بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ بيلىگىن ۇستاپ، بۇكىل الەمگە ءوزىنىڭ ساياسي قىراعىلىعىمەن تانىلعان، تورتكۇل دۇنيەگە قازاق ەلىن تانىتقان ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 25 قاڭتار كۇنى 26 جىلدىق جاڭا تاريحى بار ەلىمىزدىڭ نازارىنا مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ۇندەۋىن جاريالادى. سودان بەرى ەلىمىزدە ساياسي بەتبۇرىس باستالىپ، تالقىلاۋلار ءجۇرىپ جاتىر.

وسى اپتادا «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنان كونستيتۋتسيالىق رەفورما جۇرگىزۋ توڭىرەگىندە  دەپۋتاتتار، قوعام قايراتكەرلەرى مەن ساياساتتانۋشىلار، ساراپشىلار قاتىسىپ، وي بولىسكەن تەلەكوپىردى تاماشالاپ، قولىما قالام الىپ، ەلىمىز ءۇشىن ساياسي ماڭىزى زور باستاماعا ءوز پىكىرىمدى ءبىلدىرىپ، ەلباسىنىڭ ۇندەۋىن قولداعىم كەلدى. ءبىزدىڭ ەلباسىمىز، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازارباەۆ شىنىمەندە وتە پاراساتتى، بولاشاعىن ويلاعان كەمەڭگەر باسشى عوي. وتىرىك ماقتاپ، كولگىرسىپ وتىرعانىم جوق. ەندى ءوزىمنىڭ كونستيتۋتسيالىق رەفورما تۋراسىنداعى ويىمدى باياندايىن:

مەن - قاراپايىم وقىرمان رەتىندە ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ قالامىنان تۋعان بىرقاتار كىتاپتارىن وقىپ، ەڭبەگىمەن تانىسقان زەينەتتەگى اداممىن. مەنىڭشە، ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ –  حح عاسىر باسىنداعى الاش قايراتكەرلەرىنىڭ جولىمەن ءجۇرىپ، سولاردىڭ ساياسي ۇستانىمدارىن ۇستاعان ادام. مىسالى، الاش زيالىلارىنىڭ قازاق دالاسىندا ۇلتتىق يدەيانى نەگىزدەگەنى جونىندە ەلباسى ن.نازارباەۆ ءوزىنىڭ «تاريح تولقىنىندا» كىتابىنىڭ «الاش مۇراسى جانە وسى زامان» اتتى تاراۋىندا: «XX عاسىردىڭ باسىندا ۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتۋ يدەياسىن العا تارتقان رۋحاني-زەردەلى يگى جاقسىلار قازاقتىڭ ۇلتتىق يدەياسىن جاساۋ مىندەتىن ءوز موينىنا الدى. ولار قوعامنىڭ ءتۇرلى تارابىنان شىققاندار، ءارى ەڭ الدىمەن ءداستۇرلى دالا اقسۇيەكتەرىنىڭ وكىلدەرى ەدى. XX عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق قوعامىندا زيالى قاۋىم قالىپتاسۋىنىڭ ۇرپاقتار ەستافەتاسى سياقتى سيپاتى بولعانىن اتاپ ايتقان ابزال» - دەپ كورسەتكەن بولاتىن. كوردىڭىز بە، زەردەلى دە زەرەك ويلى پرەزيدەنت  تاريح قاتپارىنداعى جاي-جاپسارلارمەن تولىق تانىسىپ، قازاقستان حالقىنا بيلىك تارماقتارىن قايتا قاراۋ جونىندە ۇندەۋىن جاريالادى. وسىعان قاراعاندا، ەلباسى – عاسىر باسىنداعى الاش زيالىسى بارلىبەك سىرتانۇلىنىڭ «قازاق ەلىنىڭ ۋستاۆى» دەپ اتالاتىن العاشقى كونستيتۋتسيالىق ەڭبەگىن وقىپ، تانىسىپ شىققانداي اسەر قالدىردى. اسىرەسە، ەلباسىنىڭ ۇندەۋى – بارلىبەكتەي ارىستىڭ پىكىرىمەن ۇشتاسىپ تۇر. بۇنى – ەكى داۋىردە ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ قوس پەرزەنتىنىڭ ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرعانى دەپ ءتۇسىندىم.

تەلەكوپىردە قر باس پروكۋرورىنىڭ اسا ماڭىزدى ءىسى بويىنشا باس كومەكشىسى، پروفەسسور قابىلسايات ابىشەۆتىڭ «قازاق قوعامىندا ءجۇز جىلدان بەرى كونستيتۋتسيالىق يدەيا كەلە جاتىر. ءجۇز جىل بۇرىن قالىپتاسقان يدەيا ءۇزىلىپ، توقتاپ قالىپ، ءوسىپ دامىپ كەلە جاتقان يدەيا» دەگەنىن ەستىپ، الاش قايراتكەرى بارلىبەك سىرتانوۆتىڭ ۋستاۆىن ەسىمە ءتۇسىردىم. سوسىن شامالى ويلانىپ، زاڭگەر-عالىم ساكەن وزبەكۇلىنىڭ 1996 جىلى جارىق كورگەن «بارلىبەك سىرتانوۆ» دەپ اتالاتىن كىتابىن وقىعانىم ەسىمە ءتۇستى. اتالعان كىتاپتا اۆتور پروفەسسور ق.ابىشەۆكە ءوزىنىڭ العىسىن بىلدىرگەن بولاتىن.

عاسىر باسىندا جازىلعان، مەنىڭ جەرلەسىم، قاپالدا، الاتاۋدىڭ  شىڭىندا دۇنيەگە كەلگەن، «ەلىم!» دەپ قىرۋار ەڭبەك اتقارعان ب.سىرتانوۆتىڭ  كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ ءى بولىمىندە: «4 باپ:  قازاق ەلىنىڭ ەڭ باسشى ورىنى ۇلت ءماجىلىسى. وعان داۋىسپەن وتكەندەر قازاق ەلىنىڭ باسشىسىن،  پرەزيدەنتتى ءتورت جىلعا سايلايدى.

5 باپ: ءبىر پرەزيدەنت ەكى رەتتەن اسىپ ەل بيلەۋگە حۇقى جوق.

6 باپ: پرەزيدەنت قازاق ەلىن مينيسترلەر ارقىلى باسقارادى. مينيسترلەردى  پرەزيدەنت ءوزى تاڭدايدى، بىراق ۇلت ءماجىلىسى داۋىسپەن شەشەدى.

7 باپ: مينيسترلەر وزدەرى باسقارعان جۇمىستارىمەن پرەزيدەنتتىڭ  ءھام ۇلت ءماجىلىسىنىڭ الدىندا ەسەپ بەرىپ تۇرادى.

8 باپ: قازاق ەلى پرەزيدەنتىنىڭ ورىنباسارى – ۆيتسە – پرەزيدەنت. ول پرەزيدەنت جوق بولعاندا ورنىن باسادى، بار كەزدە ونىڭ ايتقانىمەن جۇمىس ىستەيدى»، - دەپ انىق جازىلعان.

ال، قازىرگى تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ قولدانىسىندا جۇرگەن اتا زاڭىمىزدىڭ  44 بابىنىڭ 3 تارماعىندا: «پارلامەنت ماجىلىسىندە وكىلدىگى بار ساياسي پارتيالار فراكتسيالارىمەن كونسۋلتاتسيالاردان كەيىن كەلىسىم بەرۋ ءۇشىن ءماجىلىستىڭ قاراۋىنا رەسپۋبليكا پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ كانديداتۋراسىن ەنگىزەدى; پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ كەلىسىمىمەن رەسپۋبليكانىڭ پرەمەر-ءمينيسترىن قىزمەتكە تاعايىندايدى; ونى قىزمەتتەن بوساتادى; پرەمەر-ءمينيستردىڭ ۇسىنۋىمەن رەسپۋبليكا ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلىمىن ايقىندايدى; رەسپۋبليكانىڭ ۇكىمەت قۇرامىنا كىرمەيتىن ورتالىق اتقارۋشى ورگاندارىن قۇرادى، تاراتادى جانە قايتا قۇرادى، رەسپۋبليكا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەلەرىن قىزمەتكە تاعايىندايدى; سىرتقى ىستەر، قورعانىس، ىشكى ىستەر، ادىلەت مينيسترلەرىن قىزمەتكە تاعايىندايدى; ۇكىمەت مۇشەلەرىن قىزمەتتەن بوساتادى; ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ انتىن قابىلدايدى; ەرەكشە ماڭىزدى ماسەلەلەر بويىنشا ۇكىمەت وتىرىستارىنا توراعالىق ەتەدى; ۇكىمەتكە زاڭ جوباسىن پارلامەنت ماجىلىسىنە ەنگىزۋدى تاپسىرادى; رەسپۋبليكا ۇكىمەتى مەن پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ، وبلىستار، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار مەن استانا اكىمدەرى اكتىلەرىنىڭ كۇشىن جويادى نە قولدانىلۋىن تولىق نەمەسە ءىشىنارا توقتاتا تۇرادى»، - دەپ «تاسقا تاڭبا سالعانداي» انىق كورسەتىلىپ تۇر.   

مىنە، كوردىڭىز بە، ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرعان، ءبىرىن-ءبىرى ۇستەمەلەگەن زاڭ تالاپتارى. ءوستىپ رەتىمەنەن مىسالدى كەلتىرە بەرۋگە بولاتىن ەدى، بىراق، مەن زاڭ مامانى ەمەسپىن. قاراپايىم وقىرمان رەتىندە ءارى وسى الىپ مەملەكەتتىڭ ازاماتى رەتىندە ءوز ويىمدى جازىپ وتىرمىن.

جاڭا زامان توعىسىندا قازاقتىڭ بيلىك تىزگىنىن قولىنا الىپ، جاھانعا ەلىمىزدى تانىتقان ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ ءاربىر ساياسي باستاماسىنا، نىق  قادامىنا ساتتىلىك تىلەي وتىرىپ، ونىڭ ءىسى مەن ءسوزىنىڭ – حح عاسىر باسىنداعى قازاق ينتەلليگەنتسياسىنىڭ پىكىر، ۇستانىمدارىمەن توعىسىپ، استاسىپ جاتقانىنا قۋاندىم. ەلباسىنىڭ بۇل قادامىن بيىل عاسىرلىق تويى اتالاتىن الاشورداشىلاردىڭ ساياسي-كوزقاراستارىمەن ۇشتاسىپ جاتقانىن  بايقاپ، جاقسىلىققا باعالاپ، سيمۆوليزمدىك ءمانىن ۇقتىم. سونىمەن، ەلباسىنىڭ ۇندەۋى –  بارلىبەك سىرتانوۆتاي  قازاق ەلىنىڭ التىن ۇلدارىنىڭ  ءبىرى، ونىڭ  جازعان زاڭىن تولىقتاي قۋاتتاپ، جانداندىرىپ وتىر ەمەس پە! مەنىڭ ويىمشا، الاش بابالارىمىزدىڭ، بارلىبەك  سىرتانوۆ بابامىزدىڭ رۋحى ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ  باتىلدىعىنا، كورەگەندىگىنە  ءدان ريزا شىعار! بالكىم، الاش بوزداقتارىنىڭ ارۋاعى ءبىر اۋناپ تۇسكەن بولار...

ءسوز سوڭىندا ايتارىم: ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى، بيلىك وكىلەتتىلىگى – ەلباسىنىڭ ايتقانىنداي بولسا، ەلىمىزدىڭ ساياسي ينفراقۇرىلىمى دا، دەموكراتيالىق باسقارۋ تالابى دا – جاڭا زاماننىڭ ۇدەسىنەن شىعار ەدى. ساتتىلىك بولسىن!

شوقان ءنۇسىپ،

اقسۋ اۋدانى 

الماتى وبلىسى

Abai.kz