توقسانىنشى جىلدارى وبلىستىق تەلەارنانى قوسىپ قالساڭىز «شىمكەنتتەن كورسەتiپ، شىمكەنتتەن سويلەپ تۇرمىز» دەيتiن ەدi عوي... ەسiڭiزدە مە؟

ءسوزi وزگەرسە دە كورەرمەنمەن كوزايىم بولۋ ۇردiسiنەن جاڭىلماعان، وڭتۇستiك ءوڭiرiنiڭ تىنىس-تiرشiلiگiن ەفير ارقىلى كوپشiلiككە جەتكiزiپ وتىرعان «قازاقستان–شىمكەنت» تەلەارناسى بۇگiندە ءوزiنiڭ شيرەك عاسىرلىق مەرەيتويىن اتاپ وتۋدە. بiلەتiندەردiڭ ايتۋىنشا، وڭتۇستiكتە جيىرما بەس جىل بۇرىن دا تەلەارنا بولعان. جەتپiسiنشi جىلدارى اپتاسىنا ءۇش رەت ەفيردەن بiر ساعاتتىق باعدارلامامەن كورiنگەن تەلەارنانى ەل تەز ۇمىتقان. سەبەبi, اشىلعانىنا نەبارى التى-اق جىل بولعان تەلەارنانى سول كەزدەگi كسرو مەملەكەتتiك تەلەراديو تاراتۋ كوميتەتi «جابۋ كەرەك» دەپ شەشiم شىعارعان.

 تەلەۆيزيا – ەڭ قىمبات سالا

– بiز ءوز تەلەارنامىزدىڭ نەگiزiن سول 1990 جىلى ەفيرگە العاش شىققان قاراشانىڭ 5-iنەن قالاندى دەپ ەسەپتەيمiز، – دەيدi تەلەارنا باسشىسى ءۋالي قىدىر. –وسىناۋ 25 جىلدا تەلەارنانى باسقارعان ءار باسشىنىڭ وزiندiك قولتاڭباسى قالدى. و باستا العاشقى حابارىن 4 كامەرالىق جتس (جىلجىمالى تەلەستانتسيا) ارقىلى تiكەلەي ەفيرگە تاراتقان تەلەارنانىڭ بۇگiندە اۋىز تولتىرىپ ايتار جەتiستiگi از ەمەس.

اڭگiمەنi ارiدەن باستاعانىمىز سول ەدi, قيىلا وتiنگەن كورەرمەننiڭ تەلەفون قوڭىراۋىن قابىلداۋعا تۋرا كەلدi.

– «عيبراتنامانىڭ» سوڭعى حابارىن كورە الماي قالىپ ەدiم، ەندi قاشان قايتالايسىزدار؟

باتىس قازاقستان وبلىسىنان حابارلاسقان ازامات وڭتۇستiكتiڭ ونەرپازدارىن، جىرشى-تەرمەشi, كۇيشiلەرiن دارiپتەيتiن حاباردىڭ تۇراقتى كورەرمەنi ەكەن. «وسى حابار ۇنايدى. باياعى تەرمەلەردi ورىندايدى. وڭتۇستiك ونەرپازدارعا كەندە ەمەس قوي. دەگەنمەن، تەرمەشiلەردi تانىتۋدا ۇلكەن ساۋاپ iس جاساپ ءجۇر» دەيدi اعىنان جارىلا.

– «وتاۋ تۆ» ارقىلى ەلiمiزدiڭ بارلىق وڭiرiنە تارالا باستاعالى وسىلاي دەپ حابارلاساتىن كورەرمەندەرiمiز دە كوبەيiپ جاتىر، – دەيدi جىلى سوزگە جانى جادىراي تۇسكەن «قازاقستان» تەلەراديو كورپوراتسياسىنىڭ وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى فيليالىنىڭ ديرەكتورى ءۋالي قىدىر. – كورەرمەندەرiمiزدiڭ مۇنداي جىلى پiكiرلەرi بiز ءۇشiن جاۋاپكەرشiلiك جۇگiن ەكi ەسە ارتتىرادى. سەبەبi, بiزدi تەك وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى عانا ەمەس، بۇكiل قازاقستان تاماشالاپ وتىر. تەلەونiمدەر باسەكەلەستەگi قىزعان بۇگiنگiدەي زاماندا «قازاقستان-شىمكەنت» تەلەارناسىنىڭ ءباسi تومەن بولماۋى ءۇشiن تەك ساپالى دۇنيەلەر جاساۋعا تيiستiمiز. شىعارماشىلىق ۇجىمنان تالاپ ەتەتiن باستى ماقساتىم دا وسى. اقپاراتتى دەر كەزiندە بەرۋ، كەز كەلگەن تاقىرىپتى تارازىلاپ، تالداپ، جۋرناليستiك كوزقاراسىن بiلدiرە وتىرىپ كورەرمەننiڭ كوڭiلiنەن شىعاتىنداي ەتiپ جەتكiزە بiلۋ باستى ۇستانىمىمىز.

ايتسا ايتقانداي-اق، سانامالاعانعا تەلەارنانىڭ قول جەتكiزiپ وتىرعان جەتiستiگi قوماقتى. زاماناۋي تەحنيكامەن جاراقتالعان تەلەارنا جىلجىمالى تەلەۆيزيالىق ستانتسيا ارقىلى وبلىستىڭ كەز كەلگەن ايماعىنان تiكەلەي ەفيردە حابار تاراتۋ مۇمكiندiگiنە يە. تاۋلiگiنە ەفيردەگi 14 ساعاتتى ءوز ونiمدەرiمەن تولتىرۋدا. كوگiلدiر ەكرانعا كوز تiككەندەر «قازاقستان–شىمكەنت» ارقىلى «تاڭ نۇرىمەن» تالاسا تۇرادى. تۇراقتى كورەرمەندەرi «اقتولعايمەن» اقتارىلا سىر شەرتiسiپ، ء«سوز تۇزەلدiگە...» قاراپ ءسوزiن تۇزەپ، عيبراتتى اڭگiمەنi «عيبراتنامادان» ەستiپ، سارقىلمايتىن «قازىناعا» يە بولىپ وتىر. ۇجىمنىڭ وسى بiر ەلەۋلi ەڭبەكتەرi ەسكەرۋسiز ەمەس. تەلەارنا جۋرناليستەرi ۇنەمi وڭتۇستiك قازاقستان وبلىستىق اكiمدiگi مەن وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ قۇرمەت گراموتاسى، ماقتاۋ قاعازدارى، العىس حاتتارىنا يە بولىپ، مەرەيلەرi ۇستەم بولىپ ءجۇر. باق اراسىنداعى بايقاۋلاردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا «ديدار»، «وڭتۇستiك ەفير»، «وبەكتيۆ» اتالىمدارىنىڭ جەڭiمپازدارىن دا وسى ۇجىمنان تاباسىز. «اقجەلكەن» باعدارلاماسى «ەۋرازيا اينالىمى» حالىقارالىق بايقاۋلارىنىڭ لاۋرەاتى اتانسا، تەلەجۋرناليستەر باۋبەك بۇلقىشەۆ، ساتتار ەرۋباەۆ، سەيداحمەت بەردiقۇلوۆ اتىنداعى سىيلىقتاردىڭ يەگەرلەرi. وڭiردەگi بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى اراسىنان وق بويى وزىق شىعىپ، «قازاقستان–شىمكەنتتiڭ» «جىلدىڭ ۇزدiك تەلەارناسى» اتانعانى دا كەشە عانا. مەرەيلi ۇجىم بۇگiنگi تابىستارىنا وپ-وڭاي قول جەتكiزە سالعان جوق. تالاي تار جول، تايعاق كەشۋدەن وتكەن تەلەارنا بۇگiندە وزدەرi مەكتەپ قالىپتاستىرىپ ۇلگەردi.

«تەلەارنانى شىمكەنتتiڭ پاتريوتتارى قۇردى»

كەشەگi كۇنگە تاعى بiر شەگiنiس جاساپ كورسەك. توقسانىنشى جىلدارى تەلەەفيردiڭ بiر بۇيiرiنەن بiردە «ارسەنال»، ەندi بiردە «شايان» فيرماسى» دەگەن جازۋ شىعىپ تۇراتىن. مۇنى سان-ساققا جۇگiرتكەندەر دە تابىلعان.

– كورەرمەننiڭ كوزi ۇيرەنگەنi سونشا، بiر كۇنi «شايان» تەلەارناسىنىڭ باسشىسى بايدۋللا قونىسبەككە...» دەپ جازىلعان حاتتار كەلە باستاعانى بار، – دەيدi كەشەگi كۇندi ەسكە الا وتىرىپ، ارداگەر جۋرناليست اعامىز بايدۋللا قونىسبەك. – ال، بiز ول فيرمالاردىڭ اتىن جازىپ قويۋ ارقىلى، دەمەۋشi ەتتiك. ەسەپ-شوتىمىزعا اۋدارىلعان بiر ميلليون تەڭگەنi ايلىق جالاقى ۋاقتىلى بەرiلمەيتiن، ەلدiڭ الەۋمەتتiك جاعدايى قيىن بولعان سول زاماندا تەلەارنا قىزمەتكەرلەرiن جۇمىستا ساقتاپ قالۋعا، بالا-شاعالارىن اسىراۋلارىنا مۇمكiندiك جاسادىق. مەنiڭ ريزا بولاتىنىم، سونداي قيىندىقتارعا قاراماستان تەلەۆيزيا سالاسى بولاشاقتىڭ iسi ەكەنiنە سەنگەن ازاماتتار ءوز iسiنە بەرiلگەندiكتەن وسى سالادا قالدى.

راسىندا دا وبلىستىق تەلەارنانى اشۋ، اشىلعان سوڭ ونى ۇستاپ تۇرۋ ەكونوميكالىق قيىندىقتار قىسپاققا الا باستاعان توقسانىنشى جىلدارى وتە قيىن بولاتىن. وڭتۇستiكتە تەلەارنانى ناعىز پاتريوتتار اشتى دەۋگە ابدەن-اق بولادى.

– وبلىستىق پارتيا كوميتەتi بيۋروسىنىڭ شەشiمiمەن وبلىستىق تەلەراديوكوميتەتكە 1987 جىلى قاراشا ايىندا باسشى بولىپ تاعايىندالدىم. ول كەزدە وتىراتىن ورنىمىز تورەقۇلوۆ كوشەسiندەگi (بۇرىنعى نەكراسوۆ) وبلىستىق راديونىڭ كەڭسەسi. ابدەن توزىعى جەتكەن. قۇرال-جابدىق، تەحنيكا دەگەنiڭiزدەن جۇرداي. Iلدەبايلاپ، ايلىعىمىزدى الىپ، راديودان 45 مينۋت حابار تاراتىپ كۇنەلتۋگە ارىم جiبەرمەدi. تەلەارنا اشۋ كۇندiز-ءتۇنi ويىمنان بiر كەتپەدi. وسى بiر ارمانىمدى ايتىپ وبلىستىڭ سول كەزدەگi باسشىسى ۆالەري تەمiرباەۆقا كiردiم. ول كەزدە بەس وبلىستان باسقا وبلىستاردىڭ ءبارiنiڭ ءوز تەلەارنالارى بولاتىن. سونى ايتا كەلiپ، حالقى كوپ، iرگەلi ءوڭiر رەتiندە بiزدە دە وبلىستىق تەلەارنانىڭ بولۋى كەرەكتiگiن ءتۇسiندiردiم. «ماسەلەنi دۇرىس كوتەرiپ وتىرسىڭ، بiراق ونى قالاي قۇرامىز؟ كەرەك قۇرال-جابدىقتى قايدان تابامىز؟ سول جاعىن ناقتى شەشiپ كەل» دەدi بiرiنشi حاتشى. ماقساتىما جەتكەندەي قاناتتانىپ شىقتىم. ول كەزدە عيماراتتىڭ iشi-سىرتىن جوندەۋدەن وتكiزiپ، قورشاۋلاردى بەكiتiپ، بiراز ءتارتiپ ورناتقانبىز. تاشكەنتتەگi بايلانىس يسنتيتۋتىمەن حابارلاستىم. بارىپ-قايتۋىما دا تۋرا كەلدi. تەلەارنا اشۋ ءۇشiن كەرەكتi قۇرال-جابدىقتاردىڭ تۇرلەرiن، تiزiمiن جاساتىپ، سمەتالىق-جوباسىن جاساتتىم، – دەيدi بايدۋللا قونىسبەك.

ول كەزدە سمەتالىق قۇنى 3 ميلليون رۋبلدەن بiر تيىنعا اساتىن بولسا، ول جوبانى ماقۇلداۋ، بەكiتۋ ماسەلەسi ماسكەۋدە قارالاتىن. ال، بايدۋللا اعامىز تاشكەنتكە بارىپ جاساتىپ كەلگەن جوبا تۇپ-تۋرا 3 ميلليون سومعا لايىقتالعان. «وزiمiزدە-اق شەشiلەتiن ماسەلە بولدى-اۋ» دەپ قۋانعانمەن، وبلىس باسشىسى اۋىسىپ، وزگە دە قارجىلىق، ەكونوميكالىق قيىندىقتار تiزبەكتەلە باستادى. بايدۋللا اعانىڭ سالى سۋعا كەتكەندەي، «تەلەارنا اشسام» دەگەن ارمانىن ۋاقىتشا ۇمىتا تۇرۋىنا تۋرا كەلدi. بiراق وبلىسقا س.تەرەششەنكو بiرiنشi حاتشى بولىپ تاعايىندالعان سوڭ ءۇمiت وتى قايتا جانعانداي ەدi. باياعى ارمانىن ارقالاپ بايدۋللا اعا وبلىستىق پارتيا كوميتەتiنە تاعى بارادى.

– بايقوڭىردا بiزگە قاجەت قوندىرعى تۇر. تەك 1 ميلليون سوم تاۋىپ بەرسەڭiز بولدى، – دەيدi العان بەتتەن اينىعىسى كەلمەي. بۇل جولى بايدۋللا قونىسبەك قاسىنا وبلىستىق پارتيا كوميتەتiنiڭ يدەولوگيا جونiندەگi حاتشىسى ەرمەك الدانوۆتى ەرتiپ العان. تەرەششەنكو مىرزانىڭ قاسىندا شىمكەنت قالالىق پارتيا كوميتەتiنiڭ حاتشىسى ۆ.شەمانسكي وتىر ەكەن. وبلىستىق تەلەارنا اشۋ ماسەلەسi كوڭiلگە قونىمدى بولعانىمەن، قاجەتتi قارجىنى قايدان الۋ كەرەكتiگi باسشىلاردىڭ باس اۋرۋىنا اينالادى. وسى تۇستا ۆ.شەمانسكي ءوزi قىزمەت اتقارعان جىلدارى شەۆچەنكو (اقتاۋ) قالاسىندا قالاي تەلەارنا اشقانىن ايتىپ، تەز ارادا شىمكەنتتەگi iرi ءوندiرiس ورىندارىنىڭ باسشىلارىن شاقىرتادى.

«شىمكەنتتiڭ پاتريوتىمىن دەگەن ازاماتتار وبلىستىق تەلەارنانىڭ اشىلۋىنا قارجىلاي كومەك بەرۋi قاجەت» دەپ زاۋىت ديرەكتورلارىنىڭ كەڭەسiندە ماسەلەنi قابىرعاسىنان قويادى. «بۇل iسiمiز وبلىستىڭ ابىرويى بولماق» دەگەندi بايدۋللا قونىسبەك تە زاۋىت باسشىلارىنا ايتىپ ءتۇسiندiرiپ باعادى.

– وسىلايشا ەسەپ-شوتىمىزعا بiر تيىن ارتىق-كەمi جوق 1 ميلليون سوم ءتۇستi. ونى بiز تەز ارادا ماسكەۋگە، قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ ەسەپ-شوتىنا اۋداردىق، – دەپ اڭگiمەسiن جالعادى بايدۋللا اعا. – سويتتiك تە بايقوڭىرعا بارىپ، كادiمگi گاگارين عارىشقا ۇشقان ايلاقتا تۇرعان جىلجىمالى تەلەستۋديانى الىپ كەلۋiمiز كەرەك بولدى. ال، مەن جۋرناليست بولعانمەن، تەلەۆيزيا iسiندە تاجiريبەم جوق. سالا تەحنيكاسىنان حابارسىزبىن. بايقوڭىرعا بارعانمەن، ول تەحنيكانىڭ تiلiن قالاي تابامىن؟ ەندiگi باس اۋرۋىم وسى بولدى. قول استىمدا قىزمەت ەتەتiن گەننادي تولماچەۆ دەگەن جiگiت بiر كۇنi بولات بايمەنوۆ دەگەن مامان بارىن، ول قازiرگi تاڭدا شىمكەنت مەليوراتسيا ترەسiنە قاراستى قۇرىلىس ديرەكتسياسىندا قىزمەت ەتەتiندiگiن ايتتى. سودان بولات بايمەنوۆتi iزدەۋگە كiرiستiم.

باسشىسى وستەمiر تiلەگەنوۆتەن ءۇش-ءتورت كۇنگە سۇراپ الىپ، بايقوڭىرعا تارتىپ كەتتiك. باردىق. تەحنيكانى iسكە قوسىپ، بولات تەكسەردi. الىپ قايتتىق. جول-جونەكەي بولاتتان بiزگە قىزمەتكە كەلۋiن ءوتiندiم. الىپ جۇرگەن ايلىعى 320 سوم ەكەن. ال، تەلەارناعا كەلسە الاتىنى 270 سوم. باسشى رەتiندە مەنiڭ ايلىعىم 280 سوم. ودان ارتىق تولەي المايمىن. نە كەرەك، بولاتتىڭ تەلەۆيزيا iسiنiڭ بولاشاعىنا سەنگەنi, پاتريوتتىعى باسىم ءتۇسiپ، بiزگە اۋىسۋعا كەلiسiم بەردi.

ماقتاۋلى مامانىنا قۇدا ءتۇسiپ كەلگەندە وستەمiر تiلەگەنوۆتiڭ بiراز تۋلاعانى بار. بۇل جولى دا بايدۋللا اعا «وبلىستىڭ ابىرويى ءۇشiن كەرەك. ول مامانسىز تەلەارنا اشا المايمىن. تەحنيكانىڭ تiلiن بiلەتiن سول عانا» دەپ جەڭدi. بولاشاقتىڭ قامى ءۇشiن جاسالىپ جاتقان تiرلiكتiڭ قاجەتتiلiگiن وستەمiر اعا دا ءتۇسiندi. رۇقساتىن بەردi.

– مەن ءاربiر ماماندى وسىلاي جينادىم. ال، ماعان سەنiپ كەلگەن سول ماماندار قيىن كەزەڭدە، ايلىق-جالاقى الماعان شاقتاردا تاعى دا سول زاۋىت باسشىلارى مەن قالتالى بيزنەسمەندەرگە بارىپ، دەمەۋشiلiك كورسەتۋiن سۇرانىپ، ءبارiن دە ساقتاپ قالۋعا تىرىستىم.

كەشەگi كۇننەن شەرتەر بايدۋللا اعايدىڭ ەستەلiگi كوپ. اپتاسىنا ءۇش رەت بiر ساعاتتان تiكەلەي ەفيردەن حابار تاراتۋ iسiن باستاعان 1990 جىلعى قيىندىقتى كوزبەن كورگەندەر عانا جاقسى بiلەدi. ءسويتiپ جۇرگەندە تەرەششەنكودان قاراشانىڭ 7-سi – ۇلى وكتيابر رەۆوليۋتسياسى كۇنiنە وراي تiكەلەي ەفيرگە شىعۋ تۋرالى تاپسىرما بەرiلەدi. ەفيرگە قوناق رەتiندە تەلەتاراتۋ سالاسىنىڭ باسشىسى ءابدiماجيت راشيدوۆ، وبلىس باسشىسى س.تەرەششەنكو، دەمەۋشi زاۋىت باسشىسى رەتiندە ابiلقاسىم دوسبولوۆ، تەلەكوميتەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى جەڭiس ءباھادۇر، بولات بايمەنوۆ شاقىرىلىپ، تiكەلەي ەفيردە بايدۋللا قونىسبەك وڭتۇستiكتiڭ ءوز تەلەارناسى بارىن كورەرمەنگە جەتكiزiپ، ارنايى حابار شىعارادى.

ۇنەمi دامۋ مەن جاڭا وزگەرiستەردi, iزدەنiستەردi تالاپ ەتەتiن تەلەۆيزيا سالاسىنا تاعى دا جاڭا قوندىرعىلار، تەحنيكالار الۋ قاجەتتiلiگi تۋىنداي باستايدى. بايدۋللا قونىسبەك وبلىستىڭ باس يدەولوگى ەرمەك الدانوۆقا قايتا بارادى. «پاناسونيك» فيرماسى ارقىلى 41 مىڭ دوللارعا 3 كامەراسى جانە مونتاجداۋ اپپاراتى بار جيىنتىقتى الۋ كەرەكتiگiن العا تارتادى. تەك ساتىپ الۋ ءۇشiن اقش دوللارى قاجەت.

– دوللاردى قايدان الامىز؟

– «قازحلوپكوپروم» زاۋىتى ءوز ءونiمiن تەك دوللارمەن ساۋدالايدى. بiر كومەكتەسسە سول زاۋىت باسشىسى شاحاربەك ۋسمانوۆ كومەكتەسە الادى.

ايتقانىنداي شاحاربەك ۋسمانوۆ وبلىستىڭ ايناسى – تەلەارنا ءۇشiن دەمەۋشiلiك كورسەتiپ، 41 مىڭ اقش دوللارىن جاپوندىق «پاناسونيك» فيرماسىنىڭ ەسەپ-شوتىنا اۋدارادى. ال، تەحنيكانى الۋ ءۇشiن تەلەارنا قىزمەتكەرلەرi بولات بايمەنوۆ پەن جەڭiس ءباھادۇردiڭ سوناۋ ۆلاديۆوستوككا بارۋىنا تۋرا كەلگەنi دە ءوز الدىنا بiر حيكايا.

وبلىستىق تەلەارنانىڭ ءۇش جىلدىق تۋعان كۇنiن اتاپ ءوتۋ بارىسىندا وبلىس اكiمiنiڭ ورىنباسارى قۋانىش ايتاحانوۆتىڭ باستاماسىمەن دەمەۋشiلەر قاتارى كوبەيiپ، ءار مەكەمە قولدارىنان كەلگەنشە تەلەارنانى ساقتاپ قالۋعا ءوز ۇلەستەرiن قوسادى. وكiنiشكە قاراي، قاراشانىڭ 5-i كۇنi وتكەن اكتسيادان كوپ ۋاقىت وتپەي قاراشانىڭ 15-i كۇنi ءتول تەڭگەمiز قابىلدانىپ، بۇرىنعى اقشا ءوز قۇنىن جويادى. اكتسيادا دەمەۋشiلەر ۇسىنعان قوماقتى قارجى تيىن-تەبەن عانا بولىپ قالعان.

– قينالىپ جۇرگەندە وبلىس اكiمi م.ۇركiمباەۆ شاقىرىپ الىپ، ء«ۇش كۇن مۇرسات بەرەمiن، قايدان، قالاي الۋ كەرەكتiگiن ناقتىلا. 150 مىڭ دوللارعا قاجەتتi تەحنيكانى ساتىپ الاتىن بول» دەدi. قۋانىپ كەتiپ، تۇنiمەن بولات بايمەنوۆ ەكەۋمiز كەرەك-جاراقتىڭ تiزiمiن جاسادىق، – دەيدi بايدۋللا اعا. – مiنە، وسىنداي ازاماتتار وبلىستىڭ ابىرويى ءۇشiن، وبلىس تۇرعىندارىنىڭ جاڭالىقتان قۇر قالماۋى، اقپاراتپەن سۋسىنداۋى ءۇشiن تەلەارنانىڭ قالىپتاسۋىنا كوپ ۇلەس قوستى.

ال، وبلىستى ز.تۇرىسبەكوۆ باسقارىپ تۇرعان شاقتا تەلەارنا ءۇشiن قولايلى عيماراتتىڭ قاجەتتiگiن ايتىپ قانشا رەت وتiنiشپەن شىقسا دا ماسەلە شەشiمiن تاپپاعان ەكەن. «مiنە، سول كەزدە بiزگە كومەككە ارiپتەستەرiمiز كەلدi. «وڭتۇستiك قازاقستان» مەن «شىمكەنت كەلبەتi» گازەتiندە «ايتا ايتا التايدى...» دەگەن اشىق حاتىمىز جاريالاندى. وندا تالايدان بەرi دزەرجينسكي اۋداندىق پارتيا كوميتەتi عيماراتىنىڭ ءۇشiنشi قاباتىندا قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ جۇمىس iستەپ جاتقانىمىزدى، تەلەستۋديالارىمىز بەن قوندىرعىلارىمىزدىڭ تالاپقا ساي ورىنعا ورناتىلماي وتىرعانىن ءسوز ەتتiك. سوسىن بارىپ، عيمارات ماسەلەسi دە شەشiلدi» – دەيدi بايدۋللا اعا.

تەلەارنا اقپارات تاراتۋشى عانا ەمەس، ەلدi تاربيەلەۋشi قۇرال. ەگەمەندiك العان ەلiمiز الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق اۋىرتپالىقتى باستان كەشiرiپ، تۇرمىستىق تۇيتكiلدەردەن ارىلا الماي جاتقاندا ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتiن باعدارلامالار ءدال وسى وبلىستىق تەلەارنادان باستاۋ الدى. سالت پەن ءداستۇردi, ادەت-عۇرىپتى ناسيحاتتاعان «عاجايىپ قورجىن» تەلەويىنى ەلدiڭ ەسiنەن شىعا قويعان جوق. بۇگiندە ەل تەلەارنانى توك-شوۋلارسىز ەلەستەتە المايدى. ال، سول توك-شوۋ دەگەنiڭiز وڭتۇستiكتە توقسانىنشى جىلدارى كورەرمەننەن ءوز باعاسىن الىپ ۇلگەرگەن-دi. «تانىم. تالعام. تاعلىم» اتتى شوۋ-باعدارلاما كورەرمەننiڭ تانىمىن كەڭەيتiپ، تالعامىن تۇزەپ، تاعلىمىن ارتتىرعان دۇنيە بولدى.

اياداي ستۋديادا بiر عانا كامەرامەن ساپالى تەلەونiمدەر جاساپ، كورەرمەنگە تiكەلەي ەفيردە ۇسىنا ءجۇرiپ، سەنبەك ەرالى، شاھاريزادا دانەەۆا، ءجاميلا مۇلكiباەۆا، ايجiگiت اسانوۆ، ارىستان وتارباەۆ، ايعانىس قارابالاەۆا، نۇرعالي ماتاەۆ، تالعات ەلەۋبەكوۆ، نۇريددين بيتاباروۆ سىندى تەلەارنا قىزمەتكەرلەرi بۇگiنگi تەلەارنا تاريحىنىڭ نەگiزiن قالاپ جاتتى.

ءار باسشىنىڭ ءوز قولتاڭباسى بولدى

بايدۋللا قونىسبەك باسقارعان 1986-2002 جىلدارى اپتاسىنا جەتi كۇن بiر ساعاتتىق باعدارلامامەن ەفيرگە شىققان تەلەارنا بiرتiندەپ ءوز اۋقىمىن كەڭەيتتi. تاۋلiگiنە 18 ساعاتتىق كورسەتiلiم بولعان شاقتار ءالi ەستە. «بەتپە-بەت» باعدارلاماسى ارقىلى كەلەلi ماسەلەلەردi قوزعاپ، «جۇزدەسۋ»، «شاراينا» سىندى حابارلار كورەرمەندi كوپ جيناۋىمەن ەرەكشەلەندi. بۇگiندە ەلiمiز تۇگiلi الىس-جاقىن شەتەلگە تانىمال بولعان ساتيرالىق تەاترلار «شانشار» مەن «الداراسپاننىڭ» نەگiزi ءدال وسى وبلىستىق تەلەارنادا قالانعانىن، العاشقىدا ساتيرالىق تەلەباعدارلاما بولىپ كورەرمەنگە كورسەتiلگەنiن كوپ ادام بiلە بەرمەيدi.

تەلەارنا تiزگiنi 2002-2008 جىلدارى قالىبەك اتجانعا بۇيىردى. بۇل كەزەڭدە دە كورەرمەن «ايقاراكوز» ارقىلى تانىمىن كەڭەيتiپ، «التىباقاندا» ءداستۇردi دارiپتەپ، «سىباعاعا» يە بولىپ جاتتى. «اۋىل-ايماق» ايشىقتى اقپاراتتار ۇسىناتىن حابارعا اينالدى.

از بولسا دا سازدى دۇنيە جاساي بiلگەن ەسمۇحامبەت شىنتەكوۆ تە وبلىستىق تەلەارناعا وزiندiك بەت-بەينە قالىپتاستىرا بiلگەن باسشىلاردىڭ بiرi بولاتىن. «بiز ەستiمەگەن بiر ءان»، «شايحانا»، «جۇلدىز بولعىم كەلەدi» حابارلارى ەلدiڭ ەسiندە.

«انىق-قانىق»، «جانساراي»، «سىرلى سۇحبات» سىندى جاڭا حابارلاردى قالىپتاستىرعان عالىم ومارحانوۆتىڭ دا تەلەارناداعى باسشىلىق ەتكەن ءتورت جىلى وزiندiك قولتاڭباعا يە بولعان كەزەڭ بولدى. جوعارىدا ايتىپ وتكەنiمiزدەي، تەلەارنانى باسقارعان ازاماتتاردىڭ قاي-قايسىسى دا كورەرمەننiڭ كوكەيiنەن ورىن الاتىنداي تەلەونiمدەردi دۇنيەگە اكەلۋگە مۇرىندىق بولدى. وسى بiر ءۇردiس تەلەارنا باسشىلىعىنا ءۋالي قىدىر كەلگەن تۇستا دا ءوز داستۇرiنەن جاڭىلعان جوق.

تاۋلiكتiڭ ون ءتورت ساعاتىندا كورەرمەن جوعارىدا ايتىپ وتكەن تەلەونiمدەردەن بولەك «بۇگiنگi اڭگiمە»، «عۇمىرداريا»، «عاسىرلار سىر شەرتەدi»، «الداسپان»، ء«وزiمiزدiڭ ءونiم»، «بiلiم بۇلاعى»، «اتاكاسiپ»، «اققان جۇلدىز»، «بالاۋسا»، «سiز بiلمەيتiن بiر سىر بار»، «شامشىراق»، تاعى باسقا كوپتەگەن حابارلارمەن قاتار جاڭالىقتار جارشىسى بولعان «وڭتۇستiك» اقپارات» جانە «اپتا تىنىسى» باعدارلاماسىن اسىعا كۇتەتiن بولعان.

«قازاقستان-شىمكەنت» تەلەارناسىنىڭ شىڭدالۋ مەكتەبiنەن قانات قاققان بiرقاتار تەلەجۋرناليستەر بۇگiندە رەسپۋبليكالىق ارنالاردىڭ كوركiنە اينالعانىن دا ايتا كەتكەن ورىندى. «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ سپورت كوممەنتاتورى ينديرا بەكتەنوۆا، «حاباردىڭ» تiلشiسi نۇربەك بايبوسىنوۆ، بەلگiلi پروديۋسەر اسحات سادىرباي، كتك تەلەارناسىنىڭ رەداكتورى دينا تولەپبەرگەن، بۇگiنگi تەلەوپەراتورلاردىڭ ۇستازى بولعان اعابەك قازانباي وبلىستىق تەلەارنانىڭ تۇلەكتەرi.

– تiكەلەي ەفيردە حابار تاراتۋعا قولايلى بولىپ وتىرعان 4 كامەرالى جىلجىمالى تەلەستۋديامىزدىڭ شاراپاتى ارقاسىندا رەسپۋبليكالىق ماڭىزدى iس-شارالاردى كورەرمەندەرiمiزگە دەر كەزiندە كورسەتە الىپ وتىرمىز. وزگە وڭiرلەردەگi ارiپتەستەرiمiزبەن سالىستىرعاندا العاشقىلاردىڭ بiرi بولىپ، ستۋديامىزدى انيماتسيالىق دەكوراتسيامەن جابدىقتاپ وتىرمىز. تۇسiنگەنگە تەلەارنا ەڭ قىمبات، كوپ قارجىنى تالاپ ەتەتiن سالا. تەلەۆيزيالىق بiر اقپاراتتى، حاباردى ەفيرگە شىعارۋ ءۇشiن تiلشiدەن وزگە وپەراتور، مونتاجداۋشى، رەجيسسەر، تاعى باسقا ماماندار جۇمىلدىرىلادى. مۇندايدا تەحنيكانىڭ سىر بەرمەگەنi ءلازiم. الدا-جالدا تەحنيكا iستەن شىقسا، سونشاما ادامنىڭ ەتكەن ەڭبەگi زايا كەتپەك. سونى تۇسiنگەندiكتەن دە تەلەارنانىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن بiرتiندەپ جاڭارتىپ، زاماناۋي جابدىقتارمەن جاراقتاپ جاتىرمىز، – دەيدi «قازاقستان» تەلەراديو كورپوراتسياسى وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى فيليالىنىڭ ديرەكتورى ءۋالي قىدىر.

بۇل كۇندەرi كورەرمەندەر تورەبەك بايتاس، ساتتار ەسiمبەك، كەنجەحان نۇرماحان، ماقسۇت ايتجان سىندى تەلەجۋرناليستەردiڭ ەسiمiن جاقسى تانيدى. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ ءوز قولتاڭباسىن ايقىندايتىن اۆتورلىق باعدارلامالارىنا دەگەن كورەرمەن سۇرانىسى ارتقان.

اقپارات كەڭiستiگiندە ءوز باعىتىن ايقىنداپ العان «قازاقستان–شىمكەنت» تەلەارناسىنداعى ارiپتەستەرiمiزدi شيرەك عاسىرلىق مەرەيتويلارىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، كورەرمەندەرiڭiز كوپ بولسىن دەگەن تiلەك بiلدiرەمiز!

تەلەارنا – ماقتانىشىم

جادىرا مەرگەنباەۆا، شەف-رەداكتور:

مەن «قازاقستان–شىمكەنت» تەلەارناسىنا 20 جاسىمدا كەلدiم. سول كەزدەگi ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى اباي بالاجان مەن شەف-رەداكتور قوجابەك جاقسىباەۆتىڭ مەكتەبiنەن ءوتتiم. بiزگە قاتال دا تالاپشىل بولىپ كورiنەتiن ق.جاقسىباەۆتىڭ وسى كۇنi قاراپ وتىرسام ۇجىمنىڭ مۇددەسi ءۇشiن، تەلەارنا جۇمىسىنىڭ قارقىندى ءجۇرۋi ءۇشiن تالاپ ەتكەن تارتiپتەرi ورىندى ەكەن عوي دەگەن وي كەلەدi.

اباي بالاجان اعامىزدان جۋرناليستiك ستيلدi قالىپتاستىرۋدى ۇيرەندiك. كوپ رەتتە تەلەجۋرناليستەر سوزدiك قوردىڭ جۇتاڭدىعىنان اقساپ جاتادى. بiلەتiن بەلگiلi بiر سوزدەردi قايتا-قايتا قولدانۋ ارقىلى كورەرمەندi جالىقتىرىپ الاتىن ساتتەردiڭ بولاتىنى راس. مiنە، وسى تۇرعىدان كەلگەندە اباي بالاجاننىڭ ءاربiر ءماتiندi مۇقيات تەكسەرiپ، iزدەنۋگە، شەشەندiك ونەردi دامىتۋىمىزعا اسەر ەتكەنiن اتاپ وتكiم كەلەدi.

ارينە، 25 جىل بiزدiڭ عانا ەمەس، ميلليونداعان كورەرمەندەرiمiزدiڭ دە مەرەيتويى دەسەم بولادى. جەتiستiگiمiز دە ورتاق. ورتاق مەرەكە قۇتتى بولسىن!

قاھارمان سۇلتانوۆ، اعا ينجەنەر:

– تەلەارنادا جۇمىس iستەۋگە قىزىعۋشى، سونىڭ iشiندە تەحنيكانىڭ تiلiن بiلەتiن جاس ماماندار كوبەيiپ كەلەدi. سولاردىڭ بiرi رەتiندە مەن بiزدiڭ ۇجىمداعى ەرجان وتەلوۆ، زافار تۇردىنيازوۆ، سالامات جالدىباەۆ سىندى جاس مامانداردىڭ ەسiمiن ماقتانىشپەن اتايمىن.

تەحنيكالىق مۇمكiندiگiمiزدiڭ ارقاسىندا تۇركiستان قالاسىنداعى مەشiتتiڭ اشىلۋ سالتاناتىنان، ەكi ەل باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن جاساعان تiكەلەي رەپورتاجىمىزدى تۇركيا تەلەارنالارىنا ۇسىنىپ جاتتىق. وسى جىلى وبلىسىمىزدا الەمدiك دەڭگەيدە وتكەن سپورتتىق iس-شارالارعا ۇلەسiمiزدi قوستىق. اتاپ ايتار بولساق، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان مما (MixedMartialArts –ارالاس جەكپە جەك كۇرەسi) «قازاق باتىرلارى» تۋرنيرiن رەسەيلiك «بوەتس» ارناسى بiزدەن الىپ، تiكەلەي كورسەتتi. قازاقستان، شوتلانديا، اۆستريا، لاتۆيا ەلدەرi اراسىنداعى قىزدار فۋتبولىنان ەۋروپا چەمپيوناتىنىڭ iرiكتەۋ تۋرىن، فۋتبولدان «بيIك-قازىعۇرت–بارسەلونا» ايەلدەر كوماندالارى اراسىنداعى ويىنىن بiز ارقىلى «كazsport» جانە يسپانيا تەلەارنالارى تiكەلەي كورسەتتi. ودان بولەك ءوزiمiزدiڭ ورداباسى فۋتبول كومانداسىنىڭ شىمكەنت قالاسىنداعى ويىندارىن تەلەارنامىزدان ۇزبەي كورسەتiپ كەلەمiز.

تاراز قالاسىندا قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان الامان بايگە ويىندارىن تۇسiرۋگە دە اتسالىسىپ قايتتىق.

دەرەك-كوزى: "وڭتۇستىك قازاقستان" گازەتى

Abai.kz