ءبىزدىڭ قوستانايدىڭ شەنەۋنىكتەرىن كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان قالدىرىپ جۇرگەن ءبىر جايت بار. ول جاڭادان العان ماشيناسىن ءارتۇرلى سەبەپپەن ودان سايىن جاڭا ماشيناعا ايىرباستاۋ. دۇرىسى، بيۋدجەت اقشاسىن اكەسىنەن قالعان بايلىقتاي ەسەپسىز جۇمساۋ. ولاردا «قوي، بۇل كولىكتى حالىقتىڭ اقشاسىنا الدىق قوي. ابدەن توزعانشا ءمىنىپ، سوسىن-اق الارمىن دۇرىسىن» دەيتىن وي ءۇش ۇيىقتاسا دا تۇسىنە كىرمەيدى. قايتا تۇسىنە كەڭسەسىنىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا بىلايعى جۇرتتىڭ سىلەكەيىن شۇبىرتاتاتىن كىلەڭ ءبىر سۋ جاڭا تەمىر تۇلپارلار ءتىزىلىپ تۇرعانى كىرەدى. ال ءبىر قىزىعى، وسى ءتۇستىڭ كوبىنە وڭگە اينالىپ كەتەتىندىگىن قايتەرسىڭ.

ماسەلەن، وبلىستىق ەنەرگەتيكا جانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسى وسىدان ءۇش-اق جىل بۇرىن سۋ جاڭا Ssang Yong كولىگىن ساتىپ العان ەدى. باستىعىنا، ارينە. مۇنى ازسىنعانداي جاقىندا عانا بيىلعى جىلى ءبىر مىقتى كروسسوۆەر الۋعا دەپ اتتاي 8,8 ميلليون تەڭگەنى بيۋدجەتكە سالىپ قويعان. ال پايدالانعانى باس-اياعى ءۇش جىلعا جەتەر-جەتپەس ماشينا باستىققا نەگە جاقپاي قالعاندىعى مۇلدەم تۇسىنىكسىز.

مۇنداي مىسالدار وبلىسىمىزدا جەتىپ ارتىلادى. ماشينا كوپ جۇرمەسە دە «ەسكىرەڭكىرەپ قالدى» دەگەن مىقتى سىلتاۋ تاۋىپ العان شەنەۋنىكتەرىمىز وسىلايشا جاپپاي جاڭا ماشينا ساتىپ الۋدىڭ وپ-وڭاي  ءادىسىن ابدەن مەڭگەرگەن. وزگەلەردەن قالعىسى كەلمەگەن رۋدنىي قالاسىنىڭ اكىمى 2013 جىلى شىققان ەكى بىردەي Kia Sorento ماشيناسىنىڭ ورنىنا ءدال وسىنداي ماركالى، الايدا باعاسى 11ميلليون 460 مىڭ تۇراتىن سىلاڭداعان سۋ جاڭالارىن ساتىپ الدى. بۇعان وسى اكىم اپپاراتىنىڭ جەتەكشىسى ازامات ىسقاقوۆ بۇرىنعى  Kia Sorento ماشينالارى باسقا مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە پايدالانۋعا بەرىلدى دەگەن ءۋاج ايتادى. ءدال وسىنداي تاپتىرماس ءتاسىلدى ليساكوۆ قالاسىنىڭ اكىمدىگى دە ۇتىمدى پايدالانىپ وتىر. مۇنداعى 2001 جىلى شىققان ماشينانى مەملەكەتتىك ۇيىمعا يتەرە سالدى دا، وزدەرى 2015 جىلى شىققان Kia Optima كولىگىنە جايعاستى. «سىنىقتان باسقاسىنىڭ ءبارى جۇعادى» دەگەن ەمەس پە، ودان ەندى وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى دا قالا قويمادى. باسقارماداعى 2010 جىلى الىنعان Toyota Kamry 2015 جىلعى Kia Optima ماشيناسىمەن الماستىرىلدى. ابدەن توزعان دەپ ەسەپتەلىنەتىن  Toyota باستىقتىڭ ورىنباسارىنا بۇيىردى.

باياعىدا ءبىر قازاق «اكەسىن ساباعاندى كورىپ ەدىك، الايدا ارباعا بايلاپ قويىپ ساباعاندى ءبىرىنشى كورۋىمىز» دەگەن ەكەن. سول سەكىلدى جاڭا ماشينا الۋدا وبلىسىمىزداعى اۋليەكول اۋدانىنىڭ اكىمى ءبارىن دە شاڭ قاپتىرىپ كەتتى. باستىق بيىل جالپى قۇنى 21 ميلليون 410 مىڭ تەڭگە تۇراتىن Toyota Land Cruiser Prado 120  ماركالى سىلاڭداعان كولىكتى جامباسقا باستى. بۇل بيىلعى جىلعى ماشينالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قىمباتتىسى بولىپ تابىلادى. ول 2007 جىلى شىققان ءدال وسىنداي دەرلىك Toyota Land Cruiser  ءدجيپتى اۋىستىرىپ وتىر. اكىمىمىز ءبىر ءدجيپتى ەكىنشىسىمەن اۋىستىرىپ، شالقايا ءمىنىپ، شىرەنىپ وتىرعاندا وسى اۋدانداعى ينتەرناتتىڭ ءتىرى جەتىمەكتەرىنە وبلىستىق مەملەكەتتىك مۇراعاتتىڭ 2004 جىلى شىققان، ونىڭ ۇستىنە قىتايدا شالا-پۇلا قۇراستىرا سالىنعان، 400 000 كيلومەتر ءجۇرىپ ابدەن شارشاعانى سونشالىق، توزعاندىق كورسەتكىشى 100 پايىزعا جەتكەن، ياعني كۇنى ەرتەڭ قوقىسقا لاقتىرىپ تاستاۋعا ابدەن جاراپ قالعان دىمكەس Volكswagen Santana 3000 دەگەن ماشينا دەگەن اتى عانا بار ابدەن قاۋساعان بىردەڭەنى بەرە سالعان. سوندا دەيمىز-اۋ، ارعىماقتاي ويناقتاعان ماشينانىڭ جۇمساق ورىندىعىندا وتىرعان اكىم جەتىمەكتەردىڭ سالدىر-سالاق ماشيناسىماقپەن ءبىر جاققا قاراي ءىلدالاپ بارا جاتقانىن كورىپ قالعاندا جۇرەگى ءبىر شىم ەتپەي مە ەكەن؟

الايدا تاپقىرلىقتىڭ كوكەسىن قوستاناي وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەرمەك داۋىتباەۆ تانىتتى. ول بۇرىنعى Toyota Kamry ماشيناسىن ابدەن توزعان دەپ ەسەپتەپ، ءوزى باسقاراتىن باسقارماعا پايدالانۋعا بەردى. ال ءوزى بولسا قۇنى 7 ميلليون 798 مىڭ تەڭگە تۇراتىن سۋ جاڭا ماشينا العالى وتىر. سوندا دەيمىز-اۋ، ءوزى ابدەن توزعان بولسا ول  باسقارماعا پايدالانۋعا قالاي جارايدى؟ ونى نەگە تەندەرگە سالىپ، ازعانتاي اقشاعا بولسا دا ساتىپ جىبەرمەسكە نەمەسە ءبىرجولاتا ەسەپتەن شىعارماسقا. الدە ىلعي تەك جاڭا ماشيناعا عانا تاقىم ارتۋعا قۇمار اكىمدەردىڭ بۇل ويلاپ تاپقان قۋلىعى ما؟ ەندى بۇل جۇمباقتىڭ شەشۋىن وقىرماندارعا قالدىردىق. شەشىمى ونشا قيىن بولا قويماس دەپ ەسەپتەيمىز.

ايتپاقشى، داۋىتباەۆ مىرزانىڭ الايىن دەپ وتىرعان جالعىز ماشيناسىنىڭ قۇنى حالىققا قىزمەت كورسەتەتىن سانيتارلىق ماشينانىڭ ەكەۋىنە تاتيدى. ءسىرا حالىقتىڭ دەنساۋلىعى بىزدەگى باستىقتاردىڭ قىزمەتتىك ماشيناسىنىڭ جارتى قۇنىنا دا تاتىمايتىن سەكىلدى.

مەديتسينالىق قىزمەت دەگەننەن شىعادى، ەگەر شەنەۋنىكتەر وزدەرىنىڭ ونشا توزا قويماعان كولىكتەرىن 4-5 جىلدا «ەسكىردى» دەگەن سىلتاۋمەن مىندەتتى تۇردە اۋىستىرىپ تۇرسا، وبلىسىمىزدىڭ مەديتسينالىق مەكەمەلەرىندەگى ماشينالاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ ورتا جاسى 10-15 جىلدان اسىپ كەتكەن. مىنە وسىدان-اق شەنەۋنىكتەر الدىمەن نەنىڭ جاعدايىن ويلايتىندارىن تالداپ ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق شىعار.

ءبىر قىزىعى، وبلىستىق اكىمدىك اۋدان مەن قالا اكىمدەرىنىڭ قانداي ماشينا الىپ جاتقاندىعىن مۇلدەم باقىلامايدى. ويتكەنى وعان شىعاتىن قارجى سول اۋداننىڭ بيۋدجەتىنە ەنگىزىلگەن. ياعني بۇل جەردە ءوزىم بي، ءوزىم قوجا. ەندەشە نەمەنەگە ۇساقتالادى. اقشا وزىنىكى ەمەس، حالىكتىكى. ال اكىمدەر سول حالىققا ءوز كولىكتەرى تۋرالى ايتۋعا ونشا قۇلىقتى ەمەس. ويتكەنى ول سول حالىققا باعىنبايدى، وعان ەسەپ بەرمەيدى. ەندەشە ءوزى باعىنىشتى ەمەس حالىققا كولىك سەكىلدى ۇساق-تۇيەك اڭگىمەنى قوقىرسىتىپ قايتەدى. كۇندىز-ءتۇنى بالا-شاعاسىن اسىراۋدىڭ قامىمەن جۇرگەن قارا قازاقتى مۇنداي تۇككە تۇرمايتىن اڭگىمەمەن باسىن اۋىرتپاعانى دۇرىس تا شىعار. ال ءبىزدىڭ ەستىگەنىمىز مىناۋ. بيىلعى جىلى اۋدان اكىمدەرى جالپى قۇنى 203,3 ميلليون تەڭگە تۇراتىن 16 ماشينانى جاڭارتاتىن كورىنەدى. بۇل ءالى دە ناقتى تسيفر ەمەس. ويتكەنى ماشينا اۋىستىرۋ ناۋقانى--ۇزدىكسىز جۇرەتىن، ودان ەش ۋاقىتتا شي شىقپايتىن مىقتى كونۆەيەر. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا جاڭاعى سۋ جاڭا كولىكتىڭ ىشىندە  Prado سەكىلدى تىم قىمبات ماشينالار دا از كەزدەسپەيتىن كورىنەدى.

اكىمدەردىڭ قىمبات ماشيناعا دەگەن قۇمارلىعىنىڭ شەكتەن شىققاندىعى سونشالىق، بۇل اڭگىمە پارلامەنتكە دە جەتكەن سىڭايلى. ءماجىلىس دەپۋتاتى كەڭەس ءابساتاروۆ ءوزىنىڭ ەلىمىزدىڭ پرەمەر-مينيسترىنە جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ اسا قىمبات شەتەلدىك كولىكتەردى جاپپاي ساتىپ الۋلارىن سىنادى. حالىق قالاۋلىسىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر 400 شەتەلدىك قىمبات كولىكتەردى العاندىعىن، ونىڭ ىشىندە  Land Cruiser 200 جانە  Land Cruiser Prado مودەلدەردىڭ، سونداي-اق 100-دەن اسا Toyota Kamry سەكىلدى قىمبات كولىكتەردى ساتىپ العاندىعىن جەتكىزەدى. وسى ورايدا دەپۋتات شەنەۋنىكتەردىڭ شەتەلدىك ماشينالاردى ساتىپ الۋىنا زاڭ ارقىلى تيىم سالۋ كەرەكتىگىن ايتادى. مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر ەلىمىزدە جاسالعان ماشينالارمەن عانا جۇرۋلەرى ءتيىس. ايتپەسە ەلىمىزدەگى ماشينا قۇراستىرۋ زاۋىتتارىنا بيۋدجەتتەن سونشالىقتى قوماقتى قارجى ءبولۋدىڭ قاجەتى نە؟ ال ەگەر الگى زاۋىتتار ساپاسىز دۇنيەلەر شىعارسا، وندا ءبىرجولاتا جاۋىپ تاستاۋ كەرەك شىعار. ايتپەسە وزىمىزدەگى زاۋىتتارعا قىرۋار قارجى جۇمسايمىز دا، سويتە تۇرا شەتەلدىك ماشيناعا اڭسارىمىز اۋىپ تۇرادى.

بۇل ماسەلەنىڭ ايتىلۋىنان كەندە ەمەسپىز. پرەزيدەنتىمىز دە ۇنەمى نازار سالىپ وتىرادى. ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە قاراعاندا بىزدەگى دە، وسكەمەندەگى دە ماشينا قۇراستىرۋ زاۋىتتارى قارقىندى جۇمىس ىستەپ، ماشينالاردى توعىتىپ-اق جاتقان كورىنەدى. سويتە تۇرا اكىمدەرىڭ استىنان نەشە شەتەلدىك كولىكتەردى كورەسىز. سوندا ولار ەلباسىنىڭ سوزىنە دە ونشا ءمان بەرمەيدى-اۋ دەگەن وي كەلەدى. مۇمكىن مۇنداي اسىپ-تاسۋدى تەك قانا قاتاڭ زاڭ كۇشىمەن عانا جونگە سالارمىز. ايتپەسە بۇل ماسەلە دە «باياعى جارتاس، ءبىر جارتاس» كۇيىندە قالا بەرەرى ءسوزسىز.

مۇراتبەك داۋرەنۇلى، قوستاناي

Abai.kz