حح عاسىرداعى قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى العان بيىك شىڭ – «الاش-وردا» حالىق كەڭەسىنىڭ قۇرىلۋى بولاتىن. وسى وقيعاعا بيىل 100 جىل تولعالى تۇر. بولشەۆيزمنىڭ بۇل ۇلتتىق اۆتونوميا عۇمىرىن ەكى-اق  جىلدا ۇزگەنى، ال قوزعالىسقا قاتىسى بارلاردى 20-شى جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە تۇسىرگەنى، 1930 جىلى «الاشورداشىلاردىڭ»، ياعني «ۇلتشىلداردىڭ» العاشقى لەگىنىڭ تورتەۋىن اتىپ، باسقاسىن ءتۇرلى مەرزىمگە سوتتاپ جىبەرگەنى بەلگىلى.

ماسكەۋدەگى بىرىككەن مەملەكەتتىك ساياسي باس باسقارما (وگپۋ)  بۇگىندە «الاش ءىسى» دەپ اتالاتىن № 78754 ءىس بويىنشا شىعارعان ايىپتاۋ قورىتىندىسىمەن 44 ادام جاۋاپقا تارتىلدى. ولاردىڭ مىنانداي «كونتررەۆوليۋتسيالىق قىزمەتتەرى» دالەلدەندى دەپ تۇجىرىمدالدى: بىرىنشىدەن، 1921–1922 جج. استىرتىن ۇيىم قۇرعان، كەيىننەن، سول ۇيىمعا جاتاتىندىق بەلگىلەرى بويىنشا ولار ءوزارا قارىم-قاتىناستا بولىپ، انتيسوۆەتتىك قىزمەتتەر جۇرگىزگەن; ەكىنشىدەن، شەكارا سىرتىندا جۇرگەن زاكي ۆاليدوۆپەن بايلانىس ورناتقان، ۇشىنشىدەن، انتيسوۆەتتىك كۇشتەر دايارلاۋ (جاستاردىڭ باسىن اينالدىرۋ، «القا» ۇيىرمەسىن قۇرۋ، بايلارمەن بايلانىس ورناتۋ، ت.ب.) جۇمىستارىن جاساعان; تورتىنشىدەن، سوۆەت وكىمەتىن قۇلاتۋ ماقساتىمەن قارۋلى كوتەرىلىس جاساۋعا ازىرلەنگەن-ءمىس. تەرگەۋ ماتەريالدارىندا قامالعانداردىڭ وسى ءتورت تارماق بويىنشا ايىپتىلىقتارى كورسەتىلىپ، «دالەلدەنگەن».    

سول ايىپتاۋ قورىتىندىسىندا ء«ادىلوۆ بانداسى» دەپ اتالعان تاراۋ بار. وندا «الاشورداشىلاردىڭ» باسقارۋشى توبى ءادىلوۆتىڭ الىس سارىسۋ اۋدانىندا جاتقان بانداسىنا دا ۇلكەن مىندەتتەر ارتتى» دەلىنىپتى. «باندانىڭ» باسىندا «...ساياسي قاۋىپتى جانە قىلمىس جاساعان قىلمىسكەر تورتەۋ – بايسەيىت، مۇقىش، اسقار جانە ءابۋالى ادىلوۆتەر» تۇرعان ەكەن. ولار «تاركىلەۋگە قارۋلى قارسىلىق كورسەتۋ ءۇشىن سارىسۋ اۋدانىنداعى بارلىق بانديتتىك ەلەمەنتتەردى وزدەرىنىڭ ماڭىنا توپتاستىرعان» كورىنەدى. «1928 جىلدىڭ جازىندا  ولار جەكەلەگەن شايكالاردىڭ باستىقتارى كەنشىموۆ مادىبەك، توقمانباەۆ باقاي جانە ابدىكەەۆ بيتىمبايمەن جينالىس وتكىزدى». بۇلاردىڭ ءبارى بايسەيىت جانە مۇقىش ادىلوۆتەرمەن بىرگە «1922 جىلى ميليتسيونەرلەر جاساعىن قارۋسىزداندىرۋعا جانە جاساق باستىعى ابۋباكىروۆتى اتۋعا قاتىسقان» دەپ كورسەتىلگەن. الايدا 1928 جىلعى تاركىلەۋ ناۋقانىنا (كونفيسكاتسياعا) قايسىسىنىڭ جانە جالپى «باندانىڭ» ناقتى قانداي قارسىلىق كورسەتكەندەرى ايتىلمايدى.

بايسەيىت ءادىلوۆ. 1920-شى جىلدار شاماسى.

وگپۋ القاسىنىڭ اتالعان «الاش ءىسى» بويىنشا 1930 جىلعى 4 ساۋىردە شىعارعان ۇكىمىمەن مۇقىش (دىنشە، دىنمۇحامەد) ءادىلوۆ اتۋ جازاسىنا، اسقار، ءابۋالى، ابۋباكىر ادىلوۆتەر بايسەيىت-مۇقىش «بانداسىمەن» قاتىسى ياكي بايلانىسى بولعان اكپار ىبراەۆ، نۇرلان كارىباەۆ، اعابەك بايدۋللاەۆ، مۇحامەديا ارعىنباەۆ، ارتىقباي ءالين، مادىبەك كەنشىموۆ، ءتاجىباي قۇلمۇراتوۆپەن بىرگە،  بارلىعى 16 ادام، ءتۇرلى مەرزىمگە كەسىلدى.

بايقاعاندارىڭىزداي، 43 ادامدى جازالاعان رەپرەسسياعا اعايىندى ءتورت ءادىلوۆ ىلىكتىرىلگەن. ولاردىڭ ۇلكەن اعاسى بايسەيىت ءادىلوۆ جازالانۋشىلار تىزىمىندە جوق. نەگە؟ سەبەبى ول 1928 جىلى وگپۋ جاساعى جۇرگىزگەن  تۇتقىنداۋ وپەراتسياسى كەزىندە وققا ۇشقان بولاتىن.

نەلىكتەن بۇلاي بولدى؟ ونى تۇتقىنعا الۋ ءۇشىن ارتىنان ارنايى قارۋلى جاساق نەگە ىزدەپ شىققان؟ جالپى، بايسەيىت ءادىلوۆ كىم ەدى؟

بايسەيىت – كەنەسارى حاننىڭ تۋ ۇستاۋشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان مىڭجاسار باتىردىڭ نەمەرەسى. كوتەرىلىس جەڭىلىس تاپقاننان كەيىن مىڭجاسار باتىر وتارلاۋشىلاردىڭ جاڭا تارتىبىنە كوندىگە باستاعان.   ونىڭ ەل-جۇرتى مەكەندەيتىن اۋماقتاعى ورىس قالاسى، كەزىندە حان جاساعى قۇرامىندا شابۋىلداۋعا ءوزى دە قاتىسقان اقمولا بەكىنىسى بىرتىندەپ بەيبىت ومىرگە بەيىمدەلگەن ەدى. مۇندا رەسەيدىڭ ساۋدا كاپيتالى بىرتە-بىرتە بەكەم ورىن تەۋىپ كەلە جاتتى. ۇزاماي ۇلكەن جارمەڭكەلەر اشىلىپ، اقمولا ءىرى ساۋدا ورتالىعىنا اينالدى. مال باعۋشى قازاقتار ءىرى قارالارى مەن ۇساق تۇياقتارىن وسىندا ايداپ كەپ، يمپەريانىڭ فابريكا-زاۋىت بۇيىمدارىنا ايىرباس جاساپ جۇرگەن.  وتارلاۋشىلار مەن كوشپەندىلەر اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىقتان باستالعان قارىم-قاتىناس بىرتىندەپ جەكەلەگەن ادامداردىڭ ءوزارا ارالاسۋىنا، ءبىر-بىرىمەن «تامىر» بولۋىنا ۇلاسقان. سونداي دوستىققا يكەم، ەتى ءتىرى جانداردىڭ ءبىرى – مىڭجاسار باتىردىڭ ۇيەزدەگى الىس اۋىلدان شارۋا ىڭعايىمەن قالاعا كەلگىشتەپ جۇرەتىن ۇلى ءادىل ەدى. ول اقمولادان «تامىر» تاپقان دا، 1887 جىلى تۋعان ۇلكەن ۇلى بايسەيىتتى سول «تامىرىنىڭ» كومەگىمەن قالاداعى باستاۋىش ۋچيليششەگە تۇسىرگەن بولاتىن.

 دىنشە ءادىلوۆ ماسكەۋدەگى بۋتىركا تۇرمەسىندە. 1929 ج.

دىنشە (دىنمۇحامەد، مۇقىش) ءادىلوۆ. 1925 ج.

بايسەيىت اكە ەڭبەگىن اقتايدى: وقۋعا جاقسى ىنتا تانىتادى، اقمولا مەكتەبىنەن كەيىن ومبىدا مۇعالىمدەر سەمينارياسىن بىتىرەدى. بولىستىق كەڭسەلەردە حاتشىلىق قىزمەت اتقارادى، ءتىلماش بوپ ىستەيدى.  ەل-جۇرت ىشىندە بەدەلدى بولادى، جەرلەستەرى ونى سۇيىسپەنشىلىكپەن «اق بايسەيىت» دەپ اتايدى. بايسەيىتتى ۇلگى تۇتقان ءوز ءىنىسى دىنمۇحامەد (دىنشە، مۇقىش) ءادىلوۆ پەن نەمەرە ءىنىسى جانايدار سادۋاقاسوۆ جانە وزگە دە اۋىل بالالارى ونىڭ اقىلىمەن اقمولاعا وقۋعا بارۋعا قۇمارتادى. قاتار اۋىلدا ءوسىپ، ءنىلدى مەكتەبىنەن ساۋات اشقان ساكەن سەيفۋللين دە اقمولادا بۇلارمەن بىرگە وقىعان ەدى. اقمولادان كەيىن دىنمۇحامەد، جانايدار، ساكەن ۇشەۋى دە بايسەيىت كورسەتكەن ۇلگىمەن وقۋلارىن دالا ءۋالاياتىنىڭ استاناسى ومبىدا جالعاستىردى. سوندا العاشقى ساياسي مەكتەپتەرىنەن ءوتتى. تورتەۋى دە قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنا بەلسەنە قاتىستى. ازاتتىق قايراتكەرلەرى ساپىنداعى وسى ازاماتتاردىڭ ءبارى دە قازاق ەلىندە سوۆەت وكىمەتىن ورناتۋشىلار قاتارىندا ءجۇردى. بايسەيىت ءادىلوۆ، ساكەن سەيفۋللين، دىنمۇحامەد ءادىلوۆ ۇشەۋى 1920 جىلى اۆتونوميالىق قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى العاشقى ورتالىق وكىمەتىنىڭ قۇرامىنا   مۇشە بولىپ سايلاندى. جانايدار سادۋاقاسوۆ بۇل كەزدە ۇيەزدىك بۋىندا جاۋاپتى قىزمەت اتقاراتىن (ول ورتالىق اتكومعا 1922 جىلى سايلانىپ، قازاتكومنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى لاۋازىمىندا ىستەگەن). ءسويتىپ، ءبارى دە جاس رەسپۋبليكانىڭ العاشقى مەملەكەتتىك قايراتكەرلەرى قاتارىندا ءجۇردى. وسى ءتورت تۇلعانىڭ ۇلكەنى بايسەيىت ءادىلوۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 130 جىل تولادى.

اقمولاداعى «جاس قازاق» ۇيىمىن قۇرۋشىلار. 1917 ج. ءبىرىنشى قاتارداعى وڭ جاقتان ءتورتىنشى – ساكەن سەيفۋللين، جەتىنشى – قوشكە كەمەڭگەروۆ، ەكىنشى قاتارداعى وڭ جاقتان بەسىنشى – دىنشە ءادىلوۆ، ونىنشى – باكەن سەرىكباەۆ، ءۇشىنشى قاتارداعى وڭ جاقتان ءتورتىنشى – ساپار مۇستافين.

جوعارىدا اتالعان قۇپيا پوليتسيا قۇجاتىنان كورىنەتىندەي، بايسەيىت ءادىلوۆ پەن ونىڭ ءىنىسى  دىنمۇحامەد ءادىلوۆ ساياسي رەپرەسسيانىڭ العاشقى تولقىنىندا قۇربان بولعان. ال ساكەن سەيفۋللين مەن جانايدار سادۋاقاسوۆ بيىل باستالعانىنا 80 جىل بولاتىن «ۇلكەن تەررور» قۇربانىنا اينالدى. قايعىلى تاعدىرلار.

ساكەننىڭ العاش باسپادان شىققانىنا بيىل 90 جىل تولاتىن اتاقتى «تار جول، تايعاق كەشۋىندە» اعايىندى ادىلوۆتەر جايىندا كوپ ايتىلعان. بايسەيىت ءادىلوۆ پەن ونىڭ تاعدىرىنداعى قاسىرەتتى تاڭباعا اينالعان عالىم ابۋباكىروۆ تۋرالى دا تانىمدى دەرەكتەر بار. بۇل ەكەۋى جايىندا جازۋشى العاشىندا روماننىڭ «رەۆوليۋتسيانىڭ الدىڭعى جىلدارىندا» تاراۋىندا ايتا كەتەدى. اقمولانىڭ اتباسار ۇيەزىمەن شەكتەس جەردەگى اۋپىلدەك كولى ماڭىنداعى ء«بىر اۋىلدا ەل جىگىتتەرى ويىن جاسادى». ۇيىمداستىرۋشىلار – «ستارشىندار، بولىستىڭ ءتىلماشى بايسەيىت جانە باسقا پىسىق جىگىتتەر». ويىنعا بايسەيىتپەن بىرگە وسى وڭىرگە  اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ساناق جۇمىسىن جۇرگىزۋگە كەلگەن  ساكەن مەن «عالىمجان، اقمولاداعى قالالىق نوعاي مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى»  بارادى. ء«ىشىن جوندەگەن، جاعالاي كەستەلى تۇسكيىز ۇستاپ، كىلەم توسەگەن، بەزەگەن، وڭاشا وتاۋ ءۇي. لىق تولى قىز، كەلىنشەك پەن بوزبالا. ...بايسەيىت، عالىمجان ۇشەۋىمىزدى دە بىرىڭعاي قاتار، قىزداردىڭ ارالارىنا وتىرعىزعان. جاعالاي قىمىز بەرىپ جاتىر. ...قىز-كەلىنشەكتەر بارىن كيگەن. قوزعالسا، شاشتارىنا تاققان كۇمىس شولپىلارى، بىلەزىكتەرى سىلدىرلايدى. جىبەك كيىمدەرى كولدىڭ قوزعالعان كوك قۇراعىنداي سۋدىرلايدى. ...عالىمجان ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزداعى قىز جەكە ءان سالدى. ...ءبىر كەزدە بايسەيىت ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزداعى قىز ءان سالدى. ...سىلدىراعان ادەمى داۋىسپەن قابيبا شىرقادى. ...ويىن قىزدى. جۇرت قابيبا ءانىنىڭ اسەرىمەن اۋەلەنىپ الدى. مەنىڭ قاسىمداعى عالىمجان تۋعالى قازاقتىڭ مۇنداي ويىنىن، مۇنداي ءانىن ەستىگەن جوق ەكەن. ەندى عالىمجاننىڭ ەسى شىعىپ كەتتى... ...ۇيگە كەلىپ جاتىپ ۇيقىعا كىرگەنشە، عالىمجاننىڭ اقىل-ەسى كىرىپ جەتكەن جوق ەدى. ...– نو، ساكەن، قازاقتى مەن جاڭا عانا ءبىلدىم. شارىق مۋزىكاسىنىڭ نە ەكەنىن جاڭا عانا اڭلادىم. مەن، ۋاللاھي، قازاق بولماعانىما وكىنەمىن. قازاق ىشىندە وسپەگەنىمە وكىنەمىن!  – دەدى. جانە: «ۇيلەنبەي تۇرعان كەزىمدە قازاقتىڭ مۇنداي ەكەنىن بىلسەم، ءمىنى، ۋاللاھي، قالادان بەزىپ، قازاق اراسىنا ءسىڭىپ كەتەر ەدىم!» – دەدى. وسىنى عالىمجان كوپكە شەيىن اۋزىنان تاستاماي ءجۇردى». بۇل 1916 جىلدىڭ جازى بولاتىن، ەستەرىڭىزدە ۇستاڭىزدار، 1922–1923 جىلدىڭ قىسىندا ول بىرنەشە اي قازاق ىشىندە تۇرادى... ونىڭ ءمان-جايىن كەيىنىرەك ايتامىز.

«قازاقستاننىڭ حالىق كوميسسارلارى (1920–1946 جج.)» ومىرباياندىق انىقتامالىعى.

 انىقتامالىقتاعى دىنشە ادىلوۆكە ارنالعان بەت.

پاتشانى تاقتان قۇلاتقان اقپان رەۆوليۋتسياسى حالىقتىڭ ايرىقشا بەلسەندىلىگىن تۋدىردى. ازاتتىق قوزعالىسىنا قاتىسۋشىلار، ىشىندە بايسەيىت ءادىلوۆ تە بار، مونارحيانىڭ جويىلۋىن بوستاندىققا بالاپ، وزدەرىن-وزدەرى باسقارۋدى كوزدەيتىن جينالىستار، سەزدەر وتكىزە باستادى. بايسەيىت اقمولا ۇيەزى قازاقتارىنىڭ دەلەگاتى رەتىندە ومبىدا 1917 جىلعى ءساۋىردىڭ اياعىندا وتكەن وبلىستىق قازاق سەزىنە قاتىستى. «تار جول، تايعاق كەشۋدە» ساكەن بۇل جايىندا: «جيىلىسقا ءبىز اقمولادان قۇسايىن فەلدشەر مەن بايسەيىتتى جىبەردىك. بۇلارمەن بىرگە ءوز بەتتەرىمەن قىردىڭ ءبىر-ەكى جۋاندارى دا كەتتى. ءبىرى تاما جانتورە، ءبىرى ...قورجىنكولدىڭ ولجاباي بولىسى. سول جيىلىستا وبلىستىق قازاق كوميتەتى سايلاندى»، – دەپ جازدى. بايسەيىت ءادىلوۆ اقمولا وبلىستىق قازاق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلاندى دا، ءبىراز ۋاقىت وبلىستىق قازاتكوم اپپاراتىندا قىزمەت اتقارۋعا ومبىدا قالدى. قازاق اتكومى باسقارۋ شارۋالارىن قالاداعى وزگە دە وبلىستىق ۇيىمدارمەن ۇيلەستىرۋ ماسەلەسىن قاراستىردى، سونداي-اق جەر-جەردە جاڭا جاعدايعا بايلانىستى ۇيىمداستىرۋ جانە ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن جاستاردىڭ «بىرلىك» ۇيىمىنا مۇشە بەلسەندى وقۋشىلار ىشىنەن كوميسسارلار جاساقتادى.

ساكەننىڭ اتاقتى مەمۋارلىق «تار جول، تايعاق كەشۋىندە» اقمولاعا ومبىدان كازاق كوميتەتىنىڭ كوميسسارلارى رەتىندە دىنمۇحامەد (دىنشە) ءادىلوۆ پەن قوشمۇحامەد (قوشكە) كەمەڭگەروۆ كەلگەنى ايتىلادى. «ولار كەلگەن سوڭ ۋەزدىك قازاق كوميتەتىن ەندى اشتىق. قازاق كوميتەتى قازاق ىستەرىن باسقاراتىن بولدى. بىراق كۇش، ۇكىمەت، دەگەنمەن، ۋەزدىك كوميسساردىڭ بيلىگىندە. ...قازاق كوميتەتىنىڭ توراعاسى – دۇيسەنبايۇلى دەگەن قازاق ادۆوكاتى، ونىڭ ورىنباسارى – مەن، مۇشەلەرى: ءادىلۇلى، كەمەڭگەرۇلى، شەگەۇلى، ءبىرازدان سوڭ ايباسۇلى جانە تاعى باسقالار». قازاق كوميتەتىنىڭ ءتورت مۇشەسى: دىنشە، قوشكە، بىركە (بىرمۇحامەد) جانە ساكەن تورتەۋى ءبىر بولمەدە جاتادى، ەل ىشىندەگى داۋلى ىستەردى قارايدى، كۇردەلى ماسەلەلەر بويىنشا وبلىستىق كوميتەتكە قاتىناس قاعازدار جىبەرەدى، ورىس ۇيەزدىك كوميتەتى مۇشەلەرىمەن پىكىر تالاستىرادى. «حالىق اراسىندا زاڭ، ءبىلىم تاراتۋ، جاڭا ساياسات ىستەرىنە قاتىسۋ» جۇمىستارىن جانداندىرۋ ماقساتىمەن «جاس قازاق» جاستار ۇيىمىن اشادى. «توراعاسى – ساكەن سەيفۋللين، مۇشەلەرى: ءادىلۇلى، ايباسۇلى، اسىلبەكۇلى، سەرىكبايۇلى، نۇركەنۇلى. ...جاقسى بولسىن، جامان بولسىن، قازانداي قايناپ، قازاق كوميتەتى مەن «جاس قازاق» ىستەرى جۇرە باستادى». ۇزاماي  «جاس قازاق» ۇيىمىنىڭ باسشىلارى مەن مۇشەلەرى: ساكەن، دىنشە، بىركە، «نۇركەۇلى، اسىلبەكۇلى... سەرىكپايۇلى، دونەنتايۇلى جانە باسقالار» ءيىن تىرەسىپ وتىرعان ۇيىمنىڭ جيىلىسى ۇستىنە «...اقمولا ۋەزىنىڭ اتاقتى مولدالارى، «اۋليەلەرى»، عالاۋەتدين قالپە، ومار مولدا، تاعى دا باسقا مولدالار» «كيە-جارا، ومىراۋلاپ، ءبىز وتىرعان تورگە كەلدى» دە، جينالىستا وتىرعانداردىڭ ءبارىن كەشكى نامازعا شاقىردى. سودان ايتىس تۋدى. «بىت-شىت بولىپ مولدالار كەتتى. مولدالار مەن بولىستاردىڭ، بارلىق جۋانداردىڭ بەتى، نيەتى ءبىر. ءبارىنىڭ شابۋىلى دا ءبىر»، – دەپ ءتۇيدى ساكەن.

تاشكەنتتەگى «شىعىس كەشتەرىنە» قاتىسۋشى كوركەمونەرپازدار. 1921 ج. رەجيسسەرى دىنشە ءادىلوۆ (وڭ جاق شەتتە تۇرەگەپ تۇر). وتىرعاندار (وڭ جاقتان): ءلاتيپا قوجىقوۆا، ءرابيا اسفەندياروۆا، ءۇريا تۇردىقۇلوۆا، گۇلباھرام تىنىشباەۆا، گۇلاندام قوجانوۆا، ەمبەرگەن تابىنباەۆ، ۇلدار ناربەكوۆا، قاديشا لاپينا. جاتقاندار (وڭ جاقتان): قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، ءابدىراحمان مۇڭايتپاسوۆ.

شىلدە ايىندا ورىنبوردا ءبىرىنشى جالپىقازاق سەزى بولدى. تامىزدا اقمولادا ۇيەزدىك قازاق سەزى ءوتتى. «كوميتەت سايلاۋى بولدى. كوميتەتكە «جاس قازاقتىڭ» باستىقتارىنان ەشكىمدى كىرگىزبەدى. ءسۇيتىپ، ءبىز كوميتەتتەن شىعىپ قالدىق»، – دەلىنەدى «تار جول، تايعاق كەشۋدە». اقمولادان قوشكە مەن دىنشە ومبىعا وقۋىنا، بىركە اتباسارعا، ءوز ەلىنە كەتتى. كۇزدە بايسەيىت ءادىلوۆ ومبىدان اقمولاعا ورالدى. ساكەنمەن بىرگە «جاس قازاق» ۇيىمىنىڭ جۇمىسىنا بەلسەنە اتسالىستى. ۇيىم جينالىسىنا ساكەن توراعا، بايسەيىت حاتشى بولىپ، قازاق كوميتەتىن قۋعا قاۋلى الدى. «بازارداعى جيىلعان بۇقاراعا راقىمجان دۇيسەنبايۇلى بارىپ، كوميتەت بايدىكى، بولىستىكى ەكەنىن ايتىپ ءسوز سويلەدى. ...كوميتەت مۇشەلەرى قورقىپ، كوميتەتتى قۇلىپتاپ كەتىپ قالعان ەكەن»... 

«وكتيابر توڭكەرىسىنەن كەيىن الەۋمەت، ساياسات مايدانىنداعى كۇرەسىمىز بۇرىنعىدان دا ەكپىندى بولدى»، – دەلىندى ايگىلى مەمۋاردا. بۇل كۇرەستىڭ بەل ورتاسىندا ساكەنمەن بىرگە بايسەيىت تە ءجۇردى، «ورىس جانە قازاق جولداستارمەن ءبارىمىز ءبىر ىڭعاي اقمولاعا سوۆەت ورناتۋ جولىندا تالاس-تارتىس مايدانىنا شىقتىق». 1918 جىلعى اقپاندا ۇيەزدىك وكىلدەر جينالىسى اشىلدى. «جيىلىسقا كەلگەن وكىلدەردىڭ كوبى مايداننان قايتقان مۇجىق سولداتتار. كەدەي مۇجىقتار، كەدەي بۇقارا قازاقتار جانە سپاسسكى زاۆودىنىڭ جۇمىسكەر وكىلدەرى. ...جيىلىس وكىلدەرى ءبىر اۋىزدان سوۆەت ۇكىمەتىن ء«وز ۇكىمەتىمىز» دەپ جاريالادى. ...ۋەزدىك قالالىق سوۆدەپ سايلاندى». سوۆدەپتىڭ 45 مۇشەسى ىشىندە ساكەن، بايسەيىت، عالىم اۋباكىرۇلى (ابۋباكىروۆ بولۋ كەرەك – ب.ق.) كىرگەن. باسقارما قۇرامى التى ادام، ىشىندە ساكەن سەيفۋللين مەن بايسەيىت ءادىلوۆ بار. بايسەيىت ۇيەزدىك ميليتسيا باستىعى لاۋازىمىنا تاعايىندالدى.

ءسويتىپ، بايسەيىت ءادىلوۆ سەيفۋللينمەن بىرگە اقمولا وڭىرىندە كەڭەس وكىمەتىن ورناتۋعا بەلسەنە كىرىسەدى. بۇل كەزدە «الاش-وردا» حالىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى جانشا دوسمۇحامەدوۆ پەن ورال وبلىستىق زەمستۆو باستىعى حالەل دوسمۇحامەدوۆ باستاعان دەلەگاتسيا «ماسكەۋگە بارىپ، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ باستىقتارىمەن سويلەسەدى، دوسمۇقامبەتۇلدارى «لەنينمەن، ستالينمەن اۆتونوميا تۋرالى سويلەسىپ جاتىرمىز»... دەپ بوكەيحانۇلىنا تەلەگرامما سوعادى، – دەيدى ساكەن «تار جول، تايعاق كەشۋدە». – سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ باستىقتارى قازاق اۆتونومياسىن سولارعا بەرەدى. ...بۇل قالاي؟ تەز «جاس قازاق» ۇيىمىنىڭ جيىلىسىن جاسادىق. اۆتونوميا تۋرالى بايانداما جاسادىق. ...قارارى مىناۋ: «...قازاق حالقى وقىماعان نادان. كەدەيلەرى، ەڭبەكشىلەرى ءالى بايلاردىڭ، تورەلەردىڭ ىقپالىندا. كەدەيدەن شىققان، كەدەيدى جاقتايتىن وقىعاندار از. قازاق وقىعاندارىنىڭ كوبى بايلاردى، تورەلەردى باستاپ، «الاشوردا» بولدى. «الاششىلداردى» بولمەي قازاققا قازىر اۆتونوميا بەرسە، «الاشورداشىلار» يەلەنىپ كەتەدى. «الاشوردا» العان اۆتونوميانىڭ قازاق ەڭبەكشىلەرىنە كەرەگى جوق...» ساكەن مەن بايسەيىت باستاماشى بوپ، اقمولا ۇيەزى قازاق كەدەيلەرىنىڭ سەزىن شاقىرادى. «سەزد دە ءبىراۋىزدان جاڭاعى «جاس قازاق» ۇيىمىنىڭ قارارىنداعى قاۋلىعا كەلدى. – ساكەن مەمۋارىندا وسىلاي دەيدى. – «الاشوردانىڭ» العان اۆتونومياسىنىڭ قازاق ەڭبەكشىلەرىنە كەرەگى جوق. اۆتونوميانى وزىمىزدەن وقىعاندار كوبەيگەندە الامىز» دەپ سەزگە قاۋلى شىعارتتىق. وسىنى ايتىپ سەزدىڭ اتىنان ستالينگە تەلەگرامما سوقتىق. تەلەگراممانى اقىلداسىپ وتىرىپ جاساسقان: مەن، بايسەيىت ءادىلۇلى، ابدوللا اسىلبەكۇلى، باكەن سەرىكبايۇلى، جۇماباي نۇركەۇلى، نۇرعايىن بەكمۇقامبەتۇلى ءبارىمىز ەدىك. جازعان بايسەيىت ءادىلۇلى ەدى. جوندەپ جازعان مەن ەدىم». ازاتتىق اڭساعان ازاماتتار جۇرگەن ەكى (جالپىۇلتتىق جانە تاپتىق) جولدىڭ بىرىندەگىلەردىڭ ەكىنشىسىن قالاماعاندىقتان جاسالعان ارەكەتى...

سوۆەتتىك ميليتسيا باستىعى بايسەيىت ءادىلوۆ ۇيەزدىڭ وڭتۇستىك جاعىنداعى  اۋىلداردى ارالاپ كەلەدى دە، ساكەنگە: «...الگى قوقان اۆتونومياسىنىڭ باستىعى مۇقامەتجان تىنىشبايۇلى مەن سەرىكباي اقايۇلىنا كەز بولدىم. ...تۇركىستان جاعىنان جىلىستاپ قاشىپ كەلەدى ەكەن»، – دەيدى. قالاي كەزدەسكەنىن اڭگىمەلەيدى. «قوستارىنا باردىم. ەكەۋى دە ءبىرتۇرلى تۇستەرى بۇزىلىپ، ساسىپ، مەنىمەن تۇرەگەلىپ امانداستى. سونان سوڭ امانداسىپ، كوڭىلدەرىن ورنىقتىردىم. ...تيگەم جوق. قايتا، جۇرەتىن جوندەرىن تۋرالاپ، جولداعى ەلدەرىن ايتىپ جىبەردىم...» ونىسىنا ساكەن اشۋلانادى: ء«مىنى، ساياسي دۇشپانىنا، «الاشوردا» باستىقتارىنا، بايسەيىت بۇيتكەن...» دەگەنمەن، «ساياسي دۇشپاندارى» وزدەرىنە جاسالعان جاقسىلىقتىڭ قارىمىن قايتارادى: ءبىر ازاتتىق قوزعالىسىندا جۇرگەندەرىن ويلاعاندىقتان بولار، اقمولادا سوۆەت وكىمەتىن قۇلاتىپ، سوۆدەپشىلەردى تۇرمەگە سالعان اقتارعا سەمەيدەگى «الاشوردا» ۇكىمەتىنەن بايسەيىتتى بوساتۋدى سۇراعان جەدەلحات كەلەدى. الايدا اقتار ونى اباقتىدان شىعارمايدى. «تار جول، تايعاق كەشۋدىڭ» «اقمولا تۇرمەسىندە» اتتى تاراۋىندا بۇل وقيعا كەڭىرەك اڭگىمەلەنەدى. تۇرمەگە بالاسىنا جولىعۋعا كەلىپ جۇرگەن بايسەيىتتىڭ اكەسى ءادىل وباعا شالدىعىپ، قايتىس بولادى. سوسىن بايسەيىت پەن ساكەن تۇرمەدەن قاشىپ شىعۋ جوسپارىن قۇرادى، بىراق ول جولى تەك بايسەيىت قانا قاشا الادى...

ازامات سوعىسى اياقتالىپ، كەڭەس وكىمەتىنىڭ بيلىگى نىعايعاننان كەيىن،  1920 جىلعى 26 تامىزدا قازاق اۆتونومياسىن قۇرۋ جونىندەگى لەنيندىك دەكرەت شىعىپ، 4 قازاندا ورىنبوردا قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ قۇرىلتايشى سەزى اشىلدى. رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىندا قازاق اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسى شاڭىراق كوتەردى. سەزدە ساكەن، بايسەيىت، دىنمۇحامەد قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ (كيرتسيك، قازتسيك، قازواك، قازاتكوم) مۇشەسى، ساكەن پرەزيديۋم (تورالقا) مۇشەسى بولىپ سايلاندى. 1920 جىلعى 16 قازاندا وتكەن قازتسيك پرەزيديۋمىنىڭ  وتىرىسىندا قازاتكوم مۇشەلەرىنە اتقاراتىن مىندەتتەرىن ءبولىپ بەرۋ ماسەلەسى قاراستىرىلدى. دىنمۇحامەد ءادىلوۆ قازتسيك-ءتىڭ 6 مۇشەسى قاتارىندا «حالىق كوميسسارياتتارى القالارىندا جۇمىس ىستەۋ جانە ولاردىڭ بولىمدەرىن باسقارۋ ءۇشىن ورتالىقتا قالدىرىلسىن»،  ال بايسەيىت ءادىلوۆ قازتسيك-ءتىڭ وزگە 7 مۇشەسىمەن بىرگە «سەمەي جانە اقمولا وبلىستارىندا ۇيىمدىق-پارتيالىق جانە اكىمشىلىك جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن» ءسىبىر رەۆكومىنداعى قازاتكوم وكىلىنە كومەككە جىبەرىلسىن دەگەن قاۋلى الىندى.

دىنشە (دىنمۇحامەد) ءادىلوۆ 1917 جىلعى قازان ايىنىڭ سوڭىندا ومبىدا ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن قازاق بەلسەندىلەرى جينالىسىندا قۇرىلعان «الاش» پارتياسىنا كىرىپ، ونىڭ اقمولا وبلىستىق كوميتەتىنە مۇشە بولىپ سايلانعان. 1918 جىلدىڭ كوكتەمى مەن جازىندا قيىر شىعىستا ازامات سوعىسى مايداندارىندا شايقاسقان. 1919 جىلى تاشكەنتتە قازاق اعارتۋ ينستيتۋتىندا وقىتۋشى بولعان. 1920 جىلى الماتىدا جەتىسۋ وبلىستىق وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ىستەگەن. ءسويتىپ، قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ ۇيىسۋ قۇرىلتايى ءوزىن رەسپۋبليكانىڭ ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى قۇرامىنا سايلاعانعا دەيىن كۇردەلى كەزەڭنىڭ قيلى سىناقتارىنان وتكەن بولاتىن. ول ورىنبوردا ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارياتىنىڭ  القا مۇشەسى، حالىق كوميسسارىنىڭ ورىنباسارى، ءبىراز ۋاقىت حالىق كوميسسارىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولىپ ىستەدى. قر پرەزيدەنتىنىڭ مۇراعاتى 2004 جىلى شىعارعان «قازاقستاننىڭ حالىق كوميسسارلارى. 1920–1946 جج.» اتتى ومىرباياندىق انىقتامالىقتاعى 82-بەتتە بەرىلگەن ءادىلوۆ دىنمۇحامەدتىڭ ومىردەرەكتەرىندە  «1920 ج. جەلتوقسانىنان 1921 ج. 12 قاڭتارىنا دەيىن قاكسر ىىحك حالكومى قىزمەتىن ۋاقىتشا اتقارعان» دەپ جازىلعان. بۇدان كەيىن ونىڭ تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرداريا جانە اۋليەاتا ۇيەزدەرىندە قازاتكومنىڭ وكىلى بولعانى ايتىلادى. وسى قىزمەتى كەزىندە، 1922–1923 جىلدىڭ قىسىندا، دىنشە (مۇقىش) ەل ىشىندە سوۆەت وكىمەتى اتىنان جۇگەنسىزدىككە جول بەرگەن سالىق جيناۋشىلاردى اۋىزدىقتاۋعا قاتىسادى. بۇل ءجايت وگپۋ جۇرگىزگەن № 78754 ىستەگى ايىپتاۋ قورىتىندىسىندا «ادىلوۆتەر – مۇقىش پەن بايسەيىت «قارا نوعاي» دەگەن لاقاپ اتى بار ابۋباكىروۆتى جانە ونىڭ جولداسى شالانى ءولتىرۋدى ۇيىمداستىردى» دەپ كورسەتىلگەن.

وقيعا بىلاي بولعان. 1922 جىلدىڭ كۇزىندە اقمولا جانە قارقارالى ۇيەزدەرى حالىقتارىنىڭ اراسىندا ءىرى بارىمتاشىلىق ارەكەتتەر بولىپ تۇرعاندىقتان، سوعان بايلانىستى، ەل ىشىندەگى قارىم-قاتىناستى رەتكە كەلتىرۋ جونىندە اقمولا ۇيەزدىك اتكومى كوميسسيا قۇرىپ، توراعالىعىنا عالىم ابۋباكىروۆتى بەكىتەدى. كوميسسيا ەلەۋلى ناتيجەگە قول جەتكىزە الماي، قايتىپ كەتەدى، ال ابۋباكىروۆ قاراماعىنداعى سەگىز ميليتسيونەرمەن سالىق جيناۋدى جەلەۋ ەتىپ ەل ىشىندە قالىپ قويادى. جاساعىن جاڭا ادامدارمەن تەز ۇلعايتادى. شالا جولداسباەۆ وڭ قولى (كومەكشىسى) بولادى، سالىق جيناۋشىلار قاتارىن ساپار مۇستافين (1917 جىلدىڭ كوكتەمىندە دىنشەلەرمەن بىرگە اقمولادا «جاس قازاق» ۇيىمىن قۇرىسقان) دە تولىقتىرادى. جاساق اقتاۋ جانە ورتاۋ بولىستارىندا بولىپ، جۇگەنسىزدىكتەرگە جول بەرەدى. وكىمەت اتىنان كەلىپ، بەيباستاقتىقتار جاساپ جۇرگەن ابۋباكىروۆتىڭ ءىس-ارەكەتىنە جۇرت شاعىمدانادى، سوعان بايلانىستى اقمولا وكىمەت ورىندارى تارتىپسىزدىكتى جونگە كەلتىرۋ ءۇشىن كوممۋنيستىك ۆزۆود جۇمسايدى، الايدا قارۋلى تەكەتىرەسپەن دە وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزە الماي، كەرى قايتادى. بۇدان سوڭ ابۋباكىروۆ جاساعىمەن تاراقتىلارعا قاراي جىلجىپ، شۋ وزەنى بويىنان ورىن تەبەدى. سوندا وزىنە قىستاۋ سالىپ الادى. قىستاۋ ماڭىنا قىز-كەلىنشەكتەرى بار ۇيلەردى كوشىرتىپ اكەلىپ، اينالا قوندىرادى، كۇنىنە كەشكىسىن ايەلدەر مەن قىزدار الدىرتىپ، ساۋىق قۇرادى. «ەلدىڭ قىز، كەلىنىنە ويىنا كەلگەنىن ىستەگەن قارا نوعاي مەن شالانىڭ بار سۇمدىعىن كوردىك، بىلدىك. ...ارقادان شۋعا كەلىپ، سالىق جينايمىز دەپ، قىستاپ قالدى دا، بەيكۇنا ەلدىڭ ارىنا ءتيدى عوي... ءا، ءبىزدىڭ كوزىمىز وسىنداي قاسىرەتتى كوردى. ...بايسەيىت پەن مۇقىش كەلدى دە، «كوپ اسقانعا ءبىر توسقان» جاساپ، ەكى نالەتىنى ۇستادى. شۋدىڭ بويى شۋلاپ كەتتى»، – دەيدى قاراعاندى وبلىسىنىڭ تۇرعىنى زۇكەش اجەي (ەستەلىگىن يليا جاقانوۆ جازىپ الىپ، «قارابۋرا» جيناعىندا جاريالاعان). ەلدىڭ  قارانوعاي-شالا زورلىعىنان قالاي ار-نامىسى تاپتالىپ، قورلانعانىن جانە وقيعانىڭ قالاي اياقتالعانىن دۋلات شالقارباەۆ كوزى ءتىرى كۋالەر ەستەلىگى نەگىزىندە جازعان «ەلىم دەپ وتكەن ەرلەر-اي» اتتى ماقالاسىندا اڭگىمەلەيدى.

1928 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قىزىلوردادا گپۋ تەرگەۋشىسىنە بەرگەن كورسەتۋىندە  مۇقىش (دىنشە) ءادىلوۆ عالىم ابۋباكىروۆ پەن ونىڭ كومەكشىسى شالا جولداسباەۆتى تۇتقىنعا الۋدى ءوزىنىڭ اعاسى بايسەيىت، اۋداندىق ميليتسيانىڭ باستىعى بايجانوۆ، ەل ىشىندەگى بەدەلدى كىسى مادىبەك كەنشىموۆ ۇيىمداستىرعانىن ايتادى. شاقىرتۋلارىنا بايلانىستى كەلىپ جەتكەننەن كەيىن سولارعا قوسىلىپ، تورتەۋىمىز «باسقارۋشى ورتالىق» سياقتى بولدىق» دەيدى.  ابۋباكىروۆ جاساعى ەلدەن زورلىقپەن تارتىپ جيناپ العان دۇنيە-مۇلىك يەلەرىنە قايتارىلا باستايدى. سودان سوڭ مۇقىش تەرگەۋشىگە: «حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيىن ەسكەرىپ، ءارى الدىن الا تەرگەگەنىمىزدە – ابۋباكىروۆ پەن جولداسباەۆتىڭ بارلىق ىستەگەن قىلمىستارىن مويىنداعانىن كورىپ، ولاردى اتىپ تاستاۋعا ۇيعاردىق. ...ۇكىمدى ورىنداۋ ماعان جۇكتەلدى، – دەپ كورسەتۋ بەرەدى. – ءبىز ءبارىمىز كەڭەسىپ، جازانىڭ اتقارىلۋىن... شۋ وزەنىندە جۇزەگە اسىرۋ كەرەك دەپ شەشتىك. ...شۋ وزەنىنە جەتكەن سوڭ مەن تۇتقىنداردى توقتاتتىم دا، ابۋباكىروۆپەن تىلدەستىم... ...مەنىڭ ءوزىم – حالىق ۇكىمىن ورىنداۋشى عانامىن، ال ول، ابۋباكىروۆ، حالىققا وتە كوپ جاۋىزدىق جاسادى... وسىدان كەيىن ابۋباكىروۆ مۇز ۇستىنە شىعارىلدى، ونى اۋداندىق ميليتسيانىڭ ميليتسيونەرى بايلاروۆ جايلاۋباي اتتى. جولداسباەۆتى ابۋباكىروۆتىڭ جاساعىندا بولعان جانە ونى ۇستالار تۇستا جاراقاتتاعان جەكسەن دەگەن ميليتسيونەر اتتى. ولىكتەردى مۇز ويىعىنا باتىرىپ جىبەردىك تە، ءبىز جاقىن اۋىلعا ءجۇرىپ كەتتىك».   (دىنشەنىڭ بۇل ايتقاندارى 1924 جىلى قازاق واك وكىلى، رەسپۋبليكالىق ميليتسيا باستىعى دۇيسەباي نىسانباەۆ جيناعان، مۇراعاتتاعى وكىمەت قاعازدارى اراسىندا «سالىق جيناۋعا كەدەرگى كەلتىرگەن اعايىندى بايسەيىت جانە دىنمۇحامەد ادىلوۆتەر تۋرالى» دەگەن اتپەن ساقتاۋلى ىسقاعازدار ىشىندەگى كۋالار بايانحاتتارىمەن دە راستالادى). دىنشە ودان ارعى كورسەتۋىندە ابۋباكىروۆ «جاساعىنىڭ باسىندا مۇستافين تۇرعان ءبىر بولىگى شۋدىڭ ارعى بەتىندە، قۇمدا بولاتىن. ...بۇل جاساقتى دا ەل ءوزى قارۋسىزداندىرىپتى، – دەپ كورسەتەدى. – ...اۋليەاتا وكىمەتى دە بۇل بەيباستاق باسبۇزارلىق جايىن ەستىپ-ءبىلىپ، جاساقتى زالالسىزداندىرۋعا، ءسويتىپ ابۋباكىروۆتى تۇتقىنعا الۋعا ميليتسيا جۇمساعان ەكەن. ءبىز قۇمدا ۇشىراستىق. ولار جاساققا قاتىسۋشىلاردى وزدەرىمەن الىپ كەتتى. ...اۋداندىق ميليتسيا باستىعى رەتىندە بايجانوۆ، جانە مەنىڭ اعام بايسەيىت قىلمىس ىزدەستىرۋ باستىعىنىڭ اتىنا ابۋباكىروۆ جاساعىنىڭ جۇمىسى جونىندە بايانداما جازىپ بەردى». وسىدان كەيىن مۇقىش (دىنشە) ءادىلوۆ «بىرنەشە كىسىمەن اۋليەاتاعا» بارادى. وندا «ۇيەزدىك اتقارۋ كوميتەتى ماجىلىسىندە ءبىز ابۋباكىروۆ ءىسى جانە حالىقتىڭ سىرداريا وبلىسىنا قوسىلعىسى كەلەتىنى جايىندا تولىق بايانداپ بەردىك، – دەيدى. – سودان سوڭ ءبىز تاشكەنتكە اتتاندىق، وندا دا بولعان ءجايتتىڭ ءبارىن بايان ەتتىك. ...قوجانوۆ پەن رىسقۇلوۆقا كىردىم، ولارعا ءمان-جايدىڭ ءبارىن باياندادىم. ولار ءبىزدىڭ ارەكەتىمىزدى تولىعىمەن ماقۇلدادى، مۇنداي ادامدارعا تاپ سولاي ەتۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ...رىسقۇلوۆ ...الگى ەلگە ويران سالعان جاساقتا بارلىعى قانشا ادام بولعانىن سۇرادى. مەن شامامەن 50-60 ەكەنىن ايتقانىمدا، جارتىسىن اتىپ تاستاۋ كەرەك ەدى دەدى، وعان مەن سول ەكەۋى دە جەتەر دەپ جاۋاپ قاتتىم».

سوۆەت وكىمەتى اتىنا كىر كەلتىرىپ جۇرگەن شولاق بەلسەندىلەردى حالىقتىڭ ءوزى اشكەرەلەپ، جازاسىن بەرۋىنە اعايىندى ادىلوۆتەردىڭ سەپتەسۋىن  تاشكەنتتەگى سۇلتانبەك قوجانوۆ پەن تۇرار رىسقۇلوۆ سىندى تۇركرەسپۋبليكا باسشىلارى تۇسىنىستىكپەن ءادىل باعالادى، قورعادى، ال ورىنبورداعى قازرەسپۋبليكا باسشى بۋىندارىندا ىستەيتىن ىنتالى ادامدار بۇل جاعدايعا باسقاشا ءمان بەردى. «ايىپكەرلەردى» تۇركىستان باسشىلارى جاقتاعاندىقتان كەزىندە قولعا تۇسىرە الماعانمەن، ىشتەرىنە كەك ءتۇيىپ، ۇمىتا قويمادى. بۇلاردىڭ بەلسەندىلىگى ورتا ازياداعى قازاقتار مەكەندەيتىن جەر-سۋ حالقىمەن  قازاق رەسپۋبليكاسى قۇرامىنا قوسىلىپ، ۇلكەن قازاقستاننىڭ استاناسى قىزىلورداعا اۋىسقاننان كەيىن ايرىقشا جانداندى. ولار تاراپىنان قىسپاق سەزىنە باستاعان دىنشە ءادىلوۆ 1926 جىلى ۇلت تەاترىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىنەن كەتەدى (دىنشە عۇمىرىنىڭ بۇل ماڭىزدى بەلەسى وسى جولدار اۆتورىنىڭ «ۇلت تەاترى شاڭىراعىن كوتەرۋشى» اتتى زەرتتەۋ كىتابىندا كەڭىرەك اشىلعان). 1927 جىلى ءىس رەسمي جاڭعىرتىلىپ، بايسەيىت ءادىلوۆ تۇتقىنعا الىنادى. ءبىرازدان سوڭ، تىلەۋلەستەرىنىڭ سەپتەسۋىمەن، ول تۇرمەدەن قولحاتپەن كەپىلدىككە بوساتىلادى دا، ەلىنە اتتانىپ كەتەدى. الايدا مۇددەلىلەر تىنىش جاتپاي، اعايىندى ادىلوۆتەردى قولعا ءتۇسىرۋدىڭ وزگە دە شارالارىن ويلاستىرا بەرەدى. اقىرى، 1922–1923 جىلدىڭ قىسىندا «اقمولا ۇيەزدىك اتكومىنىڭ مۇشەسى عالىم ابۋباكىروۆ پەن ميليتسيونەر شالا جولداسباەۆتى ءولتىردى» دەپ اسىرەلەنگەن ايىپ 1928 جىلى «تاركىلەۋگە قارسىلىق ۇيىمداستىردى» دەيتىن جەلەۋمەن ۇستەمەلەنەدى دە، 1928 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ولاردى گپۋ-ءدىڭ قارۋلى جاساعى ىزدەپ شىعادى...

اعايىندى بايسەيىت جانە مۇقىش ادىلوۆتەردى اۋىلداستارى قاتتى قادىرلەگەن. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەل اۋزىندا جۇرگەن بايسەيىت-مۇقىش جىرىندا 1922–1923 جىلدار قىسىندا ورىن العان قاسىرەتتى قارانوعاي-شالا وقيعاسىنا وراي حالىق نامىسىن جىرتقان وسى اعايىندى جىگىتتەردىڭ قاھارماندىقتارى سۇيىسپەنشىلىكپەن باياندالادى. ەل مۇددەسىنە قىزمەت ەتكەن، ءوز قولدارىمەن سوۆەت وكىمەتىن ورناتىسقان بايسەيىت پەن مۇقىشتىڭ تۇبىنە سول وزدەرى قۇرعان سوۆەت وكىمەتىنىڭ جەتۋى جەرلەستەرى ءۇشىن اقىلعا سىيماس ءجايت ەدى. الايدا سولاي بولدى. بۇگىندە ول وكىمەتتىڭ ءوز تۇبىنە ءوزى جەتكەنىنە دە شيرەك عاسىردان استى. ەندىگى مىندەت – ارماندا كەتكەن اسىلدار ارۋاعىن ارداقتاي ءبىلۋ. بيىل ازاتتىق كۇرەسكەرلەرىنىڭ ءبىرى بايسەيىت ءادىلوۆتىڭ تۋعانىنا 130 جىل تولادى...

بەيبىت قويشىباەۆ، قازاقستان «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، جازۋشى

Abai.kz