كەشەگى كەڭەس زامانىندا قازاقتىڭ شىنايى تاريحىن ايتۋعا دا، جازۋعا دا تىيىم سالىندى. قازاقتىڭ ەجەلگى شەجىرە-تاريحىن حاتقا تۇسىرگەن شاكارىم قاجى كەڭەس ۇكىمەتى جەندەتتەرىنىڭ قولىنان وپات بولىپ، ەڭبەكتەرىن وقۋعا دا، شاكارىمنىڭ اتىن اتاۋعا دا تىيىم سالىندى. كەنەسارى حان تاريحى جانە ت.ب. ەڭبەكتەرى ءۇشىن ەرماحان بەكماحانوۆ  سياقتى تاريحشى-عالىمدار  ۇزاق جىلدارعا سوتتالىپ، جەر اۋدارىلدى.  مىنە وسىنداي جاعدايدا، حالقىمىزدىڭ اياۋلى عۇلاما-عالىمدارى شىنايى تاريحتى «جاسىرىن كودپەن» جاريالاۋعا ءماجبۇر بولدى.  مىنا تومەندەگى دەرەك، وسى ايتقانىمنىڭ ايعاعى بولماق.

شىڭعىس قاعاننىڭ تەگى قازاق، اداي ۇرپاعى ەكەندىگىن، ۇلى بابامىز قۇرعان التىنوردانى جەرىنە جەتكىزە زەرتتەپ، ءوزىنىڭ الەمگە ايگىلى «التىنوردا» اتتى تاريحي رومان - تريلوگياسىن جازعان تاريحشى-عالىم ءىلياس ەسەنبەرلين اتامىزدا ءوز ەڭبەگىندە، تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ جازىپ كەتىپتى. مىسالى، وسى روماننىڭ جيىرماسىنشى بەتىندە «الدىمەن، اتامىز شىڭعىسحانعا ماڭعىستاۋ شەشەڭنىڭ نە دەگەنىن بىلەسىڭبە، بىلمەسەڭ ايتايىن...» دەگەن ءسوز تىركەستەرىن قولدانعان. ارينە، ول زاماندا شىڭعىسحاندى مەنىڭ اتام دەۋ، باسىڭدى كورە تۇرا ءوز ەركىڭمەن دار اعاشىنىڭ تۇزاعىنا تىققانمەن بىردەي ەكەندىگى ءسوزسىز. اتامىز شاماسى، زامان ماڭگى باقي وسىلاي تۇرماس، قازاق ەلىنىڭ دە تاۋەلسىزدىككە قولى جەتىپ، ءوز قولى ءوز اۋزىنا جەتەتىن كەزى كەلەر، سان ميلليونداعان قازاق ازاماتتارىنىڭ اراسىنان مەنىڭ وسى ءسوزىمنىڭ ماعىناسىن تۇسىنەتىن ازاماتتار تابىلار دەپ ءۇمىت ارتقانى ءسوزسىز. اتا ءۇمىتىڭىز اقتالدى. مەن مىنە، ءسىزدىڭ «ماڭعىستاۋ شەشەڭنىڭ» دەگەن ءسوزىڭىزدى «اداي اتاڭنىڭ» دەپ وقىپ وتىرمىن.

سول سياقتى وسى كىتاپتىڭ 27 بەتىندە شىڭعىس حاننىڭ نەمەرەسى باتۋ سوزىمەن ...«اكەمىز ەڭ الدىمەن ورداسىن قىپشاق دالاسىنىڭ تەڭ ورتاسى اتا مەكەن ۇلىتاۋدىڭ ىرگەسىنە، سارىكەڭگىر وزەنىنىڭ بويىنا تىكتى» دەيدى.

ءىلياس ەسەنبەرلين (1915-1983), قازاقتىڭ ايگىلى تاريحشى عالىمى، «التىن» وردا تريلوگياسى، «كوشپەندىلەر» تريلوگياسى ت.ت. كوپتەگەن تاريحي ەڭبەكتەردىڭ اۆتورى. وتكەن جىلى  «الماس قىلىش» اتتى كىتابىنىڭ جەلىسىندە «قازاق حاندىعى» اتتى كوپ سەريالى كوركەم فيلم ءتۇسىرىلدى.

مۇحامبەتكارىم قوجىربايۇلى، ماڭعىستاۋ

Abai.kz