرىنىڭ تورەسى اقان سۇلتاندى ء«بىزدى الداپ كەنەسارىعا ۇستاپ بەرمەكشى بولدى» دەگەن ايىپپەن ورنىنان بوساتادى [9, س. 297-298]. قازاقتىڭ ءبىرتۋار تۇلعاسى اباي قۇنانبايۇلى شاكىرتى كوكباي اقىنعا تاپسىرىسپەن كەنەسارى تۋرالى داستان جازدىرعانى ءمالىم. كوكباي بىرنەشە ۋاقىت مالىمەت جيناپ، ء«تورت تورە» داستانىن دۇنيەگە اكەلەدى. داستاندا رۇستەم مەن كەنەسارىنىڭ كەزدەسكەندىگى مەن تۋىستىعى تۋرالى تىڭ مالىمەت بەرەدى. وندا «رۇستەم كەنەمەنەن نەمەرە ەدى، قولىنان ءبىر كىسىنىڭ نە كەلەدى؟ استىرتىن ءجۇرۋشى ەدى حابارلاسىپ، اقىل مەن قايراتى مول كەمەل ەدى» دەگەن شۋماقتارى بار. كەنەسارى مەن رۇستەم كەزدەسىپ، رۇستەم كوزىنە جاس الادى. اقىننىڭ «قاسىم، سارجان، ەسەنگەلدى ولمەي تۇرىپ، كوپ جىلدان جولىقپاعان ءبىر-بىرىنە» دەگەن شۋماعى 1840 جىلدان بەرى كەزدەسپەگەنىن ايتىپ وتىر [10, 63-64-بب]. ەگەر رۇستەمنىڭ ابىلايدىڭ بەسىنشى ۇلى ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل كەزدە ونىڭ جاسى سەكسەننەن اسىپ قالعان شاعى.

1846 جىلى ماۋسىم ايىندا اياگوزگە كەلگەن پولياك ساياحاتشىسى يانۋشكەۆيچ ول كەزدە ابىلاي حاننىڭ ۇلدارىنىڭ ىشىندە ءتىرى قالعان ەكى-اق ادام: سۇيىك پەن ءابدىلدا ەكەندىگىن جازعان. ولاي بولسا، رۇستەم سۇلتان سول ماۋسىم ايىنا دەيىن ولگەن، نەمەسە سۇيىك سۇلتاندار ساياحاتشىعا ادەيى رۇستەمدى ايتپاي وتىر. قالاي بولعاننىڭ وزىندە دە قارتايعان رۇستەم كەنەسارى حاننىڭ قاتارىندا شايقاسۋعا

شاماسى كەلمەيدى. كەنەسارى ونىڭ يەلىگىنەن كۇزدە ىلەنىڭ سول جاعاسىنا ءوتىپ، ارى الاتاۋ اڭعارى مەن شۋ بويىنا كوشىپ كەتەدى[2, 317-318-بب].

مىنە، وسى كەزدە تاريحتا بەلگىلى رۇستەم تورە مەن سىپاتاي باتىردىڭ يەلىگىنە جەتەدى. بۇل رۇستەم تورە – ۇلى جۇزدەگى جانىس رۋىنىڭ تورەسى ەدى[1, س. 262]. ە. بەكماحانوۆ سوعىس الاڭىن تاستاپ كەتكەن رۇستەم تۋرالى «... قازاق سۇلتانى رۇستەم مەن سىپاتاي بي كەنەسارى قوزعالىسىنا تونالۋدان قورقىپ قوسىلعان ادامدار ەدى» دەپ جازادى [2, 335-ب]. مۇندا بۇل رۇستەمنىڭ باسقا ادام ەكەنى ناقتى ايتىلىپ تۇر. قازىرگى تاڭدا ونىڭ ۇرپاقتارى «تەنتەك حان تورەسى» اتالىپ ءجۇر. جامبىل وبلىسى لۋگوۆوي ماڭىنداعى اباي اۋىلىنىڭ تۇرعىنى، سول اۋلەتتىڭ شەجىرەشىسى مارقۇم ءومىرجان اقساقالدىڭ ايتۋىنشا، رۇستەمنىڭ اكەسى اسپانديار – «تەنتەك تورە» لاقابىمەن بەلگىلى بولعان.

1821 جىلى قوقاننىڭ قىسىمىنا شىداماعان قازاق باس كوتەرەدى. «قوقاندىق سالىق جيناۋشىعا قارسى تۇركىستان، شىمكەنت، سايرام، اۋليەاتا توڭىرەگىندە كوتەرىلىس بولىپ، ونى تەنتەك تورە باسقارعان. قول استىندا 12 مىڭ قول جينالدى» – دەپ جازادى ە. بەكماحانوۆ[2, 170-ب]. وسىلايشا، اۋىزشا جەتكەن رۇستەمنىڭ تەگى تۋرالى مالىمەتتەر قۇجاتتارمەن راستالادى. مىسالى، كەي دەرەكتە «رۇستەم اسفاندياروۆ» دەپ جازىلسا [1, س. 340]، ءبىر دەرەكتە «رۇستەم تەنتەكحانوۆ» دەپ جازىلادى. تاعى ءبىر قۇجاتتاردا «رۇستەم ابىلپەيىزوۆ» [1, س. 339]دەپ تە كەزدەسەدى. ال ەندى ونىڭ شىققان تەگىنە بايلانىستى قۇربانعالي حاليد: «...بىرەۋلەر ونى «وندان سۇلتاننىڭ تۋىسى سەيىتقۇلدان» دەسە، بىرەۋلەر «باقي جاڭگىرۇلىنان» دەپ جازادى. بىراق، بۇل مالىمەتتەر ەشبىر باسقا دەرەكتەرمەن راستالمايدى. الايدا، قۇربانعالي ءحاليدتىڭ رۇستەمدى شۇبار تۋلى دەگەنىنە نازار اۋدارۋعا بولادى[12, 173-ب]. شىمكەنت وڭىرىندەگى ارىس وزەنى بويىندا وزدەرىن رۇستەم تورەنىڭ ۇرپاقتارىمەن ءبىر اتادان تارايتىندىعىن ايتا كەلە، ارعى بابالارىنىڭ ەسىمدەرىن اتاي المايتىن تورە تۇقىمدارى قونىستانعان. ولار وزدەرىن «ناناتقان تورەمىز!» دەپ اتايدى. ولاي بولسا، «تەنتەك تورەلەر» مەن «ناناتقان تورەلەردىڭ» اتاسى ءبىر، ۇستاعان تۋلارى شۇبار ءتۇستى دەگەن ءسوز. قىتاي قازاقتارىن بيلەگەن الەڭ ۋاڭنىڭ ۇرپاعى، تورەلەر شەجىرەسىنىڭ بىلگىرى مەللەتحان تورە جازىپ قالدىرعان مالىمەتىندە ۇلى ءجۇز حانى جولبارىستى «ناناتحان» دەپ اتاپ، ولاردىڭ ۇستاعان تۋىن شۇبار ءتۇستى دەيدى[11,36-ب]. وسىلايشا، اقتىق شايقاستا كەنەسارى حاندى قىرعىزعا تاستاپ كەتكەن رۇستەم تورەنىڭ شىققان تەگىنىڭ كىم ەكەنى انىقتالدى. ال اتالارىنىڭ ەسىمدەرىن تۇگەلدەيتىن بولساق، بىلاي بولادى. تولە ءبيدىڭ بالاسى جولان ءبيدىڭ 1758 جىلى بەرگەن مالىمەتىندە، جولبارىس حاننىڭ ۇلى ابلەز حان[6, س.74]. ابلەز بەن ابىلپەيىز ءبىر ادام ەكەنىن ەسكەرسەك، ابىلپەيىزدەن اسپانديار تۋىپ، ودان رۇستەم تۋعان بولادى. سوندا رۇستەم تورە – جولبارىس حاننىڭ شوبەرەسى. قۇجاتتاردا رۇستەمنىڭ «اسپاندياروۆ» دەپ جازىلۋى اكەسىنىڭ ەسىمىن، «ابىلپەيىزوۆ» دەپ جازىلۋى اتاسىنىڭ اتىمەن تەگىنىڭ كورسەتىلگەندىگىن بىلدىرەدى.

احمەتوۆ ا.ق.

ورال ق.، قازاقستان

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1 كرو-2. كازاحسكو-رۋسسكيە وتنوشەنيا ۆ XVIII-XIX ۆەكاح (1771–1867 گودى) (سبورنيك دوكۋمەنتوۆ ي ماتەريالوۆ), يزداتەلستۆو «ناۋكا». الما-اتا 1964 گود

2 بەكماحانوۆ ە. قازاقستان ءحىح عاسىردىڭ 20-40-جىلدارىندا (وقۋ قۇرالى). – الماتى، «سانات»، 1994. – 416 بەت.

3 قازاقستان تاريحى تۋرالى قىتاي دەرەكتەمەلەرى. ءى توم. ساياحنامالار مەن تاريحي-گەوگرافيالىق ەڭبەكتەردەن تاڭدامالىلار. – الماتى: دايك-پرەسس، 2005.- 396 بەت.

4 ۆاليحانوۆ چ.چ. سوبرانيە سوچينەني ۆ پياتي توماح. توم 4 – الما-اتا: گلاۆنايا رەداكتسيا كازاحسكوي سوۆەتسكوي ەنتسيكلوپەدي، 1985, س.،

5 مۇقامەتقانۇلى ن. «تاريحي زەرتتەۋلەر»: شەجىرەلىك دەرەكتەر /دايىنداعان ا.قوجابەكوۆ. – الماتى: «جالىن» باسپاسى، 1994 ج. – 144 ب.

6 ي.ۆ.ەروفەەۆا. «رودوسلوۆنىە كازاحسكيح حانوۆ ي كوجا XVIII-XIXۆۆ».-الماتى: توو «Print-S»، 2003. – 178 س

7 يستوريا كازاحستانا ۆ رۋسسكيح يستوچنيكاح حVI-XX ۆەكوۆ. و پوچەتنەيشيح ي ۆلياتەلنەيشيح وردىنتساح: الفاۆيتنىە، يمەننىە، فورمۋليارنىە ي پوسلۋجنىە سپيسكي. 12 نويابريا 1827 گ. – 9 اۆگۋستا 1917 گ. توم VIII. چاست 1 / سوست.، پرەديسلوۆيە، كوممەنتاري ي ۋكازاتەلي ب.ت.جاناەۆا. – الماتى: دايك-پرەسس، 2006 – 716 س.

8 مۋكانوۆ س. پرومەلكنۋۆشي مەتەور: رومان. (پەر. س كاز. ا.براگينا.) – الما-اتا: جازۋشى، 1984. ت.1. – 336 س.

9 يانۋشكەۆيچ ا. قازاق دالاسىنا جاسالعان ساياحاتتار، كۇندەلىكتەر مەن حاتتار. 2-ءشى باس. تولىق. – استانا: «التىن كىتاپ»، 2007, – 384 ب، - (قازاق ەتنوگرافياسىنىڭ كىتاپحاناسى، 29-شى توم).

10 جامانتاەۆ ك.كباي اقىن. ابىلاي. / قۇراستىرعان س.قارامەندين. – الماتى: داريا-پرەسس. 1993 – 147 بەت.

11 شىناي.ر. «شەجىرە». – بايان.لكە (موڭعوليا) 1991.

12 قۇربانعالي حاليد. ء«تاۋاريح حامسا: (بەس تاريح)»، اۋدارعاندار: ب.ت.تەناەۆ، ا.جولداسوۆ. الماتى: قازاقستان، 1992 – 304 بەت

13 ناسەنوۆ ب. ابىرالى – سارىارقانىڭ كىندىگى. كەنەسارى. ابىرالىقتار. ەكىنشى كىتاپ. نوۆوسيبيرسك قالاسى، شىلدە – 2002 جىل. – 189 بەت.

14 ارمان قيات. باراق سۇلتان اۋلەتى. – الماتى: ەل شەجىرە، 2013 – 364 بەت.

ەكىنشى پىكىر

يتىشپەس (الاكول ماڭى) دالاسى مەن كول جاعالاي مەكەندەگەن جۇرتتا مىناداي اڭىز بار. حان كەنەگە كومەكتەسپەۋ جانە كومەكتەسكەندەردى جازالاۋ جونىندە جارلىق بار ەكەن. كەنەسارى بالقاشتىڭ شىعىس جاعىن اينالا، اياگوزدى باسىپ ءوتىپ، نايمانعا جەتەدى. جارلىققا قاراماستان نايمان-قاراكەرەي تورەسى بەكسۇلتان اعادايۇلى نەمەرە باۋىرىن قۇشاق جايا قارسى الىپتى. 500 سالت اتتى جىگىت، قوساقتارىنا دەپ جانە 500 سايگۇلىك، سويىسقا، كۇش-كولىككە دەپ جيىنى 5000-داي تۇيە، سيىر، قوي ايداتىپتى. وسىعان قاراعاندا كەنەسارى بالقاشتى مۇز قۇرسانباي تۇرعاندا شىعىس جاعىن وراي كەلگەنى كورىنەدى.

وقىرماندارعا ايتارىم،  1829 جىلى پاتشانىڭ جارلىعىمەن اياگوز ىشكى وكرۋگى قۇرىلدى. وكرۋگتىڭ اعا سۇلتانى بولىپ بەكسۇلتان اعاداەۆ تورە سايلاندى. ونىڭ ورىنباسارلىعىنا ا. يانۋشكەۆيچ تاڭداي قاعىپ، باس ۇرىپ جازاتىن باراق سۇلتان تاعايىندالدى. تۋمىسىندا بەكسۇلتان بەرەكەنىڭ، ىمىرانىڭ ادامى بولسا كەرەك. ورىستار باراق باس بەرمەي كەتەدى دەپ، وزدەرىنە ىڭعايلى ادامدى سايلادىق دەپ ويلايدى. بۇل كەزدە نايماننىڭ الدى قوپالىدا (قاپالدىڭ تاريحي اتاۋى) وتىرعان شاپىراشتىلارمەن ىرگەلەسكەن. ار جاعى جالايىر. جالايىردىڭ سۇيىك (ماقالادا سوك دەگەن ەكەن) سەمەيگە 1810 جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ الدەنەشە رەت ءوتىنىش ءتۇسىرىپ، بوداندىققا الۋدى سۇرايدى. سونىڭ ناتيجەسىندە 1846 جىلى قۇنانباي قاجىنىڭ قاتىسۋىمەن شۇباراعاش-ويجايلاۋدا ۇلى ءجۇزدىڭ سۇلتان، بيلەرى اق پاتشاعا ادالدىعى جونىندە انت بەرەدى. دەمەك ورىس ىشكەرىلەي باستاعان.

جەتىسۋدا رەسمي بولماسا دا ورىس ازدى-كوپتى بار. ارالاس باستالىپ كەتكەن.
ال قىرعىزعا كەلسەك - 1784 جىلى قىرعىز مانابى ءتىنالى بالاسى اتەكە ء(يا، سول. قابانباي باتىرمەن 1770 جىلعى جايىل قىرعىنىندا جەكپە-جەككە شىعاتىن اتەكە جىرىق. داستاندا بۇل ولەدى دە سۇيەگىن قىزى سۇراپ الادى. ال شىن مانىندە اۋىر جارالى جاۋىن قابانباي باتىر قىزىنا قايتىپ بەرەدى. بۇل سوعىستا اتەكەنىڭ قايىن اتاسى جايىل ولەدى) ورىسقا ەلشى اتتاندىرىپ، ول ەلشى ءبىر توپ ورىستى قوناققا ەرتە كەلىپ، قىرعىز جەرىن ارالاتادى. كەنەسارى جەتىسۋعا كەلگەنگە دەيىن 50 جىلداي وتكەنىن ەسەپتەسەك قىرعىز دا ورىستان قۇر الاقان ەمەس.

كامال قاجى

Abai.kz