قحر توراعاسى سي ءتسزينپيننىڭ «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» اتتى باعدارلاماسىنىڭ قازاق ەلىنە ەكونوميكالىق ىقپالى از بولمايتىنى بەلگىلى. دەسە دە، قازاقستاندىق باق بۇل باعدارلامانىڭ قازاققا بەرەرى مەن زارارىنا قاتىستى ءلام دەپ، جاق اشا قويعان جوق. وسى ورايدا ءبىز بەلگىلى ەكونوميست-ساراپشى جانكەلدى ەردەنۇلى شىمشىقوۆ مىرزامەن  (سۋرەتتە) سۇحباتتاسىپ، اتالعان باعدارلامانىڭ ماقساتى مەن مۇددەسىنە قاتىستى اڭگىمەلەسكەن ەدىك. 

- «جىبەك جولى» ەكونوميكالىق بەلدەۋ» جوباسى جايلى سىزگە نە ءمالىم?

- 2013 جىلدىڭ كۇزىندە قحر توراعاسى سي تسزينپين ورتالىق جانە وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنە جاساعان ءىس ساپارى بارىسىندا ءوزارا بىرىگىپ جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىمەن جىبەك جولىنىڭ  ححI عاسىرداعى تەڭىز جولىن جاساۋ جونىندەگى ۇسىنىسان جاريالاعان بولاتىن. ول ءوز يدەياسىن العاش قازاقستاندا ورتاعا سالىپ، قر پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆ تاراپىنان قولداۋ تاپقانى بەلگىلى. وسىدان بەرى 3 جىلدان استام مەرزىم ىشىندە «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» يدەياسى كەڭ ەتەك الىپ، 100 ەل قۋاتتاپ، ال 40-تان استامى قىتايمەن ىنتىماقتاستاققا قول قويدى، - دەپ مالىمدەدى قحر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ مۇششەسى يان تسزەچي.

بيىلعى داۆوستا 17 قاڭتاردا وتكەن بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق فورۋمدا قحر توراعاسى سي تسزينپين ءوزىنىڭ باعدارلى سوزىندە كوپشىلىكتى 2017 جىل 14-15 مامىردا پەكيندە وتەتىن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» اتتى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىنا (BRF) قاتىسۋعا شاقىردى. فورۋمنىڭ ماقساتى - حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ ءۇشىن ءوزارا قارىم-قاتناستاردى رەتتەۋ، جەتكەن جەتىستەكتەردى قورتىندالاپ، بۇدان كەيىنگى ءىس-شارالاردى جوسپارلاۋ، زاماناۋي جىبەك جولىن جاساۋدى جالعاستىرۋ تەتىگىن ءوزارا جان-جاقتى كەڭەسىپ جۇرگىزۋ ارقىلى قۇرۋ، جىبەك جولى بويى ەلدەرىنىڭ ارەكەتتەرىنىڭ جوسپارى مەن ستاندارتتارىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ.

2015 جىلدىڭ 16-ساۋىرىندە قحر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ نۇسقاۋىمەن 16 بەتتىك «ءححى عاسىرداعى جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىن بىرلەسە جاساۋدىڭ ءىس-ارەكەتىمەن تاماشا كەلەشەگى» جايلى بۋكلەت شىقتى. ءبىز وسى بۋكلەتتەن  «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسى جايلى ءبىراز دەرەك العان سياقتىمىز. بيىل  «كاراۆان» مەن «ايف» گازەتتەرىندە قحر وكىلدەرىمەن سۇحبات جاريالاندى. الايدا، قازاقستاندا بۇل جوبا تۋرالى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا مالىمەتتىڭ تىم از ەكەندىگىن مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى.

- وسى ەكونوميكالىق جوباداعى قازاقستانعا بەلگىلەنگەن ءرول قانداي؟

- ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە «جىبەك جولىنىڭ» قۇرلىقپەن وتەتىن باتىس قىتاي مەن باتىس ەۋروپانى رەسەي ارقىلى جالعايتىن كولىك-وتپەلى ءدالىز ءرولىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇدان 2000 جىل بۇرىن ۇلى دالا ارقىلى وتەتىن جىبەك جولىنىڭ وسى تۇسى قاۋىپ-قاتەرسىز بولماعانى تاريحتان بەلگىلى. جىبەك، فورفور ىدىس، قاعاز، باعالى زەرگەرلىك بۇيىمدار ارتقان ساۋدا كەرۋەندەرىن قاي جەردە قاي توناۋشىنىڭ قاراقشىلىق جاساپ توناپ كەتەتىنى وڭاي بولماعان. بۇگىن ۇلى دالانىڭ بۇل تۇسىنداعى تەمىرجول، اۆتوكولىك وتەتىن جىبەك جولى - ەڭ قاۋىپسىز عانا ەمەس، ەڭ ىڭعايلى دا، ءتيىمدى جول.

جىبەك جولىنداعى قازاقستاننىڭ ەكىنشى ءرولى مۇناي-گاز قۇبىر كولىگىنىڭ ءدالىزى عانا ەمەس، باتىس قىتايعا وسى قۇبىر ارقىلى تاسىمالداناتىن ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى تابيعاتتان شىعارىپ جونەلتۋشى، ۇسىنۋشى ءرولى. بۇل، ارينە، ۇتىمدى ءرول ەمەس، ويتكەنى، ول ءبىزدىڭ ەلىمىزدى قىتايدىڭ شيكىزات الاتىن بازاسىنا اينالدىرادى. ارينە، ەگەر قازاقستان ءوز ەكونوميكاسىن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسى تولىق جۇزەگە اسقانعا دەيىن 3-ءى جاڭعىرتۋدان وتكىزسە، سوندا قۇبىر كولىگىمەن دايىن ءونىم: جانار-جاعار ماي ايداسا، وندا شيكىزات بازاسى ەمەس، تولىققاندى سەرىكتەس ەل بولار ەدىك. بۇل ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ وسى باعىتتاعى ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ باستى شارتى بولماق.

قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى ءرولى - ەكولوگيالىق زارداپتاردان ابدەن تيتىقتاعان قىتاي ونەركاسىبى مەن حيميالىق جانە دامىلسىز قولدانۋدان قاۋسىراعان اۋىل ششارۋاشىلىعى ءۇشىن تىنىستاۋعا قاجەت تابيعاتى بۇزىلماعان تازا وكپەدەي ءوڭىر. قحر-دىڭ قر-داعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى چجان حانۋەي قىتايدان كوشىرىلەتىن 51 كاسىپورىن جايلى بىلاي دەپ اعىنان جارىلدى: «بۇل ەشقانداي كوشىرۋ ەمەس، بارلىق كاسىپورىندار جاڭا، ەشقانداي ەسكىرگەن قوڭدىرعىلار مەن تەحنولوگيالار بولمايدى. بارشا وندىرىستەر ءوزارا تيىمدىلىك نەگىزىندە قۇرىلادى. ءبىرىنشى كەزەكتە مۇناي-حيميا، تاۋ-كەن، تاماق، قايتا وڭدەۋ، اۆتوقۇرىستىرۋ ت.ب.» ۋادە ادەمى، بىراق ونى ءبىزدىڭ تارپىمىزدان باقىلاۋدىڭ جولدارى قالاي بولار ەكەن؟ قازىرگى قازاق قاۋىمىن ويلاندىرىپ وتىرعان دا وسى ماسەلە...

ت قازاقستاننىڭ ءتورتىنشى ءرولى، ارينە، ورگانيكالىق تابيعي تازا ازىق-تۇلىك ءونىم وندىرەتىن، اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ مۇمكىندىگى 1 ملرد ادامدى اسىراۋعا قابىلەتتى ەل ەكەندىگىن پايدالانىپ ءىس قىلۋى دەر ەدىك. بۇل ءبىز ءۇشىن وتە ۇتىمدى ءرول. ماسەلەن، اقش ازىق-تۇلىك ءوندىرىسى مەن ەكسپورتىن ەكونوميكانىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ستراتەگيالىق سالاسى دەپ تانىپ، شەت ەلدەگى تۇتىنۋشىلارىنا ساياسي قىسىم جاساۋدان ەشبىر تارتىنباي كەلەدى.

- بۇل جوبا قازاقستان ەكونوميكاسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟

- ەگەر قحر جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ تەڭمۇددەلى، ءوزارا كەلىسىم، ءوزارا تيىمدىلىك، ىنتىماقتاستىق پەن دوستىق جانە بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ت.ب. حالىقارالىق ۇيىداردىڭ قولداۋىن تاپقان جوبا، ءوز بيلىگىمىزدىڭ ىمىراشىلدىقتان اۋلاق، ۇلتجاندى، قاۋقارلى، تاباندى ارەكەتتىنە سۇيەنسە، ارينە، وڭ اسەر ەتەتىن جوبا ەكەنى ءسوزسىز.

اسىرەسە، ىشكى تار شەڭبەرلى نارىق قىسىپ وتىرعان اۋىل شارۋاشىلىعى ۇزاق مەرزىمدىك اۋقىمدى سىرتقى نارىقتىقتا سۇرانىسقا يە بولسا، قىتاي جاعى ءبىزدىڭ ورگانيكالىق ءونىمدى قىمباتقا السا، قۋانباسقا شارا جوق. جوعارىدا اتاپ وتكەن قحر-دىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى: «سىزدەردىڭ ازىق-تۇلىكتەرىڭىز: بيداي، ۇن، بال، وسىمدىك مايى، اسىرەسە، ەت قىتايدا وتە تاپشى، ويتكەنى وعان سۇرانىس زور. ەسكە سالىپ وتەيىك: 2010 جىلى رەسەيمەن كەدەندىك وداققا مۇشەلىككە وتكەندە سىرتقى نارىق 150 ملن. ادامعا وسەدى دەپ بوركىمىزدى اسپانعا اتتىق. الايدا رەسەي ەكونوميكاسىمەن ءبىز باسەكەلەس ەكەنىمىزدى ادەيى ويلاعىمىز كەلمەدى. وتكەن التى جىلدىڭ ناتيجەسى ماردىمسىز. ال قىتايدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى بىزبەن مۇلدەم باسەكەلەس ەمەس، سوندىقتان اۋىل-شارۋاشىلىعى ءۇشىن جوبانىڭ پايداسى مول.

- بۇل جوبا ەۋرازيا ءوڭىرىنىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك جانە گەوساياسي جاعدايىنا قانداي اسەر ەتەدى؟

- ەۋرازيا وڭىرىندە بۇل جوبا تولىق قۇرىلىپ ىسكە اسىرىلعان جاعدايدا وراسان زور وزگەرىستەر ورىن الۋى مۇمكىن. ينفاقۇرىلىمنىڭ وزگەرۋى ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى قاتىناستار مەرزىمىن مەيلىنشە قىسقارتىپ، شىعىنداردى ازايتارى ءسوزسىز. سوڭعى كەزدە ساياساتتا ورىن الىپ وتىرعان سانكتسيا سوقتىعىستارى، وقشاۋلانۋ (يزولياتسيونيستىك) ساياساتتىڭ ورنىن شىنايى جاھاندانۋ ۇدەرىستەرى جەڭسە، ءوزارا ءتيىمدى حالىقارالىق ەڭبەك ءبولىسى نەگىزىندە ءار ەل ءوز ەكونوميكاسىنىڭ ابسوليۋتتىك، سالىستىرمالى جانە باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتارىن تولىق پايدالانار بولسا، وندا ساياساتتا وكتەمدىك، تاپتاۋرىندىلىق، زاڭسىزدىق جويىلارى حاق. كوبىنەسە ەكونوميكالىق قاناعات تاپپاعان مۇددە ساياسي قاقتىعىس تۋدىراتىنى بەلگىلى.

«جىبەك جولى» ەكونوميكالىق بەلدەۋ بويىندا جاڭا  ەلدى مەكەندەر بوي كوتەرىپ، قوسىمشا جۇمىس ورىندارى اشىلادى، ءارتۇرلى مەكەمەلەر جۇمىس ىستەپ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر شەشىمىن تابادى. گەوساياسي اراسالماق اقش، ەۋروپا قۇرلىعىنان ەۋرازيا قۇرلىعىنا ويىسادى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسىنا توپتاسقان ەلدەر ەۋرازيا ءوڭىرىنىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك گەوساياساتىن وزدەرى ءوزارا كەڭەس، ءوزارا تاتۋلىق، تۇسىنىستىك پەن تەڭقابىرعالى قاتىناس ارقىلى شەشەتىن بولادى.

- بۇل جوبا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق پەن رف قاتىناسىنا قانداي دا ءبىر اسەر ەتۋى مۇمكىن بە؟

- «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» اتتى «جىبەك جولى»، ەكونوميكالىق بەلدەۋىن  رەسەي دە قولداپ وتىر. ارينە، رف ارقاشاندا كسرو كەزىندە ۋىسىندا بولعان ەلدەردىڭ سىرتقى «تارتىلىستارىنا» قىزعانىش پەن الاڭداۋشىلىق تانىتىپ وتىراتىنى بەلگىلى. الايدا بۇل جولى بۇل جوباعا بىرلەسە كىرىپ وتىرمىز عوي. بۇعان دەيىن رف-مەن  شنوس، ودكب، دسۇ سياقتى ۇيىمدارعا بىرگە مۇشە بولىپ كەلەمىز عوي. ونىڭ ۇستىنە «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» ءححى عاسىرداعى "جىبەك جولىنىڭ" ەكونوميكالىق ناتيجەلەرى ەەو مۇددەلەرىن جوققا شىعارىپ جاتقان جوق. ولاردىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ، اقش، ەو-نىڭ جانە باسقا دا ساياسي شيەلەنىس تۋدىراتىن بىرلەستىكتەر مەن بلوكتاردىڭ ساياسي ۇستانىمدارىنان وقشۋالانىپ كەلەدى.

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz