وسى كۇنگە دەيىن ەلىمىزدىڭ بايلىعىن ادىلەتتى ءبولۋ جونىندە ازاماتتارىمىز تىنباي ماسەلە كوتەرىپ كەلدى. ناتيجەسىندە ماسەلە شەشىلمەدى. ەندى حالقىمىز بۇل ماسەلەنى باسقا جولمەن شەشۋگە تىرىسىپ جاتقانعا ۇقسايدى. مىنا رەسمي دەرەك كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك. 2006 جىلى 44 مۇناي ۇرلىعى، 2007 جىلى - 74, 2008 جىلى - 132, ال 2009 جىلى - 148 ۇرلىق ورىن العان ەكەن. 2010 جىلدىڭ قىركۇيەگىنە دەيىن ءبىر قارجى پوليتسياسى 167 مۇناي ۇرلاۋ قىلمىسىن اشكەرەلەگەن. ارينە بۇل فاكتىلەر تەك ماگيسترالدى مۇناي قۇبىرلارىن تەسىپ مۇناي ۇرلاعاندارى عانا. ال مۇناي ءوندىرىپ جاتقان جەردەن ۇرلاۋ جانە وزدەرى زاڭسىز مۇناي قازىپ ۇرلاۋ فاكتىلەرىنىڭ سانىن بىلمەيمىز. وعان قوسا رەسمي دەرەكتىڭ ومىردەگى دەرەكپەن سايكەسە بەرمەيتىنى تاعى بار. قالاي بولعاندا دا مۇناي ۇرلىعىنىڭ جىل ساناپ كۇرت ءوسىپ كەلە جاتقانى اقيقات.

مۇنايى كوپ ەلدىڭ مۇڭى دا كوبەيە بەرە مە؟..

وسى كۇنگە دەيىن ەلىمىزدىڭ بايلىعىن ادىلەتتى ءبولۋ جونىندە ازاماتتارىمىز تىنباي ماسەلە كوتەرىپ كەلدى. ناتيجەسىندە ماسەلە شەشىلمەدى. ەندى حالقىمىز بۇل ماسەلەنى باسقا جولمەن شەشۋگە تىرىسىپ جاتقانعا ۇقسايدى. مىنا رەسمي دەرەك كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك. 2006 جىلى 44 مۇناي ۇرلىعى، 2007 جىلى - 74, 2008 جىلى - 132, ال 2009 جىلى - 148 ۇرلىق ورىن العان ەكەن. 2010 جىلدىڭ قىركۇيەگىنە دەيىن ءبىر قارجى پوليتسياسى 167 مۇناي ۇرلاۋ قىلمىسىن اشكەرەلەگەن. ارينە بۇل فاكتىلەر تەك ماگيسترالدى مۇناي قۇبىرلارىن تەسىپ مۇناي ۇرلاعاندارى عانا. ال مۇناي ءوندىرىپ جاتقان جەردەن ۇرلاۋ جانە وزدەرى زاڭسىز مۇناي قازىپ ۇرلاۋ فاكتىلەرىنىڭ سانىن بىلمەيمىز. وعان قوسا رەسمي دەرەكتىڭ ومىردەگى دەرەكپەن سايكەسە بەرمەيتىنى تاعى بار. قالاي بولعاندا دا مۇناي ۇرلىعىنىڭ جىل ساناپ كۇرت ءوسىپ كەلە جاتقانى اقيقات.

مۇنايى كوپ ەلدىڭ مۇڭى دا كوبەيە بەرە مە؟..

شەتەلدىك مەملەكەتتەردىڭ تا­ري­حتاعى تاجىريبەسىنە قاراعاندا، مۇناي ونىمدەرىنىڭ اينالىمىنا مەملە­كەتتىك باقىلاۋ كۇشەيىپ، تۇسكەن پايدادان حالىققا ادىلەتتى ءبولىپ بەرمەسە زاڭسىز قارجى تابۋ­دىڭ كوزى بولىپ سانالاتىن مۇنداي قىلمىستىڭ سانى ارتا بەرەتىن كورىنەدى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە مۇناي ۇرلاۋشىلاردىڭ ءتىپتى مۇناي وڭدەيتىن تسەحتار سالىپ العانى، استىرتىن كەن ورىندار اشىپ العاندارى انىقتالىپ جاتىر. مۇناي ۇرلىعىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى ۇكىمەت زاڭدى قايتا-قايتا كۇشەيتكەنىمەن ەشقانداي ناتيجە جوق. بولمايدى دا. ول ءۇشىن بايلىقتان ۇلەس ءبولىپ بەرمەسە دە، قۇرىعاندا حالىقتىڭ قارنىن توق ۇستاۋلارى كەرەك ەدى. ءبىزدىڭ الاڭداپ وتىرعانىمىز، ەگەر دە مۇنداي قىلمىستاردىڭ الدىن الماسا، ۇلكەن ۇرىلاردىڭ پايدا بولۋىنا، ياعني قىلمىستىق توپتاردىڭ تامىرى تەرەڭگە جايىلىپ، كۇشەيىپ كەتۋىنە جول اشادى. مۇنايدى جالعىز ادام ۇرلاي الماسى انىق. قۇبىر دانەكەرلەۋشىلەر، مۇناي وپەراتورلارى، ۇڭعىلاۋشىلار، جۇك كولىكتەرى مەن جۇرگىزۋشىلەر كەرەك. كوردىڭىز بە، وسىنىڭ وزىندە شاعىن قىلمىستىق توپ پايدا بولدى. ودان قالدى قۇبىردى كۇزەتۋشىلەر جانە تەرمينالدارداعى­ نەمەسە مۇناي قابىلدايتىن پۋنكتتەردەگى قىزمەتكەرلەردى قوسقاندا مۇناي ۇرلاۋعا قانشاما ادامنىڭ قاتىساتىنىن شامالاي بەرۋگە بولادى. بۇل وڭاي ولجا قىلمىسىنىڭ قارىشتاپ دامۋىنا جەرگىلىكتى جەرلەردەگى جاۋاپتى ورگاندار دا اتسالىسا باستاعاندىعى ەستىلىپ جاتىر. ءبىر جاعىنان قاراساڭىز، بۇل قىلمىسقا ولار رۇقسات بەرمەسە قالاي بارادى دەگەن وي دا بار. ياعني، مۇنايدى «كرىشاسى» جوق قاراپايىم ادام ۇرلاي الماسى بەلگىلى. ەندى مۇنىڭ سەبەبىنە باسقا قىرىنان قاراساق، ۇلكەن ۇرىلار بەرمەگەندى تارتىپ الىپ جاتقانداردى قولداۋشىلار دا شىعۋى مۇمكىن... نە ءۇشىن؟ سەبەبى ءبىز ءوندىرىلىپ جاتقان بايلىقتاردىڭ ازابىن تارتامىز دا ،راحاتىن، پايداسىن كورمەۋىمىز كەرەك پە؟ اتا-بابامىزدىڭ ماڭداي تەرىمەن، توگىلگەن قانىمەن بىزگە مۇراعا قالعان بايلىقتى شەتەلدىكتەر نەمەسە ساناۋلى ۇلكەن ۇرىلار توناپ جاتسا، بۇل ادىلەتسىزدىك قوي. بالاڭىزعا ماڭداي تەرمەن بايلىق قالدىرساڭىز، ونىڭ راحاتىن الاياقتار كورىپ جاتسا قالاي بولار ەدى. مىسالى، مەنىڭ اۋىلىم شيەلىدە ۋران ءوندىرىلىپ جاتىر. ونىڭ زاردابىن جەرگىلىكتى حالىق كورۋدە. ال پايداسى جوق. سونداي-اق، بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان ءار ۇشىرىلعان زىمىران سايىن اۋىلىمدا بوران بولادى. ناتيجەسىندە لاس اۋا جۇتىپ، لاس سۋ ىشكىزگەننەن باسقا پايداسىن كورىپ جاتقان جوقپىز. سول تەكتەس مۇناي وندىرۋدە دە وسىلاي.

مۇنداي كەلەڭسىز، تەڭسىزدىك جاعدايلار الەمدىك تاجىريبەدە دە كەزدەسىپ جاتىر. بىراق ولاردىڭ تاجىريبەسىندە بايلىقتى ادىلەتسىز ءبولىپ جاتىرسىڭ با، وندا سىباعاڭدى الاسىڭ دەگەن ءپرينتسيپى بار... مىسالىعا، سومالي ەلىندە مۇنايدى توناۋ قاراقشىلىعىنىڭ كۇشەيىپ كەتكەنى سونداي، ولار مەملەكەتتىك كۇشكە اينالىپ كەتىپتى. بۇل قاراقشىلار باتىستاعى باق-قا بەرگەن سۇحباتتارىندا وزدەرىن قاراقشى دەپ ەسەپتەمەيتىنىن، ەلىمىزدىڭ ەكولوگياسىن ءبۇلدىرىپ، بايلىعىمىزدى توناپ جاتقاندارعا قارسى كۇرەس دەپ باعا بەرىپتى. ولاردىكى ءبىر جاعىنان ادىلەتتى دە شىعار... شەتەلدىكتەر ءتۇرلى قۋلىقپەن بايلىعىمىزدى توناپ جاتسا، ءبىز قالاي افريكالىقتار قۇرلى قارسىلىق بىلدىرمەي وتىرا الامىز. سول تەكتەس بىزدە دە بۇل كۇردەلى ماسەلەنىڭ الدىن ەرتەرەك الماساق، ياعني حالقىمىزعا ءوندىرىلىپ جاتقان بايلىقتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن بەرمەسەك، قارسى كۇرەس كۇشەيە بەرمەك. بۇل تابيعي زاڭدىلىق.

العاشقى جىلدارى مەيلى، ايتەۋىر مۇنايىمىزدىڭ پايداسىن مەملەكەت كورە تۇرسىن، ەندى عانا قۇرىلعان ۇكىمەت قوي، اياقتان تۇرىپ كەتسىن دەدى. ەندى كەلىپ قازبا بايلىعىمىزدى (مۇناي، گاز، ۋران، مىس، ت.ب.) ءوندىرۋدى كوبەيتكەن سايىن حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارا ما دەسەك، كەرى كەتىپ بارامىز. ەگەر اشىعىن ايتار بولساق، بىزدە قازىر حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ احۋالى اۋىرلاپ كەتكەن. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، داعدارىستان كەيىن قازاقتار تاماقتان قارجى ۇنەمدەۋگە كوشكەن ەكەن. بۇل جاعدايدىڭ ەڭ شەگىنە جەتكەندىگىن كورسەتەدى.

قازاقستانعا ءبىر كەلگەنىندە امەريكاندىق ەكونوميست ريكاردو حاۋسمانن افريكاداعى ەلدەردىڭ مۇنايدىڭ باسىندا وتىرعان باسشىلارى مۇنايدان تۇسەتىن تابىستاردى قالاي تالان-تاراجعا ءتۇسىرىپ جاتقاندىعى تۋرالى ايتىپتى. ارينە، ەكونوميسىڭ افريكادانى بوسقا مىسالعا كەلتىرىپ وتىرعان جوق، يشاراسىمەن ءبىزدىڭ ەلدى دە مەگزەپ وتىرماعانىن كىم ءبىلسىن.

ءوزىمىز تۇگىلى الەمدەگى مىقتى دەگەن ەكونوميستەردىڭ وزدەرى تاڭ قالىپ وتىرعان كورىنەدى، قازبا بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرعان حالىقتىڭ كەدەي بولعانىنا... ولار ءتىپتى «مەملەكەتى باي، حالقى كەدەي» دەگەن باعا دا بەرىپ ۇلگەرىپتى. ودان قالدى مۇناي ساتۋدان تۇسكەن تابىستى حالىققا ەشقاشان ءبولىپ بەرمەگەن ەل رەتىندە تانىمال بولىپپىز. بوتسۆانا، نيگەريا سياقتى ەلدەردىڭ ءوزى قازبا بايلىقتان تۇسكەن تابىستى جاريالاپ، حالىققا ەسەپ بەرە باستاعاننان كەيىن، نە دەرىمدى دە بىلمەي وتىرمىن. ويتكەنى بىزدە ءوندىرىلىپ جاتقان قازبا بايلىقتار تۋرالى حالىق الدىندا ەسەپ بەرۋ دەگەن جوق، مۇنايدان تۇسكەن پايدانىڭ قايدا، قالاي جۇمسالىپ جاتقانى تۋرالى مالىمەت تاعى جوق. قىسقاسى، ناعىز جويقىن قاراقشىلار جوعارى جاقتاردا جورتىپ ءجۇر ەمەس پە ەكەن دەگەن ءماجبۇرلى وي كەلەدى. ارينە، ەكونوميكاسى مۇنايعا تاۋەلدى بولعان ەلدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. دەسەك تە، بىزدىكى بۇل ارادا ساتىلىپ جاتقان قازبا بايلىقتاردى ساتۋدان تۇسكەن (سالىقتان ەمەس) تابىستى جەكەلەگەن ادامدار عانا ەمەس، حالىققا دا ءبولىپ بەرىلسە نەمەسە ءوندىرىستى كوبەيتسە، ايتەۋىر اينالىپ كەلگەندە حالىقتىڭ يگىلىگىنە جۇمسالسا دەگەن وي. تاڭقالارلىعى مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسى كوتەرىلىپ، مەملەكەتكە پايدا كوپ ءتۇستى دەسە دە، جاعداي جاقسارمايدى، ال باعاسى تومەندەسە، مەملەكەتىمىز «قالتىراپ» قالادى. ونىڭ شىعىندارىن حالىقتىڭ موينىنا ءىلىپ قويادى. پايداسىن كورمەيمىز، زاردابىن ءبىز وتەۋىمىز كەرەك. قىسقاسى، بۇل ەكونوميكاداعى «گوللاند اۋرۋى» دەگەن كەسەلدەن حابار بەرمەيتىن بە ەدى. بۇنداي جاعدايدى كەز كەلگەن ادام ەكونوميست بولماسا دا تۇسىنەدى.

ەلدى توناپ، شەتەلگە قاشۋعا شەكتەۋ بولماي ما؟..

قىسقاسى، ۇلان اسىر بايلىعى­مىزعا قاراماستان سانىمىز 17 ميلليوننان 16,3 ميلليونعا ازايىپ كەتكەنىمىز شىندىق. سىرتتان كەلگەن ورالمانداردى، تابيعي ءوسىمدى شەگەرمەگەننىڭ وزىندە. كوبەيۋدىڭ ورنىنا ازايىپ كەتكەنىمىز قالاي؟ بۇل دەگەنىمىز الاپات اشارشىلىقتا قىرعىنعا ۇشىراپ، ازايعان جاعدايىمىزبەن پارا-پار ەمەس پە؟ سوندا ءبىزدىڭ دامىپ جاتقانىمىز، حالىقتىڭ جاعدايى جاقسى، قارنى توق دەگەنىمىزبەن ەلدى قالاي سەندىرەمىز؟ كەيدە ىزاڭ كەلگەندە ويلايسىڭ، اش وتىرساق تا، قارىزسىز وتىرايىقشى دەپ. بىراق ءبارىمىزدى قارىزعا باتىرىپ تاستادى. وندا دا مەيلى، قارىز الۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرسا السىن دەسەك، سول الىنعان قارجىلار ءتيىمدى جەرلەرگە، قايتارىمى مول سالالارعا جۇمسالماي تاعى كۇيدىرتەدى. 115 ملرد. دوللارعا قانشا زاۋىت سالىنعانىن كىم ايتا الادى؟

ءبىر كىشكەنە جەتىستىك بولسا، تاماعىمىزدى جىرتىپ جىبەرەمىز دە ،ولقىلىقتار ورىن الىپ جاتسا، نەگە جاسىرامىز. ەكونوميكادا قانشالىقتى ادىلەتسىزدىك، جالعاندىق كۇشەيسە، سونشالىقتى كەدەيلەر دە كوبەيە بەرەدى. كەدەيلەر كوبەيىپ جاتسا، حالىق كىنالى، جەتىستىك بولىپ جاتسا ۇكىمەتتىڭ ارقاسى دەگەن جالعان تۇسىنىكتى جويۋ كەرەك. حالىقتىڭ تۇرمىسى ناشارلاپ، كەدەيلەنىپ جاتسا، دەمەك ساياساتتىڭ جەتكىلىكتى جۇرگىزىلمەي جاتقاندىعىنان. بۇل اكسيوما. قوعامداعى كەز كەلگەن جەتىستىك بولسىن، كەمشىلىك بولسىن، جۇرگىزىلىپ جاتقان ساياساتتىڭ ناتيجەسى. شىن مانىندە دامۋعا ۇمتىلعان ەلدەر قاتارىندا بولساق، كەمشىلىكتەردى تۇزەتىپ، جالعاندىقتان، ادىلەتسىزدىكتەن ارىلۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك.

بايلىقتى ءادىل بولمەگەندىگىنىڭ كەسىرىنەن جەمقورلار كوبەيىپ، قازاقستاندى بايلىققا كەنەلىپ، قاشىپ كەتەتىن ايلاققا اينالدىرىپ الدى. ەلدى توناپ شەتەلگە قاشۋ سانگە اينالعالى قاشان. پالەنشە دەگەن وسىنشا ميلليارد تەڭگە جىمقىرىپ، شەتەلگە قاشىپ كەتىپتى دەگەن اقپاراتتاردى ءجيى ەستىگەندىكتەن قۇلاعىمىز ۇيرەنىپ تە قالدى. بايلىقتى ىسىراپ ەتۋ نەدەن سىر بەرەدى. ارينە، بايلىقتى ادىلەتسىز بولگەندىكتەن، وڭاي ولجاعا تەز كەنەلگەندىكتەن.

ۇكىمەت پەن شەتەلدىك كومپانيالار اراسىنداعى كەلىسىم-شارتتىڭ قالاي جاسالعانىن بىلمەگەندىكتەن، شەتەلدىك كومپانيالار بىلگەنىنشە قازبا بايلىعىمىزدى ءوندىرىپ توناۋدا دەپ ويلايمىن. سەبەبى كەلىسىم-شارتتا نە بار ەكەنىن بىلمەيمىز. جاقىندا عانا «تەڭىزشەۆرويل» شارتتا كوزدەلمەگەن جەردەن زاڭسىز مۇناي ءوندىردى دەپ ايىپتالدى دا، ارتى سۇيىلىپ كەتتى. كەلىسىم -شارت اشىق بولماعاننان كەيىن، سوڭى قالاي اياقتالعانىن بىلە المادىق. ولاردى سالىق تولەپ جاتىر دەگەنىمەن ەشقانداي مۇناي ءوندىرۋشى كومپانيا قانشا سالىق تولەپ جاتقاندىعى تۋرالى مالىمەت بەرگەن ەمەس. مۇمكىن ماردىمسىز، كۇلكى كەلتىرەتىن سالىق تولەگەندىكتەن جاسىراتىن شىعار. «مۇناي تابىسى قوعام باقىلاۋىندا» اتتى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار كواليتسياسى قازبا بايلىق وندىرۋشىلەر جۇمىسىنىڭ اشىقتىعى تۋرالى مەموراندۋمنىڭ ىسكە اسپاي وتىرعاندىعى تۋرالى مالىمەت تاراتتى. ولاردىڭ ايتۋىنشا 200-گە جۋىق كومپانيانىڭ تەك 24-ءى عانا كەلىسىمگە قول قويعان. وكىنىشكە وراي قالعاندارى ءوزىنىڭ مەملەكەتكە قۇيعان سالىعى تۋرالى اقپاراتتى جاريالاۋدان باس تارتىپ وتىر ەكەن.

مۇنايلى وڭىردە ءنومىرى جوق دجيپتار تانكەرلاردى الىپ جۇرەتىندىگى تۋرالى ءجيى ەستىپ جاتامىز. قاراڭعىلانعان تەرەزەلەردەن دجيپتاردىڭ ىشىندە نە بار ەكەنىن ءبىر قۇداي بىلەدى. ارينە، ولار قارۋلانىپ ۇرلىقى مۇنايدى تاسيتىن تانكەرلاردى قورعايتىنى انىق. قاجەت بولسا، مۇنداي وقيعالار كوپتەپ تىركەلىپ جاتادى. بۇل قىلمىستىڭ كۇشەيىپ كەلە جاتقاندىعىنان حابار بەرەدى. مالىمەت كەرەك پە؟ مىنە، ۇستالعان ۇرىلاردىڭ وننان بىرىنە عانا قىلمىستىق جازا قولدانىلادى ەكەن. سوندا ۇستالعانداردىڭ توقسان پايىزىنا نە ىستەيدى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. ۇستالماعاندارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە. بالكىم جوعارىداعىلار - قۇبىرمەن ساۋداسىن جاساپ جاتقاندار جەرگىلىكتى باسشىلارعا ەشنارسە تامىزباسا كەرەك، ولار ءوز بەتتەرىنشە استىرتىن مۇناي ءوندىرىپ «ۇلەستەرىن» الىپ جاتقان شىعار... ەندى ولارعا ەكونوميكامىزدىڭ ساقشىسى دەپ سەنىپ جۇرگەن كەدەنشىلەردىڭ دە ۇرلىققا «ۇلەس» قوسا باستاعان فاكتىلەرى تىركەلدى. سوندا ۇلەسىن الا الماي جاتقان تەك قارا حالىق قانا قالىپ وتىر. مەنىڭ ىزام كەلەتىنى، مۇناي ۇرلاۋ سالاسىندا دا قازاقتارعا ادىلەتسىزدىك جاسالىپ جاتاتىندىعى. ال شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ مۇناي ۇرلاۋدا باعى جانىپ جۇرەدى. ءبىر عانا مىسال، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا «قازپولمۇناي» مەكەمەسىنىڭ باس ديرەكتورى، مولدوۆا ازاماتى س.كورنەگرۋتسا دەگەن ەشقانداي رۇقساتسىز ماگيسترالدى گاز-مۇناي قۇبىرلارىن «ساۋىن سيىر» قىلا وتىرىپ، 21 ملرد. 675 ملن. تەڭگە تابىس تاپقان. ال ول وسى قىلمىسى ءۇشىن بار-جوعى ءتورت جىلعا سوتتالىپتى. ياعني شەتەلدىكتەر مۇنايمىزدى زاڭدى دا، زاڭسىز جولدارمەن توناپ جاتقانى شىندىق. ولاردىڭ ورنىندا قازاقتار بولعاندا اياۋسىز جازالانار ەدى. ەندى شەتەلدىكتەردىڭ شەكتەن شىققان توناۋلارىنان بولار، قازاقتار سوڭعى ۋاقىتتارى مۇناي ۇرلىقتارىن كۇشەيتىپ جىبەردى. مۇنىڭ الدىن ەرتەرەك الماسا ەرتەڭ جاعداي قيىنعا سوعاتىن ءتۇرى بار. قازاقتار كوتەرىلمەسىن، ءبىر كوتەرىلسە باسۋ قيىنعا سوعاتىنىن تاريح دالەلدەپ كەلە جاتىر. قازىردىڭ وزىندە توپتاسىپ قاتارى كوبەيىپ كەلە جاتقان، بيۋدجەتى ميلليوننان ميللياردتىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەن مۇناي «قاراقشىلارىنا» قارسى مەملەكەتىمىز كۇرەسۋگە قاۋقارسىز ەكەندىگىن دالەلدەدى. قالاي كۇرەسەدى ءوزىنىڭ حالقىمەن، ادىلەتتىكپەن. حالىقتىڭ بۇل بەلەڭ الا باستاعان كۇرەسىنىڭ ارتىندا ادىلەتسىزدىككە دەگەن اشۋ-ىزا بار. الەمدىك الىپ كۇشتەر مۇنداي «قاراقشىلىققا» قارسى كۇرەستە ولاردى تۇبىرىمەن، بارلىعىن ۇستاپ جويىپ جىبەرۋدى ۇسىنىپ وتىر. ولاردى قۇرتقانىمەن كۇن كورگىسى كەلەتىن تاعى ارتىنان تولقىن كەلىپ تولىقتىرا بەرمەي مە. ال بۇل ءادىس ارقىلى جويۋ دەگەن ول حالىقتى جويۋ دەگەن ءسوز. سەبەبى ول ادامداردىڭ ارتىندا قانشاما حالىق بار. ەگەر ءبىز دە وسىنداي ءادىس قولداناتىن بولساق ونىڭ ارتىندا قانداستارىمىزبەن قوسا حالىقتى قۇرتۋ كەرەك بولادى. ال تۇبىرىمەن قۇرتپاساق، بۇل قىلمىس كۇشەيىپ، ەرتەڭ بوي بەرمەي كەتەتىن ءتۇرى بار.

سوندا نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ ارينە، جالعىز جول، ول - بايلىقتى حالىققا ادىلەتتى تۇردە ءبولىپ بەرۋ عانا قالادى. تابيعي قازىنالار حالىقتىڭ، مەملەكەتتىڭ مەنشىگى ەكەنى راس بولسا، بۇل بايلىقتار حالىقتىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋى ءتيىس!

«جاس قازاق ءۇنى» گازەتى