قر پارلامەنتى

سەناتى مەن ءماجىلىسى

دەپۋتتارىنىڭ نازارىنا!

سونىمەن، قانداستارىمىز جىل بويى سارىلا كۇتكەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ كوشى-قونى جانە جۇمىسپەن قامتىلۋى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسى قر پارلامەنتىنىڭ ماجىلىسىنە كەلىپ ءتۇستى. دەپۋتاتتاردىڭ قاراۋىنا بەرىلدى!

ەستەرىڭىزدە بولسا، حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى زاڭعا الدىڭعى جىلدىڭ (10.12.2013) اياعىندا ۇكىمەت جاعىنان اپىر-توپىر وزگەرىس ەنگىزىلىپ، قوس پالاتانىڭ قاراۋىنان سۇرىنبەي ءوتىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولى قويىلعان بولاتىن.

سول كۇننەن باستاپ بۇل زاڭ حالىقتىڭ قاتتى قارسىلىعىنا ۇشىرادى. ءتىپتى الگى زاڭنىڭ ۇلتتى ەكىگە بولۋگە، توزدىرۋعا باعىتتالعانى  اشىق ايتىلا باستادى. بەلگىلى ءبىر توپ جاعىنان ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋعا دەگەن ولىسپەي-بەرىسپەيتىن قارسىلىقتىڭ باستالعانى، جاس مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتونىپ كەلە جاتقانى جان-جاقتىلى، اشىق اشكەرەلەندى.

بەكەر وبالى كانە، ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ وسىناۋ ساياسي قاتەلىكتى تەز ءتۇسىندى. كورەگەندىك تانىتىپ، ءدال ۋاعىندا دۇرىس شەشىم قابىلدادى. ارادا نەبارى بەس اي، جيىرما ءتورت كۇن وتكەندە (04.05.2014) ۇكىمەتكە قايتادان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ كوشى-قونى جانە جۇمىسپەن قامتىلۋى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» №1026 تاپسىرما بەردى.

«قۋعىنمەن كەلگەن، سۇرگىنمەن كەتەدى» دەمەكشى، مىنە، جارتى جىل وتپەي جاتىپ جالپ ەتە تۇسكەن سول قۇجات قايتا قالپىنا كەلتىرىلۋ الدىندا تۇر.

ارينە، وعان بارىنشا ءۇن قاتقان، زيالى قاۋىمنىڭ وتكىر پىكىرلەرىن كۇن قۇرعاتپاي جالپاق الەمگە جاريالاپ وتىرعان، سول ارقىلى بيلىكتىڭ نازارىن اۋدارۋىنا وڭ ىقپال ەتكەن «اbai.kz.»، "قازاق ءۇنى"«دات»، «جاس الاش»، Qamshy.kz,«Ult.kz»، «مaidan.kz»، "Alty Alash.kz" «31 ارنا»، «كتك»، «تاڭ» سەكىلدى ۇلتشىل، مەملەكەتشىل باسىلىمدارعا، پورتالدار مەن تەلەارنالارعا، ولاردىڭ جەتەكشىلەرى مەن ۇجىمىنا الاش جۇرتى ءدان ريزا!

ەستەرىڭىزدە بولسا، 2013 جىلدىڭ 4 قاراشاسىندا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان كەڭەستە ەلباسى ن.نازارباەۆ «مەن ايتقان سىن بويىنشا تەك «تۇرعىن ءۇي-قۇرىلىسجيناق بانكىنىڭ» جاعدايى جونىندەگى دەرەكتەر عانا ايتىلدى، وزگە ەشقانداي اقپارات بولعان جوق. ءتىپتى بۇل رەتتە مەنىڭ تاراپىمنان ايتىلعان سىننىڭ ءبىر بولىگى گازەت بەتتەرىندە دە كورىنىس تاپپاعان جانە تەلەەفيردەن دە بەرىلمەگەن» دەپ پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قىزمەتىنە نالي وتىرىپ قاتتى سىناماپ پا ەدى؟ دەمەك، ەلباسى سىنىنىڭ ءوزىن جورگەگىندە تۇنشىقتىرعان اقجاعالىلار حالىقتىڭ دا ارىز-ارمانىن، سىن-ۇسىنىستارىن نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا دەر كەزىندە تولىق جەتكىزىپ وتىردى عوي دەيسىز بە؟!

ەسەسىنە، قايداعى ءبىر قۇل-قۇتانداردىڭ قانداستارىمىزعا جاپقان جالاسى مەن جاققان كۇيەسىن قارشا بوراتقان بولۋ كەرەك! ايتپەسە، نۇرەكەڭ   ۇلتتى ءبولىپ-جاراتىن، سىرتتاعى بەس ميلليون قازاقتى ەلگە كەلتىرمەيتىن  زاڭعا قول قويماس ەدى.

دەگەنمەن، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولىپ ن.نىعماتۋللين (سۋرەتتە) تاعايىندالعان سوڭ، اقورداعا جازعان «اشىق حاتتارىمىز» ءوز يەسىن تابا باستادى. پرەزيدەت كەڭسەسىنىڭ باسشىسى ماحمۇد قاسىمبەكوۆ (سۋرەتتە) اعامىز ءبىر ەمەس، ەكى مارتە قابىلداپ، كوشى-قون زاڭىنا بايلانىستى جازباشا ۇسىنىستارىمىزدى دىتتەگەن جەرىمىزگە قاپىسىز جەتكىزىپ وتىردى. مىنە، كوشى-قون زاڭىنا قايتادان وڭ ءارى ءتيىمدى وزگەرىستەردىڭ ەنە باستاعانى سونىڭ دالەلى. 

ۇكىمەتتىڭ 2014 جىلعى 19 اقپاندا قابىلداعان №111 قاۋلىسىنا بايلانىستى، ازاماتتىقتى بىلاي قويىپ، تۇراقتى تىركەۋدىڭ وزىنە تۇرا الماي قاڭعىرىپ قالعان نەشە جۇزدەگەن قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەسىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ءماجىلىس دەپۋتاتى جامبىل احمەتبەكوۆ كوتەردى (09.04.2014) ىشكى ىستەر ءمينيسترى ق.قاسىموۆقا باعىتتاپ.

تاعى دا وسى ماسەلەگە بايلانىستى ۇسىنىستارىمىزعا سەنتورلار نۇرلان ورازالين، مۇرات باقتيارۇلى، جابال ەرعاليەۆ، قۋانىش ايتاحانوۆ, قوجاحمەت بايماحانوۆتىڭ قولى قويىلىپ، ۇكىمەت باسشىسى ك.ءماسىموۆتىڭ اتىنا جونەلتىلدى.

وسى اعالاردان بولەك، ءبىز پىكىرلەسكەن ومارحان وكسىكباەۆ، نۇرتاي ءسابيليانوۆ، الماس تۇرتاەۆ قاتارلى حالىق قالاۋلىلارى دا قاتەلىكتىڭ كەتكەنىنە ىشتەن تىنعاندارىن جاسىرعان جوق.

تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ كوشى-قون قورىن قۇرۋ جونىندەگى مەملەكەت باسشىسىنىڭ اتىنا جازىلعان ۇسىنىسىمىزدى دا پرەزيدەنت كەڭەسشىسى مۇحار قۇل-مۇحاممەد (سۋرەتتە) مىرزانىڭ قولىنا تيگىزىپ ۇلگىردىك. تاپسىرعان بولۋى كەرەك.

دەمەك، قازاق كوشىنىڭ باسىنا الماعايىپ كۇن تۋعان سول ءبىر قيىن كۇندەردە وڭ ىقىلاستارىن بىلدىرگەن، كومەك قولدارىن سوزعان وسى ايتۋلى تۇلعالارعا  العىستان باسقا ايتار نە بار بىزدە! اتتارى قانداستارىنىڭ جۇرەگىنە، قازاق كوشىنىڭ تاريحىنا التىن ارىپپەن جازىلاتىنىنا ءشۇبا جوق!

قاي ەسەبىنە، نە ماقساتىنا دۇرىس كەلمەگەنىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى، ەلباسى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى وتكەن جىلدىڭ 4 ساۋىرىندە تاپسىرما بەرگەن زاڭدى ۇكىمەت ۋىسىندا تابانى كۇرەكتەي سەگىز ايعا جۋىق (جەتى اي جيىرما بەس كۇن)  ۇستادى. كەزىندە اتا زاڭنىڭ ءوزىن بۇلاي ۇزاق تالقىلاماعان سەكىلدى ەدىك.  ابدەن سارىلتىپ بارىپ، وتكەن جىلدىڭ 29 جەلتوقسانىندا ك.ءماسىموۆتىڭ №1385 بۇيرىعىمەن ماجىلىسكە ارەڭ جىبەردى.

وسى ارالىقتا ەلگە ورالعان قانداستارىمىزدىڭ تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي كورگەن قورلىعىن يت ەكەش ءيتتىڭ دە باسىنا بەرمەسىن! مەرەز ۇكىمەتتىڭ №111 قاۋلىسىنىڭ كەسىرىنەن مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن ۆيزادا ەسەپ جوق! كوشى-قون پوليتسياسىنان كورگەن قۇقاي مەن ايىپپۇل ءوز الدىنا ءبىر بولەك اڭگىمە! كەرى كوشىپ كەتكەن اعايىن قانشاما؟!! بايقۇستار ت.دۇيسەنوۆا مەن ا.قارجاۋباەۆتىڭ «انە-مىنەسىن» داتكە قۋات ەتتى دە وتىردى ءموليىپ...

ەندى اتالمىش زاڭنىڭ وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن جاڭا جوباسىنا كەلسەك، ك.ءماسىموۆتىڭ قولى قويىلعان «تۇسىندىرمە جازباسىندا» ءسۇيىنشى سۇرارلىق وڭ وزگەرىستەر مەن ءتيىمدى تارماقتار بار ەكەن. اتاپ ايتار بولساق:

«ەتنيكالىق كوشى-قون سالاسىندا: 1) كەيىننەن تۇرۋعا ىقتيارحات الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ورالمان مارتەبەسىن بەرۋ; 2) ەتنيكالىق قازاقتارعا قونىستانعان وڭىرىنە قاراماستان ورالمان مارتەبەسىن بەرۋ; 3) ەتنيكالىق قازاقتارعا ىقتيارحات الۋ ءراسىمىن، ون ۆيزاسىنىڭ ساناتىنا قاراماستان تولەم قابىلەتىن راستاۋسىز كوشى-قون پوليتسياسىنا ءوتىنىش بەرۋ نەگىزىندە ۇسىنا وتىرىپ جەڭىلدەتۋ; 4) ورالمانداردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋ مەرزىمىن جەڭىلدەتىلگەن (تىركەۋ) تارتىپپەن ء(وتىنىش بەرگەن كۇننەن باستاپ ءۇش اي ىشىندە) تۇرعىلىقتى تۇرۋعا رۇحسات العان كۇننەن باستاپ ءبىر جىل ىشىندە بەلگىلەۋ; 5) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ايقىنداعان تارتىپپەن جانە شارتتاردا ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىن بەلگىلەۋ; 6) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ايقىنداعان وڭىرلەرگە قونىستانعان نە كوشكەن جاعدايدا ورالمان مارتەبەسىن العان كۇننەن باستاپ ءبىر جىل ىشىندە جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋدىڭ بەلسەندى شارالارى شەڭبەرىندە ورالمانداردىڭ الەۋمەتتىك پاكەت الۋى (كولىكتىك جول شىعىندارىن وتەۋ، قىزمەتتىك ءۇي نە جاتاقحانادان بولمە بەرۋ!» قاتارلىلار كوزدەلگەن دەلىنىپتى.

ۇكىمەت «ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىن بەلگىلەۋ» كەزىندە ەكونوميكالىق داعدارىستى سىلتاۋراتىپ كەلۋشىلەردىڭ سانىن قۋشيتىپ جىبەرمەسە، كەلىسىپ-اق تۇر.

الداعى جەردە تاعى دا ىشكەرلەي تالقىلاپ، ۇسىنىستار ايتا جاتارمىز. دەسەدە، بۇل جوبانىڭ تاعدىرى قوس پالاتانىڭ قولىندا. سونداعى كوكەلەردىڭ ۇلت الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى، ارى مەن ۇجدانى شەشەدى. ال، حالىقتى ابىگەرگە تۇسىرگەن «پروپيسكا» مەن «اۆتوكرەسلونى» ويلاساق، كۇدىگىمىز دە جوق ەمەس! وتكەن زاڭدى قابىلداعانداعى سوراقىلىقتارىن ەسكە الساق، ءتىپتى زارەمىز ۇشادى! تاعى دا «ۇكىمەت ايتسا بولدى، ءماسىموۆ ايتسا كوندى...» بولا ما دەپ!

ەگەر، ەرتەڭ كوشى-قونعا قاتىستى بۇل زاڭ جوباسى قابىلدانىپ كەتكەن سوڭ، ىقتيارحات نەمەسە ازاماتتىق الاردا، قانداستارىمىزدىڭ الدىنان ۇكىمەتتىڭ №111 قاۋلىسىنداعى اتىشۋلى «ەكى انىقتاما قۇجات» («3) ونىڭ ازاماتتىعى مەملەكەتىنىڭ جازباشا كەلىسىمى رەتiندە بولۋى مۇمكiن كەتۋ پاراعى نە شەتەلگە تۇراقتى تۇرۋ ءۇشiن شىعۋعا رۇقساتتى راستايتىن باسقا قۇجات» پەن 5) ازاماتتىعى تيەسىلى جانە (نەمەسە) تۇراقتى تۇراتىن مەملەكەتىندەگى سوتتىلىعى (سوتتىلىعىنىڭ جوقتىعى) تۋرالى قۇجات») تاعى شىعىپ جۇرسە، وندا بۇل زاڭىڭىزدىڭ دا قۇنى كوك تيىن بولماق! كوك تيىن!!! ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتى جانە جەرگە قاراتامىز! اشىعىن ايتايىن، ەستەرىڭىزدە بولسىن، ورالمان اعايىندار دا بۇل قورلىققا بۇدان بىلاي توزبەيدى!!!

سونىمەن بىرگە، وقۋ ماقساتىمەن كەلىپ، ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ جاتقان ەتنيكالىق قازاق جاستارىنىڭ وقۋ ورنى جاتاقحاناسىنا تىركەلىپ، ازاماتتىق الۋ ماسەلەسى دە بۇل جاڭا زاڭعا ءبىر تارماق بولىپ ەنگەنى ءجون!

ەلىمىز قانشا جەردەن ەكونوميكالىق وداق قۇرعانىمەن، بەلارۋس تراكتورلارىن قازاققا تەگىن بەرمەيدى. ءتىپتى ارزان باعاعا دا. سول ءۇشىن شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ قولدانىپ جۇرگەن اۋىل-شارۋاشىلىعىنا ارنالعان تەحنيكالارىن كەدەننەن كەدەرگىسىز الىپ ءوتۋى دە وسى زاڭ اياسىندا قاراستىرىلسىن!

وسىنىڭ ءبارى قازاق كوشىنىڭ جاندانۋىنا، قانداستارىمىزدىڭ ىڭ-جىڭسىز ورنالاسۋىنا ءتيىمدى بولماق. ۇكىمەتكە سالماق سالماي، ءوز بەتىمەن ەڭبەكتەنۋىنە  جول اشپاق.

قازاقتا «قۇداي بەرسە، پايعامبار اياسىن با؟!» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. بۇل جولى: «قانداستارىمىزعا جول اشۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ جەرى كەڭ. ورنالاسامىن دەگەن جەرىن ءوزى تاڭداسىن!» دەپ، ۇلت كوشباسشىسىنىڭ ءوزى تاپسىرما بەردى. قايتالاپ ەسكەرتەيىن، «قانداستارىمىزعا جول اشۋىمىز كەرەك!» دەدى ەلباسىمىز!

سوندىقتان، حالىق قالاۋلىلارىنىڭ اياناتىن، بۇگەجەكتەيتىن، شالقاياتىن ەش ءجونى جوق! ەگەر، جوعارىداعى كەدەرگىلەردى جويۋعا كەلىسپەسە، پارلامەنت ۇكىمەتكە سەنىمسىزدىك ءبىلدىرىپ، پرەمەر-ءمينيستردى وتستاۆكاعا جىبەرۋگە دەيىن بارۋى كەرەك!

بۇل – ۇلتتىڭ تاعدىرىنا، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي قاتىستى ماسەلە! «ماڭگىلىك ەل» بولۋدىڭ تۇپكىلىكتى نەگىزى!!!

اۋىت مۇقيبەك

 Abai.kz