[ا. ي. لەۆشيننىڭ] قىرعىز-قازاق ورداسى جايلى سيپاتتاماسىنىڭ ءۇشىنشى بولىمىنە ەسكەرتپەلەر
9-بەتتە، تومەندە، جول شەتىندە اقبۋرا ءسوزى دۇرىس اۋدارىلماعان: اقبۋرا دەگەنىمىز - پىشىلمەگەن اق تۇيە، اق قاسقىر ەمەس، ول قايساقشا اقبورى نەمەسە قاسقىر دەپ اتالادى.
11-بەت. قايساقتار قوجالاردى اقسۇيەككە جاتقىزبايدى، ولاردى سۇلتاندارمەن قاتار پايعامباردىڭ ۇرپاعى، شاريعات زاڭدارىن قاتاڭ ۇستاناتىن رۋحاني تۇلعالار رەتىندە قۇرمەتتەيدى. جالپى قايساقتار ساۋاتتى ادامداردى وتە قاتتى سىيلايدى.
31-بەت. ىنتىقتىقتان باسقا قايساقتاردىڭ قالماقتان ايەل العاندى جاقسى كورەتىن سەبەبى وسىنداي نەكەدەن جاقسى پەرزەنت تۋادى-مىس.
42-بەت. قايساقتار قىستا تاعام ورنىنا ۇننان دايىندالعان، ىستىق سۋ ارالاستىرىلىپ، كوجە دەپ اتالاتىن اشىتىلعان سۋسىندى پايدالانادى، ءدامىن كەلتىرۋ ءۇشىن وعان ءسۇت تە قوسادى. ساۋمال دەگەنىمىز - اشىپ ۇلگەرمەگەن بيە ءسۇتى.
47-بەت. قازىردە قىزدار بۇرىنعى كونۋس ءپىشىندى باس كيىم كيمەيدى، ونىڭ ورنىنا شاشتارىنا ءتۇرلى-ءتۇستى ورامال تارتىپ، ءبىر ۇشىن ارقاسىنا جىبەرەدى. تۇرمىستاعى ايەلدەر شاشتارىن تەك قوس بۇرىم ەتىپ ورەدى، ولاردىڭ سوڭى بىرىگە ءورىلىپ، ارقاعا تاستالادى.
46-بەت. ساۋكەلە دەپ اتالاتىن بۇل باس كيىمدى ايەلدەر تۇرمىسقا شىققان العاشقى كۇندەرى، ءبىر جىل شاماسىندا عانا كيەدى، كەيىننەن شەشىپ، مەرەكە-تويلاردا كيەدى، ونىڭ وزىندە ءتورت-بەس جىل شاماسىندا عانا.
9-بەتتە، تومەندە، جول شەتىندە اقبۋرا ءسوزى دۇرىس اۋدارىلماعان: اقبۋرا دەگەنىمىز - پىشىلمەگەن اق تۇيە، اق قاسقىر ەمەس، ول قايساقشا اقبورى نەمەسە قاسقىر دەپ اتالادى.
11-بەت. قايساقتار قوجالاردى اقسۇيەككە جاتقىزبايدى، ولاردى سۇلتاندارمەن قاتار پايعامباردىڭ ۇرپاعى، شاريعات زاڭدارىن قاتاڭ ۇستاناتىن رۋحاني تۇلعالار رەتىندە قۇرمەتتەيدى. جالپى قايساقتار ساۋاتتى ادامداردى وتە قاتتى سىيلايدى.
31-بەت. ىنتىقتىقتان باسقا قايساقتاردىڭ قالماقتان ايەل العاندى جاقسى كورەتىن سەبەبى وسىنداي نەكەدەن جاقسى پەرزەنت تۋادى-مىس.
42-بەت. قايساقتار قىستا تاعام ورنىنا ۇننان دايىندالعان، ىستىق سۋ ارالاستىرىلىپ، كوجە دەپ اتالاتىن اشىتىلعان سۋسىندى پايدالانادى، ءدامىن كەلتىرۋ ءۇشىن وعان ءسۇت تە قوسادى. ساۋمال دەگەنىمىز - اشىپ ۇلگەرمەگەن بيە ءسۇتى.
47-بەت. قازىردە قىزدار بۇرىنعى كونۋس ءپىشىندى باس كيىم كيمەيدى، ونىڭ ورنىنا شاشتارىنا ءتۇرلى-ءتۇستى ورامال تارتىپ، ءبىر ۇشىن ارقاسىنا جىبەرەدى. تۇرمىستاعى ايەلدەر شاشتارىن تەك قوس بۇرىم ەتىپ ورەدى، ولاردىڭ سوڭى بىرىگە ءورىلىپ، ارقاعا تاستالادى.
46-بەت. ساۋكەلە دەپ اتالاتىن بۇل باس كيىمدى ايەلدەر تۇرمىسقا شىققان العاشقى كۇندەرى، ءبىر جىل شاماسىندا عانا كيەدى، كەيىننەن شەشىپ، مەرەكە-تويلاردا كيەدى، ونىڭ وزىندە ءتورت-بەس جىل شاماسىندا عانا.
52-بەت ا. ي. لەۆشين «قاي دىندەسىڭدەر؟» دەپ سۇراعان ەكى قىرعىز-قايساق سۇراقتى تۇسىنبەي، مۇنداي جاعدايداعى ەڭ وڭاي: «بىلمەيمىن» دەپ جاۋاپ بەرگەن بولسا كەرەك. ءاربىر قايساق ءوزىنىڭ مۇحاممەد پايعامباردىڭ ۇمبەتى، مۇسىلمان ەكەنىن بىلەدى; بالكىم، بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەۋى دە مۇمكىن، بىراق وزگە ءدىن يەلەرىنىڭ الدىندا ول ءوز ءدىنى ءۇشىن ماقتانادى. بالالىق شاعىنان باستاپ ول مۇسىلمان ەكەنىن ەستىپ وسەدى، ال «مۇسىلماننان باسقالاردىڭ بارلىعى كاپىرلەر، قۇداي ولاردى و دۇنيەدە ماڭگىلىك ازاپقا سالادى». وسىدان كەيىن قازاق ءوز ءدىنىن بىلمەيدى دەۋگە بولا ما؟
52 جانە 57-بەتتەر. شايتان دەگەنىمىز - ءبىزدىڭ بارلىق تەرىس قىلىعىمىزدىڭ بالاماسى، ول ءبىزدى بيلەپ الاتىن ءناپسىمىزدى باسقارىپ، ۋلانعان اقىل-وي مەن وعان بەرىلگەن ادام جان تۇرشىگەرلىك كۇنالار جاسايدى. وسىنداي قۇمارلىق ءبىزدى بيلەپ الاتىنىن ارقايسىمىز مويىنداساق تا، ونى تاپ باسىپ تاني المايمىز، ال قايساقتار شايتان - جاراتۋشىنىڭ امىرىنە قارسى شىعۋشى، مۇسىلمانداردىڭ ماڭگىلىك جاۋى، ءاردايىم دۇرىس جولداعى ادامدى اقيقات جولدان اداستىرىپ جىبەرۋگە تىرىسادى دەپ تۇسىنەدى.
دەمەك، قايساقتار شايتاندى ەشقاشاندا قۇدىرەتتى كۇش دەپ تانىعان ەمەس، وعان ەشقاشان دا تابىنبايدى، ونىڭ ارام ارەكەتتەرىنە قارسى تۇرۋ ءۇشىن ءار ءتۇرلى دۇعامەن قورعانادى. ونىڭ كوڭىلىن تابۋ ءۇشىن ەشقانداي قۇرباندىق شالمايدى، قايساقتاردىڭ شايتانعا دەگەن قاتالدىعى سونشالىقتى، سۇيەكتى ءمۇجىپ بولعان سوڭ لاقتىرار كەزدە «بيسميللا» دەپ ايتادى، ياعني، «اللانىڭ اتىمەن»، اللانىڭ اتى اتالعان سۇيەكتەردى شايتاندار اس ەتە المايدى دەپ سەنەدى.
65-بەت. ا. لەۆشين ءوزى سيپاتتاپ وتىرعان حالىقتىڭ قاراڭعىلىعىن جازام دەپ، سيقىر، الداۋ مەن دۋالاۋ قىرعىز-قازاقتار ءدىنىنىڭ ءبىر بولىگى دەپ ارتىق كەتكەن، ولار ءدىننىڭ ءبىر بولىگى ەمەس، بارلىق دىندە بار، ءار حالىقتا بولاتىن ىرىمشىلدىق.
قايساق وزىنە جاقسىلىقتى بولجاعاندا عانا سيقىرعا، بال اشۋعا جانە باسقالارعا سەنەدى، سوندىقتان ۇنەمى جاقسىنى ىرىمدايدى، ال ول مىڭ بولجامنىڭ بىرەۋى بولسىن ورىندالاتىندىقتان، باقسى-بالگەرلەر، دۋاشى جانە ت. ب. حالىق اراسىندا قولداۋ تاۋىپ وتىرادى.
76-بەت. قايساقتاردىڭ سەزىمتالدىعى مەن جاقىنىنىڭ قايعىسىن ءبولىسۋى ماقتانۋعا، كوڭىل قويۋعا تۇرارلىق. بۇل قايساقتاردىڭ بويىنان ىزدەۋ كەرەك جالعىز ىزگى قاسيەت دەسە دە بولادى. ونى مىنادان كورۋگە بولادى: قايىرشى ادام قايدا كەلمەسىن، بايدىڭ اق ورداسىنا ما، جوق كەدەيدىڭ لاشىعىنا ما، ۇنەمى وعان پانا تابىلادى، وعان دەگەن جاناشىرلىقتارىن سوزبەن عانا ءبىلدىرىپ قويمايدى، زاتتاي دا جاردەم ەتەدى، بايدىڭ ۇيىنەن ول يىعىنا جوق دەگەندە شۇبەرەك ءىلىپ شىقسا، كەدەيدەن، قۇرىعاندا، بار مازىرىمەن ءشولىن باسىپ، نە قارنى تويعانشا اس ءىشىپ شىعادى. ياعني، ەشقاي جەردە ونى «قۇداي جاردەم قىلسىن» دەگەن قۇر سوزبەن شىعارىپ سالمايدى. تابيعي سەزىمتالدىعىمەن قوسا قايساقتى مەيىرىمدى بولۋعا يتەرمەلەيتىن نارسە، اركىمگە تۇسىنىكتى - بۇگىن-ەرتەڭ ءوزىم دە بارىمتادان نەمەسە قىردا ءجيى بولاتىن جۇتتان قايىرشىعا اينالۋىم مۇمكىن دەگەن تۇسىنىك. سوڭعى جاعدايداعى قايساقتاردىڭ ءبىر-بىرىنە كومەكتەسۋى وركەنيەتتى ەۋروپالىققا ونەگە. بارىمتادان نەمەسە جۇتتان قاسىرەت شەككەن ادامنىڭ ءوز تۋعاندارىنا بارىپ، ولاردان باتىل تۇردە جىلۋ سۇراۋعا قۇقى بار، ياعني شارۋاسى جاقسى جاننىڭ جانى اشىپ نەمەسە باسقا ءبىر ويمەن راسىمەن-اق وعان مال جيىسىپ بەرەتىن دۇنيە-مۇلكى. قىسقاشا ايتقاندا، جىلۋ تالاپ ەتۋ قۇقىعى قايساق ءۇشىن كەز-كەلگەن جولاۋشىعا تيەسىلى قوناقاسى - تەگىن تۇسكى نە كەشكى اس سەكىلدى قاسيەتتى ۇعىم.
94-بەت. ۇلىن سۇندەتكە وتىرعىزعان اتا-انا ونىڭ ۇلەسىنە دەپ ءبىراز مال اتايدى، ول بالانىڭ ەنشىسىن قۇرايدى، سونىمەن قوسا اكە مۇراسىن بولىسكە سالعاندا، ول وزگە مۇراگەرلەرمەن تەڭ ۇلەستى تالاپ ەتۋگە قۇقى بار.
98-بەت. ا. لەۆشيننىڭ قايساق ايەلدەرىنىڭ قۇنى تۋرالى مالىمەتى ءدال ەمەس، قارسىلىق بىلدىرۋگە تۋرا كەلەدى. قالىڭمالدىڭ مولشەرى قالىڭدىقتىڭ بايبىشە بولىپ بارا جاتىر ما، الدە توقال ەتىپ الدى ما، وعان بايلانىستى ەمەس، بايلىعىنا جانە قوعامداعى الاتىن ورنىنا قاراي انىقتالادى.
اوراقننك جرلاغاني
ارتودا ارتو تاو كيلسه
اتاندا تارتار بوگلب،
الس تان قارا كورنسه
قراقولام جتار اوگلب،
جتایندیب اونكلب
اچ مرالدای بوگلب
سول قرا قولاننك اوستونده
ایدونده اوراق سنده (اوراق)
ایردار كیتار چویلب.
عزرایل كیلگانده
چین اجالنك جیتكانده
اوجگتدار كیتارده سونده
بر چبندای جاندان تونكلب.
كوكتنك قوسی *1كوگاچین
كوكداب اوچار جیم اوچون،
كوگالا قامقا جاملوب
اوراق جورتار*2 مال اوچون.
تیم - تیم اوچون تیم اوچون
تینكزدار كیچتم مال اوچون،
تینكدار مینان كیم اوچون
كیم دار مینان تینك اوچون
اویگه دا كیلب قراسام
تورت بورچن (بارلاسام)
قرادا سابام جوق اوچون،
قاتاردان كیلب قراسام
قاتاردان كوچیم كیم اوچون.
اویگه ده كیلب قورلاندوم
توزگه ده باروب زارلاندوم،
تورده تورغان سای جیبه
سیلكب الوب بایلاندوم.
الستا جاتقان دوشماننك
جیل جاغندان ایلاندوم.
سیركه سانده قوسنادوم،
تیل ساره نه یوستادوم.
قومغه بتكان قوبارچین
سیركه سان ننك جاله جوق.
كیسوب الول سال ایتدوم،
الستا جاتقان دوشپاننك
كوگا اله له كوب جلقی
ایداب الوب مال ایتدوم.
جلقه اییاسی كیلماك جوق
جلقی اییاسی كیلسه ده
بیلسه نسبای برماك جوق.
او جگتدار، (جگتدار),
جالانكغاچ جورده جاوغه چاب.
اوسناو جالغان دنیادا
اجال جیتمای اولماك جوق.
قانكله دان التاو كیلدوم دیب
اوراقغه زورلق قيلماكز
قایراتنه منگان سونك
بوره لا كیتسه جات بولار
قلیچ چاپسه میرت قیلار.
سویرای - سویرای كوچار گه
سویرو تاولار بولسه ایگه،
سویرو تاولار بولسه ده
اونان سویراب كوچرگه
سویرو اتان بولسه ایگه
سویرو اتان بولسه ده
اوننك باسین جیتالر
قویان قولتوق كیرما قاس
ارو چیچای بولسه ایگه.
ارو چیچای بولسه ده
سونكگوله اولدار دوسه ایگه،
سونكگوله اولدار دولسه ده
بیساو - التاو بولسه ایگه.
بیساو - التاو بولمه سه،
المانناك اغننانده كوكی ایگه.
جالغزده توغان سوم باسم
بارومنان جوغم كوب ایگه.
قارا باترننك تولغاغنی:
مین تولغا دیسانك تولغاین،
اوراق سغان تولغاین.
قایغایداغه مجید*3
وتیر كمان كورجانه،
تیران بویله*4 ایستاكته،
اوزه توكته اوروسته،
باسی چوقته قالماقته،
چولدورلاگان چورچوتته
اوزمه قاراتدوم.
كاپر بولسانك جان تارتدوم.
اون ایكه جاسقه كیلگانده
اوچار جویروك جباروب
اون سان قولغا باش بولدوم.
اون سكز جاسقه كیلگانده
ایسان اوله بولایدای،
ایسكه اوله جولایدای
قرا باتر اتومده انكراتدوم،
اغتقان قویدای مانكراتدوم.
تورده جاتقان اوراقده
اوكبه كه تیوب اویاتدوم.
اله ننك اوله ای اوراق
قایداردا قایده جوروب تینكلدونك.
اوراقننك تولغاغانی
مین تولغان دیسانك تولغاین
قرا باتر سغان تولغاین.
مین سیننك توب توبنكده ایتاین
سین مشاقر دیگان شهردین
ازوپ چققان یالغز اویلی سارب ایدونك،
اكنك قرا كیسه ده
اس برگانننك قولی ایده
چیچانك قرا كیسه ده
مال برگانننك كونكی ایده.
قرا قولام جالسز، ایر مالسز،
الله ننك قایراننان
مال برار كونی بولجالسز،
قرا قولام جالده جابلر،
ایزدیسه اوراق سنده میرزاغه
دوشپانننك مالی تابلر.
قرا قولام جالی چینگالده
ایدونده توغان اوراقغه
ماتروشكه قلننك بالاسی
مالی منان تینك گالده.
بای بالاسی بایغه اوسار،
بایلانمغان تایغه اوسار،
قل بالاسی قلغه اوسار
قلاغن كیسكان ایتكا اوسار.
بوگوندین سونك بو توینك
ایرلداسقان ایتكه اوسار.
قیلچین ماقتاب بر سباغه قیلغانی
سول كومرون جاغرده
سونده (سیكسان) سیكرت مویغان.
باسونه چیدامای بالواندار جیلغان،
تویتارونه چیدامای
توقسان سیكرت مویغان.
سوارونه چیدامای
ایدون كولدار قورغان.
ایدونینه چیدامای
ای بولتقه سینغان،
كورونه چیدامای
كوز قاباققه سینغان.
قینغه سالسه قیلت ایتكان،
سوروب السه جیت ایتكان
ساغه سی التون نور بولات.
او جگتتار، جگتتار،
بول سوزمده بلنكز -
جالغزده توغان اوراقغه
مونه ده بر سباغه قیلنكز.
وراقتىڭ جىرلاعانى1*1
ارتۋ دا ارتۋ تاۋ كەلسە
اتان دا تارتار بۇگىلىپ
الىستان قارا كورىنسە
قاراقۇلام2 جەتەر ۇگىلىپ
جەتەيىن دەپ ءۇڭىلىپ
اش مارالداي بۇگىلىپ
سول قاراقۇلانىڭ ۇستىندە
ايداۋىندا وراق سىندى (وراق)
ەرلەر كەتەر جويىلىپ
ازىرەيىل3 كەلگەندە
شىن اجالىڭ جەتكەندە
ول جىگىتتەر كەتەر دە سوندا
ءبىر شىبىنداي جاننان ءتۇڭىلىپ
كوكتىڭ قۇسى كوگەرشىن
كوكتەپ ۇشار جەم ءۇشىن
كوگالا قامقا جامىلىپ
وراق جورتار مال ءۇشىن
تەم-تەم ءۇشىن، تەم ءۇشىن
تەڭىزدەر كەشتىم*1 مال ءۇشىن
تەڭدەر مەنەن كەم ءۇشىن
كەمدەر مەنەن تەڭ ءۇشىن
ۇيگە دە كەلىپ قاراسام
ءتورت بۇرىشىن (بارلاسام)
قارا دا سابام جوق ءۇشىن
قاتاردان*2 كەلىپ قاراسام
قاتاردان كوشىم كەم ءۇشىن
ۇيگە دە كەلىپ قورلاندىم
تۇزگە دە بارىپ زارلاندىم
توردە تۇرعان ساي جەبە
سىلكىپ الىپ بايلاندىم
الىستا جاتقان دۇشپاننىڭ
جەل جاعىنان ايلاندىم
سەركە ساندى قوستادىم
تەلسارىنى4 بوستادىم
قۇمعا بىتكەن قۋ بارشىن
سەركە ساننىڭ جالى جوق
تەلسارىنىڭ قوڭى جوق
كەسىپ الىپ سال ەتتىم
الىستا جاتقان دۇشپاننىڭ
كوك الالى كوپ جىلقى
ايداپ الىپ مال ەتتىم
جىلقى يەسى كەلمەك جوق
جىلقى يەسى كەلسە دە
بەلسەنىسپەي بەرمەك جوق
و جىگىتتەر، (جىگىتتەر)
جالاڭاش ءجۇر دە جاۋعا شاپ
وسىناۋ جالعان دۇنيەدە
اجال جەتپەي ولمەك جوق
قاڭلىدان التاۋ كەلدىم دەپ
وراققا زورلىق قىلماڭىز
قايراتىنا مىنگەن سوڭ
بۇرىلا كەتسە جات بولار
قىلىش شاپسا مەرت قىلار
سۇيرەي-سۇيرەي كوشەرگە
ءسۇيرۋ تاۋلار بولسا يگى
ءسۇيرۋ تاۋلار بولسا دە
ونان سۇيرەپ كوشەرگە
ءسۇيرۋ اتان بولسا يگى
ءسۇيرۋ اتان بولسا دە
ونىڭ باسىن جەتەلەر
قويان قولتىق، كەرمە قاس
ارۋ شەشەي بولسا يگى
ارۋ شەشەي بولسا دە
سۇڭعىلا ۇلدار تۋسا يگى
سۇڭعىلا ۇلدار تۋسا دە
بەسەۋ-التاۋ بولسا يگى
بەسەۋ-التاۋ بولماسا
المانىڭ اعىنان دا كوگى يگى
جالعىز دا تۋعان سۇم باسىم
بارىمنان جوعىم كوپ يگى.
قارا باتىردىڭ تولعاعانى
مەن تولعا دەسەڭ تولعايىن
وراق ساعان تولعايىن
قاي-قايداعى ماجيد*3
ۋا، تۇركمەن، كۇرجىنى
تەرەك بويلى ىستەكتى
مۇناراسى بيىك ماسكەۋدى
اۋزى تۇكتى ورىستى
باسى شوقتى قالماقتى
شۇلدىرلەگەن ءشۇرشىتتى
وزىمە قاراتتىم.
كاپىر بولساڭ وق اتتىم،
مۇسىلمان بولساڭ جان تارتتىم.
ون ەكى جاسقا كەلگەندە،
ۇشار جۇيرىك جىبەرىپ.
ون سان قولعا باس بولدىم
ون سەگىز جاسقا كەلگەندە
ەسەن ۇلى بۇلايداي
ەسكە ۇلى جولايداي
قارا باتىر اتىمدى اڭىراتتىم
اعىتقان قويداي ماڭىراتتىم
توردە جاتقان وراقتى
وكپەگە تەۋىپ وياتتىم
ءالىنىڭ ۇلى، ەي، وراق
قاي جەردە قايدا ءجۇرىپ تەڭەلدىڭ؟
وراقتىڭ تولعاعانى
مەن تولعا دەسەڭ تولعايىن
قارا باتىر ساعان تولعايىن
مەن سەنىڭ ءتۇپ-ءتۇبىڭدى ايتايىن
سەن ماشاقىر دەگەن شاھاردان
ازىپ شىققان جالعىز ءۇيلى سارت ەدىڭ
اكەڭ قارا كىسى ەدى
اس بەرگەننىڭ قۇلى ەدى
شەشەڭ قارا كىسى ەدى
مال بەرگەننىڭ كۇڭى ەدى
قاراقۇلام جالسىز، ەر مالسىز
اللانىڭ قايىرىنان
مال بەرەر كۇنى بولجالسىز
قاراقۇلام جالدا جابىلار
ىزدەسە وراق سەندە مىرزاعا
دۇشپاننىڭ مالى تابىلار
قاراقۇلام جالى شەڭگەلدە
ايدىندى تۋعان وراققا
ماترۋشكا قۇلدىڭ بالاسى
مالىمەنەن تەڭ كەلدى
باي بالاسى بايعا ۇسار
بايلانباعان تايعا ۇسار
قۇل بالاسى قۇلعا ۇسار
قۇلاعىن كەسكەن يتكە ۇسار
بۇگىننەن سوڭ بۇ تويىڭ
ىرىلداسقان يتكە ۇسار.
قىلىشىن ماقتاپ ءبىر سىباعا قىلعانى
سول كومىرىن جاعاردا
سوندا (سەكسەن) شاكىرت مويىعان
باسۋىنا شىداماي بالۋاندار جيىلعان
تويتارۋىنا شىداماي
توقسان شاكىرت مويىعان
سۋارۋىنا شىداماي
ايدىن كولدەر قۇرىعان
ايدىنىنا شىداماي
اي بولاتقا سيىنعان
كورۋىنە شىداماي
كوز قاباققا سيىنعان
قىنعا سالسا قىلت ەتكەن
سۋىرىپ السا جىلت ەتكەن
ساعاسى التىن نۇر بولات
و، جىگىتتەر، جىگىتتەر
بۇل ءسوزىمدى ءبىلىڭىز
جالعىز دا تۋعان وراققا
مۇنى دا ءبىر سىباعا قىلىڭىز
ءتاڭىرى (قۇداي)
وت اۋليە (كيەلى) بولىپ سانالادى... قارعىس...*1 وتقا تۇكىرۋگە، وشاقتى باسۋعا بولمايدى. جاڭا تۇسكەن كەلىن [كۇيەۋىنىڭ] اكەسىنىڭ ۇيىنە كىرىپ، سالەم جاساپ، «ارۋاق رازى بولسىن» دەپ تاعزىم ەتەدى، وتقا ءبىر قاسىق ماي قۇيۋى كەرەك. جاس كەلىن سالەم ەتكەندە «ارۋاق رازى بولسىن» دەپ، تىزە بۇگىپ، ەڭكەيىپ، ماڭدايىن ەدەنگە تيگىزەدى. وتقا تامىزعان ماي جانىپ جاتقاندا، جاس كەلىننىڭ ەنەسى نەمەسە ايەلدەردىڭ ءبىرى الاقانىن وتقا قىزدىرىپ، كەلىننىڭ بەتىن سيپايدى. ۇلكەن ءۇيدىڭ وتىنىڭ قۇرمەتىنە دەپ، قالىندىق اتاسىنىڭ يىعىنا شاپان جابادى، وتاعاسى جاس كەلىندى: «ءيىن قاندىرىپ يلەگەن تەرىدەي مىنەزىڭ جۇمساق بولسىن قاراعىم» دەپ باتا بەرىپ، تۋلاققا، قوي تەرىسىنە وتىرعىزادى. جان بەرۋ (انت) بەرۋ ءۇشىن ەكى جەردەن وت جاعىپ، ادام سول ەكى وتتىڭ اراسىنان ءوتىپ، كىسى ولتىرگەن مىلتىقتىڭ ۇڭعىسىن ءسۇيۋى ءتيىس1.
وتپەن ەمدەۋدىڭ ءبىر ءتۇرى: مالدىڭ جەتى مۇشەسىنەن ەت كەسىپ الىپ، وتقا قاقتاپ اۋىرعان جەردى قىزدىرادى (اسىرەسە سارپ اۋرۋىندا). اۋرۋدان تازارتۋ ءۇشىن وتقا قاڭىلتىر ءشومىشتى قىپ-قىزىل ەتىپ قىزدىرادى، سودان سوڭ وعان ماي قۇيىپ، كوك شۇبەرەك سالادى، ول تۇتانىپ جانعاندا، اۋرۋدىڭ مۇرنىنا جاقىنداتىپ، شومىشكە سۋىق سۋ قۇيادى، وسى كەزدە قاتتى بۋ شىعادى. ەمدەۋدىڭ بۇل ءتۇرىن جەلۇشىق*2 دەيدى.
جاڭا تۋعان ايدى كورگەندە ءۇش رەت ۇشىپ تۇرىپ، ءۇش رەت يىلەدى دە، جەردەن ءشوپ جۇلىپ الىپ، ۇيگە الىپ كەلىپ وتقا تاستايدى.
ارۋاق - اتا-بابا رۋحى، باسقا قيىن قىستاۋ كۇن تۇسكەندە، جان قينالعاندا: «ارۋاق، قولداي كور، قولتىعىمنان جەبەي كور!» دەپ ايتادى. قۇربان شالاردا، سيىردان اي ءمۇيىزدى، اشا تۇياقتى (وتباسىن جەلەپ-جەبەيدى), قويدان بوزقاسقا جانە سارىباس قوي - اقسارباس، باۋىرساق قۇلاقتى كوك قوي، قۇلاعى تىلىنگەن، قاسقا ءتىستى، قاسقاسى بار اپپاق اققاسقا، سونداي-اق باس العاشقى تۋما ءتولدى قۇربان شالادى. ەگەر قۇربانعا اتالعان ءتولدىڭ باسى - تۇمسانى قيماسا، اتاعان مالدىڭ سىلەكەيىن باسقا مالدىڭ باسىنا جاعىپ قۇرباندىق قىلادى. ادام ولگەندە ارۋاعىنا ارناپ، قىرىق كۇنگە دەيىن، ءار كۇن ءبىر شىراقتان جاعادى نەمەسە ءتورت كۇن شىراق جاعادى. شىراقتى بوساعانىڭ [وڭ جاعىنا] جاعادى، سەبەبى ولگەن كىسىنىڭ ارۋاعى قىرىق كۇنگە دەيىن ۇيگە كەلىپ، بالالاردىڭ جاي-كۇيىن ءبىلىپ جۇرەدى. سول ءۇشىن كۇن باتىپ، شىراق جاعىلعانشا، ىڭىردە ەسىكتى اشىپ، توستاعانعا قىمىز قۇيىپ، بوساعاعا اق كيىز توسەيدى، وسىلاي ولگەن ادامنىڭ ارۋاعىن كۇتەدى. ۇيدەگىلەر ولگەن ادامعا قۇران وقىپ، توستاعانعا قىمىز قويىپ، شىراق جاعادى.
ولىكتى ۇيدەن شىعاراردا: «قۇدايدان ءبۇتىن دەنەڭ الىستا» دەپ، ءۇي مۇلىكتەرىن، تاماقتى ولىكتىڭ مۇردەسىنەن اينالدىرىپ وتەدى2.
جەرگە تابىنبايدى، جىن جينالادى دەپ، ارۋاقتاردان قورقىپ جانە ابايلاماي جۇرگەننەن سارپ اۋرۋى بولادى دەپ ەسكى جۇرتتى باسپايدى. تەك كوكتەمدە شىققان كوكتى جۇلمايدى.
جۇلدىزداردى ادامنىڭ جانى دەپ سانايدى. ەگەر جۇلدىزدىڭ اعىپ تۇسكەنىن كورسە، «مەنىڭ جۇلدىزىم جوعارى» دەپ ەكى رەت اۋەدە قيمىل جاسايدى. «جان بىرەۋ-اق...*3, ەرتە مە، كەش پە، ءتىرى پەندەگە ءبىر ءولىم» دەپ ويلايدى. كەشكە ۇيگە كىرىپ كەلە جاتىپ، اكەمنىڭ: «بۇگىن ەكى ادام ولۋگە ءتيىس» دەگەن ءسوزىن ءجيى ەستيتىنمىن. - قالايشا؟ - دەپ سۇراعاندا: «ەكى جۇلدىز اعىپ ءتۇستى»، - دەيتىن.
تابيعاتتىڭ بارلىق توسىن قۇبىلىستارى كورىنىس بەرگەن جەرلەردى قاسيەتتى دەپ سانايدى. ول جەرلەردە اۋليە تۇنەدى دەپ ۇعادى. بارلىق قورعانداردى وبا دەپ اتايدى. قۇلان تۇزدەگى جالعىز اعاش بولسىن نەمەسە بۇتاقتارى قيسىق، سيىقسىز وسىمدىك قاسيەتتى سانالىپ، تۇنەمەلىك ورىن بولادى، جانىنان وتكەندە ادامدار كيىمنىڭ ءبىر جىرتىسىن، شۇبەرەك، اتتىڭ قىلىن بايلايدى، ىدىس-اياق تاستاپ، مال سويادى.
تۇزدى كولدەر دە اۋليە، نە ارۋاقتىڭ كوزى تۇسكەن كەن دەپ اتالادى.
جالپى مال كوشپەندىلەردىڭ جالعىز بايلىعى بولعاندىقتان، ءار ءتۇرلى تىيىمدار بار: مالدىڭ سۇيەگىن باسپايدى، ەگەر ءسۇت توگىلسە، كەسىر بولماسىن دەپ سول جەردى جاقسىلاپ تازالايدى، رازىلىعىن الۋ ءۇشىن وڭ قولىن ماڭدايىنا، يەگىنە، وڭ يىعىنا، سودان سوڭ سول يىعىنا اپارىپ ءتاۋ*4 ەتەدى. سونداي-اق جىلقىنىڭ جەلىسىن اتتاعاندا دا ءتاۋ ەتەدى، سەبەبى، جەلىنىڭ دە كيەسى بولادى. ۇستانىڭ تەمىر ءتوسىن كورسە، ءتاۋ ەتەدى. جىلقىشىنىڭ قۇرىعىنان، بالتا، باقاننىڭ*5 ۇستىنەن اتتامايدى، «باقان اتتاعان بايىمايدى، بالتا باسقان جارىمايدى» دەگەن ءسوز بار. ... جىلقى*6, تۇيە، قوي، سيىرلار. ەگەر قىرعىز تۇندە سيىر كورسە، قامشىمەن تارتىپ جىبەرۋى ءتيىس، سەبەبى، تۇندە سيىردى جىن-شايتان، پەرىلەر ءمىنىپ الادى. ەشكى مالى قىرعىزداردا سىيلى جانۋارلار ساناتىنا جاتپايدى. ءتورت تۇلىك مالدىڭ اراسىنداعى ەرەكشە بەلگىلەرى بارلارى قۇتتى جانۋار بولىپ سانالادى. مىسالى، قىرعىزدىردىڭ تۇسىنىگىنشە، جالى مەن قۇيرىعىن شايتان ءورىپ تاستاعان جىلقى قۇتتى سانالىپ، ەشكىمگە بەرىلمەيدى، سەبەبى، سول مالمەن بىرگە قۇت-بەرەكە كەتەدى، ەگەر بەرىلسە، سىلەكەيىن الادى. مىسالى، جىلقىنىڭ جالىنان قىل جۇلىپ الىپ، كەتەتىن مالدىڭ اۋزىنا سالىپ، سىلەكەيلەپ قالتاسىنا سالىپ قويادى. قىرعىزدىر كيەسىنەن قورقىپ، اققۋلاردى اتپايدى، اققۋدى قۇستىڭ پاديشاسى دەپ ەسەپتەيدى. سونداي-اق جاپالاق، ۇكى، توقىلداق، كوك قارعا، كوكەككە دە تيىسپەيدى. سوڭعىسى ەرتەدە ادام بولىپتى دەگەن اڭىز بار. ءبىر اۋىلعا كۇيەۋ كەلىپ، اتى جوعالادى. قالىندىقتىڭ ءسىڭلىسى اتتى ىزدەۋگە شىعىپ، ءبىر اياعىنا ءوز ەتىگىن، ەكىنشى اياعىنا كۇيەۋدىڭ ەتىگىن كيەدى. بۇل كوكتەم مەزگىلىندە بولسا كەرەك، مىنە، سوندىقتان دا كوكەكتىڭ ءبىر اياعى قىزىل، ەكىنشى اياعى كوك، سول سەبەپتى دە «اتى جوق كوكەك، كوكەك» - دەپ ايتادى. كوكەكتىڭ قاسيەتى بار، كوكەك قونعان بۇتاقتى الىپ، ماي مول بولادى دەپ ءسۇتى بار ساباعا*7 سالادى.
يسلام ءدىنى ءبىر قۇدايعا سەنۋ مەن تاڭىرشىلدىكتى [بىرىكتىرە وتىرىپ] جانە جىن، ءتانى جوق رۋحتار، پەرى، شايتانداردىڭ بار ەكەنىن ايتىپ شاماندىقتاعى الباستى تۋرالى ۇعىمدى جويا المادى. پەرىلەر مۇسىلمان جانە كاپىر بولدى. كاپىر دىنىندەگى پەرىلەر ادامعا ۇنەمى جاماندىق اكەلۋشى - لاشىن، بۇركىت بەينەلەرىندە جۇرەدى. ادام كۇنالى بولعاندا، بۇركىتتەر جاماندىق جاسايدى، ولار دا قىرعىزدىر سياقتى... سولاي ىستەيدى... ولاردىڭ اۋىلىندا بولىپ...
جىن - باقسى سويلەسەتىن رۋح. ونىڭ ارقايسىسىنىڭ اتى بار. جىندار كارى جاس، ەركەك ايەل بولىپ كەلەدى. باقسىلار مەن حالىقتىڭ سەنىمىنشە، جىندار ادام بەينەسىندە بولادى. ولار جايلى باقسى جونىندەگى ماقالادا ايتامىز.
الباستى - ايەلدەر بوسانعاندا زيان كەلتىرەتىن رۋح. ولاردى جەزتىرناق دەپ تە اتايدى. ولاردىڭ باسشىسى - سورەل*8 بويى 3 ساجىن، كەۋدەسى قۋشىق، قالعان جەرىنىڭ ءبارى اياق، تۇياعى جىڭىشكە.
مۇسىلماندار اۋرۋدىڭ اتىن جىن دەپ تە اتايدى. ول شاشىن تارقاتىپ جىبەرگەن بويجەتكەن قىز بەينەسىندە، ەمشەكتەرى سالبىراپ تۇراتىندىقتان، يىعىنا سالىپ جۇرەدى.
سورەل - پەرى، كەيبىر ەرتەگىلەردە الباستىنىڭ كۇيەۋى، كەي ەرتەگى بويىنشا ارقيلى بەينەلەرگە ەنە الادى. قالىڭ جىنىس ورماندا تۇرادى، ءتۇرى ادامعا ۇقساس، بىراق كەۋدەسى تىم ۇزىن، اعاشتارمەن تەڭەسەدى. ادامدى قىتىقتاپ ولتىرەدى، بۇل ورىستىڭ ورمان پەرىسى.
كون اياق - بۇل ادام، اياعىنىڭ ورنىندا قايىس، ەلسىز ورمانداردى نەمەسە ارالداردى مەكەندەيدى. كاپەرسىز جولاۋشىنى الداپ شاقىرىپ، ۇستىنە ءمىنىپ الادى دا، قايىستارىمەن ماتاپ، ادامنىڭ ءالى ءبىتىپ قۇلاعانشا ءمىنىپ جۇرەدى.
جەزتىرناق - ايەل بەينەسىندەگى رۋح، ول دا ورماندى مەكەن ەتەدى. جەزتىرناقتار تۋرالى اڭىز.
ەرتەگىلەردە ادام جەيتىندەر كەزدەسەدى. باتىر حان تۋرالى اڭىز... جاس نارەستە دۇنيەگە كەلگەندە، وتقا قۇرباندىق شالىپ، ماي قۇيىپ: «اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلدى» دەيدى.
ەگەر ەر ادام جورىقتا قازا بولسا، جاساق اۋىلعا جاقىنداعاندا «وي باۋىرىمداپ» ولگەن ادامنىڭ ۇيىنە ات قويادى، مىلتىق اتىپ، ءۇيدىڭ بوساعاسىن نايزامەن تۇيرەپ، قىلىشپەن شابادى3.
اينالماق دەگەن، ءوزىن-ءوزى ساداققا، قۇرباندىققا قياتىن ىرىم بار. ءوزىن بىرەۋدىڭ جولىندا قۇربان ەتتىم دەگەن ادام، ونى*9 ۇش رەت اينالادى. قۇستى ۇستاپ باستان ءۇش رەت اينالدىرىپ، ەركىنە جىبەرەدى. بار اۋرۋ-سىرقاۋ، پالەكەت سول قۇسپەن بىرگە كەتەدى. ادام وسىلاي ىستەپ ءوزىن رۋح رەتىندە سەزىنەدى. ولاردا جاقسى كورگەن ادامىنا «اينالايىن» دەپ ايتادى. اناسى بالاسىنا «اينالايىن، قاراعىم، شىراعىم» دەپ ءتىل قاتادى.
قىرعىزدارداعى بارلىق كورەگەن، ساۋەگەيدى باقسى*10 ... دەيدى. باقسىلار ساۋەگەيلىگىن وزدەرىنىڭ جىندارى اتىنان ايتادى. باقسىلار ولاردى مۇسىلمان دىنىنە ىڭعايلاستىرىپ، پەرىشتە دەپ اتايدى. اقيقات دىندەگى حالىق ولاردىڭ كيەلىلىگىنە سەنبەسە دە، ولاردى جىن دەپ اتاسا دا، ولاردىڭ كۇشىنە، جاماندىق جاسايتىنىنا سەنەدى. دەمەك، بارلىق اۋرۋ مەن باقىتسىزدىق جىنداردىڭ جاماندىعى. ال ولاردىڭ دا باقسى جىندارىنا ءوزى ەمدەگەن ادامىنا جاماندىق جاساماۋدى وتىنە الادى. دەسە دە، ءالى كۇنگە دەيىن باقسىلاردىڭ قۇدىرەتتىلىگى مەن كۇشىنە سەنەتىندەر كوپ. جىندار ۇلكەن، ورتاشا، ۇساق بولادى، سوندىقتان باقسى مەن ولاردىڭ جاسايتىن كەرەمەتتەرى دە ارقيلى. ۇلكەندەرى بارلىق اۋرۋلاردى جازا الادى، قارىندى تىلەدى، ايەلدەردىڭ بوسانۋىنا بولىسىپ، الباستىلاردى جىنىمەن سەسكەندىرىپ، قۋالايدى، ويىندارىمەن ءوزىنىڭ جىنىن شاقىرىپ، بال اشادى. ۇلكەن باقسىلاردىڭ بەلگىلەرى مىنانداي: ويىن كەزىندە قىلىشتى سابىنا دەيىن جۇتادى، قىپ قىزىل قىزعان تەمىردى جالايدى، بالتامەن كەۋدەسىن شاپقىلايدى. وسىنىڭ ءبارى ەرتەدەگى قورقىت اۋليەدەن مۇرا بولىپ قالعان قوبىز بەن سارىن دەپ اتالاتىن انمەن سۇيەمەلدەنەدى. باقسىلاردىڭ ويىنى - جىن شاقىرۋ. ويىن ۇستىندە [باقسى] بارعان سايىن ەسىنەن اۋىپ، ابدەن شەگىنە جەتكەندە ءال-دارمەنى ءبىتىپ قۇلايدى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ورنىنان تۇرىپ، ەسىنەن تانىپ جاتقاندا جىنىنىڭ نە دەگەنىن ايتادى... بۇل - ساۋەگەيلىك. كەيبىر [باقسىلاردىڭ] ويىن ۇستىنە ماڭدايىندا، بەتىندە تەمىر ينەلەر پايدا بولىپ، تىرناقتارى پىشاققا اينالادى. جىنداردىڭ ادامدار سەكىلدى اتتارى بولادى، ءوز باقسىلارىنا ايەل، شال، قوجا جانە سارى قىز بەينەلەرىندە كورىنەدى.
بالگەرلەر. بارلىق باقسىلار وزدەرىنىڭ بال اشۋ تاسىلدەرى - قامشىنى ەكى ساۋساعىنىڭ اراسىندا...، تەپە-تەڭدىكتە ۇستاپ بال اشادى. باقسىلاردىڭ ءبارى بالگەرلەر.
جىنى بار ايەلدەردى ەلتى*11 دەپ اتايدى، ولار دا باقسى.
جاۋىرىنشىلار4 قويدىڭ جاۋىرىنىمەن بال اشادى، قۇمالاقشىلار5, قۇمالاقتار رەتپەن قويىلادى، ولاردىڭ سانى قىرىق ءبىر. بۇل ەكەۋى ءجيى قولدانىلادى. قۇمالاقپەن بال اشۋدى دانيار پايعامبار6 قولدانعان دەسەدى. جاۋىرىنمەن بال اشۋ جاۋىرىندى وتقا قىزدىرعاندا وعان تۇسكەن بەلگى - سىزىقشاعا نەگىزدەلەدى. باقسىلاردىڭ ايتۋىنشا، جاۋىرىن جەتى حالىقتىڭ تاعدىرىن، پاتشالاردى ءولىمىن، ءولىم-ءجىتىمدى... جانە ساياحاتشىلاردىڭ تاعدىرىن كورسەتە الادى.
باقسىلاردىڭ اراسىنداعى مىقتىلارى - كۇيدىرىلمەگەن جاۋىرىنمەن بال اشاتىندارى. جاۋىرىن بال اشۋعا پايدالانىلادى، پىسىرگەن سوڭ ەتى جەلىنەدى، بىراق ءتىس سۇيەككە تيمەۋى كەرەك، جاۋىرىندى وتقا تاستاعاندا، جانىندا تەمىر جاتپاۋى ءتيىس. قۇمالاقشىنىڭ بال اشقانى مەن ونى جاۋىرىنشىنىڭ تۇسىندىرگەنى جايلى انەكدوت.
ەلتى، نەگىزىنەن، وتقا ماي تاستاپ، جالىننىڭ تۇسىنە قاراپ بال اشادى. ەگەر وتتىڭ جالىنى اشىق تۇستە بولسا، جاقسىلىقتىڭ نىشانى، ال وتتىڭ جالىنى قاراقوشقىل جانە قىزىل بولسا، جاماندىقتىڭ نىشانى. ەلتى بال اشقان كەزدە، ودان جىندارى تاڭعاجايىپ قىلىقتار جاساۋدى تالاپ ەتەدى. ەلتى ۇنەمى سۋ ىشەدى، ءبىر شەلەك ءىشىپ قويادى نەمەسە اۋزىن تولتىرىپ ناسىباي اتادى.
اۋا رايىن بولجايتىنداردى ەسەپشى دەپ اتايدى. ولاردىڭ تۇجىرىمىنشا، اۋا رايى اينالمالى قۇبىلىستا. ولار الفا ساراتاننان باستاپ ەسەپتەيدى، ءساۋىر جانە زاۋزا شوقجۇلدىزى، ونىڭ ءبىرىنشى كۇنى قاراشانىڭ ءبىرىنشى كۇنىنە جانە قاۋىس شوقجۇلدىزىنا (تامىز) سايكەس كەلەدى.
باقسىلاردىڭ اتاقتىسى - باعانالى قويلىباي، ول باقسىلاردىڭ باقسىسى. بالاقاي دەگەن دە بار، ول دا باعانالى، قازىرگى كەزدە كوكشەتاۋ وكرۋگىندە شۇمەن باقسى بار. كوكامان مەن ەر شويلان - ونىڭ جىندارى. ەر شويلان، باستى جىنى - نادىر شولاق. [قويلىباي] ءبىر بايگەگە قوبىزىن قوسىپ، جارىس باستالاتىن جەردەگى ءبىر ۇلكەن سەكسەۋىلگە بايلاتىپ قويعان دەسەدى. الىستان بايگەنىڭ شاڭى كورىنگەندە، قويلىباي قولىنا قىلىش الىپ، باقسىلىق ويىنىن باستاپ، سارىن ايتادى. كەنەت، بايگە جاقتان قاتتى داۋىل تۇرىپ، ىسقىرعان قىزىل جەل سوعادى. كوپ ۇزاماي، داۋىلدىڭ ورتاسىنان العاشقى اتتار كورىنگەندە، ءبارىنىڭ الدىندا ۇلكەن تامىرىن قوپارىپ، بىرەسە تامىردىڭ ءبىر شەتى، بىردە ءبىر شەتى جەرگە ءتيىپ، ۇزىن ارقانىن سۇيرەتكەن سەكسەۋىل كەلەدى. بۇل قويلىبايدىڭ قوبىزى ەدى. شاڭدى داۋىل مەن جەل ونىڭ جىنى كوكاماننىڭ كۇشى ەدى. ءسويتىپ، قويلىباي باس بايگەنى الىپتى.
ايەلدەر بوسانعاندا، قويلىباي [كەلىپ وتىرسا]، باساتىن الباستىلاردىڭ بىردە ءبىرى بيلەي المايدى ەكەن. الباستىلار باسقاندا بوركىن نەمەسە قامشىسىن جىبەرسە بولعانى، ول كەتىپ قالادى ەكەن. وسى كۇنگە دەيىن حالىق اراسىندا اڭىز بار: قويلىبايدىڭ ماڭدايىنا ءاجىم تۇسكەن كەزدە*12... ونىڭ پەرىلەرىنىڭ ۇلكەنى - نادىر-شولاق، ال جىندارىنىڭ باستىعى - كوكامان، شايتانداردىڭ باستىعى باتىر شويلان بولعان. قويلىباي ءوزىنىڭ جىندارىن بۇلجىماس تەمىر تارتىپتە ۇستاپتى. ولار ءۇش كۇرەننەن*13 تۇرادى ەكەن. باقسىعا قاجەت كەزدە جاقسى قارۋلانعان قول دايىن تۇرادى-مىس.
مۇنىڭ ءبارى دە ەل اۋزىنداعى اڭىزدار.
بىردە، قويلىبايدىڭ تۇسىنە پەرىلەرىنىڭ باستىعى نادىر-شولاق كەلىپ ايان بەرەدى. ول بىرنەشە كۇننەن كەيىن ءبىر ايەل تولعاتقاندا الباستىلاردىڭ پاتشاسىنىڭ ءوزى كەلەدى، باقسىنىڭ وندا بارماعانى ءجون، سەبەبى، ادامدارعا جاقسىلىق جاسايمىز دەپ، بارلىق ىبىلىس، الباستىلاردى وشىكتىرىپ الدىق، - دەپتى. ەرتە تۇرعان قويلىباي، ءسوز اراسىندا، جاقىن ارادا وتە قاتتى تولعاق بولاتىنىن ايتىپتى. شىنىندا دا، ەكى كۇننەن كەيىن قويلىبايدان كومەك سۇراپ، ءبىر بي شابارمان جىبەرىپتى. قويلىباي باردا، تىكەلەي كەلگەن اجال مەن تاعدىردىڭ جازمىشىنان باسقادان امان بولاتىنىنا ەل سەنەتىن-ءدى. شابارمان كوڭىلدى، ۇمىتكە تولى كەلەدى، سوندىقتان قويلىباي قاتتى تولعانادى، بارماسا، قايداعى ءبىر ءالسىز الباستىلاردان سەسكەندى دەپ، بەدەلىنە كىر كەلەدى، ال بارايىن دەسە نادىر-شولاقتىڭ ءسوزىن ەلەمەگەن بولادى، وزىنە قاۋىپ تونەدى. بىراق قىرعىزداردىڭ مەنمەندىگى ۇستاپ، قويلىباي جولعا شىعىپ، اۋىلعا كىسى شاپتىرىپ، اۋىر تولعاتىپ جاتقان قاتىننىڭ ءۇيى جانىنا ەكى ءجۇز كىسى جيناپ، ءۇيدىڭ ەسىگى مەن تۇندىگىن اشىپ قويۋدى بۇيىرادى. باسشىلارى كوكامان مەن شويلان ەكى كۇرەن جىنداردان قول الىپ، قويلىباي قاتەرلى ساپارعا اتتانادى. بىراق ولارمەن بىرگە نادىر شولاق بولمايدى. ول وكپەلەپ، بارماي قالعان دى. قويلىباي ۇيگە جاقىنداعاندا ۇرانداپ، جىندارىن شاقىرا ايقايلاپ، قىلىشىن وڭدى سولدى سەرمەپ، ات ماتىمەن ۇيگە كىرىپ قاھارىن توگە، شاڭىراققا قارايدى دا، قىلىشىن سەرمەپ قالادى. قىلىش شاق ەتىپ، تەمىرگە تيگەندەي بولادى... قويلىباي اتىنان ۇشىپ تۇسەدى، باقسىنىڭ اۋزى مەن قۇلاعىنان قاراشوقشىل قان اعادى. تولعاتىپ جاتقان قاتىن ەسىنەن تانىپ قۇلايدى. قويلىباي شاڭىراققا قاراعاندا، الباستىلاردىڭ قارا ساۋىت كيىپ، باستان اياق كوك تەمىر قۇرسانعان پاتشاسى ماڭدايىنداعى توستاعانداي جالعىز ۇلكەن كوزى جىمىڭداپ: «ءبىز سەنى سىيلاپ، كوپ ەرىك بەردىك، ەڭ بولماسا ءبىر رەت بىزگە ەرىك بەر!» دەيدى. قولىنا جەڭىس بەلگىسى ۇلكەن قىزىل تۋ ۇستاعان. شاق ەتكەن ونىڭ ساۋىتىنىڭ داۋىسى ەدى. الباستىلار پاتشاسى قويلىبايدى جەڭەدى.
قورىققان حالىقتا ەس ءتۇس قالمايدى. قويلىباي دالادا ارام قاتقان اتتاي جاتىپ قالادى. ءۇيدى ءبىر كوك تۇمان باسىپ، ايقاي شۋ ەلدىڭ ۇرەيىن ۇشىرادى. بۇل قويلىبايدىڭ جىن-شايتاندارىنان قۇرالعان كۇرەنى مەن الباستىلاردىڭ جالعىز كوزدى پاتشاسىنىڭ عالامات شايقاسى ەدى7. الباستىنىڭ استىنداعى قارا ارعىماق ويناق سالىپ، ول نىق تۇرادى. كەنەت، الىستان قاتتى جەل سوعىپ، اسپاندا شاتىرلاعان نايزاعاي ويناپ، ءبىر ۇلكەن قارا بۇلت جۇيتكىپ كەپ ءۇيدىڭ ۇستىنە تونەدى، اينالانى قاراڭعىلىق باسادى، ۋ شۋ ۇدەي تۇسەدى، شاتىر شۇتىر قاتتى دىبىستار ەستىلەدى. سودان سوڭ قارا بۇلت باتىسقا قاراي جوڭكىلە جونەلەدى. بۇل كەلىپ كەتكەن نادىر شولاق ەدى. ول قويلىبايداي سۇيىكتىسىنىڭ قاسىرەتىنە شىداپ جاتا الماپتى. قولدارىنا ساۋىت بۇزار قاراعاي ساپتى شولاق نايزا ۇستاعان نادىر شولاق تاڭداۋلى جاۋىنگەرلەرىمەن كەلىپ، جالعىز كوزدى الباستىلار پاتشاسىنىڭ كەۋدەسىنە نايزاسىن سۇڭگىتەدى. الباستىلار قاشا جونەلەدى. قارا بۇلت اشىلعاندا قويلىباي ورنىنان اتىپ تۇرىپ: «اينالايىن نادىر-شولاق، قۇربانىڭ بولايىن! - دەپ ايقايلاپ، قوبىزىن تارتادى. ونى تىرىدەي ۇستاپ، ماعان الىپ كەل!» - دەپ بار داۋسىمەن بۇيىرادى. وسى كەزدە تولعاتقان قاتىن دا ءوز-وزىنە كەلىپ: «ينشاللا، ءتاۋبا!» دەگەنگە ءتىلى كەلەدى. الباستىلار كۇيرەي جەڭىلىپ، پاتشاسى قول اياعى بايلانىپ قويلىبايدىڭ الدىنا اكەلىنەدى. باقسى ونى قىزمەتكە الىپ، الباستىلاردىڭ باستىعى قىلادى.
