تەرروريستىك اكتىلەردى بولدىرماۋ جونىندەگى حالىققا ارنالعان جادناما

مۇقيات بولىڭىزدار! ءۇيىڭىزدىڭ كىرەبەرىسىندەگى، اۋلالارىڭىزداعى، كوشەدەگى بوگدە زاتتار مەن ادامداردى دەر كەزىندە وزدەرىڭىز عانا بايقاي الاسىزدار.

قىراعى بولىڭىزدار! ماڭايداعى ادامداردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا، ورىنسىز جاتقان يەسىز مۇلىكتەر مەن زاتتارعا كوڭىل اۋدارىڭىزدار.

ۇيلەرىڭىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىڭىزدەر: كىرەبەرىستە  دوموفونىمەن تەمىر ەسىك ورناتىڭىزدار، جەرتولەلەر، ءۇي شاتىرلارى جانە تەحنيكالىق عيمارات ەسىكتەرىنىڭ اشىق - جابىقتىعىن تەكسەرىڭىزدەر.

كولىكتەگى جولاۋشىنىڭ كۇدىكتى ءجۇرىس-تۇرىسىن كورىپ تۇرىپ، بايقاماعان سىڭاي تانىتپاڭىزدار! سىزدەر كولىكپەن ءجۇرۋ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋعا تولىق قۇقىلارىڭىز بار.

ەشقاشان، ءتىپتى، وتە قاۋىپسىز بولسا دا، قانداي دا ءبىر ساقتاۋ نەمەسە باسقا بىرەۋگە بەرۋ ءۇشىن بىرەۋدىڭ قولىنان زات الماڭىزدار.

ادامدار از (يەسىز) جەردە كۇدىك تۋدىراتىن زاتتى تاۋىپ الۋ ءسىزدىڭ ساقتىعىڭىزدى السىرەتۋگە ءتيىس ەمەس. قاسكوي ادام ونى ءبىر نارسەدەن، بىرەۋدەن قورىققاندىقتان تاستاي قاشۋى مۇمكىن.

ءتىپتى، ءسىزدىڭ جارىلعىش قۇرىلعىلارىن بىلەتىن جەكە تاجىريبەڭىز بولسا دا، ونىمەن ءبىر نارسە جاساۋعا تىرىسپاڭىز. وزدىگىنەن جارىلعىشتار وتە سەزىمتال جانە اككى بولىپ كەلەدى.

كۇدىك تۋدىراتىن زاتقا جاقىنداماڭىزدار, ءتىپتى قول تيگىزبەڭىزدەر،      بۇل - ومىرلەرىڭىزگە وتە قاۋىپتى.

بالالارىڭىزعا قاۋىپسىزدىك شارالارىن: بەيتانىس اداممەن كوشەدە سويلەسۋگە، ۇيدە ەسىك اشۋعا، جەردە جاتقان يەسىز ويىنشىقتى الۋعا، كوزگە تۇسكەن زاتقا جاقىنداۋعا بولمايتىنىن جانە ت.ب. ۇيرەتىڭىزدەر. 

كۇدىكتى تۇلعالاردى بايقاعان جاعدايدا حالىققا ارنالعان جادناما

تەرروريزم اكتىلەرىن دايىنداۋ نەمەسە جوسپارلاۋدى كۋالاندىراتىن بەلگىلەرى: 

1) ءسىز جۇمىس ىستەيتىن نەمەسە ءۇيدىڭ اۋلاسىندا، عيمارات اينالاسىندا ء(جيى باراتىن جەرىڭىزدى) كۇدىكتى تۇلعالاردىڭ بىرنەشە رەت كورىنۋى، فوتو جانە بەينە تۇسىرمە جاساۋى، سونداي-اق داپتەرگە جازبا جاساۋ;

2) قۇقىق قورعاۋ ورگان قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسۋدەن قاشۋ جانە بەينە كامەرادان بۇلتارۋ ارەكەتتەرى (باسىن ءتۇسىرۋ، بۇرىلىپ كەتۋ، بەتىن جابۋ);

3) جەر تولە جانە شاتىرلارعا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋگە قاتىسى جوق تۇلعالاردىڭ كىرۋى;

4) تۇرعىن جانە اكىمشىلىك عيماراتتارعا قىزمەت كورسەتەتىن پەرسونالدار جانە كۇزەتۋشىلەرمەن بەيتانىس ادامداردىڭ نەگىزسىز بايلانىسقا ءتۇسۋى، ولاردان جۇمىس ءتارتىبى، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا شارالار جانە ت.ب. جونىندە مالىمەتتەردى جيناقتاۋ;

5) بوگدە تۇلعالارمەن ماڭىزى تومەن جۇمىستاردى (پاكەت، تۇيىنشەك، پوسىلكا بەرىپ جىبەرۋ) ءىرى سىياقىعا ورىندايتىن تۇلعالاردى ىزدەۋى.  

 كۇدىكتى تۇلعالاردى بايقاعان جاعدايدا كەلەسى ءىس-قيمىلدى ورىنداۋ قاجەت:  

1)    ۇستاۋعا وزدىگىمەن ارەكەت قابىلداماۋ;

2)    ولار جونىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا شۇعىل حابارلاۋ;

3)       ءوزىڭىز نازارعا تۇسپەۋ، تۇلعالاردىڭ سانىن، ناقتى سىرتقا بەلگىلەرىن، كيىمدەرىن جانە ولاردا بار زاتتاردى، قولدانۋىنداعى اۆتوكولىك نومەرىن جانە ماركاسىن، قوزعالىس باعىتىن بەلگىلەپ الۋ.

كۇدىكتى زات تاۋىپ العان كەزدەگى تۇرعىندارعا

 ارنالعان جادناما

بىلىڭىزدەر: زاتتاردىڭ سىرتقى كورىنىسى ونىڭ راسىندا نەگە ارنالعانىن جاسىرۋى مۇمكىن. جارىلعىش زاتتار ءۇشىن كامۋفلياج ەسەبىندە ادەتتەگى تۇرمىستىق زاتتار قولدانىلادى: سۋمكا، پاكەت، تۇيىنشەك، قوراپ، ويىنشىق جانە ت.ب.    

تابىلعان زاتتاردىڭ جارىلۋ قاۋپىن كۋالاندىراتىن، بەلگىلەرى:

1) كولىك ماڭىندا، باسپالداقتا، پاتەردە جانە ت.ب. ورىنداردا بەلگىسىز تۇيىنشەكتىڭ نەمەسە باسقادا ءبىر زاتتاردىڭ بولۋى;

2)بوتەن سۋمكا، پورتفەل، قوراپ، باسقادا زاتتىڭ: كىرەبەرىستە، پاتەر ەسىگىنىڭ، كولىكتىڭ ماڭىندا وزگەشە ورنالاسۋى;   

3) تابىلعان كۇدىكتى زاتتان شۋدىڭ شىعۋى (ساعات مەحانيزمىنە، جيىلىگى تومەن دىبىسقا ءتان).

ەگەر دە ءسىز كۇدىك تۋدىراتىن زات تاۋىپ الساڭىز، ول فاكتىنى نازاردان تىس قالدىرماڭىز:

1)    قوعامدىق كولىكتە:

-  زاتتىڭ (سومكەنىڭ جانە ت.ب.) كىمدىكى ەكەنىن نەمەسە كىم قالدىرىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن قاسىڭىزداعى ادامداردان سۇراڭىز;

- ەگەر يەسى انىقتالماسا، تابىلعان زات تۋرالى دەرەۋ جۇرگىزۋشىگە نەمەسە كوندۋكتورعا حابارلاڭىز.

2)    ءۇيىڭىزدىڭ كىرە بەرىسىندە:

- كورشىلەردەن سۇراڭىز، مۇمكىن ول زات سولارعا تيەسىلى شىعار. ەگەر يەسى انىقتالماسا، تابىلعان زات تۋرالى دەرەۋ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا حابارلاڭىز (تەل. 102, 112).

3) كوشەدە، ساياباقتا جانە ت. ب.:

- اينالاڭىزعا قاراڭىز، ەگەر مۇمكىندىك بولسا، زاتتىڭ يەسىن انىقتاۋعا تىرىسىڭىز. ەگەر ول انىقتالماسا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا شۇعىل حابارلاڭىز (تەل.102, 112);

- زاتتى بوگدە ادامداردان وقشاۋلاۋعا نەمەسە الىس ارادان زاتقا بوتەندەردى جىبەرمەۋگە تىرىسىڭىز. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەلگەن بويدا زات تابىلعان ۋاقىت تۋرالى اقپارات بەرىڭىز.

4) مەكەمەلەردە، ۇيىمداردا:

- تاۋىپ العان زات تۋرالى وبەكت كۇزەتشىسىنە نەمەسە اكىمشىلىگىنە دەرەۋ حابارلاڭىز.

تابىلعان زاتپەن نەمەسە كۇدىك تۋدىراتىن زاتتارمەن جەكە ءىس-قيمىل جاساۋعا تىرىسپاڭىز, ولار جارىلعىش قۇرىلعىلار بولۋى مۇمكىن، بۇل جارىلىسقا، كوپتەگەن قۇرباندىققا، قيراۋعا اكەلۋى مۇمكىن.

ءۇزىلدى-كەسىلدى تىيىم سالىنادى:

- تابىلعان زاتتى ۇستاۋعا، اشۋعا جانە ورنىنان قوزعاۋعا، ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە اپارۋعا، قولعا الۋعا;

- تابىلعان زاتتى قالتاعا، پورتفەلگە، سومكەگە سالۋعا جانە ت.ب.;

- جەرگە كومۋگە نەمەسە ولاردى سۋ قويمالارىنا تاستاۋعا;

- زاتتاردان شىعىپ تۇرعان سىم تەمىرلەردى نەمەسە سىمداردى ءۇزىپ تاستاۋعا نەمەسە تارتۋعا، ولاردى زالالسىزداندىرۋعا تىرىسۋعا;

- تابىلعان زاڭسىز زاتتى پايدالانۋعا;

- وعان جاقىن ارالىقتا راديو- جانە ەلەكترلى - اپپاراتتارىن، ۇيالى تەلەفونداردى پايدالانۋعا;

جارىلعىش قۇرىلعىلاردىڭ ىسكە قوسىلۋى ناتيجەسىندە  جارىلىس ايماعىندا نەمەسە عيماراتتىڭ قيراعان ۇيىندىلەرىنىڭ اراسىندا قالعان تۇرعىندارعا ارنالعان جادناما

 ەگەر ءسىز جارىلۋ ايماعىندا قالساڭىز، ەستەن تانباي، قيمىلداي الاتىن حالدە بولساڭىز، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ءتۇتىن مەن جالىن جوق جەرگە قاراي جۇرۋگە، ەڭبەكتەۋگە ءتيىسسىز.

ەگەر ءسىز جارىلىس كەزىندە زارداپ شەكپەسەڭىز، ال قاسىڭىزدا زارداپ شەككەن ادامدار بولسا، ولاردىڭ جان-كۇيلەرىن باعالاڭىز: تامىرى سوعا ما، ادام ەسىن جوعالتقان جوق پا؟ ەشقاشان ونىڭ ەسىن ءمۇساتىر ارقىلى جيعىزۋعا تىرىسپاڭىز. ەستەن تانۋ – بۇل ورگانيزمنىڭ سىرتقى اسەردەن قورعانۋى. ەگەر زارداپ شەككەن ادامنىڭ سىنعان جەرلەرى بولماسا (ونىڭ سۇيەكتەرىن مۇقيات باسىپ كورىڭىز), ونى قىرىنان جاتقىزىڭىز. ول شالقاسىنان جاتسا، قۇسىققا شاشالىپ، ەتپەتىنەن جاتسا تۇنشىعىپ قالۋى مۇمكىن. كۇرە تامىردان قان كەتكەن (القىزىل قان شاپشىپ جاتسا) كەزدە جاراقاتتى نەعۇرلىم تەز، تىم بولماعاندا ساۋساقپەن باسىپ، سودان سوڭ جارانىڭ جوعارى جاعىنان جىپپەن، بەلبەۋمەن، باۋمەن، بەلدىكپەن تاڭۋ كەرەك.

ەگەر ءسىز عيماراتتىڭ قيراعان ۇيىندىلەرى اراسىندا قالساڭىز، سايابىرلاۋعا تىرىسىڭىز. تەرەڭ جانە بىرقالىپتى تىنىس الىڭىز. ءوزىڭىزدى قۇتقاراتىنىنا يلاندىرىڭىز. داۋىستاپ جانە زاتتاردى سوققىلاۋ ارقىلى ادامداردىڭ نازارىن اۋدارىڭىز. ەگەر ءسىز عيماراتتىڭ قيراعان ۇيىندىلەرىنىڭ تۇبىندە قالساڭىز، ءسىزدى جاڭعىرىق دىبىس انىقتاعىش ارقىلى تاۋىپ الۋ ءۇشىن كەز كەلگەن مەتالل زاتتى (ساقينا، كىلت جانە ت.ب.) وڭدى-سولدى قوزعاپ، دىبىس شىعارىڭىز.

ەگەر بەكىتۋلى كەڭىستىكتە بولساڭىز، وتتىقتى تۇتاندىرماڭىز.  وتتەگىن ساقتاڭىز. 

قابىرعالاردىڭ قايتا وپىرىلىپ قۇلاۋىن بولدىرماۋعا تىرىسىپ، ابايلاپ جىلجىڭىز، سىرتتان سوققان اۋانىڭ قوزعالىسى بويىنشا  باعدار ۇستاڭىز. ەگەر مۇمكىندىگىڭىز بولسا، قولعا ۇستاۋعا كەلەتىن زاتتاردىڭ (تاقتايلار، كىرپىشتەر  جانە ت.ب.) كومەگىمەن توبەنى بەكىتىڭىز، سودان سوڭ  كومەك كۇتىڭىز. قاتتى ءشول قىسقان كەزدە كىشكەنتاي تاستى اۋزىڭىزعا سالىپ، سورىڭىز، مۇرنىڭىزبەن تىنىس الىڭىز.

ادامداردى كەپىلگە العان جاعدايداعى ءىس-قيمىلدار بويىنشا تۇرعىندارعا ارنالعان جادناما

 ادامداردى كەپىلگە الۋدىڭ ءاربىر ناقتى جاعدايى وزگەشە جانە باسقالاردان ەرەكشەلەنەدى. 

سونىمەن قاتار ەگەر ءسىز كەپىلگە الىنساڭىز: 

1) ءوز-وزىڭىزگە مۇمكىندىگىنشە جىلدام كەلىڭىز، تىنىشتالىڭىز جانە ۇرەيلەنبەڭىز; 

2) ەگەر ءوزىڭىزدى بايلاپ نەمەسە كوزىڭىزدى جاپسا، بويىڭىزدى ەركىن ۇستاۋعا تىرىسىڭىز، تەرەڭ تىنىستاڭىز; 

3) بولۋى مۇمكىن قاتاڭ سىناققا جەكە ادامي، مورالدىق جانە ەموتسيونالدى تۇرعىدا دايىن بولىڭىز. وسى رەتتە ادامداردى ۇستاۋدىڭ كوپتەگەن جاعدايلارىندا كەپىلگە الىنعانداردىڭ ءتىرى قالعاندىعىن ەستە ساقتاڭىز. ءسىزدى بوساتۋ ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ جانە ارنايى ورگاندارى كاسىبي شارالار قولدانىپ جاتقانىنا سەنىڭىز;  

4) ەگەر قاشىپ كەتە الاتىنىڭىزعا تولىق سەنىمدى بولماساڭىز، قاشۋعا تىرىسپاڭىز; 

5) تەرروريستەر تۋرالى مۇمكىندىگىنشە كوبىرەك اقپاراتتى ەستە ساقتاڭىزدار. ولاردىڭ سانىن، قارۋلانۋ دارەجەسىن ماقساتقا ساي بەلگىلەۋ، دەنە بىتىمىنە، سويلەۋ اكتسەنتى مەن تاقىرىبىنا، تەمپەرامەنتىنە، ءوزىن ۇستاۋ مانەرىنە جانە ت.ب. سىرتقى ءپىشىنىن سيپاتتايتىن ەرەكشەلىكتەرگە كوڭىل اۋدارا وتىرىپ، بارىنشا تولىق كەسكىنىن جاساۋ. جان-جاقتى اقپاراتتىڭ سوڭىنان تەرروريستەردىڭ جەكە باستارىن انىقتاۋدا كومەگى تيەدى;

6) ءار ءتۇرلى بەلگىلەر بويىنشا ءوزىڭىز وتىرعان (قامالعان) ورىندى  انىقتاۋعا تىرىسىڭىز;

7) مۇمكىندىگىنشە تەرەزەلەردەن، ەسىكتەردەن جانە ادام ۇرلاۋشىلاردىڭ وزدەرىنەن الىسىراق، ياعني قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بەلسەندى شارالار قابىلداعان جاعدايدا ء(ۇي-جايعا شابۋىل، مەرگەندەردىڭ قىلمىسكەرلەردى كوزدەپ اتۋى جانە ت.ب.) نەعۇرلىم قاۋىپسىز جەرگە ورنالاسىڭىز;

8) عيماراتقا شابۋىل جاساعان جاعدايدا قولدى جەلكەڭىزگە قويىپ، ەدەنگە ەتپەتتەپ جاتۋدى ۇسىنادى; 

9) ەگەر شابۋىل جاساعان جانە باسىپ العان كەزدە سىزبەن ادەپكىدە ء(سىزدىڭ جەكە باسىڭىزدى انىقتاعانعا دەيىن) ىقتيمال قىلمىسكەر رەتىندە بىرقاتار دورەكى ءىس-ارەكەتكە بارسا، اشۋلانباڭىز. ءسىزدى ءتىنتۋى، قولىڭىزعا كىسەن سالۋى، بايلاۋى، ەموتسيونالدىق نەمەسە جەكە باسىڭىزعا جاراقات جاساۋى، تەرگەۋگە الۋى مۇمكىن. بۇل ءتارىزدى جاعدايلارعا تۇسىنىستىكپەن قاراڭىز، شابۋىلداۋشىلاردىڭ مۇنداي ارەكەتتەرى (بارلىق ادامدى تۇپكىلىكتى سايكەستەندىرگەنگە جانە شىنايى قىلمىسكەرلەردى انىقتاعانعا دەيىن) دالەلدەنگەن. 

ادامدى ۇرلاۋشىلارمەن ءوزارا قارىم-قاتىناس:

1) اگرەسسيۆتى قارسىلىق كورسەتپەڭىز، شالت جانە قاۋىپ توندىرەتىن قيمىل جاساماڭىز، تەرروريستەردى وزدەرى ويلاستىرماعان ءىس-ارەكەتتەرگە يتەرمەلەمەڭىز;

2) مۇمكىندىگىنشە ادام ۇرلاۋشىلارمەن تىكەلەي كوزبەن ارباساتىن بايلانىستان قاشىڭىز;

3) باستاپقىدان - اق (اسىرەسە، ءبىرىنشى جارتى ساعاتتا) ادام ۇرلاۋشىلاردىڭ بارلىق بۇيرىعىن جانە وكىمىن ورىنداڭىز;

4) ءپاسسيۆتى ىنتىماقتاستىق پوزيتسياسىن ۇستانىڭىز. سابىرلى داۋىسپەن سويلەسىڭىز. باسىپ الۋشىلاردىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرۋى مۇمكىن  دۇشپاندىق رەڭ مەن ءىس-قيمىلعا شاقىراتىن جەك كورۋشىلىك سەزىمىن بىلدىرۋدەن قاشىڭىز;

5) ءوزىڭىزدى سابىرلى ۇستاڭىز، بۇل رەتتە ءوز ابىرويىڭىزدى ساقتاڭىز. ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق جاساماڭىز، بىراق وزىڭىزگە وتە قاجەتتى جاعدايدا سابىرمەن ءوتىنىش جاساۋدان قورىقپاڭىز;

6) اتالعان جاعدايدا قاتتى كۇيزەلۋدەن قوزعالۋى مۇمكىن  دەنساۋلىق كىناراتىڭىز بولسا، بۇل تۋرالى ءوزىڭىزدى ۇستاپ وتىرعان ادامدارعا سابىرلى تۇردە جەتكىزىڭىز. قالىپتاسقان جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ، بىرتىندەپ ءوزىڭىزدىڭ جاي-كۇيىڭىزدى جاقسارتۋعا بايلانىستى وتىنىشتەر دەڭگەيىن ارتتىرۋعا بولادى.

كەپىلدىك جاعدايىندا ۇزاق بولعان كەزدە:

1) ۋايىم، ابىرجۋ جانە اسىپ-ساسۋ سەزىمىنىڭ ورىن الۋىنا جول بەرمەڭىز. الداعى سىناقتارعا ءوزىڭىزدى ويشا دايىنداڭىز. اقىل-وي بەلسەندىلىگىن ساقتاڭىز;

2) اشىنۋ سەزىمىنىڭ پايدا بولۋىنان قاشىڭىز، ول ءۇشىن ءوز-ءوزىڭىزدى سەندىرۋدىڭ ىشكى رەسۋرستارىن پايدالانىڭىز;

3) جاعىمدى نارسەلەر تۋرالى ويلاڭىز جانە سونداي جاعدايلاردى ەسكە ءتۇسىرىڭىز. ۋاقىت وتكەن سايىن ءسىزدى بوساتۋ مۇمكىندىكتەرىنىڭ ارتا تۇسكەنىن ويلاڭىز. ءسىزدى ءدال قازىر بوساتۋ ءۇشىن بارلىق مۇمكىندىكتەردىڭ جاسالىپ جاتقاندىعىنا  سەنىڭىز. 

4) وزىڭىزگە تۇراقتى اينالىساتىن ءبىر ءىس (دەنە جاتتىعۋلارى، كىتاپ وقۋ، ءومىر تۋرالى ەستەلىكتەر جانە ت.ب.) تابىڭىز. دەنە جانە ينتەللەكتۋالدىق ءىس-قيمىلدىڭ تاۋلىكتىك كەستەسىن بەلگىلەڭىز، ولاردى قاتاڭ ادىستەمەلىك تارتىپپەن ورىنداڭىز;

5) كۇشىڭىزدى ساقتاۋ ءۇشىن، ءتىپتى ۇناماسا جانە تابەتىڭىزدى اشپاسا دا بەرگەن تاعامنىڭ ءبارىن جەڭىز. وسىنداي قىسىلتاياڭ جاعدايدا تابەتىڭىز بەن سالماعىڭىزدىڭ جوعالۋى قالىپتى قۇبىلىس بولىپ تابىلاتىندىعىنا دەن قويىڭىز.

پسيحولوگيالىق ورنىقتىلىقتى ساقتاۋ كەپىلدەگى ادامدى قۇتقارۋدىڭ ماڭىزدى شارتتارىنىڭ ءبىرى. مۇندا ويدىڭ ايقىندىعىن ساقتاۋعا، جاعدايدى دالمە-ءدال باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جاعىمسىز اسەرلەر مەن كۇيزەلىستەردەن وقشاۋلايتىن كەز كەلگەن امال-ادىستەر ءتيىمدى. كەلەسى ەرەجەلەردى ۇعىپ العان پايدالى:

1) اتالعان جاعدايلاردا قولايلى دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىن جاساڭىز، كەم دەگەندە، دەنەدەگى بارلىق بۇلشىق ەتتەردى كەزەك-كەزەك شيرىقتىرىڭىز جانە بوساڭسىتىڭىز;  

2) بارلىق جاعدايلاردا اۋتوترەنينگ پەن مەديتاتسيانى قولدانۋ وتە پايدالى، ولار ءوز پسيحيكاڭدى باقىلاۋدا ۇستاۋعا كومەكتەسەدى;  

3) ىشىڭىزدەن وقىعان كىتاپتارىڭىزدى، ولەڭدەرىڭىزدى، اندەرىڭىزدى   ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز، جۇيەلى تۇردە ءار ءتۇرلى دەرەكسىز پروبلەمالاردى  (ماتەماتيكالىق ەسەپتەردى شىعارىڭىز، شەتەل سوزدەرىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز جانە ت.ب.) ويلاپ الىڭىز. ءسىزدىڭ اقىل-ويىڭىز جۇمىس ىستەۋى كەرەك.

4) ەگەر مۇمكىندىك بولاسا، قولىڭىزعا تۇسكەننىڭ ءبارىن، ءتىپتى ونىڭ ءماتىنى سىزگە مۇلدەم قىزىقسىز بولسا دا وقىڭىز. سونداي-اق جازعاندارىڭىزدى قايتىپ الاتىنىنا قاراماستان، جازۋىڭىزعا دا بولادى. اقىل-ەستى ساقتاۋعا كومەكتەسەتىن وسى ۇدەرىستىڭ ءوزى ماڭىزدى.  

5) بولىپ جاتقان جاعدايلاردى جۇرەگىڭىزگە جاقىن الماي،  سىرتتان قاراۋعا تىرىسىڭىز، سوڭىنا دەيىن ءىستىڭ ءساتتى اياقتالاتىنىنا سەنىڭىز. قورقىنىش، تورىعۋ مەن سەلقوستىق – بۇل ۇشەۋى ءسىزدىڭ نەگىزگى جاۋىڭىز، ونىڭ ءبارى – ءوز ىشىڭىزدە جاتىر.  

ەۆاكۋاتسيالاۋ تۋرالى اقپارات العان كەزدەگى تۇرعىنداردىڭ ءىس-قيمىلدارى جونىندەگى جادناما

ەگەر ءسىز قاۋىپسىز جەرگە كوشىرۋدى باستاۋ تۋرالى اقپاراتتى  ۇيىڭىزدە ەستىسەڭىز:

1) اۋا-رايىنا قاراي كيىنىڭىز، قۇجاتتارىڭىزدى، اقشالارىڭىزدى، باعالى زاتتارىڭىزدى الىڭىز;

2) ەلەكتردى، گازدى، سۋدى اجىراتىڭىز، پەشتەگى (الاۋ وشاقتاعى (كامين) وتتى ءسوندىرىڭىز;

3) كوشۋ كەزىندە قاريالارعا جانە اۋىر ناۋقاستارعا كومەك كورسەتىڭىز; 

4) كىرەبەرىس ەسىكتى قۇلىپقا جابىڭىز; 

5) عيماراتتان شىعىڭىز جانە كوشىرۋشىنىڭ كومانداسىن ورىنداڭىز، تاستاپ كەتكەن ءۇي-جايعا جاۋاپتى ادامداردىڭ رۇقساتىنان كەيىن عانا قايتا ورالىڭىز.

ەگەر ءسىز قاۋىپسىز جەرگە كوشىرۋ تۋرالى اقپاراتتى  جۇمىس ورنىڭىزدا ەستىسەڭىز:

1)  اسىقپاي جانە دۇرلىكپەي جۇمىس قۇجاتتارىڭىزدى سەيفكە  نەمەسە كىلتپەن جابىلاتىن ۇستەل جاشىكتەرىنە جيناڭىز;

2) وزىڭىزبەن بىرگە جەكە زاتتارىڭىزدى، قۇجاتتارىڭىزدى، باعالى زاتتارىڭىزدى الىڭىز;  

3) ۇيىمداستىرۋ تەحنيكالارىن، ەلەكتر قۇرىلعىلارىن ءسوندىرىڭىز;

4) ەسىكتى كىلتتەپ جابىڭىز جانە كوشىرۋ تاسىلىندە بەلگىلەنگەن باعىتپەن ءجۇرىڭىز; 

5) عيماراتتان شىعىڭىز جانە كوشىرۋ باسشىسىنىڭ كومانداسىن ورىنداڭىز.

 Abai.kz