وتكەن جەكسەنبىدە، انىعىندا 21 ماۋسىم كۇنى كونە قۇرلىق – ەۋروپانىڭ كىندىگىندەگى سوناۋ چەحيانىڭ كارلوۆى ۆارعا تابانىمىز تيگەن ەدى. الىسقا ساپارلاۋعا قازاقتىڭ كلاسسيك جازۋشىسى مۇحتار ماعاۋين سەبەپ بولدى. جازۋشىنىڭ بالالارى بيىل اقپاندا 75-كە تولعان اكەلەرىنىڭ مەرەيتويىن اتاپ وتۋگە ۇيعارىپتى. مۇحتار اعامىز ەڭ جاقىن قۇرداستارىن، ادال دوستارىن، شىنايى شاكىرتتەرىن، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كوڭىل جەتەر رۋحاني جاقىندارىن شاقىرىپتى. سولاردىڭ ىشىندە مەن دە بولدىم. كارلوۆى ۆارى شيپاجايىنان ءارى ەم الىپ، ءارى جازۋشىمەن ديدارلاستىق. سۋى ەم، اۋاسى ءدارى كۋرورتتا، سونداعى ۇيىندە م.ماعاۋينمەن اڭگىمەلەسىپ، قىسقا قايىرىم سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن. سونى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىن.

***                  ***                  ***

– مۇحتار اعا، مىڭ سان وقىرماندارىڭىزدىڭ، ونىڭ ىشىندە ءسىزدىڭ شىعارماشىلىعىڭىزعا اسا پەيىلدى قاراعاندىلىق جاناشىرلارىڭىزدىڭ كوكەيىندە ءبىر ساۋال. «شىڭعىسحان» قاشان ءتامامدالادى؟ سىزبەن جاقىن ارالاس-قۇرالاس بولعان سوڭ، جولعا شىعاردا وقىرماندارىڭىز وسى ساۋالدى الدىما وڭگەرتىپ جىبەرگەن ەدى.

– قالام ۇستاعالى كوپ دۇنيە جازىلدى. كولەمى جاعىنان دا، كوركەمدىگى جاعىنان دا بارىنەن مويىنى وزىق تۇرعان «الاساپىران» بۇلاي قيىنعا تۇسپەگەن ەدى. اۋىر بولعانى – جينالعان، ەكشەلگەن ماتەريال ۇشان-تەڭىز. ءبارى كەرەك. سونىڭ ىشىنەن ەڭ قاجەتىن الۋ كەرەك. «شىڭعىسحاندى» جازۋعا كىرىسكەنىمدە ماشينكاعا باسىلعان العاشقى تاراۋلارىنىڭ ءبىرىن پراگادا كورگەنسىڭ. سوندا شىڭعىسحاننىڭ، ونىڭ الدىنداعى داۋىرلەردە عۇمىر كەشكەن ەجەلگى قازاق رۋلارىن تۇگەلدەۋگە عانا 7-8 اي ۋاقىتىم كەتكەنىن ءوزىڭ جازدىڭ وسىدان 6 جىل بۇرىن. اللا جازسا، جىل اياعىنا قاراي ءتورتىنشى – سوڭعى تومى قولدارىڭا تيەدى. ەكى تاراۋى عانا قالدى.

– قۇپيا بولماسا، ءتورت توم قالاي تياناقتالادى؟

– شىڭعىسحاننىڭ قايتىس بولۋىمەن، وكەتايدىڭ (ۇكىتاي) ۇلى قاعان تاعىنا وتىرۋىمەن، بەس تاراپقا اسكەر جىبەرۋىمەن، ونىڭ ىشىندە كورەيلەرگە، ۇندىستانعا، باسقا ايماقتارعا اسكەر اتتاندىرىپ، جيھانگەر اكە جولىن جالعاستىرىپ، الىپ يمپەريانى ودان ءارى نىعايتقان وقيعالارمەن تۇيىندەلەدى.

– ءبىر اڭگىمەڭىزدە «التىن وردانى» جازام» دەگەن ەدىڭىز. باتۋ حاننان باستاپ، كەنەسارىمەن اياقتايسىز با؟

– «شىڭعىسحاننان» كەيىن ءبىرشاما دەم الام. اللا القاپ، بابالار رۋحى قولداسا، ەكى توم دەپ جوبالاپ وتىرمىن.

بۇل شىعارمام قازاق حاندىعىنا دەيىنگى ۋاقىتتى قامتيدى. قازاق حاندىعى «قازاق تاريحىنىڭ الىپپەسى» ەڭبەگىمدە جازىلعان. وعان دەيىن تولىق شىعارمالارىمنىڭ 22 تومىن امەريكادا شىعارۋ ويىمدا بار.

– مۇحتار اعا، «الاساپىراندى» جازىپ جۇرگەنىڭىزدە ارا-اراسىندا اڭگىمەلەرگە قالام سىلتەگەنىڭىزدى بىلەمىز.

– «شىڭعىسحاندى» جازۋ بارىسىندا ويىمدى، ۋاقىتىمدى بولمەدىم. نەگىزى، اڭگىمە جازۋ حيكايات، رومان جازۋدان قيىن. جالپى قىسقا دۇنيە جازۋ وڭاي ەمەس. كوپ جۇرت اڭگىمە جازۋدىڭ اسقان شەبەرلەرى موپاسسان مەن چەحوۆتى قاتار باعالايدى. ماعان موپاسسان ۇنايدى. چەحوۆىڭىز دا وسال ەمەس. موپاسسان ادام تاعدىرىن كەرەمەت سۋرەتتەسە، چەحوۆ ادام مىنەزىن بەينەلەۋدە الدىنا جان سالمايدى. ءوزىڭنىڭ جاڭا عانا جارىق كورگەن «قۇبىلىس» كىتابىڭداعى ويتامىزىقتا چەحوۆتىڭ «زلوۋمىشلەننيك» اڭگىمەسىن پايدالانىپسىڭ. وتە ورىندى. ورىس مۇجىعىنىڭ توپاس مىنەزىن قالاي سۋرەتتەيدى چەحوۆىڭىز سول شىعارماسىندا. ەندى بۇلاردىڭ قاتارىنا اكۋتاگاۆا مەن موەم سومەرسەتتى قوسىڭىز.

ءبىزدىڭ كەزىمىزدە سوۆەتتىك تسەنزۋرانىڭ قىلىشىنان قان تامدى. شىعارماڭ اۋ­ى­مەن قۇس تىستەگەن ءدۇلدۇل بولسا دا، كوممۋنيستىك-بالشەبەكتىك ساياساتقا ءبىر ءسوزى كەرەعار كەلسە، تۋىندىڭ تۋ-تالاقاي تالقاندالىپ، قىسقارىپ، ويىلىپ تاستالادى. ءتىپتى، باسپادان مۇلدە جارىق كورمەي قالۋى مۇمكىن. سودان ويىڭدى استارلاپ بەرۋ سياقتى ادىستەرگە كوپ باردىم. «الاساپىراندى» ايتپاعاندا، «كوك مۇنار» جاماندالىپ، «تازىنىڭ ءولىمى» سياقتى شىعارمالارىما بويكوت جاريالانىپ، تىرس ەتكەن پىكىر ايتىلماي جۇرگەندە ء«بىر اتانىڭ بالالارى» پوۆەسىمدى بالشەبەكتىك ناسيحات ال كەپ ماقتاسىن. سىيلىق تا الدىم. كوبى اڭدامادى. سول شىعارمادا بالانى تۇسىندە فاشيست سامولەتى قۋادى. ول قىزىل جۇلدىزعا اينالىپ، اكەسى بولىپ بەتىنەن ءسۇيىپ جاتىپ، فاشيستىك سۆاستيكاعا اۋىسىپ، جالعىز كوزدى جالماۋىزعا اينالادى. ەشكىم، اسىرەسە، سوۆەتتىك تسەنزۋرا مۇنى بايقاماي قالدى. اڭگىمە جازۋدىڭ وسىنداي ماشاقاتتارى بار.

– اڭگىمە جازۋدىڭ وسى ءتورت تارلانىنا ۇزەڭگىلەستىرە ءوزىڭىزدى بەسىنشى ەتىپ قوسساق، قازاقتىڭ تاقياسىنا تار كەلمەس دەپ ويلايمىن.

– مۇنى ويلى وقىرمان سولاي ويلاسا قۇبا-قۇپ. نەگىزى مەن شىعارماشىلىعىمدا ءوز ورنىمدى، ءوز بيىگىمدى بىلەمىن. قاي دەڭگەيدە، قاي تۇستا كەلە جاتقانىمدى تۇيسىنەمىن. مەنىڭ اڭگىمەلەرىمنىڭ ءوزى تولىق ءۇش توم بولىپ تۇر. بەستىڭ ءبىرى ەكەنىمە كامىل سەنەمىن (كۇلدى). ال باعالانۋ، تانىلۋ كەلەشەك كۇندەر ۇلەسىندە.

– مۇحتار اعا، «ورتالىق قازاقستان» گازەتىنە دەگەن ىقىلاسىڭىز وسى باسىلىمدا اسان ءجۇمادىلدين اعامىزدىڭ «تازىنىڭ ءولىمى» پوۆەسىڭىزگە جازعان پىكىرىنەن باستالعانىن بۇرىن جازعانمىن. گازەت ارقىلى وسىنداعى وقىرمان قاۋىممەن بايلانىسىڭىزدىڭ التىن ارقاۋى سودان بەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇزىلمەي كەلەدى. گازەت بەتىندە وقىرماندارىڭىزعا سالەمىڭىزدى جەتكىزەر ەدىم.

– راس، «ورتالىق قازاقستاندا» «شىڭعىسحاننان» ۇزىندىلەر، باسقا دا شىعارمالارىم كىتاپ بولىپ باسىلماي جاتىپ، جاريالانىپ كەلەدى. ءوزىم تۋرالى دا قالام سىلتەپ قوياسىڭ. رۋحاني تامىرلارىڭ قۇنارلى توپىراقتان ءنار الىپ وتىر عوي. ارىگە بارماي-اق، الاش ارىستارىنىڭ ارقا توسىندە ومىرگە كەلىپ، قازاق ءۇشىن ومىرلەرىن سارپ ەتكەنىن ايتسام، جەتىپ جاتىر ەمەس پە؟ سول ارىستار سالعان سارا جولدان اداسپاي بۇگىنگە جەتكەن ادەبي، رۋحاني، مادەني ورتالارىڭا رازىمىن. قاراعاندىدا «م.ماعاۋيننىڭ شىعارمالارىندا قازاق مۇددەسى» دەگەن تاقىرىپتا تالقىلاۋدى ءتاپتاۋىر وتكىزىپتى جاستار. قاسىمنىڭ 100 جىلدىق تويىن دۇركىرەتىپ وتكىزىپسىڭدەر. «سارىارقا كىتاپحاناسى» بويىنشا قاراعاندىلىق قالامگەرلەردىڭ 100 تومدىعىن شىعارۋلارىڭىز – مادەني ومىردەگى ۇلكەن ولجا. سونىڭ ءبارى تالانتتى اقىن باۋىرىم سەرىك اقسۇڭقارۇلى باستاپ، «ورتالىق قازاقستان» گازەتى قوستاپ ۇيىتقى بولىپ وتىرعانىنا ءدان ريزامىن. بيىلعى مەنىڭ مەرەيتويىما ارنالعان «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندەگى ماقالالاردىڭ ىشىنەن جانسايا جارىلعاپوۆ دەگەن جاستىڭ پىكىرى بارىنەن وقشاۋ كورىندى. وسى اياق الىسىنان-اق، مىقتى ادەبيەتتانۋشىنىڭ ەكپىنى بايقالادى. ميراس بالامنىڭ «قىپشاق ارۋى» ولەڭى كوڭىلىمە قوندى. جالپى وسى ءۇر­دىستى ۇدەتە بەرۋ كەرەك.

باعانا «اڭگىمە جازدىڭىز با؟» دەپ سۇراپ قالدىڭ عوي. كومەيىڭدە بۇعىپ جاتقان بۇيىمتايىڭدى سەزدىم. ءوز اكەم مۇقان ءالىمحان ەرمەكوۆپەن بىرگە لاگەردە ءبىر كامەرادا وتىرعان. سول تۋرالى جازىپ، گازەتىڭە سالىپ جىبەرەمىن.

كەلە جاتقان ءباسپاسوز كۇندەرىڭمەن قۇتتىقتايمىن. ءبارىڭدى كەڭ قۇشاعىما الدىم. قازاقتىڭ رۋحى اسقاقتاي بەرسىن.

سۋرەتتە: م.ماعاۋين جانە م.سەمباي

P.S. جازۋشى اعامىزدى وسىدان بۇرىنعى ماقالامدا وڭ مەن سولىن تانىعان  كۇننەن قۇبىلىسقا اينالعان دەپ جازعام («ەگەمەن قازاقستان»،  20 اقپان، 2015 جىل، «ورتالىق قازاقستان»، 21 اقپان، 2015 جىل). سول ءسوزىم – ءسوز. بۇيىرتسا الداعى كۇندەرى م.ماعاۋينمەن باسقا تاراپتاعى اڭگىمە-دۇكەنىمدى اسىقپاي جازىپ، نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىن، قۇرمەتتى وقىرمان!

ماعاۋيا سەمباي.

قاراعاندى-كارلوۆى ۆارى-قاراعاندى.

Abai.kz