«جامان ايتپاي، جاقسى جوق» - ەل شەتىنە جاۋ تيسە، ەگەمەندىگىمىزدى كىم قورعاماق؟ «ەگەمەن ەلىمىزدى قورعايدى» دەگەن قورعانىس مينيسترلىگىنە ءبولىنىپ جاتقان قىرۋار قارجى ەكى كۇننىڭ بىرىندە بولماسا دا، ەكى-ءۇش اي سايىن ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىندا «كۇن ساۋلەلى كوتتەدجدەر» بولىپ ءسان تۇزەپ، قىمبات-قامبات كولىكتەر بولىپ، كوشەگە شىعىپ جاتىر. وسىدان ەكى-جىل بۇرىنعى «ارقانكەرگەن» تراگەدياسى كەشە عانا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى شەكارا قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى، گەنەرال نۇرلان جولامانوۆتىڭ ون ءبىر جىلعا سوتتالۋىمەن اياقتالدى. «اياقتالدى» دەۋگە بولسا، ارينە!

شىعىسىمىزداعى قىتاي، سولتۇستىگىمىزدەگى رەسەي «اقىرىن-اقىرىن انىق باسىپ» (اباي), ەكونوميكالىق ەكسپانسيانىڭ «جالىن كۇدىرەيتىپ» كەلەدى. كوزى اشىق، قارا تانيتىن بۇگىنگى قازاقتىڭ ءبارى بىلەدى – ەكونوميكالىق ەكسپانسيا دەگەننىڭ سوعىسپاي-اق جاۋلاپ الۋ ءتاسىلى ەكەنىن. الماتىنى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋماعىنا قۇمىرسقاداي قاپتاعان قىتەكەڭدەر قازىردىڭ وزىندە-اق اكەسىنىڭ ۇيىنە كەلگەندەي «جىلى جىميىپ»، جايعاسىپ جاتىر. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ۋكرايناداعى قىرىمنىڭ كەبىن كيۋى مۇمكىن دەگەن اڭگىمەنىڭ دە ايتىلعانىنا از ۋاقىت بولا قويعان جوق. سوندا قازاقتى كىم قورعايدى؟ اشتان كەلگەندەي اقشاعا قۇنىققان قورعانىس مينيسترلىگىندەگى كوررۋپتسيونەرلەر مە؟ ولاردان قايران جوق، اشىعىن ايتۋ كەرەك – ولاردىڭ قانداي قارۋ-جاراقپەن قامتىلعانىن... ءتىپتى قامتىلىپ جاتقانىن ءبىز جاقىندا عانا «مەملەكەتتى «مەتاللولوممەن» قورعاي ما؟»، «قايىر پولكوۆنيك قايدا ءجۇر ەكەن؟» دەگەن بىرنەشە ماتەريالىمىزدا اشىپ ايتقانبىز. ءبارىمىز بىلەمىز – ەلىمىزدىڭ مۇناي سالاسىن قاراشا قازاق ەمەس، كادىمگى قىتايلار مەن امەريكاندىق جانە باتىستىق الپاۋىت كومپانيالاردىڭ جاۋلاپ العانىن. بىراق ءبارىمىز بىلە بەرمەيمىز – وسىناۋ كومپانيالار قوجايىندارىنىڭ قازاقتى ىشكى-سىرتقى جاۋلاردان جانتالاسا قورعايتىنىن. القيسسا، وسى جەردە ءسال-ءپال شەگىنىس جاساپ، وتكەن-كەتكەندى ەسكە تۇسىرۋگە تۋرا كەلەدى. مىسالى، اقش پەن ەۋرووداق وزدەرىنىڭ قازاق ەلىندەگى كومپانيالارىنىڭ مۇددەسىن جانىن سالا قورعايدى، بۇعان ەش كۇمان جوق. ءبىر-ەكى مىسال: ماسەلەن، 2007 جىلى قاشاعان كەنىشىندەگى يتاليالىق ENI مۇناي-گاز كومپانياسىنا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، ءتىپتى ولاردىڭ وڭدەۋ جۇمىستارىن ۋاقىتشا توقتاتۋ تۋرالى ءبىزدىڭ ۇكىمەتىمىزدىڭ ارنايى قاۋلىسى دا شىقتى. سول-اق ەكەن، يتاليانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى رومانو پرودي مىرزا ەلىمىزگە ەدەل-جەدەل ۇشىپ كەلدى. ۇشىپ كەلدى دە - قازاق ەلىندەگى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ يتاليالىق كومپانياعا قاتىستى قىلمىستىعى بار، اكىمشىلىگى بار – قوزعالعان ىستەردىڭ بارلىعىنىڭ «كۇلىن كوككە» ۇشىردى. ءپروديدىڭ پارمەنىمەن اتالمىش كومپانيا ءوز جۇمىسىن ىڭ-شىڭسىز قايتا جالعاستىردى. ەكىنشى مىسال: 2010 جىلى قازاق ەلىنىڭ سول كەزدەگى قارجى پوليتسياسى «تەڭىزشەۆرويل» فيرماسىن 212 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە اقشا جاسىرىپ، زاڭسىز كاسىپكەرلىكپەن اينالىستى دەگەن كۇدىكپەن فيرمانىڭ باسىنا «قارا اسپاندى» ءتوندىرىپ كەپ جىبەرىپ ەدى... ال - سوڭى نە بولدى سونىڭ؟ بىلمەگەندەر بولسا بىلە ءجۇرسىن، ەسىمىزگە الا كەتەيىك، اتالىپ وتىرعان تشونىڭ (تەڭىزشەۆرويل) نەگىزگى دە باستى اكتسيونەرلەرى CHEVRON جانە EححMobil دەپ اتالاتىن اتاقتى امەريكاندىق كومپانيالار. قازاقتاردىڭ ءدال وسى «شاتاعىن» ەستي سالا ەلىمىزگە اقشتىڭ ەۋرازيا ايماعىنداعى ەنەرگەتيكا ماسەلەلەرى جونىندەگى وكىلى ريچارد مورنينگستار مىرزا القىن-جۇلقىن جەتىپ كەلدى. جەتىپ كەلدى دە - ۇكىمەتىمىزدەگى بىرقاتار شەنەۋنىكتەرمەن جابىق ەسىك جاعدايىندا «اڭگىمە-دۇكەن» قۇرىپ، تشونىڭ باسىنا «قازاقتار توندىرگەن قارا بۇلتتى» سەيىلتتى دە جىبەردى. ءۇشىنشى مىسال: الدىڭعى جىلى قاشاعانداعى ەسكى-قۇسقى مۇناي قۇبىرلارىنا بايلانىستى «تەڭدەسى جوق كەرەمەتتەي» داۋ-داماي تۋىندادى. داۋ-دامايعا ءتىپتى رەسمي استانا ارالاسۋعا ءماجبۇر بولدى. سول-اق ەكەن، اقشتىڭ ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى دەنيەل پونەمان دەگەن مىرزا ەكى وكپەسىن قولىنا الا ەلىمىزگە ۇشىپ جەتتى. ۇشىپ جەتتى دە – كومپانيالارىنىڭ مۇددەسىن ۇكىمەت دەڭگەيىندە شەشتى دە جىبەردى. ەلىمىزدىڭ سول كەزدەگى مۇناي جانە گاز ءمينيسترى ۇزاقباي قارابالين پونەماننىڭ سوڭىن الا «قۇبىرلار جەلىسى اۋىستىرىلىپ بىتكەننەن كەيىن 2016 جىلدىڭ ءبىرىنشى-ەكىنشى جارتىسىندا قاشاعاننىڭ تۇساۋ كەسىلەدى» دەپ مالىمدەمە جاساپ تا جىبەردى. «توقپاعى مىقتى بولسا، كيىز قازىق جەرگە كىرەر» دەپ قازەكەڭ وسىندايدا ايتسا كەرەك!

جوعارىدا ايتىپ وتتىك، «...ەل شەتىنە جاۋ تيسە، ەگەمەندىگىمىزدى كىم قورعايدى؟» دەپ. ودان كەيىنگى ايتىلعانداردان شىعاتىن جانە ءبىر قورىتىندى – ەلىمىزدە ميللياردتاعان دوللارلارمەن جۇمىس ىستەپ جاتقان اقش جانە ەۋرووداق كومپانيالارىنىڭ مۇددەسىن ءوز ۇكىمەتتەرى جانىن سالا قورعايتىن بولادى – البەتتە، قازاق ەلىنە جاۋ تيسە! «اقىسىن تولەگەن انگە تاپسىرىس بەرەدى» دەمەيتىن بە ەدى مۇندايدا، دەمەك – جاعداي (ەلىمىزدىڭ قورعانىس سالاسىن ايتامىز دا) وسى بەتىمەن كەتە بەرەتىن بولسا، ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى اقش پەن ەۋرووداق كومپانيالارىنا تاۋەلدى بولىپ قالادى دەگەن ءسوز، اشىعىن ايتۋ كەرەك.

قىسقاسى، «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى»، سوندىقتان «ۇساق-تۇيەك باسقا ماسەلەلەردى جيىپ» قويىپ، ەڭ الدىمەن قورعانىس مينيسترلىگىندەگى كوررۋپتسيانى ءتۇپ-تۇقيانىمەن قۇرتۋ كەرەك!

مارات ماداليموۆ.

Abai.kz