ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى ءمادينا ابىلقاسىموۆا (سۋرەتتە) ءماجىلىستىڭ الەۋمەتتىك جانە مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ وتىرىسىندا وسىلاي دەدى.

ۆيتسە-ءمينيستردىڭ كەلتىرگەن دەرەگىنە سەنسەك، ەڭبەككە جارامدى ورالمانداردىڭ  8,6 پايىزى جوعارعى ءبىلىمدى، 20,6 ورتا ءبىلىمدى، 71 پايىزىنىڭ جالپى ءبىلىم بار نەمەسە مۇلدەم ءبىلىم الماعان.  وسىنداي سانداردى العا تارتا سويلەگەن ءمادينا ابىلقاسىموۆا: «سوندىقتان، ءبىلىمى مەن كاسىبي ماماندىعى جوق، بولسا دا دارەجەسى تومەن ەڭبەك كۇشى قازاقستاننىڭ ەڭبەك كۇشى نارىعىنا قوسىلىپ جاتىر. بۇل ماسەلە ورالمانداردىڭ قوعامعا ءسىڭىسىپ كەتۋىنە كەدەرگى بولۋدا» دەپتى.

ۆيتسە-مينيستر حانىم تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلگەن قانداستاردىڭ تەڭ جارتىسى وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل، ماڭعىستاۋ، الماتى وبلىستارىنا قونىستانعانىن، ورالمانداردى ورنالاستىرۋ دۇرىس جولعا قويىلماي كەلە جاتقانىن ايتا كەلىپ:

«بۇگىنگى تاڭدا ازاماتتىق العان ەڭبەككە جارامدى ورالمانداردىڭ بارلىعى جۇمىسپەن قامتىلماعان. ورالمانداردىڭ الەۋمەتتىك جاعداي مەن جۇمىسپەن قامتىلۋى بارىسىن انىقتايتىن مونيتورينگ جوق» ،  - دەپ كوشى-قون ماسەلەسى كەيبىر تۇيتكىلدى تۇستارىنا دا توقتالعان.
ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى ءمادينا ابىلقاسىموۆا ەسەبىنشە، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان جىلدار ىشىندە شەت ەلدەردەن 944 مىڭ قازاق كوشىپ كەلسە، ونىڭ 860  مىڭى قر ازاماتى اتانعان.

ۆيتسە-مينيستر ءمادينا ابىلقاسىموۆانىڭ جاريا ەتكەن مالىمەتتەرىنە وراي، كوشى-قون جانە ورالماندارى ماسەلەسىن ۇدايى نازاردا ۇستاپ كەلە جاتقان «جەبەۋ» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى راحىم ايىپۇلى جانە جۋرناليست ەسەنگۇل كاپقىزىنىڭ (سۋرەتتە) پىكىرلەرىن بىلگەن ەدىك.

راحىم ايىپۇلى، «جەبەۋ» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى:

- ۆيتسە-مينيستر ءوز سوزىندە سىرتتان كەلەتىن قازاقتاردى قوعامنان الشاقتاۋ ەتىپ كورسەتىپ جىبەرگەن. 2011 جىلى استانادا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز بايانداماسىندا «300 مىڭ وتباسى كوشىپ كەلدى, ەلىمىزدەگى ورالمانداردىڭ سانى 1,5 ميلليونعا جۋىق» دەپ مالىمدەگەن ەدى.  

شەتتەن كەلەتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىلىم دەڭگەيى تومەن دەۋ دە ورىنسىز پىكىر. 2011 جىلعى ساناق بويىنشا، سىرتتان كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ اراسىندا 74 عىلىم دوكتورى بار. 213 عىلىم كانديداتى، 1600 شىعارماشىلىق قىزمەتكەرى، 12,5 مىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، 7 مىڭ مەديتسينا سالاسى ماماندارى بار. سونداي-اق 40777 جوعارى ءبىلىم يەلەرى, 2509 اياقتاماعان جوعارى ءبىلىم يەلەرى بار. ءارى ورالمانداردىڭ 93600-ءى ارناۋلى ورتا ءبىلىم يەسى. شەتتەن ورالعان قانداستارىمىزدىڭ اراسىنان 620 ادام قر قارۋلى كۇشتەرى قاتارىندا.  

دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاق ۇلتىنىڭ 33-34 پايىزى الىس-جاقىن شەتەلدەردە تۇرادى. بۇل - بەس ميلليونداي قازاق. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ەلگە ءبىر ميلليونعا دا جەتپەيتىن قازاقتار قايتىپ ورالدى دەسە، ولاردىڭ اراسىندا زەينەتكەرلەردىڭ ۇلەسى بار-جوعى 4 پايىز عانا. ال، ولاردىڭ 50 پايىزعا جۋىعى 18 جاسقا تولماعان ءجاسوسپىرىم بالالار. ەندەشە، ەلگە ورالاتىن قانداستارىمىزدىڭ وتانعا قوساتىن ۇلەسى از ەمەس قوي. ماسەلە ورالمانداردىڭ قالاي ورنالاسۋىندا ەمەس, ولاردىڭ ەلگە قالاي تەزىرەك كوشىپ كەلۋىندە بولۋى كەرەك. 

ەسەنگۇل كاپقىزى، جۋرناليست:

- ورالماندارعا قارسى تاعى دا اقپاراتتىق كامپانيا باستالعان سياقتى. مەن ۆيتسە-ءمينيستردىڭ مالىمدەمەسى ورالماندار تۋرالى سوڭعى كەزدەرى كوبەيگەن جاعىمدى جاڭالىقتارعا قارىمتا جاسالعان اقپاراتتىق شابۋىل دەپ ەسەپتەيمىن.

كوشى-قوننىڭ توقتاۋىنا، قازاقتاردىڭ كەلمەۋىنە، كوبەيمەۋىنە مۇددەلى ءبىر توپ ۇكىمەتتىڭ وزىندە وتىر. ورالمانداردىڭ جولىن توسۋعا، قازاقتاردىڭ بىرىكپەۋىنە قارسى زاڭدار سول ىقپالدى توپتار تاراپىنان قابىلداندى. ارينە، بۇل زاڭداردى قابىلداۋ ءۇشىن ولار اقپاراتتىق مۇمكىندىكتى كەڭىنەن پايدالاندى. اقپاراتتىق قۇرالدار، قوعامدىق ۇيىمدار ارقىلى ورالمانداردى قوعامعا ءتيىمسىز، جاعىمسىز ەتىپ كورسەتىپ باقتى. ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ ءمينيسترى ەربولات دوساەۆتىڭ كوشى-قون مەن ەڭبەك ميگرانتتارى تۋرالى شىعارىپ وتىرعان زاڭنامالارىنان وسىنداي باعىت بايقالىپ قالادى. ۆيتسە-مينيستر ءمادينا ابىلقاسىموۆانىڭ مالىمدەمەسى كۇدىك تۋدىرادى. ول مالىمدەمەدەن مەن دەرەك كوزىن كورە المادىم. بۇنداي زەرتتەۋ قاشان، قايدا، قالاي جاساعان؟ كىمنىڭ قانداي جۇمىسقا ورنالاسقانى تۋرالى بىزدە مونيتورينگ جوق دەيدى، سولاي دەيدى دە، ءوز سوزىنە ءوزى قايشى كەلەدى. مونيتورينگ جاسالماسا ءبىلىمدى ادامدار كەلمەي جاتقانىن قالاي ءبىلىپ وتىر؟! قانداي ستاتيستيكاعا سۇيەنگەن؟!

2007 جىلدان بەرى «ورالمان» ەلەكتروندى بازاسى جۇمىس ىستەيدى. ول جەردە مالىمەتتەر ءبىراز تياناقتى. ستاتيستيكا جۇرگىزۋ قيىن ەمەس. الايدا بۇل بازا دا بۇكىل 23-24 جىلعى جاعدايدى سيپاتتاپ بەرە المايدى. ولار سىرتتان كەلگەن ورالمانداردىڭ سانىن عانا ەمەس، ولاردىڭ ەلگە كەلگەننەن كەيىنگى تابيعي ءوسىمىن دە ايتۋى كەرەك. جيىرما جىلدان بەرى قاراي كەلىپ جاتقان قانداستار دەموگرافيامىزعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسىپ وتىر ەمەس پە. ورالمانداردىڭ جاقسى جاعى ايتىلا بەرمەيدى، قوعامدىق ورىنداردا بولسىن، ۇكىمەت تاراپىنان بولسىن ىلعي دا جاعىمسىز ەتىپ كورسەتكىسى كەلەدى. كەرىسىنشە، ورالمانداردىڭ از دەگەندە 70 پايىزىندا ارناۋلى جانە جوعارعى ءبىلىم بار. نەگە دەسەڭىز، قانداستارىمىز تۇرىپ كەلگەن كورشى ەلدەردىڭ ءبىلىم جۇيەسى بىزدەن الدە قايدا ساپالى ەكەنىنە ەشكىمنىڭ داۋى جوق. ۇكىمەت ورالمانداردىڭ ەڭبەك كۇشىن پايدالانا بىلمەيدى. ءبىزدىڭ ەلدە كورشى ەلدەردەن كەلىپ، ناپاقا تاۋىپ جۇرگەن ەڭبەك ميگرانتتارى كوپ. ولاردان گورى قانداستارىمىز كوپتەپ ورالا بەرسە قاي جاعىنان بولسا دا مەملەكەتكە ءتيىمدى ەمەس پە ءارى ەڭبەك كۇشى ءارى دەموگرافيامىز جاقسارا تۇسەدى. ۋكرايناداعى جاعداي اسەر ەتكەن بولۋى كەرەك، بيلىك قازاقتار تۋرالى قايتا ويلانىپ، باسقاشا شەشىم قابىلداي باستادى. ەندى قولىنان تۇك كەلمەسە دە قازاقتاردىڭ كەلە بەرگەنى، كوبەيە بەرگەنى ولارعا تيىمدىرەك بولاتىنى انىق. حالىق سانىنىڭ ارتا تۇسكەنى بيلىككە قاي جاعىنان بولسا دا ءتيىمدى.

قازاقتاردىڭ ەلگە ورالۋى ينتەلەكتۋالدىق جانە ەكونوميكالىق جاعىنان دا ەلگە ولشەۋسىز ۇلەس قوسا بەرەتىن بولادى.

نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz