وزدەنباي اۋىلى جايلاۋعا ور­نىق­قان سوڭ كوپ كەشىكپەي بيە بايلادى. جىلداعىعا قاراعاندا بيىل جىلقىلارى ءىش تاستاۋدان امان. ەكى جىل قۇلىن تاستاعان قاسقا بيە قۇلىنداپتى. ءسۇپ-سۇيكىمدى قاپ-قارا قۇلىن! «مەن مال تانىسام، وسى قارا قۇلىن بايگە ات بولادى. كۇن شاقىرايىپ، نە جاڭبىر توپەپ تۇرسا دا ءتۇۋ الىسقا كوز جۇگىرتىپ، ەلەڭدەپ تۇرادى، بۇل جۇيرىك بولار جىلقىنىڭ ءبىر بەلگىسى. انە، كوردىڭ بە، قالعان قۇلىنداردىڭ ءبارى ىستىققا شىداماي باسىن جەرگە سالىپ ولەۋسىرەپ تۇر. ال قارا قۇلىن نوقتاسىن ۇزەردەي تارتىنىپ، اندا-ساندا باسىن شۇلعىپ قويادى. ءاي، بايبىشە، قاسقا بيەنى ەرتەڭنەن باستاپ اعىتىپ جىبەرەيىك، وعان بولا ساباڭ ورتايىپ قالماس» دەدى بۇيىرا سويلەپ.
كوز اشقاننان قامبار اتا تۇقىمىنا ەتباۋىر بولىپ وسكەن وزدەنباي كارى قاسقانىڭ بۇل سوڭعى قۇلىنداۋى ەكەنىن سەزگەندەي. سوندىقتان دا ەركىن ءجۇرىپ وتتىعۋىن قالادى. ءارى قارا قۇلىندى جەلى باسىنا نوقتالاپ قويۋدى دۇرىس كورمەدى. ىشكى ەسەبى، جاباعى شىققاندا قولعا الىپ بابىنا كەلتىرۋدى ەرتە باستان باستاپ كەتۋ ەدى… ءبىر جاعى بوگەنايى بولەك جىلقىعا يت-قۇس تا ءوش كەلەدى دەگەندەي… ءسويتىپ، قارا قۇلىن جەلىگە كوگەندەلمەي جىلقىنىڭ ىشىندە بوس ءجۇردى. بىراق وزدەنباي كوزدەن تاسا قىلعان جوق. ەرتەلى-كەش جىلقى كوزدەۋگە شىققاندا، سايىن دالادا ويناقتاپ جۇرگەن قارا قۇلىنعا قاراپ، قام-قايعىسىز بالالىق شاعىن ەسكە الادى.
ۇشى-قيىرى جوق كەڭ القاپتا ونىڭ دا ارمانسىز، باقىتتى كۇندەرى وتكەن ەدى. اكەسىنەن ايرىلىپ، ءبىر-اق كۇندە جەتىمدىك تاعدىرعا نوقتالاندى. اكەسى قاسىم الدى كەڭ، جارلى-جاقىبايعا قول ۇشىن بەرىپ، قارايلاسىپ جۇرەتىن يماندى ادام بولاتىن. جاستاي جەتىم قالعان وعان قاپشىق اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى قۇرمەتپەن قارادى. ءبارى سول جاقسى اكەنىڭ بەدەلى. شەشەسى ماقپىش جالعىز ۇل دەپ بەتىنەن قاقپاي شولجاڭداۋ وسكەن وزدەنباي ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، بورداي ۇگىلىپ كەتە مە دەپ قورقىپ ەدى. باسىنا تۇسكەن اۋىر قايعى قايتا ەسەيتىپ جىبەرگەندەي بولدى. ونىڭ زەرەك، مالساق قىلىعىنا شەشەسى قاباعات شاتتاندى. اكەسى قۇراپ بەرىپ كەتكەن مالعا يە بولىپ، قارا شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنىن ءتۇزۋ ۇشىرسا مەندە نە ارمان بار دەپ ويلايتىن. ول ويى ورىندالدى!
اكەسى قاسىم كوك جايلاۋدىڭ ءسانى كىرىپ، ەل تۇتاس ورنىعىپ العان سوڭ ءدۇيىم ەلدىڭ باسىن قوسىپ ۇلان-اسىر توي جاسايتىن. سابا-سابا قىمىز ءىشىپ، باعلان قوزىنىڭ ەتىنە تويىپ العان جىگىتتەر ءساي­گۇلىكتەرىن ويناقتاتىپ، كوكپار تارتاتىن.
قىمىزى ساباسىنا سىيماي، مالى مىڭعىرىپ جاتقان بايلاردىڭ ءوزى تىشقاق لاقتارىن پىشاققا قيماي، قاسەكەڭنىڭ اۋىلىنا ەلەڭدەيتىن. حاباردى ەستي سالا تايپالعان جورعالارىنا ءمىنىپ، مۇرتتارىن مايلاۋعا كەلەتىن. وزىندىك ءداستۇر بويىنشا دۋمان اتالىپ وتكەن سوڭ، داۋلەتى شالقىعان اۋقاتتى ادامنىڭ بىرەۋىنىڭ قانجىعاسىنا ءۇي يەسى ءتوستى بايلاپ جىبەرەدى. بۇل «وسى مەرەكە ەندى ءسىزدىڭ ۇيدە جالعاسىن تابادى» دەگەن ءسوز. قىس بويى مالمەن الىسقان ەل الا جازداي ساۋىق قۇرىپ، جايلاۋدىڭ ءسانىن وسىلاي كەلتىرەدى. جىلدا سول، بۇلجىماس ءداستۇر… تەك قاسىم باستاماي، ءسانى دە، ءمانى دە كىرمەۋشى ەدى. قاسىم كەتكەن سوڭ، بۇل ۇلىق مەرەكەنىڭ سالتاناتى اسقاقتاماي تۇر. ەل بۇرىنعىداي ەمەس، قىمىز-قىمىراندى قالاعا اپارىپ ساتاتىن بولدى.
***
انەبىر جىلى قىلدىڭ جازىعىندا بولعان ات بايگەگە وزدەنباي قامشىبەك دوسى ەكەۋى قارا قۇناندى سىناماق بولىپ الىپ بارعان. كوزىن شەل باسقان باقاستارمەن جۇلدىزى جاراسپادى. بەكەن باستاعان توپ قۇنان جارىستان ءبىرىنشى كەلگەن قارا قۇناندى «دونەن» دەپ كىنا تاقتى. كۇلىگىنىڭ سىرىن يەسىنەن ارتىق كىم ءبىلۋشى ەدى، جاباعى كەزىنەن باپتاپ جۇرگەنىن كورىپ-ءبىلىپ تۇرىپ بۇلاي دەگەندەرى وزدەنبايدىڭ جانىنا قاتتى باتتى. ونىڭ ۇستىنە اياداي اۋىل ارىدان كەلە جاتقان سارىسۇيەك قۇدالار. بايگەنىڭ شارتىن بۇزىپ، ادىلەتسىزدىك تانىتقان قىلىقتارى سۇيەكتەرىنە تاڭبا بولماسا نە ەتتى؟ ونى ەلەيتىن تۇرلەرى جوق. قامشىلارىن بىلەپ، ەلىرىپ العان. بىراق كونتەرلى مىنەزگە يە وزدەنباي سابىرلى قالپىنان تانبادى. تەك ءۇمىتىنىڭ الداماعانى عانا وعان مەدەت بولدى.
قۇلىن كەزىنەن تىقىر ەتكەن دىبىسقا ەلەڭدەپ، الىسقا قاراپ تۇراتىن قارا قۇلىندى جازباي تانىعانىنا قۋاندى!
سوندىقتان دا بولار:
– حالايىق! ماعان قارا قۇناننىڭ مارەگە جەتكەنىنىڭ ءوزى ۇلكەن ولجا. كورەسىڭدەر ءالى، قارا قۇنان بايگەدەن كەلگەنى كەلگەن. بۇدان بىلاي ونىڭ الدىنا ات تۇگىلى، ۇشقان قۇس تا تۇسە المايدى. كۇنى كەشەگە دەيىن اكەم قاسىمنىڭ ارۋاعىن سىيلاپ، ماعان اقىل-كەڭەستەرىڭدى ايتىپ، قامقور بولدىڭدار. ال مىنالارىڭ نە؟ كوپە-كورنەۋ بەلدەن باساتىنداي مەنىڭ نە جازىعىم بار؟ كوز الدارىڭدا وسكەن كەشەگى وزدەنبايمىن عوي! قارا قۇنان ءبىزدىڭ اۋلەتكە بىتكەن جۇيرىكتىڭ باسى دا ەمەس، سوڭى دا ەمەس. ونى وزدەرىڭىز دە جاقسى بىلەسىزدەر. اكەمنىڭ كوزى تىرىسىندە تالاي جۇيرىك اتىن قولقالاپ العاندارىڭ ءالى جەر باسىپ جۇرسىڭدەر عوي. تەك سول جۇيرىكتىڭ بابىن كەلتىرمەي، كۇپتى عىپ ولتىرگەندەرىڭە دە مەن كىنالىمىن بە؟ ادالىنان كەلگەن بايگەمدى بەرمەي، جەرگە قاراتىپ، ادىلەتتەن اتتاعاندارىڭ قالاي؟ اتا-بابامىزدىڭ «جىلقى جۇرگەن جەردە جىن-شايتان بولمايدى» دەگەن ءسوزىن ۇمىتتىڭدار ما؟ سىيلاستىعىمىزعا سىزات تۇسپەسىن، سوندىقتان دا، بايگەنى المايمىن، – دەدى.
وزدەنبايدىڭ ءسوزىن ەستىگەن جۇرت كورگە كىرىپ شىققانداي بولدى…
– ءوي، ادىرا قالعىر، اقيقاتشىل توبىر، – دەدى سۋىرىلىپ الدىعا شىعىپ قامشىبەك.
– و، جارىماعان قارا تابان، ­وزدەن­بايدىڭ جۋىندىسىن ءىشىپ، ءبيتىڭ سەمىرگەن ەكەن. اقيقاتتى سەن ىزدەمەي-اق قوي، ونان دا جانىڭدى باعىپ ال! – دەدى بەكەن مىسقىلداي سويلەپ.
– اۋزىڭدى جاپ! – دەپ ۇمتىلا بەرىپ ەدى، وزدەنباي توقتاتتى.
قامشىبەك بالا كەزدەن بىرگە وسكەن جولداسى. ءبىر جاقسى جەرى وزدەنبايدىڭ ءسوزىن ەكى ەتكەن ەمەس. قاق-سوقپەن ءىسى جوق وعان دا مىنا ادىلەتسىز تىرلىك ۇناماسا كەرەك…
سول كۇننەن باستاپ قارا قۇنان «جەلتابان» اتانىپ كەتتى. ەلدىڭ اۋزىندا: «جەلتابان دەسە جەلتابان ەكەن. قۇنان كەزىنەن بۇلاي شاپسا، ات بولعاندا الدىنا قارا سالماس. ءوزىنىڭ تۇرقى دا بولەك ەكەن! ناعىز تۇلپار وسىنداي-اق بولار. جۇيرىك تە باق پەن باپقا بىتەدى ەمەس پە؟» دەدى تاڭدانىستارىن جاسىرا الماي.
وزدەنباي جەلتاباننىڭ اتاقتى تۇلپار بولاتىنىنا ەشقانداي دا شاك كەلتىرگەن جوق. سول بايگەدەن كەيىن جەلتابان قولاۋ بولىپ قالدى. وزدەنباي «ءتىل-كوز بولدى» دەپ وكىندى، بىراق ونىسى بەكەر ەدى، الامان بايگەدەن كەيىن دە، ارقاسى سۋىمادى. «ەر باتقان بولۋى كەرەك. ءالى-اق قاتارعا قوسىلىپ، ويناقتاپ شىعا كەلەدى» دەدى ءوزىن-ءوزى جۇباتىپ. بىراق ولاي بولماي شىقتى. كۇن وتكەن سايىن شىرسىزدانىپ، قاتپالانىپ كەتتى. اتبەگى شىنداپ الاڭداي باستادى. سويتسە، تىستەپ ءشوپ جەۋدەن قالعان ەكەن. اۋىلدىڭ ىرگەسىندەگى تاقىر جەرگە بوس جىبەرىپ، سىرتتاي كۇزەتىپ ءجۇردى. «ۇرى ءتىس وتتىقتىرماي، كوكباقا بولار ما ەكەن» دەگەن قورقىنىش الىسقا بارمادى. ون كۇندە اياعىن باسىپ، جاڭا تىستەرى قالپىنا كەلىپ وتتىعا باستادى.
***
ۇيىرگە قوسىپ، تۇقىم الامىن با دەگەن ويىنان اينىپ، دونەن شىققاندا ءپىشتىرىپ جايلاۋعا ايدادى. ءشوبى شۇيگىن كەر جايلاۋدىڭ قاينار بۇلاعى قانداي، شىركىن! جالى تۇتاسىپ دومالانىپ الىپتى. قارا كۇز تۇسە سالىسىمەن جاراتىپ قارا جارىستارعا قوسىپ كورىپ ەدى ءۇمىتى اقتالدى. ەتى قىزىپ العان سوڭ قيقۋلاپ تاقىم قىسساڭ، ەلىكتىڭ لاعىنداي سەكىرگەندە ءوزىڭدى اسپاندا ۇشىپ بارا جاتقانداي سەزىنەسىڭ!
– بيىل كوكتەممەن قار تەپتىرىپ، تۇياعىن جەتىلدىرسەم، ءارى قار استىنداعى سارى ءشوپ ىشىنە بايلانعان ىستىقتى الادى، سونىمەن كەلەر جىلى بەستىسىندە بابىنا كەلمەي مە، – دەدى وزدەنباي قامشىبەككە قاراپ جىميىپ.
– وتە دۇرىس ىستەپسىڭ! قانى تولىپ، كۇش جيناپ، تەز جەتىلگەن ەكەن. بەستى ات «بەستىمدە بايگەگە قوس، كەلمەسەم باسىمدى كەس» دەپ، سەرت ەتەدى دەيتىن ءتامسىل بار ەمەس پە ەل اۋزىندا.
– ءيا، اتالارىمىز:
«ات مىنسەڭ، بەستى ات ءمىن،
تاستى اياماي باسادى.
قونساڭ كەلىن ۇيىنە قون،
ەتتى اياماي اسادى» دەپ تە ايتىپ كەتكەن، – دەدى وزدەنباي كوڭىلدەنىپ!
– ولاي بولسا ماي جۇتپايمىز با؟– دەدى قامشىبەك قۋلانا جىميىپ.
– ارينە، – دەدى وزدەنباي مەيمان­دوس­تىعىن كورسەتىپ. ەكەۋى جەلتاباندى جەتەكتەپ اۋىلعا قاراي اياڭدادى. قىزۋى باسىل­ماعان جۇيرىك الامان بايگەنى اڭساعانداي كىسىنەپ، الدىعا قاراي جۇلقىنىپ-جۇلقىنىپ قويادى. جۇيرىك جىلقى جەتەككە جۇرە مە، ىرىققا كونبەي، تارتىنا بەرگەن سوڭ، نوقتاسىن باسىنا ءتۇرىپ، بوس جىبەردى. «بۇل دا بايگە اتتىڭ كوزگە كورىنە بەرمەس ءبىر قىرى» – دەدى قامشىبەك.
ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت وتكەندە ەكى دوس مامااعاشقا كەلىپ ءتۇستى. ءسۇردىڭ ءيسى مۇرىندى جارىپ، تابەتتەرىن اشتى. سورپانى سوراپتاپ وتىرىپ، ۇزاق اڭگىمەلەستى.
– استىڭعى ەرنى ۇستىڭگى ەرنىنەن ۇزىن. استاۋداي جايىلىپ جاتىر. تىقىر ەتكەن دىبىسقا ەلەڭ ەتىپ، تەسىلىپ قاراعاندا، كوزى وڭمەنىڭنەن وتەدى. ءۇيىرلى جىلقىعا قوسسام، توپقا قوسىلماي، وقشاۋ تۇرادى. باسقا جىلقىلار شىبىنداپ سۋعا قاراي ۇيەزدەسە، جەلتابان كۇنگە قاراپ سەلتيىپ تۇرا بەرەدى. كەشكە قاراي اۋىلدىڭ ماڭىنا تۇساپ قويا بەرسەم جايىلمايدى، – دەدى وزدەنباي جۇيرىگىنىڭ سىرىن قامشىبەككە بايانداپ.
– قاس تۇلپار كۇن باتاردا جايىلمايدى، ىڭىردە نەمەسە تاڭسارىدە جاتىپ جۋسايدى. مەن قاتەلەسپەسەم، جەلتابان كيەلى جىلقى. بارىنەن كوزى كەرەمەت. جارقى­راپ تۇر. كەز كەلگەن جىلقىعا مۇنداي كوز بىتپەيدى.
بابالارىمىز جىلقىنى ەردىڭ قاناتىنا بالاپ، اينىماس دوس، سەرىك ەتىپ قانا قويماي، تولعاق قىسىپ، قينالعان ايەلگە جىلقىنىڭ دەمىن يىسكەتكەن. جىلقىنىڭ دەمى جىن-شايتاندى قاشىرادى، – دەدى.
– ءيا، جىلقىنى بابالارىمىز قادىر تۇتقان. جان جولداسى، سەرىگىنە بالاعان. تۇگىم جوق كەدەيگە اينالسام دا، جەلتاباندى ساتپايمىن. ەندىگى ءومىرىمدى وسى اتتى باپتاپ، بايگەگە جاراتۋمەن وتكىزەمىن، – دەدى وزدەنباي.
كەلەر جىلى اقتاستىڭ جازىعىندا بولاتىن وبلىستىق الامانعا جەلتاباندى اۋدانىمىزدىڭ اتىنان مىندەتتى تۇردە قوسۋ كەرەك، – دەدى قامشىبەك.
– سول ءدۇبىردىڭ بولاتىنىن ەستىگەلى بەرى، كوڭىلدە تىنىشتىق جوق. مازام كەتە باستادى. جەلتاباندى جەلدەي ەستىرەتىن كۇن تەز كەلسە ەكەن دەپ اسىعىپ جۇرگەن جايىم بار، – دەدى وزدەنباي.
– مۇراتىڭا جەت، دوسىم، – دەدى ­قام­شى­بەك كۇرەكتەي الاقانىمەن تاباقتاي بەتىن سيپاپ.
***
قازاق دالاسىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جەر اپشىسىن قۋىرعان نەبىر سايگۇلىكتەر كەلەتىن الاماندا جۇيرىكتىڭ جۇيرىگى عانا مارەگە جەتەدى. بۇندايدا رۋلى ەلدىڭ ەمەس، ءبىر اۋداننىڭ اتىن اۋىزدىعىمەن الىسقان تۇلپارلار شىعارادى.

جۇيرىكتىڭ داڭقى، باپكەردىڭ اتى اسپاندايتىن الامانعا از كۇن قالدى. وزدەنباي جەلتاباندى ءار كۇنى اياڭداتىپ، جەلدىرىپ، تۇلا بويىن اۋىرلاتقان اششى تەرىن شىعارا باستادى. از كۇندە-اق، ءجۇنى جىلتىراپ، تازىداي ۇشقىرلانىپ الدى.
بايگەدەن ءبىر كۇن بۇرىن تەزەگىن سىعىپ كورىپ ەدى، سۋ شىقپادى. الامانعا شابار الدىندا تەرىنىڭ ءدامىن تاتىپ كوردى، سۋ تاتىپ تۇر ەكەن. بۇل اششى تەرى شىعارىلىپ، تۇنىق تەرىنىڭ الىنعانىنىڭ بەلگىسى.
– ءاپ، بارەكەلدى، بابىڭا كەلدىڭ، – دەدى وزدەنباي قۋانىپ.
اۋدان اتىنان جەلتابانمەن بىرگە بەكەننىڭ شالقۇيرىعى دا الامانعا جىبەرىلىپتى. «بەكەن اۋىلدىڭ اتقامىنەرلەرى مەن بايگەگە جاۋاپتى ادامدارىنىڭ قۇلقىنىنا قۇلىن جۇگىرتكەن-اۋ» دەگەن اڭگىمە ەل اراسىندا ايتىلماي قالعان جوق.
***
كومبەگە جەتپىس ات ءتىزىلدى. تورەشىنىڭ قولىنداعى جالاۋ تۇسىسىمەن-اق، جەلتابان ەلىكشە سەكىرىپ، سۋىرىلىپ الدىعا شىقتى. «مىناۋ الگى جەلتابان عوي، ءاي، بۇعان جەلدىڭ ءوزى جەتە المايدى. «جىلقىلى اۋىل» دەگەن اتىمىز بولعانمەن، تۇلپار شىقپاپ ەدى، وسى ات اۋىلىمىزدىڭ اتىن ايداي الەمگە شىعارادى» دەدى بايگەگە جينالعان ءبىر قاۋىم جۇرت. بەكەننىڭ شالقۇيرىعى ءۇش اينالىمنان سوڭ، تاپىراقتاپ ارتتا قالدى.
سول جازدا جەلتابان قاتارىنان جەتى رەت باس بايگەنى ەنشىلەدى. تۇلپارىنىڭ ارقاسىندا وزدەنباي ەل كوردى، جەر كوردى. ءوزى سياقتى اتبەگىلەرمەن تاباقتاس، دامدەس بولدى. بايگەنىڭ كوبىن جۇرتقا ۇلەستىرىپ بەردى. ونىڭ بۇل جومارتتىعىن كونەكوز قارتتار «قاسىمنان قالعان دارقاندىق بالاسىنا دارىعان ەكەن» دەپ ءسۇيىنىپ جاتتى.
***
شىن جۇيرىك ءوزىن-ءوزى جاراتاتىنداي. وسى كۇنگە دەيىن الدىنا قارا سالىپ كورمەگەن جەلتاباننىڭ بيىل دا بابى كەلىپ تۇر. كەيبىر اتبەگىلەر «وزدەنبايدىڭ جەلتابانى تۇرعاندا، ات جاراتىپ قۇرى ارام تەر بولۋدىڭ قاجەتى جوق» دەپ بايگە اتتارىنىڭ نوقتاسىن سىپىرىپ جايلاۋعا ايداعان…
وقتاۋداي جاراعان جەلتاباندى جابۋلاپ، بايگە الاڭىنا كەلگەن وزدەنبايدى جۇرت اڭگىمەگە تارتىپ قالاي جاراتقانى تۋرالى سۇرايدى. بىراق وزدەكەڭ سىر اشپايدى. راسىندا دا، جەلتاباننىڭ جاراۋى بولەك! قالىڭ توپتان بەكەننىڭ دە توبەسى كورىندى. ول دا ات قوسپاقشى ەكەن. بۇل جولى كوك قاسقاسىن ۇكىلەپ اكەلىپتى. جەلتابانعا سۇقتانا قاراعان بەكەننىڭ ىشىنە جىلان كىرىپ كەتكەندەي بولدى. ەتسىز قۋ باسى، جارقىراعان كوزى، دوڭگەلەك تۇياعى، ءتىپتى كەكىلىن بۋعان اق شۇبەرەك تە قاس جۇيرىكتىڭ ايبارىن اسىرىپ، جاراسىپ تۇر. سوندا دا، ادەيى قيتىعا سويلەپ:
– جەلتابان بيىل بايگەدەن كەلمەيدى، – دەدى.
– نەگە؟ – دەپ شۋلادى جينالعاندار.
– جىلداعىداي ەمەس، بيىل جاراۋى كەلىسپەپتى، ەگەر، جەلتابان ءبىرىنشى كەلسە، وزدەنبايدىڭ الدىنا ەلۋ بيە سالامىن، – دەدى اعىنان جارىلعانداي سىڭاي تانىتىپ.
بايگەدەن كەلمەيدى دەگەن سوزگە شامدانىپ قالعان وزدەنباي، بەكەنگە قاراپ:
– ەگەر، جەلتابان جىلداعىداي بايگەدەن كەلمەسە، باسىن كەسىپ يتكە تاستايمىن، – دەدى تىستەنىپ تۇرىپ.
بەكەنگە كەرەگى دە وسى ەدى.
– سوزىڭدە تۇراسىڭ با؟ – دەدى. وزدەنبايدىڭ جاندى جەرىنەن ۇستاعانداي، كوزى قىزارىپ.
جوپشەڭدىگە سىر بەرمەيتىن وزدەنباي ءوزى ايتقان سوزىنەن ءوزى شوشىپ كەتتى. اقىرى، تاقۋالاپ قويماعان سوڭ:
– ەر-جىگىتتىڭ ەكى سويلەگەنى – ولگەنى، – دەدى.
جۇرت «ويپىرىم-اي» دەپ باستارىن شايقادى.
جەتى اتاسىنان ءۇيىر-ءۇيىر جىلقى بىتكەنمەن، جۇيرىك بىتپەپ ەدى بەكەنگە. سوندىقتان دا وزدەنبايعا قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتىن ابالاتاتىن دا جۇرەتىن. جولىن تاۋىپ، وبلىستىق الامانعا قوسقان شالقۇيرىعى ءۇمىتىن اقتاماعاندا ەكى ۇلى مەن قاسىنداعى جاندايشاپتارىن قامشىنىڭ استىنا الىپ، ءوز ابىرويىن ءوزى كەتىرگەنى جالپاق ەلگە ايان.
جۇيرىكتەر كومبەگە ءتىزىلىپ جاتقاندا بەكەننىڭ اتقوسشىلارى وزدەنبايدى دامگە شاقىردى. «جەلتاباننىڭ قۇرمەتى ءۇشىن» دەپ قوياردا-قويماي، قولقالاپ اششى سۋدان دا الدىرىپ جىبەردى. ءسوز اراسىندا بەكەن باياعى ابەستىگى ءۇشىن كەشىرىم دە سۇرادى…
جالاۋ تۇسىسىمەن-اق، قالىڭ ءدۇبىر ساپىرىلىسىپ، قويۋ شاڭدا قالدى. تەك ءۇش ات قانا دارالانىپ قاتار كەلەدى. ەكىنشى اينالىمنىڭ بەل ورتاسىنا كەلگەندە جەلتابان شىلبىر بويى الدىعا وزدى. قۇيرىق تىستەسكەن ەكى ات ءبىرتىن-ءبىرتىن قالا بەردى. بىراق بىرىنەن-ءبىرى قالار ەمەس. ورگە كوك قاسقا قارقىندى بولسا، تومەن قاراي سارى ات وزىپ كەلەدى. دەلەبەسى قوزىپ، قانى تۋلاعان جۇرت قيقۋلاپ ايعايعا باستى. اۋىز­دىعىمەن الىسقان سايگۇلىكتەر جەر اپشى­سىن قۋىرىپ، ۇباق-شۇباق سوزىلعان. كەنەت، جەتىنشى اينالىم ءبىتىپ، سەگىزىنشى اينا­لىمعا كەلگەندە جەلتابان شوقىراق-شوقى­راق ەتىپ ارتتا قالا باستادى. شاباندوز بالا قامشىلاعانمەن دە، ءجۇرىسى ونبەدى. بورت-بورت جەلىپ، كوككە قاراپ ءبىر كىسىنەپ جىبەردى دە، گۇرس ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى. ەل ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن سەزگەندەي، ءۇرپيىسىپ قالدى. تۇرۋعا ۇمتىلىپ ەدى تۇرا المادى. ءدىر-ءدىر ەتىپ سۋىققا توڭعان ادامشا قالشىلداپ جاتىر. جارقىراعان كوزىن جاس جۋىپ كەتىپتى. جارىق الەممەن قوشتاسىپ جاتقانداي. كەكىلىن بۋعان كىشكەنە اق شۇبەرەك شەشىلىپ كەتىپ، جازدىڭ جىبەك سامال جەلىمەن كوك جۇزىنە قالىقتاپ كەتتى. تاناۋراپ العان وزدەنباي جەلتاباندى تاماعىنان ورىپ جىبەردى. وسى كۇنگە دەيىن بۇنداي سۇمدىقتى كوزبەن كورمەك تۇرماق، قۇلاعى ەستىمەگەن جۇرت اشىق كۇندە اسپاننان وق جاۋعانداي الدى-الدىنا بىتىراپ كەتتى.
***
…وزدەنباي ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ءنار تاتپاي جاتىپ الدى. بۇرىنعىداي اقكوڭىل، دارقان مىنەزى جوعالىپ، كىسىكيىككە اينالدى. ماس بولسا «دۇنيە ويلاپ تۇرساڭ ءبىر سەرگەلدەڭ، جالعىز اتىڭ جوق بولسا ولگەنمەن تەڭ» دەپ، جەلتاباندى باۋىزداعان قارا پى­شاعىن قۇشاقتاپ زارلايدى دا جاتادى. ءار شاڭىراعى بايگە ات جاراتقان تاۋ بوكتەرىندەگى اۋىل ات بايگە، كوكپار تارتىستى سيرەتتى. ەل اراسىندا «بەكەن بايگە باستالار الدىندا اتقوسشىلارىن جىبەرىپ، جەلتاباننىڭ الدىڭعى وڭ اياعىنا ءبىز تىقتىرىپتى. ەتى قىزىپ، جاراۋى كەلىسكەن ات باستابىندا اۋىرسىنباي ابدەن جانىنا باتقان سوڭ قۇلاعان» دەگەن اڭگىمە اراگىدىك ايتىلىپ قالىپ جاتادى.
سول جىلى جۇت بولدى. بەكەن بار جىل­قى­سىنان ايرىلدى. ىلە ەكى ۇلى اڭعا كەتكەن بويى ورالمادى. كوكتەمدە قار ەرىگەندە جىلاندى تاۋىنىڭ ەتەگىنەن سۇيەكتەرى تابىلدى.
ءبىر جىلدان سوڭ وزدەنباي وزىنە-ءوزى قول سالدى. «جەلتاباننىڭ كيەسى ۇردى» دەگەن گۋ-گۋ اڭگىمە ەل ءىشىن ارالاپ كەتتى.

Abai.kz