2016 جىلعى 18 تامىزدا sayasat.kz سايتى «قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى جاقىن ارادا اۋىسۋى مۇمكىن» دەگەن حابار تاراتتى، جاڭادان باسشى بولۋى ىقتيمال كانديداتتاردى اتادى. مۇنى وزگە دە ەلەكتروندى باق حابارلاپ جاتتى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، «وداقتى ءۇزىلىسسىز 19 جىل باسقارعان نۇرلان ورازالين جاقىن ارادا ءوز ورنىن بوساتىپ،  قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى رەتىندەگى مىندەتتەرىمەن دۇرىستاپ شۇعىلدانباق»، سويتىپ بارلىق اسىل ۋاقىتىن وسى جۇمىسقا ارناۋدى جوسپارلاپ وتىرعان كورىنەدى. 

الايدا سودان ءبىر اپتا وتكەندە «قازاق ادەبيەتى» مۇنى تەرىسكە شىعاردى. گازەتتىڭ 26 تامىزداعى سانىندا جاريالانعان پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆقا اشىق حات باسقا سىر ايتادى. حات سوڭىنا 443 جازۋشىنىڭ اتى-ءجونى تىركەلىپتى (ولاردىڭ دەنى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنان حابارسىزدىعى، ۇيىمداستىرۋشىلار بۇلاردىڭ بارشاسىن تىزىمىنە سىرتتاي قوسا سالعانى ءشۇباسىز).  

اشىق حاتتا مىنانداي سوزدەر بار: «...ءسىزدىڭ اتىڭىزعا ۇيىمنىڭ ءبىر توپ مۇشەسى «بولماعاندى بولدى» ەتىپ ارىز جازعان بولاتىن («جاس الاش» گازەتى، 26 مامىر، 2016 جىل). ەستۋىمىزشە، اتالمىش گازەتتە جارىق كورگەن سول ارىز ارنايى تىركەۋدەن ءوتىپ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە قارالىپ جاتقان كورىنەدى». بايقاعاندارىڭىزداي، «ۇيىمنىڭ ءبىر توپ مۇشەسى» اتالعان گازەتتە جاريا ەتكەن اشىق حاتتى 443 جايساڭ «ارىز» دەپ باعالانعان... مىنە، سول «ارىزدا ايتىلعان «جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە» الىپقاشپا سوزدەر بۇعان دەيىن دە بىرنەشە رەت ايتىلىپ، جازىلعان بولاتىن. «جازۋشىلار وداعىنىڭ شارۋاشىلىعىنا  بايلانىستى ەسەپشوتتارى قۇپيا جۇرگىزىلەدى» دەگەن جازۋشىلاردىڭ بۇعان دەيىنگى ارىزى بويىنشا جازۋشىلار وداعىن پروكۋراتۋرا، سالىق جانە قارجى پوليتسياسى بىرنەشە اي تەكسەرىپ، زاڭسىزدىق ورىن الماعانىن كورسەتكەن» ەكەن. بىراق سول «تەكسەرۋگە» «ارىزدانۋشىلار» قاتىستىرىلدى ما، «دەرەكتەردىڭ ءوز دالەلىن تاپپاعانىنا» ولاردىڭ كوزى جەتكىزىلدى مە، الدە «زاڭسىزدىق ورىن الماعان» دەگەن تۇجىرىم ولاردىڭ سىرتىنان جاسالدى ما، بۇل جاعى اشىپ ايتىلماپتى. ودان ءارى وسى 443:ء «بىر كەزدەرى بەلگىلى ءبىر توپتىڭ ۇيىمداسۋىمەن زاڭسىزدىق ورىن الىپ، جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتى «ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا» كەتە جازداعانى جازۋشىلاردىڭ ەسىندە. قانشا سوتتىڭ تابالدىرىعى توزدى» دەپ، ءىس جۇزىندە ماسەلەنىڭ تونىن اينالدىرىپ بايان ەتەدى.ء ادىلىن ايتقاندا، عيماراتتىڭ «ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا» كەتە جازداعانىنا» باستى كىنا قازىرگى باسشىلىقتىڭ موينىندا. ويتكەنى، ءبىر كەزدەرى، 90-شى جىلداردىڭ ورتاسىندا، وتپەلى كەزەڭدە قالىپتاسقان قيىن احۋالدان شىعۋ ورايىندا كۇللى مۇلىك ادەبي قور قۇزىرىنا قاراتىلىپ، جازۋشىلاردىڭ ەكونوميكالىق تىرشىلىگىن داعدارىسقا تىرەگەن كوممەرسانتتاردى وداق ۇيىنەن شىعارىپ جىبەرۋ ماسەلەسى توتەسىنەن قويىلعان. سول شاقتا بيلىككە كەلگەن وسى باسشىلىق ءوز قىزمەتىن ادەبي قوردى زاڭدى تۇلعا رەتىندە مويىنداماۋدان باستاعان بولاتىن. زاڭدىلىق بىتكەندى بەلدەن باسىپ، جويعان. ءسويتىپ، باستى تالاپكەر جويىلعاندىقتان، تيىسىنشە، وداق عيماراتىنان ءماجبۇر ەتۋ جولىمەن شىعارىلۋدان امان قالىپ، قايتا كۇشىنە كىرگەن كوممەرسانتتارمەن ەرىكسىز جاڭا كەلىسىمشارت جاساعان. سودان باستاپ، ۇكىمەتتەن كومەك العانشا «قانشا سوتتىڭ تابالدىرىعىن توزدىرعان» وسى باسشىلىق ەدى. كەمشىلىكتى مويىنعا الا بىلۋگە دە اتاپ ايتارلىقتاي ارلىلىق، ادال دا باتىل جۇرەك كەرەك...  

الايدا ونداي باتىلدىق تانىتپايتىن، 443 قالامگەر اتىنان اشىق حات ۇيىمداستىرىپ وتىرعان، وزدەرىن بيلىك سەنىمىنە  بەكەم ەنگەنبىز دەپ سانايتىن از عانا توپ وزدەرىنىڭ «جەڭىمپازدىقپەن» وسىنشا ۋاقىتقا سوزىلىپ كەلە جاتقان مامىراجاي كۇنكورىسىنەن قايتكەندە اجىراماۋدى ارماندايدى. «جازۋشىلار وداعىنىڭ 2012 جىلعى قىركۇيەكتە وتكەن قۇرىلتايىندا سايلانعان باسقارما، باسقارمانىڭ قۇزىرەتىن جۇزەگە اسىرۋشى حاتشىلىق وزىنە تيەسىلى مىندەتىن  ويداعىداي اتقارىپ كەلەدى» دەيدى. بىراق وسى وكىلەتتى شىعارماشىلىق ۇيىم قازىرگى ادەبي اعىم تامىرىن قالاي ۇستاپ وتىر، ونىڭ جاي-كۇيىن، ادەبيەتشىلەردىڭ وتانىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ مۇددەسىن كوزدەگەن ەڭبەكتەرىن تاني ما، بۇل زارۋلىكتەر باسقارمادا نەگە تالقىلانباي جۇر، جالپى، ونداي ءىس جايىندا ءتىس جارمايدى.  ۇيىم باسقارماسىنىڭ بۇگىنگى تاڭداعى ءۇش تىلدىلىك، تاريحتى وقىتۋعا شەكتەۋ قويۋ، جەر-سۋدى ساۋداعا سالۋ سىندى وزەكتى ماسەلەلەرگە ۇجىم بولىپ ءۇن قاتپاعانى بارشاعا ءمالىم.  سويتە تۇرا، ەشقانداي دالەل-دايەكسىز: «اسا كۇردەلى كەزەڭدە ءوزىڭىزدىڭ تىكەلەي ۇيعارىمىڭىزبەن شىعارماشىلىق ۇيىمنىڭ باسشىلىعىنا نەشە دۇركىن سايلاۋعا تۇسكەن نۇرلان ورازالين وسى كەزەڭدە وداق جۇمىسىن قالىپتى جۇرگىزىپ كەلەدى» دەپ ءتۇيىپ، «جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ جۇمىسى، وزدەرى بەكىتكەن جارعىسىنا ساي، دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق نەگىزدە جۇرگىزىلىپ وتىر» دەپ باعالايتىندارىن حابارلايدى.  

قىزىعى تۇيىنىندە: «رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىن قىزۋ اتاپ جاتقان كەزەڭدە قالىڭ قالامگەرلەر قاۋىمىن دۇرلىكتىرىپ، كەزەكتەن تىس قۇرىلتاي وتكىزۋدىڭ ەش نەگىزى جوق دەپ ويلايمىز. ارىزعا قول قويعان 15 قالامگەردىڭ پىكىرى ۇيىمعا مۇشە 770-ءتىڭ پىكىرى ەمەس… سوندىقتان قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ كەزەكتى حV قۇرىلتايى جارعى تالابىنا ساي، 2017 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ءوز مەرزىمىندە وتكەنى ءجون دەپ سانايمىز» دەيدى. بۇدان بۇرىن، ەشكىمنەن سۇراماي-اق، كەزەكتى سەزدەردى جارعىلىق مەرزىمىنەن ءۇش، ەكى، ءبىر جىلعا دەيىن كەشىكتىرگەندەرىن ۇمىت قالدىرىپ، 443-ءتىڭ ۇلكەن كىسىگە اشىق حات جازعانداعى ماقساتى «قۇرىلتايدىڭ وز مەرزىمىندە وتكەنى ءجون» ەكەنىن ايتۋ بولىپ شىقتى. ياعني حاتتى ۇيىمداستىرعان بەلسەندى توپ «ارىزعا قول قويعان 15 قالامگەردىڭ» «ارىزىنىڭ» نەگىزگى مانىن وز كوزدەگەندەرىنە قاراي وسىلاي بۇرمالاپتى.  

الايدا، ەلەكتروندى باق حابارلاعانداي ءجايت راس بولسا، ەگەر پرەزيدەنت اكىمشىلىگى تاراپىنان شىنىمەن دە «15 قالامگەردىڭ» اشىق حاتىنا قۇلاق اسقان  پىكىر شىققان بولسا، وندا وداق توراعاسىن اۋىستىرۋ ءۇشىن «كەزەكتەن تىس قۇرىلتاي وتكىزۋدىڭ» ەش قاجەتى جوق. «770-ءتىڭ» اتىنان سويلەپ 443-ءتىڭ حاتىن ۇيىمداستىرعان بەلسەندى توپ ەسىنە السىن: بۇل ءۇشىن «جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ جۇمىسى وزدەرى بەكىتكەن جارعىسىنا ساي، دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق نەگىزدە جۇرگىزىلسە» بولعانى.ء يا، اتالمىش حاتتى ۇيىمداستىرۋشىلار ەستەرىنە ءتۇسىرسىن، جارعى بويىنشا جازۋشىلاردىڭ «2012 جىلعى قىركۇيەكتە وتكەن قۇرىلتايى» باسقارما قۇرامىن سايلادى، ال باسقارما قازىرگى باسشىنى سايلادى. دەمەك، تاپ سول باسقارما 2012 جىلى سايلاعان باسشىسىنا العىسىن ايتىپ، ونى جاڭا باسشىمەن الماستىرا الادى. جاڭا باسشى نە باسقارما مۇشەلەرى ىشىنەن، نە، كووپتاتسيا جاساۋ جولىمەن، وزگە وداق مۇشەلەرى قاتارىنان سايلانۋى مۇمكىن. سونداي جولمەن، جارعىعا سايكەس تۇردە، بالاما كانديداتۋرالار اراسىنان اشىق، ءادىل تاڭدالىپ، وداققا مۇلدەم جاڭا باسشى كەلۋى ىقتيمال. سولاي سايلانعان باسشى «قۇرىلتايدىڭ وز مەرزىمىندە وتكەنى جون» بولماعىن ەستە ۇستاپ، جازۋشىلاردىڭ 2017 جىلى وتۋگە تيىس كەزەكتى سەزىن دايىنداۋدى باسقارۋعا كىرىسۋى تيىس. بۇلاي ەتۋدى جۇمىستىڭ «دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق نەگىزدە جۇرگىزىلۋىن» قالايتىن  443 تە  قولداۋى كەرەك. سوندا وسى ۋاقىتقا دەيىن ورىن الىپ كەلە جاتقان الالاۋشىلىقتى، الاۋىزدىقتى دوعارۋعا، جازۋشىلاردىڭ ىنتىماعىن ارتتىرۋعا، وداق ءىسىن ءادىل ۇيىمداستىرۋعا نەگىز جاسالادى. ال جازۋشىلار وداعى وزىنىڭ ەشقانداي استىرتىن ارەكەتتەر جەتەگىندە كەتە بەرمەيتىن، شىن مانىندەگى دەموكراتياشىل ۇيىم ەكەنىن دالەلدەيدى.  

بەيبىت قويشىباەۆ 

Abai.kz