بۇگىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى جانە كوش-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى»  قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسىن تالقىلاۋعا ارنالعان ماجىلىستەگى جۇمىس توبىنىڭ بەسىنشى وتىرىسى ءوتتى.

ءبىزدىڭ تارپىمىزدان ۇسىنىلىپ، دەپۋتات كارىباي مۇسىرمان جاعىنان ورتاعا سالىنان ءبىر ۇسىنىس جۇمىس توبىنىڭ ماقۇلداۋىنان ءوتتى. ول تۋرالى كەيىنىرەك ايتاتىن بولامىز.

ال، ەكى ۇسىنىسىمىز كەلەسى تالقىلاۋعا – پىسىقتاۋعا قالدى.

اتاپ ايتار بولساق، ونىڭ بىرەۋى – «1) تۇرۋ مەرزىمىنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا زاڭدى نەگىزدەردە تۇراقتى تۇراتىن ورالماندار;» دەگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنىڭ 16-1-بابىنىڭ 1) تارماقشاسىن «1) تۇرۋ مەرزىمىنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا زاڭدى نەگىزدەردە تۇراقتى تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار;»-دەپ وزگەرتۋ جايلى ءوتىنىش.

جالپى، بۇل ۇسىنىسقا جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى دە، دەپۋتاتتار دا قارسى ەمەس. تەك، قاتىستى مينيسترلىك پەن اتقارۋشى بيلىكتىڭ وكىلدەرى ازداپ پىكىر بىلدىرۋدە.

بۇل جەردە ءبىز «ەتنيكالىق قازاق» ۇعىمىنان قاشپاۋىمىز جانە قورىقپاۋىمىز كەرەك. «ەتنيكالىق قازاق» دەگەن ۇعىمدى ءبىز ويدان شىعارعارىپ وتىرعامىز جوق، ول  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 1-بابىنىڭ 28)-تارماقشاسىندا تۇر.

دەمەك، شەتەلدە تۇراتىن قانداستارىمىزعا «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىدا «ەتنيكالىق قازاق» دەپ، انىقتاما بەرسەك «اتا زاڭعا» قارسى كەلمەيدى ەكەن دە، ال  «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىندا قولدانساق، «اتا زاڭعا» قايشى بولادى دەسەك، قاتەلەسەمىز. بۇل – ءبىر.

ەكىنشى جاعىنان، «باندى دەپ جۇرگەندەرىڭ – ءوزىمىزدىڭ ومار ەكەن عوي؟!»-دەپ، بەيىمبەت مايلين ايتپاقشى، «ەتنيكالىق قازاق» پەن «ورالمان» دەپ جۇرگەنىمىز، سايىپ كەلگەندە، ءبىر قازاق. ەكەۋى دە تەك شەتەلدە تۇراتىن جانە اتاجۇرتىنا كوشىپ كەلگەن ۇلتى قازاق ادامدارعا بەرىلگەن زاڭدىق انىقتما. «ورالمان» مارتەبە رەتىندە تەك ۇلتى قازاق ادامعا عانا بەرىلەدى. «ەتنيكالىق قازاق»-دەپ تە تەك ۇلتى قازاق ادامدى اتايدى. بۇل مارتەبە باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرىنە بەرىلمەيدى. قازەكەمنىڭ شەشەن تىلىمەن ايتساق، «قۇرتتىڭ اتىن جاڭىلتىپ، مالتا قويۋ». جالتاماي بەرسەك،  كەش قالامىز! سول ءۇشىن، بۇل ماسەلە كوپ تالاس تۋدىرماۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن!!

ەگەر,  «1) تۇرۋ مەرزىمىنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا زاڭدى نەگىزدەردە تۇراقتى تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار;»-دەگەن وسى ۇسىنىس زاڭعا قابىلدانسا، قۇجات قابىلداۋدا كوشى-قون قىزمەتى كوميەتىنە «ءبىر وقپەن ەكى قويان اتۋعا» بولاتىنداي جەڭىلدىك تۋماق:

بىرىنشىدەن، جانە قايتالاپ ايتايىن، زاڭداعى ۇعىمنىڭ اياسى بارىنشا كەڭەيەدى;

ەكىنشىدەن، كوشىپ كەلىپ، تۇرقتى تۇرۋعا ءوتىنىش ءبىلدىرىپ، ازاماتتىق العىسى كەلەتىن اعايىندار «ورالمان» مارتەبەسىن الماي-اق، ۇلتىنىڭ قازاق ەكەنىن دالەلدەسە بولعانى، قۇجاتىن بىردەن تۇراقتى تىركەۋگە وتكىزە بەرەدى. وعان قوسا، «ورالمان» مارتەبەسىنىڭ ۋاقىتىن وتكىزىپ العان نەشە مىڭداعان قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەسى دە اۆتوماتتى تۇردە شەشىلەدى.

وسى جەردە ەرەكشە ەسكەرتە كەتەتىن ءبىر ءتۇيىن بار، نەگىزى «1) تۇرۋ مەرزىمىنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا زاڭدى نەگىزدەردە تۇراقتى تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار;»-دەگەن بۇل نورما ال  «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىندا بۇرىن (2011-2015 جىلدارى) بولعان.

ەكىنشى ۇسىنىسىمىز – بۇل كۇندە ەڭ جەكسۇرىن، جاعىمسىز سوزگە اينالعان «ورالمان» اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى.

«حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىندا «ورالمان – تاريحي وتانىندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كەلگەن جانە وسى زاڭدا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن ءتيىستى مارتەبە العان، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندىك العان كەزدە ونىڭ شەگىنەن تىس جەردە تۇراقتى تۇرعان ەتنيكالىق قازاق جانە ونىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندىك العاننان كەيىن ونىڭ شەگىنەن تىس جەردە تۋىلعان جانە تۇراقتى تۇرعان ۇلتى قازاق بالالارى;» - دەپ كورسەتىلگەن.

بۇل اتاۋ قولدانىسقا 1997 جىلى ەكس-دەپۋتات اكىم ىسقاق جەتەكشىلىك ەتكەن جۇمىس توبىنىڭ تالقىلاۋىمەن تۇڭعىش رەت قازاق تىلىندە قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى»  زاڭى ارقىلى كىرگەن بولاتىن. «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى»  زاڭىنا سودان بەرى، مىنە، بەسىنشى مارتە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەلى وتىر.

1997 جىلى «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى»  زاڭى قابىلدانعان كەزدە مەن ارعى بەتتەن ءالى ورالماعان بولاتىنمىن.

وسى جەردە ءبىر باسا ايتا كەتەتىن نارسە بار. ول – ەكس-دەپۋتات اكىم ىسقاقتىڭ تاريحي زاڭ جوباسىن ءوز تاراپىنان ۇسىنۋداعى جانە ونى قابىلداتۋداعى زور ەڭبەگى. اكىم اعانىڭ تاعى ءبىر ەرلىگى – وسىناۋ كوشى-قون دەگەن پروتسەسستى ءوز باسىنان وتكەرگەن، ماسەلەنىڭ قىرى مەن سىرىن جەتتىك بىلەتىن قايرات بوداۋحان، الماس احمەتبەكۇلى، راقىم ايىپۇلى باستاعان زيالى قاۋىم وكىلدەرىن قاسىنا تارتا بىلگەندىگى. داۋ جوق، تۇڭعىش قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى»  زاڭى ۇلى كوشتىڭ باعىن اشتى.

اتالعان زاڭعا 2011 جىلعى جانە 2013 جىلعى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن كەزدە جۇمىس توبىندا بولعام جوق. ەسەسىنە، وسى ەكى  رەتكى تالقىلاۋدا دا جۇمىس توبىنىڭ قۇرامىندا شەتتەن كەلگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى بولمادى ەمەس، بولدى.

ال، 2015 جىلى وسىناۋ زاڭ جوباسىن قايتا قاراۋعا، تالقىلاۋعا ارنالعان ءتورتىنشى رەتكى جۇمىس توبىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، توعىز ايعا جۋىق سوزىلعان بارلىق تالقىعا باستان-اياق قاتىناستىم.

راسىن ايتايىن، ول كەزدە «ورالمان» اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىس بەرگەمىز جوق. سەبەبى، قانداستارىمىزعا ءتورت جىلسىز ازاماتتىق بەرىلمەيتىن ەتىلىپ 2013 جىلى قابىلدانعان قاتاڭ زاڭنىڭ توڭىن ءجىبىتىپ، كەدەرگىسىن ازايتۋ، قولايلى باپتاردى ەنگىزۋ، شىنى كەرەك، وڭايعا تۇسكەن جوق! قاتاڭ زاڭنىڭ قار جاۋعان قاباعى جادىراعاننان كەيىنگى ءبىراز كۇش پەن جىگەر  «سوتتىلىق تۋرالى» انىقتامانى ءبىر جاقتىلى ەتۋگە جۇمسالدى. ءسويتىپ، 2015 جىلدىڭ 24 قاراشاسىندا قانداستارىمىزعا جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ازماتتىق بەرىلەتىن  ەتىلىپ قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى»  زاڭىن – اقسارباس اتاپ قابىل الدىق. بوركىمىزدى اسپانعا اتىپ قۋاندىق. بۇگىن سونىڭ يگىلىگىن پىسىق قيمىلداعان اعايىندار كورىپ جاتىر.

بۇگىن شە؟!

بۇگىن ونداي زامان ەمەس!

ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ماڭگىلىك ەلىمىزدىڭ تاعدىرىمەن بىردەي ەتىپ، قازاق كوشىنىڭ دە جولىن داڭعىراتىپ قويدى. ەلگە ورالام دەگەن قانداستارىمىزعا قاقپامىزدى ايقارا اشىپ وتىر.

ارعىسىن ايتپاعاندا، كەشە عانا ەلباسىمىز باق وكىلدەرىنە بەرگەن سۇحباتىندا «شەتەلدە ءالى دە 4 ميليوننان استام قانداستارىمىز بار. ول جاقتا جاعدايلارى جاقسى، قيىنشىلىق كورمەسە، تۇرا بەرسىن. كەلەم دەگەندەرگە كەل دەيمىز. ءبىزدىڭ قالتالى ازاماتتارعا ايتارىم، قانداستىرىمىزدى قابىلداۋعا جاقىن بولۋىمىز قاجەت. قازىر ارنايى قور قۇرىلدى. سول قورعا قول ۇشىن بەرۋىمىز كەرەك. جۇمىسقا ورنالاسۋعا، باسپانا سالۋعا، از دا بولسا، كومەك بەرۋىمىز كەرەك. كۆوتانى كوبەيتىپ جاتىرمىز. سوندىقتان جۋرناليستەر دە وسى ماسەلەنى ايتىپ وتىرسا،  قيىنشىلىق بولسا، ءبارىمىز كومەكتەسىپ وتىرساق، بارلىق قانداستارىمىزعا جاقسىلىق جاساعانىمىز بولىپ سانالادى»-دەپ، اتاپ كورسەتتى.

ول از دەسەڭىز، مەملەكەت باسشىسى جۇرگىزىلگەن كونستيتۋتسيالىق رەفورمانى ءارى قاراي ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر كونستيتۋتسيالىق زاڭدارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭىنا قول قويىپ، ءوزىنىڭ قىرىققا تارتا وكىلەتتىگىن ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە بەردى. پرەزيدەنت سەنىپ تاپسىرعان سول قۇزىرەتتەردى ناعىز ىستەتەتىن جەردىڭ ءبىرى – وسى «ورالمان» اتاۋىن وزگەرتۋ دەپ ويلايمىن!

ءوزىمىز قۋانىشپەن اتاپ وتە الماعانىمىز بولماسا، بيىل «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى»  زاڭى قابىلدانعالى دا 20 جىل تولدى. مەن «ورالمان» اتاۋىن زاڭعا كىرگىزگەن ازاماتتاردى ايىپتاۋدان اۋلاقپىن، ارينە! مۇمكىن، سول كەزدەگى تالعام مەن تالداۋ سولاي بولعان شىعار. ءبۇلىنىپ كەتكەن دە ەشتەمە جوق. قۇدايعا تاۋبە، «ورالمان» دەسىن، باسقا دەسىن، ءبىر ميلليوننان استام قازاق وتانىنا ورالىپ، ەڭ باقىتتى كۇن كەشىرىپ جاتىرمىز. قازاقستان «ۇلى دالا ەلى» اتانىپ، ماڭگىلىك ەل بولدى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان وتىز جىلعا جەتپەيتىن از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە، اللاعا شۇكىر،  ءۇشىنشى جاڭعىرۋى باستادى. قازاق ەلى ادام تانىماستاي وزگەردى. كوشى-قون تۋرالى زاڭ تۇزەلدى، قانداستارىمىزدىڭ كوشى دە قايتا تۇزەلىپ كەلەدى. ەندى، قازاق كوشىنىڭ ەكىنشى التىن ءداۋىرى باستالادى.

العاشقى جيىرما جىلدىقتا كەلگەن ءبىز عوي «ورالمان» دەگەن قالپاقپەن كەتتىك. وكىنبەيمىز جانە ەشكىمگە وكپەلەمەيمىز دە. «كۇن بولعان سوڭ، ونىڭ اشىق بولعانى جاقسى!» -دەپتى عوي ارداقتى وراعاڭ – ورالقان بوكەەۆ. دەگەنمەن، كوشى-قون تۋرالى دۇرىس ساياسات جۇرگىزىپ، جاقسى زاڭ قابىلداپ، ءتيىمدى جاعداي جاساپ وتىرعان سوڭ، ونسىزدا جۇدەپ-جاداپ جۇرگەن ەندىگى ورالاتىن داردى ءايبات اتپەن قارسى الۋىمىز كەرەك!

قىسقاسى، بۇگىن قر پارلامەنتى ماجىلىسىندەگى كارىباي مۇسىرمان باستاعان، تاسبولاتوۆ اباي بولەكبايۇلى، قانىبەكوۆ ساكەن اسەمبەكۇلى، نۇرمانبەتوۆا ءجاميلا نۇسىپجانقىزى، ساپاروۆا ءاليا سۇيىندىكقىزى، يكسانوۆا گۇلنار مۇستاحىمقىزى، سميرنوۆا يرينا ۆلاديميروۆنا، ابساتيروۆ كەڭەس گاراپۇلى... قوستاعان حالىق قالاۋلىلارىنا «ورالمان» اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرلى ورىندى ۇسىنىس بەرىلىپ، تاريحي مىندەت جۇكەتەلىپ وتىر!

قازىرگى تاڭدا ەلباسىمىزدان باستاپ، بۇكىل حالىق، باق «ورالمان» اتاۋىنىڭ ورنىنا «قانداستار» دەگەن ءسوزدى قولدانۋدا...

زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ جاڭا جىلدان كەيىن تاعى جالعاسادى.

دەپۋتاتتار بولىپ، بۇكىل ەل بولىپ، تىلگە  جەڭىل، جۇرەككە جىلى، قۇلاققا جاعىمدى قازاقي اتاۋ تاۋىپ قابىلدايدى دەگەن زور سەنىمدەمىز!

اۋىت مۇقيبەك

27.12.2017

استانا

Abai.kz