بىردە وسى «Abai.kz» سايتىنان مۇقتار ەسىمدى ءبىر وقىرماننىڭ راقىمشىلىققا قاتىستى: «ۇرلانعان اقشاعا راقىمشىلىق جاساۋ دەگەن ۇرلىقشىنى اقتاۋ بولىپ تابىلادى» دەگەن پىكىرىن وقىدىم. شىندىعىنا كەلسەك، ءبىزدىڭ كەيبىر «كوممەنتشىلەرىمىز» عالامتوردا وتىرىپ الىپ، بىرەۋدى سىرتىنان سوزبەن «سويىپ» سالۋعا قۇمار-اق. وكىنىشتىسى، مۇقتار سياقتىلار ءىستىڭ بايىبىنا بارىپ، اڭگىمەنىڭ ءتۇپ-توركىنىن تۇسىنە بەرمەيتىنى.

«ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» دەيدى قازاق. ايتايىن دەگەنىم، مۇقتاردىڭ پايىمداعانىنداي، بۇل ء«وسىپ كەلە جاتقان جاستارعا قانشا ۇرلىق جاساساڭ دا ارتىنان كەشىرىم بولاتىنىن ۇلىقتاۋ» ەمەس. اقشانىڭ «اعىنى» دەگەن ۇعىم بارلىق قوعامدا بار. ونداي بولماسا، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ ءوزى اقشاعا راقىمشىلىق جاساماس ەدى عوي. بۇل جەردە «جاقسىدان ۇيرەنگەننىڭ» ەشقانداي دا سوكەتتىگى جوق. ۇكىمەت حالىقارالىق تاجىريبەگە سۇيەنىپ قادام جاساماق بولىپ وتىر.

ەكىنشىدەن، بۇل راقىمشىلىق تەك اقشاعا عانا قاتىستى ەمەس. دۇنيە-مۇلىكتى دە زاڭداستىرۋعا بولادى. قازىر كەز-كەلگەن قالادا زاڭسىز سالىنعان ءۇي-جايلار جەتىپ جاتىر. كوپتەگەن قازاقتار ۇلكەن قالالاردىڭ شەتىنەن ءۇي سالىپ الۋدا. بىراق سول ۇيلەردىڭ كوبىسىن تىركەمەي، سالىق تولەمەي تۇرا بەرەدى. ءبىر جاعىنان نەمقۇرايدىلىققا جول بەرسەك، ەكىنشى جاعىنان زاڭسىز سالىنعان ۇيلەر ازاماتتاردىڭ ءارتۇرلى الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەردى پايدالانۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. ۇشىنشىدەن، تىركەۋگە الىنباعان ونداي ۇيلەر ەكونوميكالىق جوسپار جاساۋعا دا جاعىمسىز ىقپالىن تيگىزەدى.

1 شىلدەدە مەملەكەت باسشىسى قول قويعان راقىمشىلىققا قاتىستى زاڭنىڭ قازاقستاندىقتارعا، ورالماندارعا جانە ەلىمىزگە بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە تۇرۋعا كەلگەن ازاماتتارعا قاتىسى بار. اقيقاتىنا كەلسەك، ورالمانداردىڭ كوپشىلىگى ءۇيسىز-كۇيسىز ءجۇر. ال، وزىنشە تىرلىك جاساپ، باسىنا باسپانا تۇرعىزىپ العاندارى ونىسىن تىركەمەگەن. سوندىقتان، شەتتەن كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز دا مەملەكەتتىڭ وزدەرىنە جاساعان قامقورلىعىن دۇرىس پايدالانۋى كەرەك. راقىمشىلىق دەگەن تەك باي-باعلاندار مەن «قالتالى» شەنەۋنىكتەرگە عانا جاسالعان مۇمكىندىك ەمەس. وسىنى ۇمىتپاعان ابزال بولار.

سوندا باسپاناسىن زاڭسىز سالىپ العاندار نە ىستەۋى كەرەك؟ بار بولعانى جەرگىلىكتى جەرلەردەگى راقىمشىلىق كوميسسياسىنا بارىپ، ءۇيىن زاڭداستىرۋ تۋرالى ارىز بەرسە جەتىپ جاتىر. بۇل جەردە باسپانانى تىركەمەي، سالىق تولەمەگەندىكتەن «مەملەكەت ءۇيىمدى تارتىپ الادى» دەگەن قورقىنىش بولماۋى ءتيىس. سەبەبى، مەملەكەت راقىمشىلىق شاراسىندا ول باسپانانى قالاي سالعانىن، اقشانى قايدان العانىن سۇراپ جاتپايدى. كەرىسىنشە، ولاردىڭ بارلىق زاڭسىز ءىس-ارەكەتتەرىن كەشىرەدى.

ءبىزدىڭ قوعامدا ناقتى شەشىمىن كۇتىپ تۇرعان ماسەلەنىڭ ءبىرى – جەر ماسەلەسى. بۇل جولعى راقىمشىلىق جۇرتتى الاڭداتقان جەر ماسەلەسىن دە وڭ شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بىراق ول ءۇشىن حالىقتىڭ ءوزى اتالعان شارانى دۇرىس ءتۇسىنۋى كەرەك. بۇل تۋرالى ءماجىلىس دەپۋتاتى رامازان سارپەكوۆ بىلاي دەيدى: ء«بىز جەردىڭ دە، سۋدىڭ دا سۇراۋى بار كەزەڭگە كەلدىك. كوپتەگەن وڭىرلەردە جايىلىم، ەگىستىك جەرلەر جەتىسپەيدى. ءبىر شارۋا كەلىپ: «مىناۋ مەنىڭ جەرىم» دەيدى. بىراق قولىندا ەشقانداي قۇجاتى جوق. وزىنشە قوجا بولىپ جۇرەدى. زاڭ بويىنشا، سول جەردى 3 جىلدا يگەرمەسە، باسقا ادامعا بەرىلەتىنىن بىلمەيدى. مىسالى، كولحوز، سوۆحوزدار تاراعاندا ەلدىڭ بارىنە پاي بەرىلدى. ەگەر قازىر سول ۇلەسى جونىندەگى قولىندا ءبىر قاعازى بولسا، سوتقا بارىپ، ءوزىنىڭ جەرىن زاڭداستىرۋىنا بولادى».

مۇلىكتى جاريا ەتۋمەن اكىمدىكتەردىڭ جانىنداعى ارنايى كوميسسيالار اينالىسادى. مىسالعا، باسپاناسىن نەمەسە جەرىن زاڭداستىرعىسى كەلگەن ادام ارىزىن، ءوزىنىڭ جەكە باسى كۋالىگىنىڭ كوشىرمەسىن كوميسسياعا تاپسىرادى. ال، ءوز كەزەگىندە كوميسسيا بۇرىن تىركەلمەگەن مۇلىكتى تولىق زەرتتەيدى. ودان كەيىن، ساراپشى-مامانداردىڭ الگى مۇلىككە قاتىستى بەرگەن قورىتىندىسىن جىلجىمايتىن مۇلىكتى تىركەيتىن ورگانعا تاپسىراسىز. ايتا كەتەلىك، مۇلىكتى جاريا ەتۋگە قاتىستى ەكى نارسەنى ەسكەرگەن ءجون. بىرىنشىدەن، مۇلكىن جاريا ەتەتىن ادام ونى تىركەۋگە قاتىستى شىعىنداردى، قۇقىق بەلگىلەيتىن جانە قۇقىعىن راستايتىن قۇجاتتاردى دايىنداۋعا جۇمسالاتىن شىعىنداردى ءوزى كوتەرەدى. بۇل – ءاربىر ادامنىڭ قالتاسى كوتەرەتىندەي عانا شىعىندار. ەكىنشىدەن، قازاقستاننىڭ اۋماعىنان تىس جەرلەردەگى مۇلىكتى جاريا ەتكەنى ءۇشىن 10 پايىز مولشەرىندە الىم وندىرىلەدى.

ءامىرلان ءالىمجان

Abai.kz