بيىل قىزىلجار قالاسىنىڭ ءبىر مىڭنان استام تۇرعىنى بوس جاتقان ساياجايلاردى تەگىن الىپ، مامىر ايى كەلە جەرگە كارتوپ پەن كوكونىس ەگۋگە كىرىسكەن بولاتىن. بەس-التى جىل قاراۋسىز قالىپ، ارام ءشوپ باسقان ساياجايلار تازالانىپ، قيراعان قورشاۋلارى دا جونگە كەلتىرىلگەنىن ايتا كەتكەن ءجون.  بىراق، قازىر ويلاماعان جەردەن كەيبىر ساياجايلاردىڭ بۇرىنعى يەلەرى تابىلىپ جاتىر.
زايرا وكەنوۆا ەسىمدى قالا تۇرعىنى تەگىن ساياجايلار بەرىلىپ جاتقانىن ەستىپ، العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ بىرەۋىن العان بولاتىن. وتباسىنا قاجەتتى كوكونىستەردى ەگىپ تە قويعان. ەندى، مىنە، جاقىندا ونىڭ بۇرىنعى يەسى پايدا بولىپ وتىر. ءتيىستى قۇجاتتارىن دا كورسەتكەن.
بۇل ماسەلە بويىنشا قالالىق جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ باستىعى تىلەۋباي ەسجانوۆقا جولىققان بولاتىنبىز.
– “جەردى ءومىر بويى يەلەنۋگە،  مۇراعا قالدىرۋعا قۇقىق بەرەتىن مەملەكەتتىك اكت". ونىڭ اتى قالاي ۇزىن بولسا، جىرى دا سونداي. 1994 جىلى قالا بويىنشا 50 مىڭ تۇرعىنعا وسىنداي اكتىلەر بەرىلىپ، ولار ساياجايلارعا يەلىك ەتكەن ەدى. بىراق، بۇل قۇجاتتا ساياجايدىڭ ناقتى قاي جەردەن بەرىلگەنى مۇلدەم كورسەتىلمەگەن. كاداسترلىك ءنومىرى جوق. ادىلەت ورگاندارىنا اپارىپ تىركەتپەگەن. سوندىقتان ساياجايدىڭ بۇرىنعى قوجايىنى وسى ەكى بەت قاعازدى قالالىق جەر قاتىناستارى بولىمىنە دالەل رەتىندە الا كەلسە، وندا مەملەكەتتىك ورگان اكتىنىڭ كۇشىن جويۋ تۋرالى شەشىمدى عانا شىعارا الادى – دەيدى ول.

بيىل قىزىلجار قالاسىنىڭ ءبىر مىڭنان استام تۇرعىنى بوس جاتقان ساياجايلاردى تەگىن الىپ، مامىر ايى كەلە جەرگە كارتوپ پەن كوكونىس ەگۋگە كىرىسكەن بولاتىن. بەس-التى جىل قاراۋسىز قالىپ، ارام ءشوپ باسقان ساياجايلار تازالانىپ، قيراعان قورشاۋلارى دا جونگە كەلتىرىلگەنىن ايتا كەتكەن ءجون.  بىراق، قازىر ويلاماعان جەردەن كەيبىر ساياجايلاردىڭ بۇرىنعى يەلەرى تابىلىپ جاتىر.
زايرا وكەنوۆا ەسىمدى قالا تۇرعىنى تەگىن ساياجايلار بەرىلىپ جاتقانىن ەستىپ، العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ بىرەۋىن العان بولاتىن. وتباسىنا قاجەتتى كوكونىستەردى ەگىپ تە قويعان. ەندى، مىنە، جاقىندا ونىڭ بۇرىنعى يەسى پايدا بولىپ وتىر. ءتيىستى قۇجاتتارىن دا كورسەتكەن.
بۇل ماسەلە بويىنشا قالالىق جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ باستىعى تىلەۋباي ەسجانوۆقا جولىققان بولاتىنبىز.
– “جەردى ءومىر بويى يەلەنۋگە،  مۇراعا قالدىرۋعا قۇقىق بەرەتىن مەملەكەتتىك اكت". ونىڭ اتى قالاي ۇزىن بولسا، جىرى دا سونداي. 1994 جىلى قالا بويىنشا 50 مىڭ تۇرعىنعا وسىنداي اكتىلەر بەرىلىپ، ولار ساياجايلارعا يەلىك ەتكەن ەدى. بىراق، بۇل قۇجاتتا ساياجايدىڭ ناقتى قاي جەردەن بەرىلگەنى مۇلدەم كورسەتىلمەگەن. كاداسترلىك ءنومىرى جوق. ادىلەت ورگاندارىنا اپارىپ تىركەتپەگەن. سوندىقتان ساياجايدىڭ بۇرىنعى قوجايىنى وسى ەكى بەت قاعازدى قالالىق جەر قاتىناستارى بولىمىنە دالەل رەتىندە الا كەلسە، وندا مەملەكەتتىك ورگان اكتىنىڭ كۇشىن جويۋ تۋرالى شەشىمدى عانا شىعارا الادى – دەيدى ول.
بۇل جەردە ساياجايلاردىڭ بۇرىنعى يەلەرىنىڭ ۇستانىمى ءسال تۇسىنىكسىزدەۋ بولىپ تۇر. وزدەرى بەس-التى جىل ول جەرلەرگە ەشتەڭە وتىرعىزباعان، قاراۋسىز بولعان سوڭ باسىنداعى ۇيلەر مەن قورشاۋلارى دا الدەقاشان قيراعان. ەندى وعان جان بىتىرۋگە كەلگەن ازاماتتارعا جۇمىس ىستەۋگە كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر. ءوزى دە ىستەمەي، وزگەگە دە بەرمەي وتىرعانداردىڭ دەنى قاۋساعان قاريالار ەكەنىن دە ايتقان ءجون.
قۇجاتتارىن قولىنا ۇستاپ، “ساياجاي مەنىكى” دەپ جەتىپ كەلگەن بۇرىنعى قوجايىندار ءار ساياجايشىلار قوعامىندا پايدا بولا باستاۋدا. ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالعان تۇرعىنداردىڭ ماسەلەسىن شەشۋگە قالالىق جەر قاتىناستارى ءبولىمى ات سالىسۋى ءتيىس. ءادىل شەشىم ءۇشىن سوتقا دا جۇگىنۋگە بولادى. بىراق، قالالىق اكىمدىك ماماندارى بەيبىت جولدى تاڭداپ وتىر. ءبولىم باستىعى تىلەۋباي ەسجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبىرىنشى كەزەكتە شاعىمدانا كەلگەن ەكى جاقتى كەزدەستىرىپ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى ەكەن. جاڭاعى قولدارىندا مەملەكەتتىك اكتىلەرى بار تۇرعىندار جەردىڭ زاڭدى ەگەلەرى بولىپ تابىلمايدى. ول ءۇشىن ولارعا ادىلەت ورگاندارىنا بارىپ، كاداسترلىك ءنومىر الۋلارى قاجەت. وزدەرى ساياجايدا جۇمىس ىستەگىلەرى كەلمەگەن جاڭاعى ازاماتتاردىڭ كەيبىرى ءبارىن ءتۇسىنىپ، وزدەرى ەڭبەك ەتپەيتىن بولعاندىقتان جەرلەرىنەن باس تارتىپ جاتىر. ارالارىندا باقاي ەسەپكە سالىپ، اقشا تالاپ ەتىپ وتىرعاندارى دا بار.
قالالىق اكىمدىككە وسى ماسەلەگە بايلانىستى 5 شاعىم ءتۇسىپتى. "روماشكا" ساياجايشىلار قوعامىنىڭ توراعاسى الەكساندر روماشكين دا 5-6 جىلدان كەيىن پايدا بولعان قوجايىنداردىڭ بىرنەشەۋىمەن كەزدەسىپتى. ءبىزدىڭ قوعامعا ولار ءۇشىن ەندى جول جابىق دەيدى ول.
– بىزدە وسىنداي 4-5 وقيعا ورىن الدى. ەگەر ساياجاي 4 جىل بويى يەسىز جاتسا، وندا ءبىز قالالىق اكىمدىككە قۇجاتتارىن تاپسىرامىز. بىلتىر ءبىز 400-دەن استام ساياجايدى يەسىز دەپ جاريالادىق. سوندىقتان، بۇرىنعى قوجايىنداردىڭ كەلىپ، بىزگە قۇقىقتارىمىزدى بۇزدىڭدار دەپ اتوي سالۋى دۇرىس ەمەس. ءبىز جاڭادان كەلگەن ساياجايشىلار جاعىندامىز، – دەيدى  "روماشكا سق" ساياجايشىلار قوعامىنىڭ توراعاسى الەكساندر روماشكين.
ليۋبوۆ زاۆالەنكوۆا ەسىمدى قالا تۇرعىنى "روماشكا" قوعامىندا ساياجايعا بيىل عانا يەلىك ەتتى. ماڭايدى قالىپقا كەلتىرىپ، جەردى وڭدەپ، كارتوپ سالىپ قويىپتى. “مىنا ساياجايدى وسىنداي كۇيگە تۇسىرگەن بۇرىنعى قوجايىنى كەلسە، مەن وعان جەردى بەرمەيمىن. ويتكەنى، سوڭعى ءبىر اي بويى وسىندا جۇمىس ىستەپ، ەرتەڭ مەنىڭ وتباسىما ازىق بولاتىن كارتوپ، قيار، قىزاناقتىڭ تۇقىمىن ەگىپ قويدىم. كىم تەرىن توگىپ ەڭبەكتەنسە، جەر سونىكى” دەيدى ول.
قىزىلجار قالاسىنىڭ شەتىندەگى يگەرىلمەي جاتقان 6 مىڭ ساياجاي ۋچاسكەسىنىڭ 1100-ن جاڭا ادامدار يەلەنىپ وتىر. ولار بيىل جەردى جالعا العان بولىپ ەسەپتەلەدى، ال كەلەر جىلى ساياجايدى رەسمي تۇردە وزدەرىنىڭ اتتارىنا تۇسىرە الادى.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى