فوتو: yvision.kz

ءىلياس ەسەنبەرين – “حرۋششەۆتىك جىلىمىقتان” كەيىنگى قازاق ادەبيەتىندەگى تاريحي ەپيكا ءداۋىرىن باستاپ بەرگەن قالامگەر. ستاليندىك زۇلماتتىڭ سالدارىنان ءنار الار باستاۋ-بۇلاعىنان اجىراپ، وتكەن تاريحىنا، داڭقتى تۇلعالاردىڭ ەلدىك، ەرلىك داستۇرىنە شولدەپ، شولىركەپ قالعان حالقىمىز تاريحي شىعارمالاردى ىزدەپ ءجۇرىپ، قۇنىعا وقىدى. “كوشپەندىلەردەن” سوڭ ونداعان تاريحي روماندار، جۇزدەگەن پوەمالار جازىلدى. كەشەگى جەلتوقساندا مۇزعا الاۋ بولىپ جاعىلعان جاستاردىڭ جۇرەگىندەگى جالىندى مازداتقان كۇشتىڭ ءبىرى دە، بىرەگەيى وسى شىعارمالاردىڭ رۋحاني اسەرى بولاتىن. مىنە، رۋحاني قاينار وسىنداي بولعان.

قازىرگى كۇنى تاريحي ەپيكاعا دەگەن رۋحاني ءشولىمىز قانعانى سونداي، ەندى سول بۇلاقتى كورسەك جۇرەگىمىز اينيتىن دەڭگەيگە جەتىپپىز. سەبەبى، بۇگىندەرى بۇلاقتىڭ ءمولدىر تۇنىعى ابدەن لايلانىپ، ءشوپ-شالام قاپتاپ، بالدىر-باتپاققا اينالىپ كەتكەن ەكەن.

اتى-زاتى تامام قازاققا بەلگىلىسى دە، بەلگىسىزى دە، ساناقتاعى جەتى ءجۇز قالامگەردىڭ ساناتىندا بارى دا، جوعى دا، قازاق شەكاراسىنىڭ ار جاعىنداعىسى دا، بەر جاعىنداعىسى دا سوڭعى شيرەك عاسىر جۇزىندە جاپا-تارماعاي جارىسا جازىپ تاستاعان تىسى تالىستاي، قالىڭدىعى كىرپىشتەي “پالەن باتىر”، “تۇگەن بي”، “اناۋ شەشەن”، “مىناۋ ابىز” دەيتىن شيكىلى-ءپىسىلى رۋحاني ونىمدەردىڭ اراسىنان جوعارىداعى ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە تالايىن تابارىمىز انىق. ارينە، بارلىعى بىردەي وتكەن تاريحىمىزدى تۇگەندەپ، وشكەنىمىزدى جاندىرىپ، كەتكەنىمىزدى كەلتىرىپ، كەمتىگىمىزدى تولتىرىپ، رۋحاني قازىنامىزدى بايىتىپ جاتسا، مۇنداي ەڭبەكتەردىڭ نەسى جامان بولسىن! الايدا…

تاريحي تاقىرىپتاعى ادەبي تۋىندى – قانشالىقتى جازۋشىنىڭ، اقىننىڭ وي-قيالىنا بايلانىستى جازىلاتىن دۇنيە دەگەنىڭىزبەن، تىرناق ىلىكتىرەر بولماشى مەن ايپاراداي انىق اراسىنداعى تاريحي دەرەكتەر مەن فاكتىلەرمەن تياناقتالىپ وتىرۋى ءتيىس ەمەس پە؟ ءسوزدىڭ دە ەكى دۇنيەدە سۇراۋى بار ەكەندىگىن ەسكەرۋ قاجەت قوي؟

قازىرگى كۇنى “پالەنشەنىڭ جازعان رومانى تۇگەلدەي تۇگەنشەنىڭ رومانىنان كوشىرىلگەن”، “انا جازۋشىنىڭ “اناۋ” دەگەن رومانىندا مىناۋ باتىردىڭ تاريحتاعى، ەل اۋزىندا جۇرگەن ەرلىگى قيسىنسىز تەلىنىپ كەتكەن”، “سول جازۋشى “سونداي” رومانىندا سول ءجۇزدىڭ ادامدارىن ادەيى اسقاقتاتىپ، وسى ءجۇزدىڭ حانى مەن بيلەرىن كۇيكى ەتىپ بەينەلەگەن”،  “انەبىرەۋ روماننىڭ باستى كەيىپكەرى “الدەبىرەۋ” ومىردە ونداي ادام بولماعان. انەۋ ۇرپاعى اكىم بولعان سوڭ…”، - دەگەن سياقتى ىرىڭ-جىرىڭ، قىم-قۋىتتان سوڭ تاريحي روماندار مەن پوەمالاردىڭ قادىرى كەتىپ، قۇنى تۇسپەگەندە نەسى قالدى؟ وزىڭدە باردى ونەگەلەپ، ورگە تارتقان دۇرىس قوي، تەك اباي دانا ايتپاقشى: “وزىڭدە بارمەن كوزگە ۇرىپ، ارتىلام دەمە وزگەدەنگە” سايىپ كەتپەگەي ەدى.

زامان، قوعام وزگەرىسىنە وراي، سۇرانىس تا وزگەرەدى. ياعني، كەشەگى قاندى قىزدىرىپ، جاندى تەربەپ، ۇلتتىق رۋحتى وياتقان ءى.ەسەنبەرلين، س.سماتاەۆ، م.ماعاۋين زامانىنداعى تاريحي تاقىرىپقا دەگەن سۇرانىس بۇگىندەرى وزگەرگەن. قازىرگى وقىرمانعا ارتىق قيالي جىلتىراقسىز، قاپىسىز مۇرعاتتىق دايەككە قۇرىلعان، شاعىن كولەمگە كوپ وي سىيعىزىلعان، رۋلىق سانانى ەمەس، ۇلتتى مۇراتتى ۇلىقتايتىن دۇنيەلەر قاجەت. تاريحي تاقىرىپقا كولەمدى تۋىندى جازۋدى جوسپارلاپ جۇرگەن، جازىپ جۇرگەن جازارماندار بولسا، وسىنداي ويلارىمىزدى ەسكەرە جۇرسە، وقىرمان ءۇشىن دە وتان ءۇشىن دە پايدالى بولار ەدى.

اسىلبەك بايتانۇلى،

كوكشەتاۋ قالاسى.

Abai.kz