ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا ايتىلعان  كەستەلى ءسوز، كەسەك ويلار  ەل اۋزىندا ءجۇر.

بۇل ەڭبەگىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلەس يدەولوگيالارعا ەرمەي، زامانعا ساي امال ەتۋگە ۇندەيدى. تاياۋ ونجىلدىقتىڭ ۇرانى رەاليزم مەن پراگماتيزم بولۋى كەرەك دەگەندى مەڭزەيدى. ۇلتتىق بولمىستىڭ وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، وتكەننىڭ كەيبىر كەرتارتپا تۇستارىنان ارىلۋىمىز كەرەك دەگەندى ايتادى. بۇل – رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ جالعىز شارتى.

ءبىز بۇگىن قوعام قايراتكەرى، قالامگەر اعامىز جابال ەرعاليەۆپەن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى جايلى از كەم اڭگىمە وربىتتىك.

-جابال اعا، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى كەلەسى ۇرپاققا جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

-ءبىز ءوزىمىزدىڭ مادەني، تاريحي قۇندىلىقتارىمىزدى دامىتا وتىرىپ، الەمنىڭ جاقسى قاسيتەتتەرىن بويىمىزعا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك.

جاقسىدان ۇيرەن، جاماننان جيرەن. پرەزيدەنتتىڭ وي-پىكىرلەرى بابالاردىڭ ۇلاعاتىمەن استاسىپ جاتىر. اتالارىمىز ۇلى دالا مەن ۇلى مادەنيەتتى مۇرا ەتتى. ول  – جالپىعا ورتاق قۇندىلىق. دەمەك، ماقالا ەلدە تۇرىپ جاتقان بارلىق ۇلىستارعا بىردەي ايتىلعان. بۇل ورايدا اسسامبلەيانىڭ استىنا بىرىككەن ۇلتتاردىڭ ۇرانى ەلباسى ويلارىمەن ۇشتاستى.

-جابال اعا، ءسىز قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەر جايلى كوپتەن بەرى جازىپ ءجۇرسىز. وسى جولعا ەلباسىنىڭ ماقالاسى جايلى ويىڭىز قانداي؟

-پرەزيدەنتتىڭ ءار ماقالاسى شىققان سايىن، ەرەكشە كوڭىل اۋدارىپ،  ءار سوزىنە زەيىن سالۋعا تارىسامىن. كەيدە وقىعاننان تۇيگەن  ويىممەن ءبولىسىپ وتىرامىن.  جاقىندا عانا «ەگەمەن قازاقستان»  گازەتىندە  نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ   «ۇلى  دالا  ۇلاعاتتارى»  اتتى وي تولعاۋى جارىق كوردى. وسى  تۋىندىعا قاتىستى مەنىڭ «الەمگە، عارىشقا، بولاشاققا جول اشقان تۇڭعىش!»  اتتى  ماقالام جارىق كورگەن بولاتىن. ەندى  باعدارلامالىق ماقالا «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋدى»  تۇشىنا وقىپ شىقتىم. قازىر دە ونى وي ەلەگىنەن  وتكىزىپ وتىرامىن.

-اعا ،ءسىز ۇلكەن ساياساتا ءجۇرسىز. ايتىڭىزشى، وسى قازاقتىڭ بولاشاعى ءام بولاشاقتىڭ ادامى قانداي بولۋى كەرەك؟

-بولاشاقتىڭ ادامى قانداي بولۋ كەرەك،  بۇل الماعايىپ زاماندا ادامزات ءوزىنىڭ ناقتى بەينەسىن جوعالتىپ الماۋى ءۇشىن نە ىستەۋى كەرەك؟ ەلباسى وسى سىندى  كۇردەلى سۇراقتارعا  جاۋاپ  بەرگەن. ەلباسى ءححى عاسىردا ادامنىڭ ۇلتتىق  ساناسىنىڭ  نەگىزگى قۇرامىن زەردەلەگەن.  جاھاندىق فيلوسوفيالىق توقتامعا كەلگەن. مەنىڭشە، بۇل ماقالاداعى فيلوسوفيالىق ءتامسىل تەك قازاقستاندىقتاردى عانا ەمەس، الەم حالىقتارى مەن جالپى ادامزاتتى ويلاندىرادى. سەبەبى، نۇرسۇلتان نازارباەۆ ادامزات الدىنداعى پروبلەمانى كوتەرىپ وتىر

-جابال اعا، ماقالادا ايتىلعانداي، ۇلتتىق كود - ول ۇلتتىق ءداستۇر، ۇلتتىق عۇرىپ. ۇلتتىق سپورت، ۇلتتىق ونەر... ءسىز وسى تۇرعىدان، ۇلتتىق سپورت جايلى، ۇلتتىق وليمپيادالىق كوميتەتتىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ كەرەك دەگەن ءبىر قىزىق پىكىر ايتىپسىز...

-ءبىز بۇگىنگى جانە كەلەشەكتەگى ءوزىمىزدىڭ ءار ءىسىمىز بەن ءار ويىمىزدى، يدەلوگيامىز بەن ساياساتىمىزدى ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» تەرەڭ ويلى ەڭبەگىندە ايتىلعان قاعيداتتارمەن بايلانىستىرا ءبىلۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىز. وسى ورايدا الداعى ۋاقىتتا مىنا ءبىر جايلارعا نازار اۋدارعاندى ءجون دەپ تاپتىق: ۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ ەندىگى باسىمدىقتى باعىتتارىندا ءبىزدىڭ ۇلتتىق سپورت ويىندارى دا  تۇرۋعا ءتيىستى بولسا كەرەك. ويتكەنى ۇلتتىق سپورت تا ۇلتتىق سانانى، ۇلتتىق رۋحتى قالىپتاستىرۋدىڭ ۇلتتىق كودى بولىپ سانالاتىندىعىن دا ۇمىتپاعانىمىز ابزال. ارينە، زاڭ جوباسىندا ۇلتتىق وليمپيادالىق كوميتەتىنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ، وليمپيادا سپورت تۇرلەرى بويىنشا تالانتتى سپورتشىلاردى دايارلاۋدى جاقسارتۋ ۇستانىمىنىڭ كورىنىس تابۋى دا ءجون، وتە ورىندى. الايدا ۇلتىق سپورت ويىندارىمىزدىڭ ءبارى بىردەي وليمپيادالىق ويىندار قاتارىنا ەنۋى دە مۇمكىن ەمەس. بۇل تالاس تۋدىرمايتىن ماسەلە. سوندىقتان ۇلتتىق سپورت ويىندارى بويىنشا قازاقستاننىڭ ءوز وليمپياداسى بولعانى دۇرىس

-وسى ورايدا ەلىمىزدە ۇلتتىق سپورت ويىندارىن دامىتۋداعى ناسيحاتتاۋ شارالارى جەتكىلىكسىز دەپ ويلايسىز با؟

-نەگىزىنەن، ۇلتتىق سپورت ويىندارىمەن اينالىساتىن اۋىل بالالارى مەن جاستارى. سول اۋىلدىڭ بالالارى مەن جاستارى كەي جاعدايدا ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن وتكىزىلەتىن جارىستارعا باراتىن قارجى مەن كولىك تابا الماي قينالىپ جاتادى. قازاقستاندا ۇلتتىق سپورت ويىندارىنىڭ جەڭىمپازدارى مەن چەمپيوندارىنىڭ جەتىستىكتەرىن دە ەشكىم بىلە بەرمەيدى. ولار دارىپتەلمەيدى، ايتىلمايدى، ناسيحاتتالمايدى.

-"سانانىڭ جاڭعىرۋى-ۇلتتىڭ ساپالىق جاڭارۋى" دەدى ەلباسى... وسى جايلى ايتايىقشى...

-قازاقتا «ساناسىنا بەرسىن» دەگەن ءسوز بار. دانا حالقىمىزدىڭ وسى ءبىر اۋىز ءسوزىنىڭ توركىنىندە ادام بالاسىنىڭ ويى اشىق، كوكىرەگى زەرەك،ءوز زامانى مەن ءوز ورتاسىنىڭ احۋالىن تەرەڭ زەردەلەي الار قابىلەتى مەن سەزىم تۇيسىگى بولسا ەتتى دەگەن وي جاتقانداي. ەندى  ءبىز ايتىپ وتىرعان وسى وي اشىقتىعى، كوكىرەك زەرەكتىگى ، ءوز زامانى مەن ءوز ورتاسىنىڭ احۋالىن تەرەڭ زەردەلەي الار قابىلەت پەن  سەزىم تۇيسىگىن جاڭعىرتۋدىڭ جاڭا كەزەڭى كەلگەندەي.

بۇل ورايدا ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى  پايىمدى كوزقاراسىن قىزىعا وقىپ شىقتىم. ءالى دە وقىپ، ءالى دە زەردەلەۋ ۇستىندەمىز.  بۇل جاي ءبىر ماقالا ەمەس، بۇل بۇگىنگى زاماننىڭ ايناسى، بولاشاقتىڭ باعدارى.  ەلباسى ءححى عاسىرداعى ۇلتتىق سانانىڭ نەگىزگى  تۇعىرناماسىن تەرەڭ سارالاي وتىرىپ، عالامدىق فيلوسوفيالىق تۇجىرىم جاساعاندىعىن ايتۋ ابزال.

ەلباسىنىڭ وسى سانانى جاڭعىرتۋ فيلوسوفياسى ءبىر عانا ءبىزدىڭ، ياعني قازاقستاندىقتاردىڭ عانا ەمەس، الەم حالقىن، بارشا ادامزاتتى ويلاندىرار  ۇستانىمدامىن. ويتكەنى، نۇرسۇلتان نازارباەۆ جالپى ادامزاتتىق ماسەلەنى العا تارتىپ وتىر.ەندىگى ادام بالاسى قانداي بولۋى كەرەك جانە دە بۇگىنگى الاساپىراندى زاماندا ءوزىنىڭ ادامي ءبىتىم بولمىسىنان اجىراپ، ءتىپتى وي ساناسى اداسا دا باستاعان ادامزاتتىڭ نە ىستەۋى كەرەك؟ ەلباسى وسى ءبىر وزەكتى  ماسەلەگە جاۋاپ بەرەدى.

«بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس، ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قا­بى­لەتىمەن ايقىندالادى. سوندىقتان، ءاربىر قازاق­ستاندىق، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك»-, دەيدى ەلباسى. سوندىقتان دا ەلباسىنىڭ  كوم­پيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىلدەرىن ءبىلۋ، ءما­دەني اشىقتىق سياقتى العا تارتىپ وتىرعان فاكتورلارى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ بەرىك ۇcتانىمىنا اينالىپ، وسى باعىتتا تىنىمسىز جۇمىستار جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. سول ءۇشىن دە  ەلباسى «تسيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالاردىڭ قولعا الىنۋى ول ءبىزدىڭ  حالقىمىزدى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا  ساي دايارلاۋدىڭ  العاشقى قادامى ەكەندىگىن  ۇلكەن ءبىر جاناشىرلىقپەن ايتىپ وتىر.

ەلباسى پراگماتيزم ماسەلەسىنە كەلگەندە «قانىمىزعا سىڭگەن كوپتەگەن داعدىلار مەن تاپتاۋرىن بولعان قاساڭ قاعيدالاردى وزگەرت­پەيىنشە، ءبىزدىڭ تولىققاندى جاڭعى­رۋىمىز مۇمكىن ەمەس»-, دەيدى.  ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى دا قاجەت جاي وسى دەپ بىلەمىز!

بۇل ورايدا ەلباسىنىڭ «پراگماتيزم – ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق جانە جەكە بايلىعىڭدى ناقتى ءبىلۋ، ونى ۇنەمدى پايدالانىپ، سوعان سايكەس بولاشاعىڭدى جوسپارلاي الۋ، ىسىراپشىلدىق پەن استامشىلىققا، داڭعويلىق پەن كەردەڭدىككە جول بەرمەۋ دەگەن ءسوز. قازىرگى قوعامدا شىنايى مادەنيەتتىڭ بەلگىسى – ورىنسىز ءسان-سالتانات ەمەس. كەرىسىنشە، ۇستامدىلىق، قاناعاتشىلدىق پەن قاراپايىمدىلىق، ۇنەمشىلدىك پەن ورىندى پايدالانۋ كورگەندىلىكتى كورسەتەدى. ناقتى ماقساتقا جەتۋگە، ءبىلىم الۋعا، سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، كاسىبي تۇرعىدان جەتىلۋگە باسىمدىق بەرە وتىرىپ، وسى جولدا ءار نارسەنى ۇتىمدى پايدالانۋ – مىنەز-قۇلىقتىڭ پراگماتيزمى دەگەن وسى. بۇل – زاماناۋي الەمدەگى بىردەن-ءبىر تابىستى ۇلگى»-, دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزىن ەندىگى ارادا ارقايسىمىزدىڭ ءار ىسىمىزدە، كۇندەلىكتى تۇرمىسىمىزدا سانامىزدا جاڭعىرىپ تۇرۋعا ءتيىستى.

-سىزگە، كوپ راقمەت، جابال اعا!

پىكىرەلەسكەن ەرعالي بەرىكۇلى

Abai.kz