1858 جانە 1859 جىلدارى شوقان ءۋاليحانوۆ كوپەس رەتىندە ساۋدا كەرۋەنىنە ەرىپ العاش رەت ۆەرنىي قالاسى مەن ىستىقكولدەن زاۋكى اسۋى ارقىلى تيان-شاننىڭ بارلىق جوتالارىن كەسىپ ءوتىپ، شاتىركول كولىنەن اسىپ قاشعارعا باردى.

1858 جانە 1859 جىلدارى شوقان ءۋاليحانوۆ كوپەس رەتىندە ساۋدا كەرۋەنىنە ەرىپ العاش رەت ۆەرنىي قالاسى مەن ىستىقكولدەن زاۋكى اسۋى ارقىلى تيان-شاننىڭ بارلىق جوتالارىن كەسىپ ءوتىپ، شاتىركول كولىنەن اسىپ قاشعارعا باردى.

ءۋاليحانوۆ مىرزا ءوز ساياحاتىنىڭ بارلىق ناتيجەلەرىن جاريالاپ ۇلگەرمەدى; ول تەك ماڭىزدى عىلىمي ءمانى بار، اۆتوردىڭ سيرەك كەزدەسەتىن بايقامپازدىعى مەن مول ءبىلىمىن تانىتاتىن بىرنەشە ماقالالارىن جارىققا شىعاردى; شىققان تەگى جاعىنان - قىرعىز، ول جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ ءتىلىن جاقسى ءبىلدى، سوندىقتان جەرگىلىكتى حالىقتاردان ءارتۇرلى جانە تولىق ماعلۇماتتاردى ودان ارتىق ەشكىم جيناي المايتىن ەدى، ەگەردە ول قاشعاردان قايتىپ كەلگەن سوڭ كوپ ۇزاماي قايتىس بولماعاندا ونىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ ناتيجەلەرى ءتىپتى جەمىستى بولار ەدى. ونىڭ بىرنەشە ماقالالارى بار، ەڭ سوڭعىسىن ول قايتىس بولعاننان كەيىن 10 جىلداي ۋاقىت وتكەن سوڭ پ. پ. سەمەنوۆ جاريالادى2. ولاردىڭ العاشقىلارى گەوگرافيا سالاسىندا ەمەس، تاريح جايلى، سوندىقتان ماڭىزدى بولعانىمەن دە ءبىز ولارعا توقتالمايمىز، تەك اتاپ وتەرلىگى، زاۋكى نەمەسە جاۋكى ارقىلى تيان-شان اسۋلارىنان كولدەنەڭنەن كەسىپ ءوتىپ، سەمەنوۆ جولىن جالعاستىرا كەلە، ول «جولدا كەزدەسكەن تاۋ جىنىستارىنىڭ كوللەكتسياسىن جاساپ، سونداي-اق ياركەنت ماڭىنداعى ميردجاي تاۋلارىندا جانە قاراقاس وزەنىندە الىناتىن نەفريت بولىكتەرىنىڭ، بولورلىق ياشمانىڭ، ءمارماردى، حرۋستالدى، كەريا وزەنىنىڭ قۇمدى التىنىن جينادى». وكىنىشكە قاراي، بۇل سيرەك كەزدەسەتىن كوللەكتسيا ساراپتالماي جاتىپ جوعالىپ كەتتى3, قالاي بولسا دا، مەن قانشا ىزدەسەم دە، ونى تاپپادىم.

التىشاردى سيپاتتاعاندا ءۋاليحانوۆ مىرزا ءارتۇرلى مينەرالدى زاتتاردىڭ بار ەكەنىن قىسقاشا ايتىپ وتەدى، ولار از زەرتتەلگەنىمەن، كەريا اۋىلىندا التىننىڭ كوپ مولشەردە جۋىلىپ الىناتىنى سونشالىق، تۇرعىندار سالىقتى (قىتايعا) وسى مەتالمەن تولەپ، ونى جەكە ادامدارعا ساتا الادى. حوتاننان سارايعا جىل سايىن 80 لانعا دەيىن التىن جونەلتىلەدى. بىراق التىننىڭ كوپ مولشەرى لازۋريت، فەرۋزا، لاعىلمەن بىرگە پامير، قاراتەگىن جانە بولوردا وندىرىلەدى.