ۇلى اتا-بابالارىمىز ارمانداعان تاۋەلسىز ەلدىگىمىزدىڭ باسەكەلى ومىرىنە قابىلەتتى، ۇلتتىق نامىسى مەن ار-ۇياتى زور، جەڭىمپاز قايسار جىگەرى مەن رۋحى اسقاق، ەستى دە تەكتى، كەمەل دە كەمەڭگەر كىسىلىك پەن كورەگەن تۇلعاعا ساي ەتە وتىرىپ، وزىق كۇيدە تاربيەلەنگەن قايراتكەر ۇل-قىزداردى ەرەكشە مۇددەلى كۇيدەگى جاۋاپكەرشىلىكپەن قاۋلاتا ءوربىتۋدىڭ كەزەڭى الدەقاشان تۋدى. بىراق وسى كۇنگە دەيىن بۇل قۇبىلىستىڭ، نەگىزىنەن العاندا، ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن اسىلدىقتارىمىزدىڭ جۇگەنسىزدىكپەن، باسسىزدىقپەن شەكتەن تىس ازعىنداۋعا ۇرىنۋى، قۇردىمعا قۇلدىراۋى الدەقايدا باسىم كۇيمەن ۋشىعىپ بارادى.

كۇللى قازاققا اشىق ۇندەۋ

ء «ومىرىم حالىقتىكى، ءولىمىم عانا وزىمدىكى».

ايتەكە بي.

ۇلتىن جانىنداي سۇيە بىلەتىن تەكتى بيلىك يەلەرى!

قايراتكەرلەر مەن كاسىپكەرلەر!

اسا قۇرمەتتى اكە-شەشە مەن اتا-اجەلەر!

قادىرمەندى زامانداستار!

ءيا، شىنىمەن دە ءبىز، قازاق، ءوز قىزدارىمىزعا ومىرلىك ۇلاعاتى زور اماناتتى مىندەتتەۋدىڭ اۋاداي قاجەت ەكەندىگىن بىلەمىز بە؟ ەگەر بىلسەك، ول قانداي دارەجەدە ءمان مەن ماعىناعا، مازمۇن مەن ماڭىزعا يە؟ مىنە، سولارعا نازارىمىزدى اۋدارىپ كورەلىك.. قىز تاربيەسى – ۇلت تاربيەسى. ۇلتتىڭ، ياعني قازاق سانىنىڭ ءونىپ-ءوسۋى، الدە ءوشۋى قىزعا تىكەلەي بايلانىستى ەكەنى ايان.

اكە-شەشە قىزىنا

قانداي امانات مىندەتتەۋ قاجەت؟

اياۋلى قىزىم، ساعان بۇل ومىرلىك ماڭىزى وراسان زور امانات-وسيەتىمىزدى مىندەتتەۋىمىزگە توعىز نارسە نەگىزگى سەبەپ بولدى: 

1. 1.         تاعدىردى بولجاپ بولمايدى; 
2. 2.         ەشكىم دە ءوزىنىڭ قانشا ءومىر سۇرەتىنىن بىلمەيدى;
3. 3.         قازاق ەلى ىشتەن جۇگەنسىز ءىرىپ-ءشىرۋ مەن كۇيرەۋدىڭ تەڭدەسى جوق رەكوردتىق كورسەتكىشتەرىن ەسەلەۋدىڭ كەساپاتىنان جاس جۇبايلاردىڭ اجىراسۋى (ۇلىبريتانيانىڭ «Economist» جۋرنالى اجىراسقان جۇپتار سانى جاعىنان قازاقستان الەمدىك وندىققا ەنگەنىن حابارلادى) شەكتەن تىس ۋشىعۋىنا بايلانىستى سابيلەردىڭ (جەتىم جانە تاستاندى بالانىڭ) تاعدىرىنا الاڭداۋشىلىقتىڭ كۇشەيە ءتۇسۋى;
4. 4.         شەت ەلدەرگە نامىسسىز، وپاسىز ماڭگۇرتتىكپەن ۇل-قىزدارىمىزدىڭ ساتىلۋى، ەل ىشىندە نارەستەنى ساۋداعا سالىپ، جۇگەنسىزدىكپەن ء(بىر عانا الماتى وبلىسى 22 نارەستەنى ساتقاندىعى راستالدى) ساتىلىمعا شىعارىلۋىنىڭ وپاسىزدىعى ورىستەي ءتۇسۋى;
5. 5.         تۋعان ۇل-قىزدارى بولا تۇرا قاراۋسىز قالدىرعان، كەيىن ينتەرناتقا توعىتىلۋى ارقاسىنا قان جىلاعان قارتتاردىڭ سانىنىڭ ەسەلەنە ءتۇسۋى;
6. 6.         تەڭدەسى جوق ۇلتتىق ورتاق بايلىعىمىز وراسان زور بولا تۇرا، وزگە جۇرتتان ەرەكشە ارتىق مۇمكىندىكتەرى مەن وزگەشەلىكتەرى جەتكىلىكتى بولا تۇرا، ەلدىڭ ۇلتتىق دەموگرافيالىق (قازاق سانىنىڭ وتە ازدىعى) احۋالىنىڭ كۇيرەۋگە ءتۇسۋى; ۇلتتىق گەنوفوندىنىڭ ازعىنداۋى;
7. 7.         ءوز اتامەكەنىندە، ءوزىنىڭ تۋعان ەلىندە جۇرگەنىنە قاراماستان قازاقتىڭ الەۋمەتتىك، تۇرمىستىق، قۇقىقتىق ء(ۇيسىز، كۇيسىز، 1,2 ميلليون كەدەي، قازاقستاندىقتىڭ 22 پايىزدان استامى جۇمىسسىز...) احۋالىنىڭ جۇگەنسىز كۇيرەۋگە تۇسۋىنە بايلانىستى بويداق ۇلدار مەن قىزدار وتباسىن قۇرا الماي شەكتەن تىس ازعىنداۋشىلىققا ۇرىنۋىنىڭ (كوكتەمەي سولۋىنىڭ) ۋشىعۋى;
8. 8.         قازاق قاۋىمىندا الدىنان ءدارىس العان شاكىرتتەردى باسەكەلى ومىرگە قابىلەتتى، ەستى دە تەكتى، كەمەل دە كەمەڭگەر، حالىقشىل ازاماتقا، قاجىماس قايسار قايراتكەرگە لايىق ەتە وتىرىپ، سان سالاعا وربىتە بىلۋدە جانقيار حالىقشىل ناعىز ۇستاز، ياعني تولىق ۇستازدىڭ (تەك ءوزىنىڭ پانىنە عانا شەكتەلگەن ۇستاز – تولىق ۇستاز بولا المايدى) بولماۋى. ەل، ۇلت، ۇل-قىز، شاكىرتتىڭ تاعدىرى دەگەندە جانىن قيار حالىقشىل، شىنشىل، قاجىماس قايسار قايراتكەر ۇستاز – ناعىز ۇستاز. تەك بيلىككە قايتكەن كۇندە دە كىرىپتار ەتۋدىڭ شەكتەن تىس ماجبۇرلەۋ وزبىرلىعىنىڭ ۋشىعۋى جانە ۇستازدىققا قاتىستى كەشەگى ۇلتتىق قۇدىرەتكە ساي ءپرينتسىپشىل اسىل ازاماتتىق قابىلەت-قاسيەتتىڭ قۇردىمعا قۇلدىراۋى;

تەك قانا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 16 جاسقا جەتپەي، جۇكتى بولىپ قالعان 220 وقۋشى ءجاسوسپىرىمنىڭ بارى راستالدى. بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن تەڭدەسى جوق دارەجەدە ەلدى جايلاعان جەزوكشەلىككە ماجبۇرلىك ۇردىسكە اينالدى. قاراعاندى وبلىسى بويىنشا باۋىر ەتىنەن جارالعان نارەستەسىن تۋعان اناسى قوقىسجاشىككە، ال جامبىل وبلىسى اجەتحانانىڭ (جانسايانى) شۇقىرىنا... لاقتىرۋ سياقتى وپاسىزدىعى ورىستەپ بارادى. مىنەكي، بۇگىنگى وسكەلەڭ ۇل-قىزدارىمىز كوركەم مىنەزدەن جۇرداي، ۇلتسىز، جىگەرسىز، تەكسىز، نامىسسىز، ار-ۇياتسىز، كۇرەسسىز ماڭگۇرتتىكپەن ۇساقتالىپ قۇرت-قۇمىرسقاعا اينالعان وپاسىز شاكىرت شەكتەن تىس قاۋلاۋ سەبەپتەرىن، ياعني وتباسى مەن وقۋ-اعارتۋ (مەكتەپ، جوعارعى وقۋ ورنىندا) سالاسىنا 70-80 پايىزدان استامى ايەلدىڭ (ەگەر ەركەك 70-80 پايىز قۇراسا، ەلگە پايدالى كوەففيتسەنت رەكوردتىق ۇتىسقا جەتەرى ءسوزسىز) ءتالىم-تاربيەسىنىڭ جانە ءتارتىبىنىڭ قۇردىمعا قۇلدىراۋى مەن وپاسىز ۇستازدىقتىڭ كەساپاتىنان ەكەنىن وتكەن تاريح، عىلىمي ەڭبەك، ومىرلىك تۇرمىستىق تاجىريبە بۇلتارتقىسىز دالەلدەپ وتىرۋى;

1. 9.         سونداي-اق باسقا دا كوپتەگەن كوكەيتەستى وزەكتى دە وتكىر ۇلتتىق ماسەلەلەردى ەرتەرەك الدىن الۋدىڭ ماقساتىندا كۇنىبۇرىن ايتىپ، ەرەكشە كۇيدە ەسكەرتە وتىرىپ، اسا قاجەتتى ءىس-شارالاردى ۇتقىرلىقپەن قولعا العانىمىزدىڭ پايداسى وراسان زور بولماق.

ويتكەنى تاۋەلسىز ەلدىك، ۇلتتىق تۇرعىسىنداعى، حالىق، ۇل-قىز تۇرعىسىنداعى وزەكتى دە وتكىر ماسەلەلەرگە بايلانىستى، اسىرەسە سابيلەردىڭ تاعدىرىنا قاتىستى تۋىنداعان جۇرەكتى تەبىرەنتەتىن تەكتى ءسوز تەمىر قاقپانى دا اشادى. ءبىز، قازاق ماڭگىلىك ەلگە اينالا ءبىلۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان ەڭ الدىمەن وتباسىن اسىلداندىرۋ ۋنيۆەرسيتەتىن جەدەل تۇردە اشىلۋىن جەدەل تۇردە تالاپ ەتەمىز. بۇل – بۇگىنگى باسەكەلى ۋاقىتتىڭ، زاماننىڭ ەڭ نەگىزگى قاتاڭ تالاپتارىنىڭ بىرەگەيى ەكەنى ايان. وتتىڭ باسىندا وتاعاسى (اكە) وڭالماي, وتباسى وڭالمايدى... ەندەشە جۇگەنسىزدىكپەن، باسسىزدىقپەن ازعىنداعان قوعامىمىزدى، ەلدىگىمىز بەن ۇلتتىعىمىزدى كەمەلدەندىرۋدىڭ ەڭ ۇتقىر ءىس-شارالارىن ەڭ الدىمەن وتباسىنان باستاعانىمىز ابزال. قىز تۇزەلمەي, ايەل تۇزەلمەيدى... سول سەبەپتەن دە، ءححى عاسىردا ءبىز، قازاق قاۋىمى، قىسقا جانە ۇزاق مەرزىمگە نەگىزدەلگەن كەشەندى دە جۇيەلى ەڭ وزىق جوبالاردى جەدەل تۇردە ءىس-جۇزىنە اسىرمايىنشا، سايىپ كەلگەندە قوعام، الەم تۇزەلمەيدى. مۇنسىز ۇلى دالا ەلى – ۇلى ارمان جولىندا ەل، ۇلت، ۇل-قىزدارىمىز كوزدەگەن مەجەلى ۇلى مۇراتتارىنا قول جەتكىزە المايتىنى ءسوزسىز. سول سياقتى مۇنسىز ەلباسىنىڭ «ۇلت جوسپارى – قازاقستاندىق ارمانعا باستايتىن جول» («ەگەمەن قازاقستان» № 2 (28730) 6 قاڭتار 2016 ج.) اتتى جوباسىنىڭ دا ۇتقىرلىقپەن ىسكە اسىرىلۋى جانە ۇلتقا، حالىققا ەڭ جاعىمدى دا پايدالى كوەففيتسيەنتتەرى زور بولۋىن مۇلتىكسىز قامتاماسىز ەتە ءبىلۋدىڭ، قىسقاسى بايتاق ەلدىڭ، ۇلت پەن ۇل-قىزدارىمىزدىڭ بۇگىنىنە جانە بولاشاعىنا ۇتقىر دا ءمىنسىز كۇيدە قىزمەت جاساي ءبىلۋدىڭ ەڭ ۇتىمدى ونەگەلى دە وزىق، سەرپپەدەي سەرپىندى دە سەرپىلىستى ۇتقىر بەتبۇرىستارىن جاساقتاي المايدى. دەمەك مۇنسىز قازاق قاۋىمى باسەكەلى ومىرگە قابىلەتتى جانە لايىقتى ماڭگىلىك ەل، ونەگەلى ۇلت بولا بىلۋگە ۇيىسۋى، قۇلشىنۋى، ۇتقىر دارەجەدە قالىپتاسا ءبىلۋى ەكىتالاي دۇنيە ەكەنى حاق. بىراق مۇنداي ستراتەگيالىق ماڭىزى وراسان زور ۇلى قۇبىلىستى تەزىرەك ورنىقتىرا ءبىلۋ ماقساتىندا كورەگەن كىسىلىكپەن دەر كەزىندە كورە ءبىلىپ، قايتكەن كۇندە دە قازاق ەلىن ۇلى كوشكە ىلەستىرە ءبىلۋدى تەزىرەك جونگە تۇسىرە بىلۋگە قاتىستى كوزەمەلدەۋدى ەرەكشە مۇددەلى كۇيدەگى ۇتقىرلىقپەن جەتىلدىرۋ ارقىلى عانا وزدىرىپ وتىرۋدى اسا قاتاڭ ماقسات تۇتقان سۇڭعىلا ساياسات، كەمەل دە كەمەڭگەر كوسەمدىك بار ما؟ دانىشپان موڭكە بي مەن ابىلاي حان بابالارىمىز ارتىنا ەلدىگى مەن ۇلتتىعىنا اسا ايرىقشا كۇيدە الاڭداي وتىرىپ، قاتاڭ تۇردە ەسكەرتۋمەن بىزگە امانات ەتكەن جانە ونىڭ ىسكە ۇتقىر دا ءمىنسىز كۇيدە اسىرىلۋىن ارمانداعان كورەگەن دە دانا، كەمەڭگەر دە كەمەل ۇلتتىق كوسەمدىك اۋاداي قاجەت.   

ءبىز سەنىڭ اكە-شەشەڭبىز، ساعان ايتۋعا مىندەتتى ومىرلىك امانات-وسيەتتەرىمىزدىڭ بارلىعى دا قازاق بالاسىنىڭ، اسىرەسە ءوزىمىزدىڭ باسىمىزدا ومىرلىك جولدا كەزدەسكەن كەدەرگى مەن كەساپاتتاردان العان اششى ساباقتارىمىزدان تۋىنداعان. سوندىقتان وتكەن سوناۋ ساتسىزدىكتى، وپاسىز ءىس-ارەكەتتەردى، تەكسىز تاربيەسىزدىگىمىز بەن ۇياتسىز كەلبەتىمىزدى قايتالاماۋدىڭ قامى ءۇشىن پايداسى مول بولادى دەپ سانايمىز. وزىنە-ءوزى بىلىكتى ۇستاز بولا بىلگەن ەستى دە تەكتى، كەمەل دە كەمەڭگەر اكە-شەشە عانا وزا الادى. ول ءۇشىن بۇ دۇنيەمەن قاتار احيرەتتى دە تەرەڭ ويلاپ، قۇدايدان قورقىپ، ۇل-قىزدارىمىزدىڭ وي-ساناسىنا، ءون-بويىنا ءدىنىمىز بەن يماندىلىقپەن ورىلگەن سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ اسىل قۇندىلىقتارىن شەگەلەپ سىڭىرە ءبىلۋ ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەت ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.

ءيا، ءومىر ادام بالاسىنا ءبىر-اق رەت بەرىلەدى. كەز كەلگەن تەكتى، كەمەل، حالىقشىل ازامات، اسىرەسە اكە-شەشە، اتا-اجە، ۇستاز ۇلتتىق مۇددەنىڭ ەڭ بيىك ۇدەسىنەن شىعا ءبىلۋ جولىندا قاتەلەسپەۋدىڭ، اداسپاۋدىڭ، سونداي-اق ەل، ۇلت، ۇرپاق، شاكىرتتىڭ قامىن تياناقتى كۇيمەن جەۋدە قاجىماس قايسار قايراتكەرلىكتەن اينىماۋدىڭ، ەشكىمنىڭ دە (بيلىكتىڭ دە) ارباۋىنا ءتۇسىپ، ءبىر ساتتىلىك وپاسىز ۇپاي ءۇشىن، ياعني اتاققا، سىيلىققا، بايلىققا، لاۋازىمعا ساتىلماۋدىڭ ۇتقىر جولدارىن تەكتى كىسىلىكپەن، جان-جاقتى ىزدەنىمپاز دا تالعامپاز كورەگەن بىلىكتىلىكپەن كۇنىبۇرىن قاراستىرا بىلگەن، قامالدىڭ التىن تۇعىرىن نىقتاپ قالاي بىلگەن ءجون بولادى.

سونىمەن، قىزىم، سەن ءومىر بويىنا ەرەكشە كۇيدەگى بويتۇمارداي ۇستانا ءجۇرىپ، ءمىنسىز كۇيدە اتقارۋعا مىندەتتى قاداۋ-قاداۋ ومىرلىك وسيەت-اماناتىمىزعا, تالاپ-تىلەكتەرىمىزگە قاتىستى اڭگىمەگە كەلەيىك. ەندەشە سولاردى تاراتىپ ايتار بولساق:

• سەن بويجەتكەن سوڭ بىزدەن كەتتىڭ، ءوز ەركىڭمەن قالاعان جەرىڭە جەتتىڭ. ەندىگى قالعان ۋاقىتتىڭ بارىندە دە ماڭگىلىك بوساعاڭا تاستاي باتىپ، سۋداي سىڭە ءبىلۋدىڭ ەڭ ۇتقىر ۇلگى-ونەگەسىن قالاۋعا مىندەتتىسىڭ;
• ماڭگى بوساعاڭدا سۇيەگىڭ ءشىرۋدىڭ دەڭگەيىنە جەتكەنشە، ياعني ولە-ولگەنشە ءوسىپ-ءونۋدىڭ جانە گۇلدەپ وركەندەي ءبىلۋدىڭ ەڭ وزىق ۇلگى-ونەگەسىن شەبەرلىكپەن قالىپتاستىرا بىلۋگە ءتيىستىسىڭ;
• كۇيەۋىڭدى تورەدەي قىلىپ توردە كۇتە ءبىلۋدىڭ، حان دارەجەسىندە قۇرمەتتەي ءبىلۋدىڭ، سونداي-اق اتا-ەنەنىڭدى، كۇيەۋىڭنىڭ بىرگە تۋعان جان باۋىرلارىن، ەڭ جاقىن تۋىستارىن قاستەرلەپ قادىرلەي ءبىلۋدىڭ ەڭ وزىق ۇلگى-ونەگەلەرىن دە ەرەكشە ۇتقىر دارەجەدە جاساقتاي بىلۋدە تەك وزىق كۇيدە بولۋعا مىندەتتىسىڭ;
• اۋلەتتىڭ ىنتىماقتى تىرلىگى مەن سۋىسپاس سىيلاستىعى ىشىكتىڭ ىشكى باۋىنان دا ىستىق ءارى ىنتىق دارەجەدە زور بولۋىنا قاتىستى جانە مەرەكەلى دە بەرەكەلى اۋىزبىرلىگىنە قاتىستى مىزعىماس بىرلىك تۋىن ايرىقشا كۇيمەن كوكتە جەلبىرەتە بىلۋگە ايرىقشا كۇيدە بورىشتىسىڭ;
• ايەلدىڭ باقىتتى بولۋى تەك اقىلىندا عانا ەمەس، پاراساتتى دا كورەگەن، كەمەل دە كەمەڭگەرلىك ۇتقىر ىسىندە، تەكتى كىسىلىگى زور كەلبەتىندە ەكەنىن كۇندەلىكتى تىرلىكتىڭ اعىمىندا ۇنەمى باسشىلىقتا ۇستاي بىلەتىن، اينالاسىنا نۇرلى شۋاق شاشا بىلەتىن تولىق ادام رەتىندەگى, ەلاناسى رەتىندەگى جاڭاشىل دا پروگرەسيۆشىل باعىتىنداعى كوشباستار قايراتىمەن عانا باقىتتى بولادى;
• قىزىم، تەك ءوزىڭنىڭ جەكە باسىڭدى عانا ويلاپ, تەكسىز ناداندىقپەن ءوزىمشىل وپاسىز كەششەلىككە سالىنبا, كەيىن قاسىرەتى، وزەكتى ورتەر وكىنىشى ءومىر بويىنا اۋىر بولادى. ايەلدىڭ ەڭ باستى ۇلى ارمانى دا، ەڭ نەگىزگى ماقساتى دا – الدىمەن وتباسىنىڭ جىلۋىن قايتكەن كۇندە دە سۋىتپاۋدىڭ دارا دا دانا ۇلگىسىن تابا ءبىلۋ. بالا-شاعانى الاڭسىز باقىتتى كۇيدە وربىتە ءبىلۋ. سوندىقتان اۋلەتتىڭ ىنتىماقتى ورتاق تىرلىگىن تەكتى كەمەل كىسىلىكپەن بۇرىنعىدان دا بەتەر نىقتاي ءبىلۋدىڭ ونەگەلى وزىق ۇردىستەرىن جەتىلدىرە وتىرىپ، ساقتاي ءبىلۋ، وزدىرا ءتۇسۋ. يت بوق جەپ تە، ايەل كۇيەۋسىز دە كۇن كورەدى دەسەك تە، اجىراسۋ – ار-ۇياتى بار، اقىلدى، پاراساتتى، ساۋاتتى، تەكتى، كەمەل دە ەستى ايەلدىڭ ءىسى ەمەس. بۇل – كىسىلىك ەمەس، ەڭ سوراقى ءولىم. بۇل – تەڭدەسى جوق وپاسىزدىق، ۇياتسىزدىق، تەكسىزدىك، ناداندىق... كۇيەۋگە شىققان قىز ۇيىنە قايتىپ بارعان سوڭ توركىنىمەن توبەگە شىعىپ، باقىتقا بولەندى دەگەندى ەستىگەن ەشكىم جوق. تاريحتا بولعان دا ەمەس، بولمايدى دا. بۇل، شىندىعىنا كەلگەندە، سابيگە جاسالعان قاتىگەز جاۋىزدىققا پارا-پار ارەكەت. بۇل – ەڭ ايتۋلى قاسىرەت. اكە-شەشەنىڭ اجىراسۋىنان تەك بالالار شەكتەن تىس زارداپ شەگەدى. «اكەمىز قاشان كەلەدى؟» دەپ ۇنەمى ىزدەيدى، اڭسايدى، جۇرەگى ءومىر بويى قان جىلايدى، دەنساۋلىقتان ايىرلادى. اكەسىز بالا وزگەدەن ءوزىن كەم سانايدى، تۇيىقتالادى. قاتىگەز، يمانسىز، جارامسىزدىق (اۋرۋ) تۇقىم قۋالايدى. قىسقاسى سابيلەردىڭ بۇگىنگى جانە كەلەشەك ەڭ جارقىن باقىتىن تەرەڭ جان-جاقتى ويلاۋدىڭ، شىققان تەگىنەن، اكەسىنەن، جان باۋىرىنان ايىرماۋدىڭ، ونىڭ ەشكىمگە دە (اسىرەسە تەكسىز، نادان، كەساپاتى زور، جۇرگەن جەرىن تەك ارانداتقىش... «ناعاشىعا») كىرىپتار ەتپەۋدىڭ، كوڭىلىن جاۋتاڭداتىپ الاڭداتپاۋدىڭ ەڭ وزىق ونەگەسىن ۇتقىر جاساقتاۋ بولسا كەرەك. ولىمنەن – ۇيات كۇشتى. وكىنىشكە قاراي ەستى دە تەكتى، كورەگەن دە كەمەل اكە-شەشە بولا ءبىلۋدىڭ ونەگەسى وراسان زور ۇلگىلى ۇلاعاتتارىن ۇقپايتىندىقتان تەكسىز، پارىقسىز، پاراساتسىز، اقىلسىز، تاربيەسىز، ساۋاتسىز... ماڭگۇرت قۇلدا ۇيات، ار-نامىس، كىسىلىك اتاۋلى مۇلدە بولمايدى;
• وتباسىن بىرلىك پەن تىرلىككە بىرىكتىرگىش، ۇيلەستىرگىش ادال دوس ومىرلىك تىرشىلىكتە وتە-موتە سيرەك كەزدەسەدى. ال ۇلگىلى-ونەگەلى دانالىقتان قايتكەن كۇندە دە قيتۇرقى قۋلىقپەن اداستىرىپ، اۋلاققا قاشىرىپ، كەيىن وتباسىڭداعى بىرلىك پەن تىرلىگىڭدى ىرىتكىش زالىم، كورە المايتىن قاسكۇنەم دۇشپان اينالاڭدا قاۋلاۋمەن ءجۇر. سوندىقتان بارعان اۋلەتىڭنىڭ اۋىزبىرلىگى مەن ومىرلىك تىرلىگىنە قاتىستى ەشكىمنىڭ دە ارباۋلى سوزدەرىنە ەرمە، ارانداتقىش ىستەرىنە سەنبە، وسەك-اياڭنان، ۇتىس بەرمەس اڭگىمەدەن مۇلدە اۋلاق، وتە قاشىق بول. وتباسىڭدا بولعان اڭگىمەنى سىرتقا ەشۋاقىتتا شىعارما. وتباسىلىق ىشكى شارۋاعا سىرتتان ەشكىمدى دە ارالاستىرا كورمە. ولار وتە قاۋىپتى، مىندەتتى تۇردە اداستىرادى، ارانداتادى، ورعا جىقپاي قويمايدى. تەك قانا وتباسىڭمەن، ياعني جانىڭداعى ومىرلىك كۇيەۋىڭمەن، اتا-ەنەڭمەن ءاردايىم ادال دا اق نيەتتى تەكتى كىسىلىكپەن اقىلداسا بىلۋدەن ەشقاشاندا جاڭىلما;

جاسىڭ ۇلعايىپ سەن دە ءبىر كۇن قارتاياسىڭ. قارتايعان ادام – وكپەشىل، كىنامشىل، كوڭىلشەك كەلەدى. ويتكەنى نەرۆ جۇيكەسى ءسال نارسەگە لەزدە قوزعىش جانە توزعان كوڭىلى تەز جارالانعىش كەلەتىندىكتەن وزىنە ۇنەمى قورعان ىزدەيدى. سوندىقتان ونىڭ كوڭىلىن ۇنەمى اۋلاي ءبىل، وعان كىسىلىك اق نيەتتى قاباقپەن، سەرگەك تە ادال، شىن جاناشىر كوڭىلمەن قاراپ، ەرەكشە جىلى جۇرەكپەن پانا بولا ءبىلۋ، بۇل – ەڭ ايتۋلى پارىزىڭ. وتەي بىلسەڭ وركەنىڭ وسەتىنىن ۇمىتپا. اتا-ەنەڭە، ۇلكەندەرگە ەشقاشان قارسى سويلەمە;

• اتا قارعىسى – وق. اتا-ەنەڭنىڭ... قارعىسىن ارقالاما. تەك قانا العىستارى مەن اق باتالارىن (دۇعالارىن) تاربيەلى دە كورەگەن كىسىلىكپەن، ۇتقىر ىسكەرلىكپەن ارقالاي ءبىل. ءومىر بويىنا ءوزىڭ دە، ۇرپاعىڭ دا كوكتەۋمەن كوگەرەسىن، كوركەيەسىن، ءورىسىڭ كەڭەيىپ وركەندەيسىڭ;
• بالام، ومىرلىك تاجىريبەسى مەن ونەگەسى زور اتا-ەنەمەن (ەگەر ولار ەلگە بەلگىلى بولىپ جاتسا نۇر ۇستىنە نۇر ەمەس پە؟!) بىرگە تۇرۋ، بۇل – وتباسىلىق مىزعىماس بىرلىكتى بۇرىنعىدان دا بەتەر نىقتاي ءتۇسۋدىڭ، ولاردىڭ ءومىر بويىنا جيعان-تەرگەن رۋحاني بايلىعىن، اقىلمان دانالىعى مەن كەمەڭگەر كەمەلدىگىن ۇيرەنىپ قالۋدىڭ، كەيىن ولاردى وزدىرا ءتۇسۋدى مەڭگەرە ءبىلۋدىڭ ەڭ ۇتقىر دا ۇتىمدى جولى ەكەنىن دۇرىس ءتۇسىن;

اقىلدى, ەستى كەلىن كەكشىل بولمايدى, يبالى دا يناباتتى, ءبىلىمدى, كورگەندى, تەكتى دە مەيىرىمدى, بەكزات مىنەزدى, كەڭ بولا بىلۋگە قۇلشىنادى. قيت ەتسە «كەتەم» دەپ بايبالام سالىپ، تەكسىز اشۋعا، ناداندىقپەن ازعىنداۋعا ۇرىنبا. جالعان نامىس، كورسوقىر، تەكسىز دۇبارالىقپەن ءوزىم بىلەمدىك كىم-كىمدى دە كورگە تىقپاي قويمايدى.

كەلىن ءوزى ەنە اتانعانىنشا «پراكتيكادا» جۇرەدى. ال ونىڭ ومىرلىك ۇستازى – ەستى، تەكتى، كورەگەن كەمەل ەنەسءى. وتباسىڭدا قاجەتتىلىك تۋىنداعان كەي ساتتە اتا-ەنەڭنىڭ ۇرىس-كەرىسسىز كۇيدە شىن جاناشىر اق جۇرەگىمەن قاتقىلداۋ ايتىلعان ۇتقىر اقىل-كەڭەستەرىن، تالاپ-تىلەكتەرىن كەك تۇتپاي، ەستى دە تەكتى كىسىلىكپەن ۇتقىر كۇيدە قابىلدا. ويتكەنى ساعان قاراتىپ ايتىلعان اقىل-كەڭەستىڭ، تالاپ-تىلەكتىڭ ءبارى دە سەنى شيراتا ءتۇسۋ ءۇشىن، ۇرپاعىڭدى الاڭسىز وربىتە ءبىلۋ ءۇشىن اۋاداي قاجەت جانە ولار تاپتىرماس التىن قازىنا ەكەنىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ۇتقىرلىقپەن يگەرە ءتۇس، ايرىقشا مەڭگەرە ءبىل. مۇنداي ومىرلىك ءتالىم-تاجىريبەسى زور، ءبىلىم-بىلىكتىلىگى مەن كورەگەن كەمەل كەمەڭگەرلىگى مول ادال جۇرەكتى اتا-ەنەنى ۇنەمى قاستەرلەپ قادىرلەي ءبىل;

• قولداعى بارىڭا قاناعاتشىل كۇيمەن قارا، ىسىراپشىل بولما. قاتار-قۇربىلارىڭنان، زامانداس تۇستاستارىڭنان تەك ۇلگىلى ونەگەڭمەن عانا وزىق بول. اينالاڭا سەزىمتال، مەيىرىمدى، شۋاقتى بول;
• ءبىز، ارتىڭدا قالعان اكە-شەشەڭ... ەندىگى ەكى دۇنيەدە دە (ياعني بۇل دۇنيەدە دە، و دۇنيەدە دە) رازى بولسىن دەسەڭ، ۇلى جاراتۋشى يەمىز قولداپ، كۇللى اتا-بابامىزدىڭ ارۋاقتارى جەلەپ-جەبەۋمەن تىنىش ۇيىقتاسىن دەسەڭ، قالا بەردى قازاق قاۋىمىنىڭ، اسىرەسە اتا-ەنەڭنىڭ... ساعان دەگەن ءدان ريزاشىلىق اق نيەتى زور بولسىن دەسەڭ، ەڭ الدىمەن وزىڭە ەرەكشە كۇيدە مىندەتتەلگەن وسىناۋ ومىرلىك وسيەت-اماناتىمىزدى، تالاپ-تىلەكتەرىمىزدى قاتاڭ تۇردە مۇلتىكسىز ورىندالۋىنىڭ ۇلى ماقساتىندا ەرەكشە بەلسەندىلىكپەن ايرىقشا كۇيدە كۇرەسە ءبىلۋ قاجەتتىگىن ەسىڭنەن شىعارما...

مىنە، بۇلاردىڭ ءبارى سايىپ كەلگەندە ەلدىگىمىز بەن ۇلتتىعىمىزدىڭ ايبىندى ابىرويىن بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن دارەجەدە اسقاقتاتا ءبىلۋ بولادى. بۇل – ءوز كەزەگىندە ءبارىمىزدىڭ دە ابىرويىمىز بەن مەرەيىمىزدى اسقاقتاتا ءبىلۋدىڭ ەڭ نەگىزگى التىن تۇعىرى ەكەنىن ەسىڭنەن استە شىعارا كورمە. ەندەشە وسىلاردىڭ ءبارىن جۇزەگە تەك تەكتى ابىرويمەن ءمىنسىز كۇيدە اسىرا ءبىل، كوككە دە، كوپكە دە اسقاقتاتۋمەن وزدىرا ءبىل، قىزىم.

سوندا عانا سەن دە باقىتتى بولاسىڭ، ۇرپاقتارىڭ دا باقىتتى بولادى، ءبىز دە باقىتتى بولامىز. ەڭ باستىسى – ماڭگىلىك بوساعاڭدى تەڭدەسى جوق ەڭ جارقىن باقىتقا بولەي ءبىلۋ، بۇل – سەنىڭ ەڭ نەگىزگى ۇلى مۇراتىڭ!

كەمەل دە كەمەڭگەر، ىزدەنىمپاز كورەگەندىگى زور ۇل-قىزىمىزدىڭ ەڭ ىسكەر دە ەڭ ۇتقىر التىن باپكەرى بولا ءبىلۋ، بۇل – ءاربىر اكە-شەشەنىڭ، اتا-اجەنىڭ، ۇستازدىڭ ەڭ ۇلى مۇراتى. قامشى سابىنداي قىسقا ءومىردىڭ ونەگەسى زور، وزىق تا ۇتقىر، دارا دا دانا ۇلگىلەرى كوپ – تەك ەڭ ساراسىن قاپىسىز كۇيدە تاڭداي ءبىلۋ ءوز قولىڭدا. ءسوزدىڭ قىسقاسى، باقىت تا، بايلىق تا، ساندە دە ءماندى ءومىر دە ءوز قولىمىزدا.    

بىراق مۇنى كەمەل دە كەمەڭگەر، كورەگەن كوسەمدىگى اسىل قادىر-قاسيەتكە لايىق ەلدىك، ۇلتتىق تۇرعىسىندا، بايتاق حالىق، ۇل-قىزىمىزدىڭ بۇگىنگى جانە كەلەشەك تاعدىرىنا قاتىستى تەرەڭ ويلاي الاتىن ەستى دە تەكتى، ءبىلىمدى دە بىلىكتى، كورەگەن دە كەمەل اكە-شەشە، اتا-اجە بۇگىنگى قوعامىمىزدا قالماعانى قالاي؟ ەگەر قالسا قايدا ءجۇر ولار؟

مىنە، وسىناۋ ومىرلىك امانات-وسيەتتەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ۇزاتىلعان قىزىنا مىندەتتى تۇردە بەرىلەتىن جاساۋىنا قوسىپ، ەستەن شىقپاستاي سالتاناتتى تۇردە بىرگە تابىستالىپ جاتسا نۇر ۇستىنە نۇر بولماس پا ەدى؟!

ءححى عاسىر ساحناسىندا ونەگەلى ۇلى ۇلت بولىپ ۇيىسۋعا ۇلى كوشتى باستاپ، ماڭگىلىك ەلگە اينالا ءبىلۋدىڭ جولىنداعى كورەگەن دانالىعى مەن كەمەڭگەر كىسىلىگى وسى ەمەس پە، اعايىن؟!

قازاقتىڭ كەشەگى تەكتى قاۋىمىندا «ابىسىن تاتۋ بولسا – اس كوپ»، «قىز كۇيەۋگە تەك ءوزى باقىتتى بولۋ ءۇشىن ەمەس، كەرىسىنشە بارعان ماڭگىلىك بوساعاسىن قايتكەن كۇندە دە باقىتتى ەتە ءبىلۋ ءۇشىن شىعادى» دەپ ومىرلىك ىنتىماقتى بىرلىك پەن جاڭاشىل پروگرەسيۆتى تىرلىككە اينىماستاي سەرتتەسە (انتتاسا) ءبىلۋىنىڭ ۇلاعاتتى سىرى مەن پالسافالىق قۇدىرەتىنىڭ ءتۇپ-توركىنى وسىندا جاتسا كەرەك.

ولاي بولسا: كوك بايراعى الاشىمنىڭ، كوك بايراعى، نامىس، جىگەر ۇلى كۇشتىڭ وت – قاينارى، ەگەمەندى ەلىمنىڭ كوگىندە جارىق جۇلدىز، جەلبىرەسىن قازاقتىڭ كوك ايبارى!

قالاي دەگەندە دە، ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، مۇنداي ومىرلىك امانات-وسيەتتەردى، تالاپ-تىلەكتەردى قىزعا مىندەتتەي ءبىلۋدى ءبىز، بۇگىنگى ءححى عاسىر ساحناسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءاربىر قازاق وتباسى، قولعا جەدەل تۇردە الاتىن ەڭ كوكەيتەستى دە ماڭىزى وراسان زور ۇلتتىق ماسەلە ەكەنى داۋسىز. سونداي-اق مۇنداي كوكەيتەستى تاعدىرشەشتى ۇلتتىق ماسەلەلەردى مەملەكەتتىك دارەجەدە قولعا الۋدىڭ دا ەڭ وڭتايلى ساتتەرى الدەقاشان تۋدى. بىراق...

ەندەشە، قالىڭ ەلىم، قايران جۇرتىم، قازاعىم، تەزىرەك جاڭاشا ويلانايىق، وپاسىز ۇيقىدان جاپپاي جۇمىلا ويانايىق. اينالا انتالاعان قاۋىپ-قاتەردىڭ ىقپالى مەن وبىرلىعى كۇشەيە ءتۇستى. ەلدە جۇگەنسىز كۇيدەگى ۇرپاقتارمىزدىڭ ازعىنداۋى، كۇيرەۋى، قىلمىسقا ۇرىنۋى شەكتەن شىعىپ، ۋشىعىپ بارادى. تامىرى تەرەڭدەپ بارادى. نەگە؟

ءبارىمىز دە جاۋاپتىمىز. الدىمىزدا ۇلى ەسەپ كۇنى!

مولداعالي ماتقان 

حالىقارالىق مۇستافا كەمال اتاتۇرىك اتىنداعى التىن مەدالدىڭ  

يەگەرى، قوعام قايراتكەرى

Abai.kz