ۇزاق ۋاقىت ءباسپاسوز سالاسىندا ەڭبەك ەتكەن قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ: «جۋرناليستەر – جۇرەك جىرشىسى. ادامزات ىشىندەگى ەڭ جۇردەك جاندار – جۋرناليستەر. جۋرناليستەردىڭ بارمايتىن جەرى، شىقپايتىن شىڭى جوق. جۋرناليستەر – كورەگەن حالىق. اسپانداعى بۇركىت جەردەگى جورعالاعان قۇمىرسقانى كورسە، جۋرناليستەر جۇرت جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلىن سەزەدى دە، جارىققا شىعارىپ، جاريا ەتەدى»، – دەگەن ءسوزى بار ەدى. سول قاۋىمنىڭ، باق قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى دە كەلىپ جەتتى.

راسىندا دا، جۋرناليستەردىڭ جازبايتىن تاقىرىبى، قوزعامايتىن ماسەلەسى جوق. ەلدىك، ۇلتتىق، قوعامدىق پروبلەمالاردان باستاپ، ءومىردىڭ ءتۇرلى سالالارىنداعى سان الۋان تۇيتكىلدەرگە دەيىن جازادى، ادام جانىنىڭ قىرتىس-قاتپارلارىنا دەيىن ۇڭىلەدى. جۋرناليست قاۋىمى – وقىرمان سۇراۋى، قوعام ىڭعايى، اقپارات دىلگىرلىگى نەنى تالاپ ەتسە، سونى قالايدا ورىنداۋعا بارىن سالاتىن، ءوز ىسىنە شىنايى بەرىلگەن شىنشىل جاندار.

وسى قىزمەت بارىسىندا ولاردىڭ دا باسىنان نەشە ءتۇرلى قىزىق وقيعالار ءوتىپ، ءازىل-قالجىڭدار ايتىلىپ جاتادى. بۇگىن ارىپتەستەرىمىزدى كاسىبي مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، سونداي جايتتاردىڭ بىرنەشەۋىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

«پەپەلنيتساڭىزدى الىپ كەتىڭىز!»

بۇگىنگى كورنەكتى سىقاقشى كوپەن امىربەك – كەزىندە تالاي جىل باق سالاسىندا ەڭبەك ەتكەن كانىگى جۋرناليست. باياعىدا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە قىزمەت ىستەپ ءجۇرىپ، باس رەداكتور شەرحان مۇرتازادان رۇقسات سۇراپ، ەجەلگى مىسىر ەلىنە ون التى كۇنگە ساپار شەگىپ قايتىپتى.

– جاقسىلىق جاساعان باستىعىما ءبىر پەرعاۋىننىڭ نوبايى بەينەلەنگەن كۇلسالعىش اكەپ سىيلادىم، – دەپ ەسكە الادى ول. – وتىزدىڭ ۇستىندەگى كەزىمىز. جاسپىز. جۇمىستا بىردە بولىپ، بىردە «بوشالاپ» كەتەمىز. ىزدەگەن كەزىندە ورنىمنان تابىلماي قالسام كەرەك، جينالىس ۇستىندە ەڭبەك ءتارتىبىن قوزعاپ كەلدى دە، ماعان ءشۇيىلدى. ءسوزىن ء«سىز» دەپ باستادى. ء«اي، بىتكەن جەرىم وسى-اۋ» دەپ ويلادىم.

– ءسىز شەتەلگە سۇراندىڭىز. ءبىز ء«لاپپاي، تاقسىر!» دەپ جىبەردىك. جارتى اي بويى جارتى الەمدى شارلادىڭىز. جۇمىستا بولماساڭىز دا، ايلىعىڭىز ءجۇرىپ جاتتى. كەلدىڭىز. ماعان كۇلسالعىش سىيلادىڭىز. راحمەت! سول سياپاتىڭىزدى مىندەتسىپ جۇمىستا بولمايتىن بولساڭىز، پەپەلنيتساڭىزدى الىپ كەتىڭىز! اناۋ تۇر! – دەپ كوزىمەن كورسەتتى.

جەردىڭ تەسىگى تابىلسا كىرىپ كەتەتىن ەدىم، تابىلماي... ءتىرى قالدىم.

«رەداكتورىن تانىمايتىن ءتىلشى»

جۋرناليستىك تاپقىرلىق، قىزىقتى وقيعا، وقىس ويلار – اجال ارامىزدان ەرتە الىپ كەتكەن قالامى قارىمدى پۋبليتسيست، جۇيرىك جۋرناليست جۇماتاي سابىرجانۇلىنىڭ «وكپەلەسەڭ ءوزىڭ ءبىل» اتتى كىتابىندا دا بارشىلىق. سونىڭ ءبىرى – مىناۋ...

ء«وز ويىم ايتادى: قازاقتا رۋشىلدىق دەرتى بار دەگەن ءجاي ءسوز. ولاي دەيتىنىم، وسى جاسىما دەيىن رۋ دەسە بۇرا تارتاتىن ەكى-اق كىسى كورىپپىن. قىزىق ءۇشىن سولاردىڭ بىرەۋى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرەيىن.

...ءبىر جولى الگى ەسەكەڭ:

– وسى سەندەردىڭ «انا تىلدەرىڭنىڭ» ء(وزىنىڭ ءسوز ساپتاسى سولاي) رەداكتورى جارىلعاپ بەيسەنبايۇلىنىڭ رۋى كىم؟ – دەدى ماعان.

– ءتىپتى بىلمەدىم.

– مىنا جەزقازعاننىڭ نايمانى ەمەس پە؟

– بولسا بولار، بىلمەدىم.

ەسەكەڭ تاڭعالدى. مەن ونىڭ تاڭعالعانىنا تاڭعالدىم.

ارادا ءۇش-ءتورت اي ءوتتى بىلەم، جۇرت باس قوسقان ءبىر جەردە تاعى سۇرادى:

– وسى سەندەردىڭ جارىلعاپ بەيسەنبايۇلىلارىڭنىڭ ء(وزىنىڭ ءسوز ساپتاسى سولاي) رۋى كىم؟

– انا جولى دا سۇراعانسىز، بىلمەيمىن، ءوللا-ءبىللا. ءومىرى كورمەگەن جىگىتىم.

– ا، ا؟ كورمەگەنى نەسى؟ مىناۋ نە دەيدى؟ – جانىمىزداعى جىگىتتەرگە ساباۋداي ساۋال تاستادى ەسەكەڭ. انالار دا ەلەڭ ەتتى: «قىزىق ەكەن»...

– تانىماساڭ، جۇمىسقا قالاي ورنالاسىپ ءجۇرسىڭ؟ – ەسەكەڭ «بالەم، ءوزىڭدى مات قىلعان شىعارمىن» دەگەندەي ماساتتانىپ تۇر. قىڭىرايىپ جاۋاپ بەرگىم كەلىپ تۇردى دا، جۇرت كادىمگىدەي قىزىعۋشىلىق تانىتقان سوڭ، شىنىمدى ايتتىم:

– «انا تىلىنە» ەكى-ءۇش ماتەريالىم شىققاننان كەيىن... جارىلعاپتىڭ ءوزى تەلەفونمەن قۇدا تۇسكەن. مەن كوپ كەرگىمەي، بىلق ەتە قالدىم. ءبىر ءسوزدىڭ رەتىندە تورعايدان كەلگەنىمدى ايتتىم. «باسە، اقمولادا مۇنداي جىگىت قايدان ءجۇر دەپ ەدىك» دەدى ول. قۇرداس ەكەنبىز. رۋ سۇراسقانىمىز جوق. مىنا كىسىگە سونشا قاجەت بولاتىنىن قايدان بىلەيىن... جۇمىسقا الۋ جونىندەگى ءوتىنىش، «ليچنىي ليستوك» دەگەندەردى پوچتامەن جىبەرگەنمىن. تيىن-تەبەن پوچتامەن كەلىپ جاتادى...

 – قازاقستانداعى رەداكتورىن تانىمايتىن جالعىز ءتىلشى ءسىز بولدىڭىز وندا، –  دەدى مۇراتبەك ءىنىم...»

وقىرماننان كەلگەن... تۇلكى

باۋىرجان ومارۇلىنىڭ «11-ءشى قالامۇش» اتتى كىتابى – قازاقتىڭ الماس قىلىشتاي اعا بۋىن تاڭداۋلى جۋرناليستەرى تۋرالى تاماشا ەڭبەك. قىزىق وقيعالار ونىڭ ىشىندە دە جەتەرلىك. سونىڭ ءبىرىن وقي وتىرىڭىز...

«ساپارباي پارمانقۇل بىردە «لەنينشىل جاستا» (قازىرگى «جاس الاش» – رەد.) جۇرگەندە، ء«تىل بۇراعان تەلەگراممالار» دەگەن ماقالا جازدى. قايتا قۇرۋدىڭ ناعىز قىزعان كەزى. ماقالا شالعاي جەرلەردەن الماتىعا كەلەتىن جەدەلحاتتاردىڭ ماتىندەرى تۋرالى ەدى. ءتىل ماسەلەسى وتكىر قويىلدى. پىكىر ايتقان حاتتار ۇزدىكسىز اعىلدى. ءبىر اي وتكەندە اۆتورعا ارنالعان سالەمدەمە جەتتى. اتىراۋ وبلىسىنان ءبىر بەيتانىس اقساقال وسى ماقالاعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپتى. ءوزى اڭشى ەكەن. «بىلتىر اتىپ العان ەكى تۇلكىنىڭ تۇلىبىن شىن كوڭىلدەن سىيلىق رەتىندە جىبەرىپ وتىرمىن. كەلىننىڭ پالتوسىنا جاعا ەتىپ سالدىرىپ بەرەرسىڭ» دەپ تىلدەي قاعازعا حات جازىپتى.

ەكەۋىن دە تورگە ءىلىپ قويدى. پاتەردە تۇراتىن ادامدا نە جاعداي بار، ول كىسىگە راحمەت ايتىپ، ءۇندى شايىن سالىپ جىبەرەمىن دەپ جۇرگەندە، حات جوعالىپ كەتتى. كورشىسى جاشىك بەتىندەگى مەكەن-جاي جازىلعان تاقتايدى تەرىس اۋدارىپ شەگەلەپ، سەمەيگە الما سالىپ جىبەرىپتى. ءسويتىپ، بەيتانىس كىسىگە راحمەت ايتا الماعانىنا ءالى كۇنگە دەيىن وكىنەدى.

ال قوس قىزىل تۇلكىنىڭ تۇلىپ تەرىسى ءالى ءىلۋلى تۇر. بۇل سىيلىق وعان ناعىز وقىرماننىڭ شىن ىقىلاسىن بىلدىرەتىن ەڭ ۇلكەن ماراپات سەكىلدى كورىنەدى...»

«قايتار انا وقىرا تيگەن قاراساندى!» 

«اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ باس رەداكتورى داۋرەن قۋات – ەرتەرەكتەگى ەڭبەك جولىن اۋداندىق گازەتتە باستاعانداردىڭ ءبىرى. «قاپال ەڭبەككەرىنىڭ» جالاڭداعان جاس ءتىلشىسى كەزىندە باسىنان وتكەن ءبىر جاعدايدى ءوزى بىلاي باياندايدى:

         – 90-جىلداردىڭ باسى ەدى. باس رەداكتورىمىزدىڭ تاپسىرماسىمەن سيىر فەرماسىنىڭ جاي-كۇيى تۋرالى جازۋ ءۇشىن «اراسان» سوۆحوزىنا اتتاندىم. ىسساپارعا ءبىرىنشى رەت شىعۋىم، قولىمدا – قارا ديپلومات، ۇستىمدە – اق كويلەك، قارا كوستيۋم-شالبار، ءتىپتى گالستۋك تاعىپ، شىكىرەيىپ العانمىن. فەرمانى بىردەن تاپتىم، بىراق ناقتى كىمگە جولىعۋىم كەرەك ەكەنىن بىلمەيمىن. «نە دە بولسا، ىشكە كىرىپ، بىرەۋ-مىرەۋدەن ءجون سۇرارمىن» دەپ، فەرماعا كىرە بەرگەنىم سول ەدى، قۇيرىعىن شانشىعان ءبىر ءداۋ قارا سيىر الدىمنان اندىزداپ شىعا كەلدى. نە ىستەرىمدى بىلمەي، ساسىپ قالدىم.

– ءاي، قالشيىپ نەعىپ تۇرسىڭ قورانىڭ اۋزىندا؟! قايتار انا وقىرا تيگەن قاراساندى! – دەپ ءبىر ساۋىنشى ايەل ايعاي سالدى. مەن شەلەگى سالدىراعان ايەلگە ءبىر، تاناۋى دەلديگەن قارا سيىرعا ءبىر قاراپ، ءسال تۇرىپ قالسام كەرەك: – ءوي، مىناۋ ءالى تۇر ما؟ بولساڭشى، انا سيىر شىعىپ كەتەتىن بولدى عوي! – دەپ دىڭكىلدەيدى.

تۇرا جۇگىردىم. «اراساننىڭ» «قاراسان كەلگىرىن» ار جاق-بەر جاعىنان قاقپايلاپ ءجۇرىپ، ارەڭ دەگەندە كەرى قايتارىپ، ساۋىنشى ايەلدىڭ قۇزىرىنا تاپسىردىم. سوندا بارىپ، الگى كىسى ماعان كوز توقتاتا قاراپ:

– ءوزىمىزدىڭ بالالاردىڭ ءبىرى مە دەسەم، بوتەنسىڭ عوي، كىمسىڭ ءوزىڭ؟ – دەدى.

– ءجۋرناليستپىن، سيىر فەرماسى تۋرالى اۋداندىق گازەتكە جازۋعا كەلدىم، – دەدىم ەنتىگىپ. پورا-پورا تەرلەپ، گالستۋگىم سالپىلداپ، اجەپتاۋىر كيىمىمنىڭ اپتەر-تاپتەرى شىعىپتى. ساۋىنشى ايەل جۋرناليست دەگەندى ومىرىندە ەستىپ-كورمەگەندەي، تاڭ قالىپ تۇردى دا:

– قايدام، ءبىزدىڭ اۋىلعا كەلگەن بوتەن كىسىلەر ەڭ الدىمەن «قىزىل وتاۋعا» كىرەدى. سوندا بارىپ، ءجون سۇرا، – دەدى. سوسىن كەتىپ بارا جاتىپ، قايتا بۇرىلىپ: – ءاي، اناۋ قورانىڭ اۋزىن بەكىتىپ كەت، قاراڭ قالعىر! – دەدى.

«قىزىل وتاۋداعى» كىسىلەرگە جولىعىپ، سۇحباتتاسىپ، سيىر فەرماسىن اسىقپاي ارالاپ، ونداعى مالدىڭ جاي-كۇيى، جەم-ءشوبى، ەت پەن سۇتتەن ورىندالىپ-ورىندالماي جاتقان جوسپارلار تۋرالى ماقالانى جازدىم عوي. بىراق الگى اپانىڭ بالاسىنداي ۇرسىپ، جۇمساعان قىزىق مىنەزى ءالى ەسىمدە.  

كاريكاتۋراشى بەرگەن تەگىن ءسۇت

«جاس الاشتا» قىزمەت ىستەيتىن، سالعان سۋرەتتەرىنىڭ وتكىرلىگىنە قوسا ءتىلىنىڭ توتيايىنى بار كاريكاتۋراشى باۋىرىمىز عالىم سماعۇل دا – ايتقىشتاردىڭ ءبىرى. بىردە بۇگىندە تانىمال جۋرناليستەر ەسەي جەڭىسۇلى، جاناربەك ءاشىمجان، عالىم جانە وسى جولداردىڭ اۆتورى بار، تورتەۋىمىز كەلە جاتقانبىز. اناداي جەردەن الدىمىزدى قارا مىسىق كەسىپ وتۋگە تاقاپ قالدى. ونى العاش كورگەن جاناربەك شيراق ادىمداپ، العا وزدى دا، مىسىقتىڭ الدىن كەسىپ، ءوزى ءبىرىنشى ءوتىپ كەتتى. ءسىرا، الدىنان وقىس شىعا كەلگەن ادامنان مىسىقتىڭ ءوزى دە جاسقانىپ، كىدىرىپ قالسا كەرەك (باسقامىز باياۋ اياڭداپ كەلە جاتتىق). مۇنى كورگەن قۋ ءتىلدى عالىمنىڭ: «ويبۋي، ەندى مىنا مىسىقتىڭ جولى بولمايتىن بولدى...» – دەپ، ىشەك-سىلەمىزدى قاتىرعانى بار-دى.

2005 جىلى (ول كەزدە مەن «جاس قازاق» اپتالىعىندا ىستەيمىن) «الماتى اقشامى» گازەتى «جۋرناليستەردىڭ تابىسى قانشا؟» دەگەن ساۋالناما جۇرگىزدى. سوعان بەرگەن مەنىڭ جاۋابىمنىڭ سوڭىندا ءازىل-شىنى ارالاس مىناداي جولدار بار ەدى: «جۋرناليست ماماندىعىن ءوز باسىم پسيحولوگيالىق تۇرعىدان اسا اۋىر قىزمەت دەپ بىلەمىن. بىلايعى جۇرتتىڭ كەشكى 6-دان سوڭ جۇمىسپەن «جۇمىسى بولمايتىن» بولسا، جۋرناليست بايعۇس ترامۆايدىڭ ىشىندە ماقالاسىنىڭ العاشقى ابزاتسىن قۇراپ بارا جاتادى، ۇيىندە شاي ءىشىپ وتىرىپ، ءتۇيىندى ءسوزىن قورىتادى، سوسىن كوزى ىلىنگەنشە ونىڭ تاقىرىبىن ويلاستىرادى... ياعني، جۇمىس كۇنىمىز – گايدايدىڭ ايگىلى كومەدياسىنداعى جالعان پاتشانىڭ گرافيگى سياقتى «نەنورميروۆاننىي». ەندەشە ەڭبەگىمىزدىڭ دەنساۋلىققا زياندىعىن ەلەپ-ەسكەرىپ، «تەگىن ءسۇت بەرەمىز» دەۋشىلەر بولسا، قارسىلىعىم جوق».

گازەتتەن وسىنى وقىپ العان قۋاقى عالىم ەرتەسىنە... ەكى پاكەت ءسۇت الىپ، جۇمىسىما اكەلىپ تۇر!

ساكەن سىبانباي

Abai.kz