وتكەن اپتادان بەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە قازاقستاننىڭ اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگى قازاق جەرىن شەتەلدىكتەرگە 25 جىلعا جالعا بەرەدى ەكەن دەگەن اڭگىمە تارادى. الگى اڭگىمەنى الەمجەلىدەن وقىعان جۇرت قايتا دۇرلىگە جازدادى.

پرەزيدەنت پارمەن بەرىپ، جەر ساتۋعا ءۇزىلدى-كەسىلدى موراتوري جاريالاعانىمەن، قيتۇرقىلىعى كوپ جەر زاڭىن ءماجىلىس ماقۇلداپ، سەنات وقىپ، تەكسەرىپ جاتىر ەكەن دەستى الەمجەلىدەگى بەلسەندىلەر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، جەر رەفورماسى تۋرالى جاڭا زاڭ پرەزيدەنت جاريالاعان ءموراتوريدىڭ كۇشىن جويادى-مىس. بۇل قانشالىقتى شىندىق؟

كەشە ۇلتتىق ارنانىڭ «باس تاقىرىپ» باعدارلاماسىندا قوناق بولعان قوعام قايراتكەرى، جەر تۋرالى جاڭا زاڭ جوباسىن قاراپ جاتقان ماجىلىستەگى جۇمىسشى توپتىڭ مۇشەسى، ءدال وسى جاڭا زاڭ جوباسىن جازىپ شىققان توپتىڭ وكىلى مۇحتار تايجان الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى اڭگىمەنىڭ شىندىقپەن جاناسپايتىندىعىن جاريا ەتتى.

«ول - 100 پايىز ارانداتۋشىلىق. وتىرىك. بۇل حاتتىڭ اۆتورى دا، ەشقانداي نەگىزى دە جوق. وسى اقپاننىڭ 14-نە دەيىن جاڭا زاڭ قابىلدانادى. ول زاڭ حالىققا كەرىسىنشە پايدالى، كەرەك زاڭ. جانە ءبىزدىڭ زاڭنىڭ موراتوري زاڭىنا ەش قاتىسى جوق»،-دەيدى مۇحتار تايجان.

سونىمەن ءبىرىنشى ماسەلە، جۇمىسشى توپ ازىرلەگەن زاڭ ەندى قابىلدانادى. جانە وندا «جەر شەتەلدىكتەرگە ساتىلادى نەمەسە جالعا بەرىلەدى» دەگەن ءسوز جوق.

«ءبىزدىڭ زاڭىمىز جەر كوميسسياسىنىڭ شەشىمدەرى بويىنشا دايىندالعان. ول مىسالى، جايىلىم جەر، 10 سوتىق جەر تۋرالى. لاتيفۋنديستەرگە قارسى نورمالار بار بۇل زاڭدا. جەر بەرەتىن كەزدە كونكۋرس اشىق بولۋى كەرەكتىگى قاراستىرىلعان. شەتەلدىكتەرگە جەر جالعا بەرىلمەۋى كەرەك دەپ ايتىپ وتىرمىز عوي. زاڭدى تۇعا بولسىن، باسقا بولسىن، 1 پايىز بولسىن جەر جالعا بەرىلمەيدى. بۇل ءبىزدىڭ زاڭىمىزدا بار. الدىندا كومپانيانىڭ 50 پايىز ۇلەسى شەتەلدىك بولسا، جەر بەرىلەتىن. ەندى، ءتىپتى ،شەتەلدىك تۇلعانىڭ 1 پايىز ۇلەسى بولسا دا جەر بەرىلمەيدى»،- دەدى  «باس تاقىرىپتىڭ» قوناعى. ءۇزىلدى-كەسىلدى. ەندى شەتەلدىك جەكە تۇلعا دا، شەتەلدىك ۇلەسى بار قازاقستاندىق كومپانيا دا جەردى جالعا الا المايدى.

2016 جىلى جەر داۋى كەزىندە بەيبىت ميتينگكە شىققان قازاق – جەردىڭ شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلۋىنە جانە ساتىلۋىنا قارسى بولعان ەدى. الەمجەلىدە بۇل ماسەلە اسقان قيتۇرقىلىقپەن سىلاپ-سيپاپ،جەرت تۋرالى بۇقارا حالىقتىڭ تالابىمەن قيىسپايتىن زاڭدى وتكىزىپ جىبەرمەك دەگەن اڭگىمە ايتىلعان.

ال ەندى پالەنباي مىڭ گەكتارلاپ جەردى يەلەنىپ العان لاتيفۋنديستەردىڭ جولىنا كىم توسقاۋىل بولماق؟

«كەز كەلگەن جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعانىڭ يەلىگىنە بەرىلەتىن جەر كولەمىنە ناقتى شەكتەۋ بولادى. بۇل - لاتيفۋنديستەردىڭ جولىن كەسۋگە باعىتتالعان ناقتى قادام. ەندى الگى لاتيفۋنديستەر جايىلىم جەرلەردى مەملەكەتكە قايتا بەرۋى كەرەك بولادى. ءار اۋىلدىڭ ماڭىندا جايىلىم جەرلەر بولۋى كەرەك. ول دا جەر كوميسسياسىندا كوتەرىلگەن بولاتىن»،-دەيدى مۇحتار بولاتحانۇلى بۇل جايىندا.

پرەزيدەنت جاريالاعان موراتوري 2022 جىلدىڭ باسىنا دەيىن كۇشىندە ساقتالادى. ال جەر كوميسسياسى مەن جۇمىسشى توپ ازىرلەگەن جاڭا زاڭ قاشان كۇشىنە ەنەدى؟ بيىل ما، الدە سول 2022-دە مە؟ بۇل سۇراقتىڭ دا جاۋابى ايتىلىپتى.

«جوق، بيىل. قۇداي قالاسا، ءماجىلىس ەكىنشى وقىلىمدا زاڭنىڭ جوباسىن ماقۇلدايدى. سوسىن سەنات قاراپ، پرەزيدەنت قول قويادى. بولدى، سونىمەن. ال 2022 جىلدا نە بولاتىنىنا مەن كەپىلدىك بەرە المايمىن. مەنىڭ ءوز پىكىرىم بۇل. قازاق ەشقاشان ءوز جەرىن شەتەلدىكتەرگە ساتقىزبايدى دا، جالعا دا بەرگىزبەيدى»،-دەدى مۇحتار بولاتحانۇلى.

زاڭ قابىلدانادى. ال جەر بەرۋمەن اينالىساتىن جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارى، اسىرەسە، اكىم-قارالار بۇرا تارتىپ، اعا-كوكەلىككە، قۇدا-جەگجاتتىققا سالىنباسىنا كىم كەپىل؟  جاڭا زاڭدى بۇزعاندارعا قانداي شارا قولدانىلادى؟

«بۇرىن اكىمدەردە تەك اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتەر بولعان. ال ەندى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك بولادى. ەگەر زاڭدى بۇزىپ، شەتەلدىكتەرگە جەر بەرەتىن بولسا، قىلمىستىق جاۋپكەرشىلىككە تارتىلادى. بۇرىنعى زاڭدا مۇنداي نورما بولعان جوق. وكىنىشكە وراي، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى كەمشىن. مەن پارلامەنت تاراپىنان ساليقالى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كورگەن جوقپىن. بۇل زاڭ حالىققا وتە كەرەك زاڭ. سوندىقتان، ەكى اپتا بۇرىن مەن پرەمەر-مينيستر ساعىنتاەۆقا ارنايى حات جولدادىم. ءيا، زاڭ قابىلدانادى. ال ءارى قاراي وسى زاڭدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ارنايى كوميسسيا قۇرىلۋى كەرەك. ارنايى شتاب بولۋى كەرەك»،-دەپ تۇيىندەيدى مۇحتار تايجان.

بۇل ارادا قر اۋىلشارۋاشىلىق ۆيتسە-ءمينيسترى ەرلان نىسانباەۆ مىرزا دا جەر ماسەلەسىنە قاتىستى الەمجەلىدە تارالعان ءارتۇرلى قاۋەسەتكە بايلانىستى ناقتى جاۋاپ بەردى.

«وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، 2016 جىلدىڭ مامىر ايىندا ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن جەر كودەكسىنىڭ جەكەلەگەن نورمالارىنا 2021 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىنا دەيىن موراتوري ەنگىزىلدى. اتاپ ايتقاندا، اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى قازاقستاندىقتارعا جەكە مەنشىككە، شەتەلدىكتەرگە بەرۋگە مۇلدەم تىيىم سالىندى. بۇل رەتتە پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگاندارى، قوعام قايراتكەرلەرى مەن ازاماتتىق قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ارنايى جەر رەفورماسى بويىنشا كوميسسيا قۇرىلىپ، ءتيىستى جۇمىستار اتقارىلدى»، - دەيدى ۆيتسە-مينيستر.

ءتۇيىن. ءسويتىپ، الەمجەلىدەگى اڭگىمە ازىرشە وتىرىك بولىپ شىقتى. ءسوزدىڭ قىسقاسى - وسى.

نۇرزات توعجان

Abai.kz