قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى

ن.ءا. نازارباەۆقا

                             كوشىرمەسى: قر پرەمەر-ءمينيسترى ب.ءا. ساعىنتاەۆقا

قر سەناتىنىڭ توراعاسى ق.ك. توقاەۆقا

                     قر ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى ن.ز. نىعماتۋللينگە

              مينيسترلەرگە، بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەرگە،

 پارلامەنت جانە ءماسليحات دەپۋتاتتارىنا،

رەكتورلارعا، وبلىستىق جانە قالالىق (اۋداندىق)

 وقۋ بولىمدەرىنە، مەكتەپتەر مەن بالا-باقشالار

ديرەكتورلارىنا، قازاقستان ازاماتتارىنا!

ا ش ى ق  ح ا ت

كونستيتۋتسياداعى سوڭعى وزگەرىستەر تۇراقتى داميتىن اشىق قوعامعا كوشۋدەگى تولىققاندى رەفورماعا اينالۋ ءۇشىن، وسى ۋاقىتقا دەيىن قابىلدانعان ادام قۇقىعى مەن ءسوز بوستاندىعىن شەكتەپ، ميتينگىلەرگە تيىم سالاتىن قوعامنىڭ قاۋىپتى ىسىگىنە اينالعان توتاليتارلىق جۇيەنىڭ زاڭدارىنان ارىلۋ كەرەك. بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ، ەلدىڭ الەمدىك قاۋىمداستىق الدىندا «قازاقستان ديكتاتورلىق رەجيم» دەگەن قارا كۇيەدەن ارىلۋى، قوعامنىڭ جان-جاقتى دامۋىنا جول اشىپ، «اراب كوكتەمى»، ۋكراينا ت.ب. ەلدەردەگىدەي توڭكەرىستەردەن اۋلاق قىلادى.

قازاقستان 1992 جىلى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا مۇشە بولعاندا، وعان «اۆتوريتارلىق رەجيمدەگى ۇلتتىق مەملەكەت» دەپ انىقتاما بەرىلگەن. ەلباسىنىڭ سوڭعى سۇحباتىندا ەلدەگى «قازاقتىڭ ۇلەسى 70%-عا جەتتى» دەگەنى (تاۋەلسىز ەكسپەرتتەردىڭ دەرەكتەرى بويىنشا 2030 جىلدارى بۇل كورسەتكىش 90% قۇرايدى) جوعارىداعى بۇۇ انىقتاماسىنداعى ۇلتتىق مەملەكەتتى ەتنيكالىق جانە دەموگرافيالىق تۇرعىدان دالەلدەگەنى. ول، ىشكى ساياساتتا زامان تالابىنا ساي تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جاساۋدى قاجەت ەتەدى. ونىڭ ىشىندە:

1. 2016 - 2019 جىلعا ارنالعان ءبىلىم باعدارلاماسى بويىنشا 10-11 سىنىپتاردا فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، ينفورماتيكا پاندەرى اعىلشىن تىلىندە، دۇنيەجۇزى تاريحى ءپانى ورىس تىلىندە وقىتۋ ەنگەن ياعني بۇل جەردە باسقا تىلدەردى ەنگىزۋ قازاق ءتىلى ەسەبىنەن، ونى قىسقارتۋ نە جويۋدى كوزدەگەن;
2. قازاقستان مەكتەپتەرىندە 1960-شى جىلدارىنان بەرى ءۇش تىلدە وقىتادى. ال، سوڭعى ەنگىزگەن ءۇش ءتىلدى ءۇش جاستان وقىتۋ، - ول عىلىم مەن پەداگوگيكا زاڭدىلىقتارىن ورەسكەل بۇزىپ، قازاق ءتىلى مەن مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردى دامىتۋعا قارسى ارەكەت بولۋدا.

سەبەبى، اقش، جاپونيا، وڭت. كورەيا، قىتاي، رەسەي ت.ب. الدىڭعى قاتارلى ەلدەر مەن بولونن پروتسەسسىنە كىرەتىن ەۋروپانىڭ 28, ازيا مەن افريكانىڭ 54 ەلىندە عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىن فيزيكا، حيميا ت.ب. پاندەرى مەن 8-9 جاسقا دەيىنگى ءتىلاشار جانە بارلىق پاندەر انا تىلدەرىندە وقىتىلادى. ال، قىزىلوردا وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باستىعى ب. سايلىباەۆ جانە سول سياقتىلاردىڭ، «قازاق ءتىلى ءبىلىم مەن عىلىم ءتىلى بولا المايتىندىقتان باسقا تىلدەردە وقىتامىز» دەگەنىن اۋعانداعى تاليبتەردىڭ تىرلىگىمەن سالىستىرۋعا بولادى;

1. جوعارىداعى باعدارلامادا 1940-شى سوعىس جىلدارى حالىقتىڭ رۋحى مەن ۇلتتىق سانانى كوتەرۋ ماقساتىندا قۇرىلعان «قازاق ادەبيەتى» كافەدرالارى، قازاق تاريحى مەن قازاقستان تاريحى ماماندىقتارى جويىلعان;
2. مەملەكەتتىك ءتىل ءۇشىن كۇرەس – ول قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەس ەكەنىن ۇمىتقان دەپۋتاتتار مەن شەنەۋنىكتەردىڭ پارلامەنت، ۇكىمەت جينالىستارى مەن شەتەلدەگى رەسمي شارالاردى مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزبەۋدەن باستاپ، قالا كوشەلەرىندەگى ۇلى تۇلعالاردىڭ سۋرەتتەرى مەن ۇرپاققا ۇلگى ۇلاعاتتى سوزدەرىن جوق قالۋى، 1916 ج. ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ اتالىپ وتپەۋى، كوپتەگەن رەسمي باسىلىمداردا مەملەكەتتىك ۇستانىمداردىڭ بولماۋى ت.ب. قوعامدى ماڭگۇرتتەندىرۋدە.

جوعارىداعىلاردى ەسكەرىپ، كەلەسى ماسەلەلەردى شەشۋدى تالاپ ەتەمىز:

- وركەنيەتتى قوعامعا ساي ادام قۇقىعى مەن ءسوز بوستاندىعىن، ميتينگىلەر مەن ت.ب. شارالاردى زاڭدى جولمەن ىسكە اسىرۋدى زاڭداستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ;

- قوعامدىق ۇيىمدار، عالىمدار مەن ۇستازداردىڭ قاتىسۋىمەن ۇكىمەت:

ا). ءبىلىم مەن عىلىم ماسەلەسىن شەشەتىن تۇراقتى كوميسسيا قۇرۋ;

ءا). ۇكىمەت قابىلداعان «قازتەست» جوباسىن بارلىق مەملەكەتتىك جۇيەگە ەنگىزىپ، ونى مەڭگەرەتىندەردىڭ ۇلەسىن 2020 جىلعا دەيىن 95%-عا جەتكىزۋ، قازاق ءتىلى ارقىلى قوعامدى بىرىكتىرىپ، ادام كاپيتالى مەن مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردى دامىتۋ مەحانيزمدەرىن دايىنداۋ.

وسى حاتتى ايماقتار مەن سالالار بويىنشا ءتيىستى اكىمشىلىكتەر مەن مينيسترلىكتەر كورسەتىلگەن ادرەستەرگە جەتكىزەدى دەپ سەنەمىز.

قۇرمەتپەن، «نۇر وتان»، «اق جول»، «ازات»، جسدپ پارتيالارى، «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق» اق، «قازەنەرجي» قاۋىمداستىعى، «اتامەكەن» ۇقپ، قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى، قازاقستان عالىمدار وداعى، جازۋشىلار وداعى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى، قازاقستاننىڭ قارجىگەرلەر، تاۋەلسىز كاسىپكەرلەر، رەكتورلار قاۋىمداستىعى ت.ب. قوعامدىق ۇيىمدار قۇرعان قازاقستان اليانسىنىڭ ۇيىمداستىرۋ القاسى اتىنان:

عابباسوۆ سوۆەت-حان - مەديتسينا جانە پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ماحامبەت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

مىرزاحمەتوۆ مەكەمتاس – قر ۇعا اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

اۋەزوۆ مۇرات –  م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى قوردىڭ توراعاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، عالىم;

ەلەۋسىزوۆ مەلس – قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق وداعى مەن كاسىپورىندارى «تابيعات» قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى;

اكىم جانۇزاق –قر ۇلتتىق جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ كورر.-مۇشەسى، ەۋروپا جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ مۇشەسى;

تۇياقباي جارماحان – جسدپ توراعاسى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى;

باتتالوۆا زاۋرەش – «قازاقستاندا پارلامەنتاريزمدى دامىتۋ قورى» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى، جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسى;

توقاشباەۆ مارات - «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، قر پعا اكادەميگى، پروفەسسور;

قازاقستان عالىمدارى، اقىن-جازۋشىلارى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى اتىنان:

شاحانوۆ مۇقتار – قر توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، «تۇرىك الەمىنىڭ» ۇزدىك اقىنى، قازاق ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى;

نۇرپەيسوۆ ءابدىجامىل – جازۋشى،  قسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

قايداروۆ ابۋعالي - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر ۇعا اكادەميگى;

ايتباەۆ ومىرزاق - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر ۇعا اكادەميگى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى;

وتەلباەۆ مۇحتارباي - فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،  پروفەسسور، قۇا اكادەميگى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

ەلەمەسوۆ كوپماعامبەت – اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك;

قابىشۇلى عابباس - جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى;

راقىشەۆ بايان – قر عالىمدار وداعىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى، قر ۇعا اكادەميگى، قازۇتۋ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى;

ءجۇمادىلوۆ قابدەش – قازاقستان حالىق جازۋشىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

يسابەكوۆ دۋلات - «مادەنيەت» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، جازۋشى-دراماتۋرگ،  قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

سماتاەۆ سوفى - جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ  لاۋرەاتى;

مەدەتبەك تەمىرحان – اقىن، قۇ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

ەسداۋلەت ۇلىقبەك – اقىن، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «جۇلدىز» جورنالىنىڭ باس رەداكتورى;

بايپاقوۆ كارل - قر ۇعا اكادەميگى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى;

ارالباي نۇعمان – بيول. عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، «جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى جانە يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار» عزي ديرەكتورى;

كاپەكوۆا گۋلنار – قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ الماتى وبلىسى بويىنشا فيليالا ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

نەسيپباەۆا كاليا – تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

بۋرباەۆا گاليا – عالىم، قوعام قايراتكەرى;

قۇلكەنوۆ مەرەكە – جازۋشى، قوعام قايراتكەرى;

باپي ەرمۇرات - «دات» جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، قوعام قايراتكەرى;

ايعاليۇلى ە. - «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى;

يسا قازىبەك  -  "قازاق ءۇنى" گازەتى پرەزيدەنتى، اقىن، حالىقارالىق الاش سىيلىعى لاۋرەاتى، حالىقارالىق سەرگەي ەسەنين اتىنداعى سىيلىق - "التىن كۇز" وردەنى يەگەرى.

سارىم ايدوس -  التىنبەك سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردىڭ جەتەكشىسى، قازاق ۇلتتىق كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى;

سارسەنباي رىسبەك  - قوعام قايراتكەرى;

قويشىباەۆ بەيبىت- تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، «ادىلەت» تاريحي- اعارتۋ قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى;

كوشىم دوس -"ۇلت تاعدىرى" قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

اڭسات سادۋاقاس- «ءتىل ساقشىسى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى (قىزىلوردا);

جاكەەۆ عابيدەن– ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قوردىڭ توراعاسى; 

جۇمالى راسۋل – ساياساتتانۋشى، ديپلومات; قازاق ۇلتتىق كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى;

اباعان مۇقتارحان – كەنەسارى حان قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى;

كەنەباي جۇماش - اقىن، قوعام قايراتكەرى، حالىقارالىق يۋنەسكو سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

شىمشىقوۆ جانكەلدى  - استانا قالالىق «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حدق

ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى;

جانداربەك زىكىريا - تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، احمەت ياسساۋي اتىنداعى حالىقارالىق تۇركىستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى;

زەينۋللين امانجول - اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، «دالا» ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى;

قادىرباەۆا ايسۇلۋ – اقىن، قوعام قايراتكەرى;

قۋانىشالين جاسارال – قوعام قايراتكەرى;

عابدوللا قاجىمۇقان – «قازاق ەلى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى;

قاناتباەۆ سەرىك - ۆەتەريناريا عىلىمىنىڭ دوكتورى;

ايىپۇلى راحىم – جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسى، قوعام قايراتكەرى;

قالىباي ماقسوت - قر ەرەكشە ەڭبەگى سىڭىرگەن زەينەتكەر;

ساگيدۋللاەۆا ايمان – ۇستاز، قوعام قايراتكەرى;                                     
بابامۇرات داۋرەن -  «بولاشاق» جاستار قوزعالىسىنىڭ ليدەرى;

ەرعاليەۆا بارەتتا - قازاقستاننىڭ «دەموكراتيا جانە قۇقىق» حالىقارالىق تاريحي-قۇقىق ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى;

ەرعاليەۆا گۇلجان – جۋرناليس، قوعام قايراتكەرى;

قوسانوۆ ءامىرجان – قوعام قايراتكەرى، تاۋەلسىز ساياساتكەر;
ەگەۋباەۆ ايدىن – «ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

اليباەۆ اليك     - ەكونوميست، جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسى;
كەنجەباي مىرزان – اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى
تورەحانوۆ ەرنست -  جازۋشى، قوعام قايراتكەرى;
مۇقانعاليەۆ ەرمەك – عالىم، قوعام قايراتكەرى;

ماماي  جانبولات - جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى;

قاپتاعاي ق. -  «حالىق دابىلى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

قۋات  داۋرەن - «اباي.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ جەتەكشىسى;

سادۋۇلى بيسەنعازى - «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى;

ءازىمباي عالي - ساياساتتانۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى;

بەيسەباي تەگى رۋزا – قوعام قايراتكەرى (پاۆلودار);

بەركىمباي ارداق – جورناليس، عالىم;

مۇقتاي قۋانىش – اقىن;

زايتوۆ رينات – ايتىس اقىنى;

مۇقانوۆ داۋرەن - اۋدارماشى، ادەبيەتتانۋشى;

نۇر-احمەت دوس -"ۇلت پاتريوتتارى"قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

بوتەەۆ مارات - «اللاجار-قولداۋ» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى;

تالىمۇلى ك. - تالعار اۋداندىق مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى;

اشۋۇلى  ج. - قازاقستان ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعاندار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى;

مۇحتاربەك س. - جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى;

قانافيا نازاربەك - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى;

اقجىگىت ومىرزاق- تاۋەلسىز جۋرناليست;

كارىپجان امانعازى - اقىن;

Abai.kz