ەلەكتروليز وندىرىسىنەن باتىستا قاۋىپتەنبەيدى

ەكولوگيا

ەلەكتروليز وندىرىسىنەن باتىستا قاۋىپتەنبەيدى

ەكولوگيا

سوڭعى كەزدە قوعام اراسىندا ەلەكتروليز زاۋىتى جونىندە ءارتۇرلى قاۋەسەت سوزدەر قاۋلاپ كەتتى. اسىرەسە «سارى» باسىلىمدار اليۋميني ءوندىرىسىنىڭ قورشاعان ورتاعا زياندىلىعى جونىندە نەبىر الىپقاشپا اڭگىمەلەر ايتاتىن بولدى. ولارعا سالساق، پاۆلودار جەرىندە ەلەكتروليز زاۋىتى ىسكە قوسىلعالى ونىڭ تابيعاتقا دا، حالىققا دا كەرى اسەرى بايقالا باستاعان. ياعني اۋا رايىنىڭ كەنەتتەن قۇبىلۋىنا، تۇرعىنداردىڭ ءارتۇرلى ناۋقاستارعا شالدىعۋىنا وسى ءوندىرىستىڭ تىكەلەي ىقپالى بار كورىنەدى. سوڭعى كەزدە ايماعىمىزدا ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ كوبەيە تۇسۋىندە دە ءبىر كۇدىك بار. الايدا جەل ءسوزدى تاراتۋشىلاردىڭ قايسىسى بولسا دا، ءبىزدىڭ وبلىسىمىز تابانى كۇرەكتەي قىرىق جىل بويى جۇرگىزىلگەن سىناقتىڭ قۇربانىنا دا جاتاتىنىن ەستەن شىعارعان سىڭايلى. ەكولوگتار ونىڭ سالدارى پاۆلودار وبلىسىندا ءالى ۇزاق ۋاقىت بولاتىنىن ايتىپ، باياعىدان-اق دابىل قاعىپ كەلەدى. قازىردە ەل-جۇرتتىڭ دەنساۋلىعىندا كىنارات كوبەيىپ جاتسا، كەشەگى سىناقتىڭ قاسىرەتىن جۇتىپ وتىرعانىمىزدىڭ بەلگىسى دەمەي كورىڭىز. ونىڭ جانىندا العاشقى كەشەنى ەكى جارىم جىل بۇرىن عانا ىسكە قوسىلعان زاماناۋي زاۋىتتىڭ زياندىلىعى جونىندە بىردەڭە دەپ كەسىپ-ءپىشۋدىڭ ءوزى ەرتە شىعار.
بىراق قازاقستان ەلەكتروليز زاۋىتى جوعارىدا ايتىلعان ەكىۇشتى اڭگىمەلەرگە قارسى ءۋاج ايتىپ، دالەل ىزدەپ، اۋرەلەنىپ جاتپادى. ودان دا حالىقتىڭ ءوزى بولماسا دا، «كوزى» سانالاتىن وبلىستىق جانە قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتتارىن زاۋىتقا شاقىرۋدى ۇيعارعان. ءوندىرىستى كوزبەن كورىپ، وزدەرى باعالاسىن دەگەن نيەت باياعى. حالىق قالاۋلىلارى زاۋىتقا بارۋدان باس تارتقان جوق، ءبىراۋىزدان كەلىسىمدەرىن بەرىپتى.

جاس وسكىندەرى جايقالا باستادى
وبلىس ورتالىعى پاۆلودار قالاسىنان شىعىپ، ەلەكتروليز زاۋىتىنا اپاراتىن بەتون جولدىڭ اپشىسىن قۋىراتىنداي زىرلاپ كەلەمىز. ءبىراز جەر جۇرگەن سوڭ الدىمىزدان سۋ تاسيتىن كولىكتەردى كوزىمىز شالدى. سويتسەك، بۇل كولىكتەر زاۋىتقا جاقىن الاڭقايلاردا وتىرعىزىلعان جاس تالداردى سۋارىپ ءجۇر ەكەن. قاز-قاتار تىگىلگەن جاس وسكىندەر سىرتتاي قاراعاندا، قالا جۇرتىنا تازا اۋا سىيلايتىن، كەز-كەلگەن ءوندىرىس زالالىنان قورعايتىن جولاقتار سياقتى. ەسىمىزگە ءتۇستى، بۇل سانيتارلىق قورعاۋ ايماقتارى جونىندە ەلەكتروليز زاۋىتى سالىناردان بۇرىن وتكىزىلگەن قوعامدىق شارالاردا تالاي ءسوز ەتىلگەن. سول كەزدە بولاشاق اليۋميني ءوندىرىسىنىڭ زياندىلىعى جونىندە نەبىر پىكىرلەر باس كوتەرە باستاعان. وندىرىستە الەمنىڭ ۇزدىك زاماناۋي تەحنولوگياسى قولدانىلاتىنى، ونداعى سۇزگىلەر ەشبىر زياندى قالدىقتاردى وڭدەۋسىز قالدىرمايتىنى جونىندە سول ءبىر شاقتاردا قايتا-قايتا قانشا ايتىلسا دا، الىپقاشپا اڭگىمەلەر سۋ سەپكەندەي باسىلا قويماپتى. كەرىسىنشە، كەيبىر ۇپاي جيناعىشتار حالىقتىڭ كۇدىگىن ودان ءارى سەيىلتكەن.
وسىنداي ويمەن وتىرعان ءبىز لەزدە زاۋىتتىڭ كوز تارتاتىن كوك شاتىرلى اكىمشىلىك عيماراتىنا جەتىپ كەلدىك. زاۋىت باسشىلارى جىلى ۇشىراي قارسى الدى. دەپۋتاتتارعا العاشقى جاڭالىق وسى كەزدەسۋدەن-اق ءمالىم بولدى. جاڭا جولاي كورگەن الاڭقايلاردا 300 مىڭنان استام جاس تال ەگىلىپتى. جەل سوقسا، شاڭى اسپانعا كوتەرىلەتىن جازىق دالانى كوپ كەشىكپەي جاسىل جەلەكتى القاپقا اينالدىرۋدى كوزدەيدى ەكەن بۇل زاۋىت.

فرانتسياداعى زاۋىت - قالا ىشىندە
وبلىستىق جانە قالالىق ءماسليحاتتاردىڭ دەپۋتاتتارىن «قازاقستان ەلەكتروليز زاۋىتى» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى الماز تۇردۇمەتۇلى يبراگيموۆ وندىرىستىك تسەحتارعا قاراي باستادى. زاۋىت باسشىسى ەل ىشىندە سوڭعى كەزدەرى وندىرىسكە قاتىستى نەگىزسىز اڭگىمەلەردىڭ بوي كوتەرگەنىنە قىنجىلىس ءبىلدىردى. الايدا زاۋىتقا باس سۇعىپ كورمەگەن بولسا، كىم قانداي دۇرىس پىكىر ايتسىن؟! سوندىقتان زاۋىت باسشىسى الدىمەن حالىق اراسىنان سايلانعان دەپۋتاتتارعا اليۋميني ءوندىرىسىن باستان-اياق تانىستىرىپ كورسەتۋدى ءجون دەپ تاپقان.
الماز يبراگيموۆ ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن ىسكە قوسىلعان ەلەكتروليز زاۋىتىنىڭ تسەحتارىنداعى مەتالل ءوندىرىسىن ماقتانىشپەن اڭگىمەلەدى. قازاندىقتىڭ ەسىگىن اشقاندا اليۋميني شىعارۋدا پايدالانىلاتىن انودتار مەن ەلەكتروليتتەر بىردەن كوزگە تۇسەدى. ءاربىر ەلەكتروليزەر-قازاندىقتان تاۋلىگىنە 2400 كيلوگرامم مەتالل ءوندىرىلىپ شىعادى. ءونىم ودان ءارى قۇيۋ تسەحىنا جونەلتىلىپ، وندا قازاقستاننان شىعارىلعانىن بىلدىرەتىن بەلگى سوعىلادى.
- ءاربىر ەلەكتروليزەردە گاز تازالايتىن نورۆەگيالىق «Alstom» فيرماسىنىڭ ەلەكتر سۇزگىلەرى جۇمىس ىستەۋدە. ناتيجەلىلىگى 99,7 پايىز بولاتىن بۇل جاڭا تەحنولوگيا بۇكىل الەمدە قولدانىلادى. زاۋىتتا تەك ءوندىرىس قازاندارىن عانا قىتايلار جابدىقتادى، سەبەبى ولاردىڭ اليۋميني شىعارۋدا تاجىريبەلەرى مول. ال قالعاندارى - باسقا دا شەتەلدەردەن اكەلىنگەن قۇرالدار. قازىر ءبىز انود زاۋىتىن سالىپ جاتىرمىز. وندا فرانتسۋزدىق تەحنولوگيا قولدانىلادى. ازىرگە اليۋميني وندىرۋگە قاجەت شيكىزات - انودتى قىتايدان تاسىمالداۋعا ءماجبۇرمىز، بىراق ول كوپ كەشىكپەي وزىمىزدە شىعارىلاتىن بولادى، - دەدى وندىرىستە قازاقستاندىق تاۋارلار ۇلەسىن كوبەيتۋ جونىندە اڭگىمە قوزعاعان ا.يبراگيموۆ.
قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى ەربول ارىنوۆ ەلەكتروليز زاۋىتىندا دەنساۋلىققا زيان دەپ ەسەپتەلەتىن ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس مولشەردەن تىس كوپ دەگەن سىندى اڭگىمەنىڭ قانشالىقتى شىندىققا جاناسىمدى ەكەنىن سۇرادى. زاۋىت پرەزيدەنتى ءورىستىڭ زالالى جونىندە الەم عالىمدارى تۇپكىلىكتى زەرتتەپ بولماعانىن اتادى. بىراق اناۋ ايتقانداي نەبىر ادام سەنگىسىز قۇبىلىستاردى تەكسەرىپ، سىناپ كورۋگە ابدەن بولادى. وسى جەردە الماز يبراگيموۆ فرانتسيادا اليۋميني وندىرەتىن، قولداناتىن ەلەكتر قۋاتى 400-500 كيلوامپەرمەن ولشەنەتىن «ديۋنتەر» زاۋىتى قالانىڭ اۋماعىندا سالىنعانىن كولدەنەڭ تارتتى.
- وزدەرىڭىز ويلاپ كورىڭىزدەرشى، ەگەر سونشالىق قاۋىپتى ءوندىرىس بولسا، باتىس جۇرتى تىنىش قاراپ قالماس ەدى عوي، - دەپ تۇپكى ويىن تۇيىندەدى زاۋىت باسشىسى.

الەمدەگى ەڭ ساپالى اليۋميني
بۇدان سوڭ دەپۋتاتتار توبى قۇيۋ تسەحىندا بولدى. سوعىلعان مەتالل دىبىسىنان قۇلاق تۇنادى. الماز تۇردۇمەتۇلى ءتيىستى قالىپقا قۇيىلىپ، بەلگى سوعىلىپ جاتقان اليۋميني بولشەكتەرىنىڭ لەگىن كورسەتتى. ءبىر مەتالل قۇيماسىنىڭ سالماعى 22 كيلوگرامم تارتادى. العاشقى ءونىم شىعاراتىن كەشەن 2007 جىلدىڭ 12 جەلتوقسانىندا قولدانىلا باستادى. زاۋىتتىڭ ەكىنشى كەزەگى بيىلعى جىلدىڭ 24-ءىنشى ماۋسىمىندا سالتاناتتى تۇردە ىسكە قوسىلدى. ەل تاريحىندا ەلەۋلى بولىپ قالا بەرەتىن ەكى وقيعاعا دا ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ كەلىپ قاتىستى.
الماز تۇردۇمەتۇلىنىڭ ايتۋىنشا، تۇڭعىش ەلەكتروليز زاۋىتىنىڭ ءونىمى بۇگىندە ەڭ ساپالى تاۋار بولىپ سانالادى. ءاليۋمينيدىڭ ەڭ جوعارعى ستاندارتى ا-9 ماركاسى بولسا، بۇگىندە قەز-دا ا-85 ماركالى مەتال وندىرىلەدى. ادەتتە، جاڭا سالىنعان وندىرىستەر ا-6 سەكىلدى ماركالى ونىمدەر شىعارۋدان باستايدى، قۇرال-جابدىقتارىن سىنايدى. ال ءبىز بولساق بىردەن ا-8, ا-85 شىعارۋعا كىرىستىك. ءونىم حالىقارالىق ستاندارتقا سايكەس دەپ تانىلىپ، لوندون مەتالدار بيرجاسىنا تىركەلدى. مۇنىڭ ءبارى - زاماناۋي جوعارى تەحنولوگيانىڭ جەمىسى. بۇگىندە ەلەكتروليز زاۋىتىندا 2200 ادام جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ ورتاشا ايلىق ەڭبەكاقىسى- 98 مىڭ تەڭگە. وندىرىسكە قاجەتتى مامانداردى زاۋىت شەتەلدەرگە جىبەرىپ وقىتادى. جالپى، نەگىزگى اليۋميني وندىرىسىمەن نەبارى 600-دەن استام مامان عانا اينالىسادى، ال قالعانى - قوسالقى جۇمىستاردا. مۇنىڭ سەبەبى ءوندىرىستىڭ باستان-اياق اۆتوماتتاندىرىلعانىمەن تۇسىندىرىلەدى. تاجىكستاندا جىلىنا 300 مىڭ توننا ءونىم بەرەتىن وسى تەكتەس زاۋىتتا 13,5 مىڭ ادام جۇمىس ىستەيدى، تسەحتارىنىڭ سانى دا وراسان كوپ. بىراق ءوندىرىس كولەمى بىزدەن ەش اسپايدى. سەبەبى ولار ەسكى تەحنولوگياعا قاراپ وتىر. قازاقستان ەلەكتروليز زاۋىتىندا كۇنىنە 680 توننا قۇيما شىعارىلادى، بۇل دەگەنىڭىز - 14 ۆاگونعا ارتىلاتىن ساپالى تاۋار.
- ەشقانداي داعدارىسقا قاراماستان ءبىز بالاباقشا سالىپ شىقتىق. قازىرگى كەزدە زاۋىت جۇمىسشىلارىنا ارنالعان 125 پاتەرلى ءۇشىنشى تۇرعىن ءۇي سالۋدامىز. جاعدايى كەلمەسە، جۇمىسشىلار باسپانانىڭ كوممۋنالدىق قىزمەتتەرى ءۇشىن عانا اقى تولەيدى. ەگەر ون جىل وندىرىستە ەڭبەك ەتسە، پاتەرىن وزىنە سىيلايمىز. مۇنداي قامقورلىقتى ەلىمىزدە قانداي ءىرى ءوندىرىس وشاعى جاساپ وتىرعانىن ايتىڭىزدارشى؟! مۇنايشىلاردىڭ وزدەرى مۇنداي قادامعا بارعان ەمەس، - دەدى ا.يبراگيموۆ.
وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتتارى اناتولي گۋسكوۆ پەن نيكولاي شابرات زاۋىت باسشىلىعىنىڭ جۇمىسشىلار مەكەندەيتىن قالانىڭ شاعىن اۋدانىن كورىكتەندىرۋگە بايلانىستى اۋقىمدى جۇمىستارىن وڭىنان باعالادى. تالاي جىل بويى قاراۋسىز قالعان گاگارين اتىنداعى ساياباقتى قالالىقتاردىڭ يگىلىگىنە ارناپ كورىكتەندىرگەن، تۇرعىن ۇيلەردىڭ اۋلالارىن تالاپقا ساي جاساقتاپ بەرگەن دە وسى ءوندىرىس ورنى. «ارينە، ءالى دە بولسا جەتپەي جاتقان كەم-كەتىك تۇستار بار. بىراق ولار دا تولىعىمەن رەتتەلەدى»، - دەپ ۋادە بەردى الماز تۇردىمەتۇلى.
ءارتۇرلى تاقىرىپتار بويىنشا پىكىر الماسقان سوڭ دەپۋتاتتار ءوندىرىستى ارالاتقان، ءمان-جايعا كەڭىنەن قانىقتىرعان زاۋىت باسشىسىنا ريزالىقتارىن ءبىلدىردى.

«ءبىز بارىنە اشىقپىز!»
- بۇل جولى ءبىز وبلىستىق جانە قالالىق ءماسليحاتتاردىڭ دەپۋتاتتارىن شاقىردىق. ەندىگى كەزەكتە ەلەكتروليز وندىرىسىمەن ءوزىمىزدىڭ مۇعالىمدەرىمىزدى تانىستىرۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. ودان كەيىن وقۋشىلار دا زاماناۋي ۇلگىدە جابدىقتالعان زاۋىتتىڭ بوساعاسىن اتتايتىن بولادى. ءسويتىپ ءبىز قاراپايىم حالىقتى قاناتتى مەتالدىڭ قاۋىپسىز وندىرىسىمەن كەڭىنەن تانىستىرىپ قانا قويماي، بولاشاق مەتاللۋرگتەردى تاربيەلەيتىن بولامىز. ءبىزدىڭ ءوندىرىسىمىزدى كوزبەن كورىپ، كوڭىلدەرىمەن سەزىنگەن جاستار كۇنى ەرتەڭ اليۋميني وندىرىسىنە بايلانىستى ماماندىقتارعا باراتىن بولادى، - دەدى دەپۋتاتتاردى شىعارىپ سالعان «قازاقستان ەلەكتروليز زاۋىتى» اق ۆيتسە-پرەزيدەنتى جۇمابەك قامزين.

نۇربول جايىقباەۆ.

دەپۋتاتتار پىكىرلەرى
گۇلنار دوسجانوۆا، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ ەكولوگيا ماسەلەلەرى جونىندەگى تۇراقتى كوميسسياسىنىڭ ءتورايىمى:
- ءبىز ەڭ الدىمەن ءوز سايلاۋشىلارىمىزدىڭ، وبلىس تۇرعىندارىنىڭ مۇددەسىن قورعايمىز. كوپشىلىكتى زاۋىتتىڭ ەكولوگياعا، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا اسەرى الاڭداتادى. سوندىقتان دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ ەدىك، الماز يبراگيموۆ وعان بىردەن جاۋاپ بەردى. ءوندىرىس وشاعى حالىقارالىق دەڭگەيدە سەرتيفيكاتتالعان. بۇگىن ءبىز مۇندا ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى كەڭىنەن ەسكەرىلگەنىنە كۋا بولدىق. زاۋىتتىڭ قالادان 12 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقانى دا تالاپقا سايكەستىك. كورىكتەندىرۋ جاعدايىنا دا كوڭىل تولادى.

ارمان الياقپاروۆ، قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى:
- ءباسپاسوز بەتتەرىندە ءوندىرىستىڭ قاۋىپتىلىگى تۋرالى نەبىر اڭگىمەلەر ايتىلدى. ءبارىن ءوز كوزىمىزبەن كورگىمىز كەلدى. كورگەنىمىزگە تاڭ قالدىق. الەمدىك ستاندارتقا سايكەس زاماناۋي ءوندىرىس. مۇندا بارلىعى باستان-اياق اۆتوماتتاندىرىلعان، جۇمىسشىلار دا كوپ ەمەس. اينالاسى تولعان جاسىل جەلەك پەن گۇلزارلار. اۋاسى دا تازا. ماعان ۇنادى.

قانات التاەۆ، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، لەبياجى اۋدانى:
- زاۋىتقا ءبىرىنشى رەت كەلىپ تۇرمىز. ەكولوگيالىق ماسەلە جونىندە ءتۇرلى اڭگىمەلەر بولادى عوي، شىندىعىندا جاعداي قالاي ەكەنىن ءبىز ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. زاۋىت باسشىسى ا. يبراگيموۆتىڭ ايتۋىنشا، ايىنا ەكى رەت كەلىپ ءتۇرلى مەملەكەتتىك ورگاندار تەكسەرىپ وتىراتىن كورىنەدى. ياعني، بارلىعى باقىلاۋدا. ءبىز زاۋىتتىڭ قازاقستان اتىن الەمدىك دەڭگەيگە پاش ەتىپ جاتقانىنا ماقتانۋىمىز كەرەك.

نيكولاي شابرات، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى:
- مۇنداعى ءوندىرىستى ارالاي كەلە، ونداعى مادەنيەتتىلىككە، باسشىلاردىڭ وندىرىستىك پروتسەسكە دەگەن ادال قارىم-قاتىناسىنا ءتانتى بولدىق. ءوز باسشىلىعىمەن مىنانداي الىپ كاسىپورىندى قۇرعانى ءۇشىن الماز يبراگيموۆكە شىن جۇرەگىمنەن العىس ايتقىم كەلەدى. ەلىمىزدىڭ كوركەيۋىنە وسى ءوندىرىس ورنى قىزمەت ەتە بەرسىن. زاۋىتتىڭ قالالىقتار ءۇشىن بالاباقشا سالعانىن، جۇمىسشىلارىنا باسپانا تۇرعىزىپ جاتقانىن بىلەمىز. بۇل ءار كاسىپورىننىڭ قولىنان كەلىپ جاتقان جوق.