قاراشا ءتۇسىپ،  قاز قايتىسىمەن ورمانداي ورىستان بۇرىن  قازاقستاندا  جاڭا جىلعا دايىندىق باستالىپ كەتەدى. بيىل دا سونىڭ نىشانى بايقالادى. وتكەندە جازدىق. ءبىرىنشى بولىپ بۇل باستامانى استاناداعى «كەرۋەن» ساۋدا ورتالىعى قولعا الىپتى (http://abai.kz/post/view?id=5459).

ال، جاڭا جىل مەرەكەسىنە دەيىن «تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى» مەيرامى تۇر. ونىڭ ارعى جاعىندا قاسيەتتى «تاۋەلسىزدىك كۇنى» مەرەكەسى بار. بىراق، «سيتي-ميتيمەن» اتى شىققان استانانىڭ بۇرىنعى ءام قازىرگى اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ ەلورداداعى «قاربالاستى» ەلەۋسىز قالدىرىپ وتىر. دەگەنمەن دە سۇراق تۋادى: اكىم اتالعان ساۋدا ورتالىعىنىڭ تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىن اتاپ وتپەي جاتىپ، شىرشا ورناتۋىن ەلەۋسىز قالدىرىپ وتىر ما، الدە سونى جانى قالاپ وتىر ما؟ دۇرىسى – قالاپ وتىرسا كەرەك. ويتكەنى، بۇل دا ەسىموۆ سياقتى «ەستە ساقتاۋ قابىلەتى» تومەن ساپاستىڭ ءبىرى عوي. بىلتىر  احمەتجان ەسىموۆتىڭ  «ايدى اسپانعا شىعارىپ»، «مەن تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتىنە بارىپ گۇل شوعىن قويمايمىن. 15 جەلتوقسان - تۋعان كۇنىم. تۋعان كۇنىمدە قالادا بولمايمىن»، - دەپ كەڭك-كەڭك كۇلگەنىن ۇمىتا قويماعان شىعارمىز.  ايتسە دە، ءوزىنىڭ جاعىنان جاڭىلىپ تۇرعانىن ۇققان الماتىنىڭ ەكس-اكىمى: «تاۋەلسىزدىك، ارينە، ۇلكەن مەرەكە. تاۋەلسىزدىك تۋرالى كوپ ايتۋعا بولادى»، - دەگەنسىپ  اقتالۋعا تىرىسقان. بىراق، الگى سوزىنەن كەيىن-اق،  ەسىموۆ ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇنى – ەكى قويىڭ ءبىر تيىنعا ەسەپ ەكەندىگى ابدەن-اق اڭعارىلعان. مىنە، وسىنداي ەسىرىك، ەرمە، كوزىن شەل باسقان شەنەۋنىكتەر ارمياسى قازىر قازاقستاندى بيلەپ-توستەپ، بىلگەنىن ىستەپ، بىلىقتىرىپ ءجۇر. سولاردى شىققىر كوزىڭ كورىپ تۇرعان سوڭ: «بۇ دا ءبىر قۇدايدىڭ سىناعى شىعار» دەيسىڭ امالسىز. نەگە؟ سەبەبى: «دەندەپ كىرگەن اۋرۋ مىسقىلداپ شىعادى». قۇدايدىڭ كەزەكتى سىناعى بولماسا، تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە قازاق بيلىگىنە ىڭعاي ءبىر قاراكوك: سەن تۇر، مەن اتايىن مارقاسقا، ۇلتشىل، مەملەكەتشىل تۇلعالار كەلۋى كەرەك ەدى. ولاي بولمادى. كەرىسىنشە تاۋەلسىز ەلدىڭ مەملەكەتتىك لاۋازىمىن رەسەيگە قالتقىسىز قىزمەت دەپ تۇسىنەتىن قورتىق سانالى، قويان جۇرەكتى كەزدەيسوق بىرەۋلەر قاپتادى. قاپتاپ كەپ بيلىكتى باسىپ قالدى. الگىلەردىڭ قازاق مەملەكەتتىلىگىن مويىنداماۋىنىڭ  ءبىر شىندىعى: 16 جەلتوقساننان بۇرىن جالباڭ قاعىپ، جاڭا جىلعا دايىندىقتى قاراشادان باستاپ جىبەرەتىن قاراكەتتەرىنەن كورىنىپ كەلەدى. ايتكەنمەن دە، بيلىكتەگىلەردىڭ ءبارى جاقسىبەكوۆ نە احمەتوۆ ەمەس، ارالارىندا ەل جاقسىلارى، ەلىن جاقسى كورەتىندەرى دە كەزدەسەدى. سونىڭ ءبىرىن ءوز باسىمىز اسقار مىرزاحمەتوۆ دەپ تانيمىز. اسەكەڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىن سۇراپ تۇرعان كەزىندە الدىمەن تاۋلسىزدىك كۇنىن ۇلىقتاپ وتكىزىپ، جاڭا جىلعا دايىندىققا سودان كەيىن جول بەرەتىن. «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىنە تاعايىندالعان ول، مىنە، سول ۇستامىن ەندى ساياسي پارتيانىڭ دەڭگەيىندە كوتەرىپ، پارتيا جانىنان قۇرىلعان "ميراس" قوعامدىق كەڭەسىنە مۇشە زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ۇندەۋىن جاريالاپ، وبلىس، اۋدان باسشىلارىنىڭ جاڭا جىلعا دەگەن اسىق «ماحابباتارىنا» توقتاۋ سالىپ جاتىر.   "ميراس" قوعامدىق كەڭەسىنىڭ ۇندەۋىن وتكەندە اتىراۋلىقتار قولداعان ەدى. ەندى جامبىلدىقتار دا «نۇر وتان» مەن «ميراستىڭ» تالابىن قۇپ الىپتى. بارەكەلدى!

وسىنداي يگىلىكتى باستامانىڭ جالعاسىن قوستاناي، شىعىس قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنان كۇتەمىز. ارينە، جىل اۋىسىمى رەتىندە جاڭا جىلدى لايىقتى قارسى الىپ، جاڭا بەلەستەردى يگەرگەنگە نە جەتسىن؟ الايدا،   تاۋەلسىزدىگىڭە تۇكىرىپ قويىپ جۇرە بەرەتىندەردىڭ كوڭىلىنە  قاراپ، شىرشا تىگىپ شىر اينالۋدىڭ قاجەتى شامالى. ءار نارسە ورنىمەن، جونىمەن بولسا، كىم كىمگە وكپەلەگەندەي؟

«جاڭا جىل» دەگەننەن شىعادى. رەجيسسەر بولات اتاباەۆ قايبىر جىلى الەۋمەتتىك جەلىدە «اجەم ايتقان ءبىر اڭگىمە» دەپ جازىپ ەدى. ەسكە تۇسە كەتكەنى.

1940 جىلدار بولسا كەرەك. الدە ودان دا ەرتە مە ەكەن. اش، ارىق، ۇرەيلى ەل ءبىر كۇندى ۇياسىنا قوندىرىپ بارىپ كوز ىلمەي مە؟ ءسويتىپ، ازاپتى جۇمىس، اۋىر بەينەتتەن قالجىراعان اۋىل ۇيقىعا باس قويا بەرگەندە ازان-قازان بولادى دا قالادى. باياعى شولاق بەلسەندىلەر، قارۋلى سولداتتار... ءۇي ءۇيدى ارالاپ، قالتىلداعان قارت، قىزىل قارىن بالا-شاعا، قورعانسىز ايەلدەردى قويداي ءيىرىپ شۋلاتىپ ءجۇر. شۋلاتىپ ءجۇرىپ  سورلى جۇرتتى قىستىڭ اياز بۋعان تۇنىندە اۋىل ورتاسىنداعى الاڭقايعا ايداپ اكەلەدى دە: «نەگە تىرايىپ ۇيىقتاپ جاتىرسىڭدار؟ ستالين جولداستان تىكەلەي بۇيرىق كەلدى. بۇگىن – جاڭا جىل. قازاقتار جاپپاي جاڭا جىل مەرەكەسىن تويلاۋى كەرەك. ءايدا، تويلاڭدار!» - دەيدى بارقىراپ.

قازاققا جاڭا جىل مەركەسىن تويلاۋ ءراسىمى، مىنە، وسىلاي ەنگەن ەكەن. بىراق بۇگىنگى قازاققا،اسىرەسە، جاقسىبەكوۆتەر مەن ەسىموۆتەرگە بۇنى ايتىپ سەندىرە المايسىز. الدە ولار ءالى كۇنگە ءستاليننىڭ بۇيرىعىن ورىنداپ ءجۇر مە ەكەن؟

داۋرەن قۋات

Abai.kz