ۇلى بەسىن
يتتىك پەن پەندەلىك حاقىندا
قارا باسىن ارىلتا الماي كۇنادان،
«ءيتسىڭ!» – دەدى ءبىر ادامعا ءبىر ادام.
يتتىك پەنەن ادامدىقتىڭ اراسىن،
اجىراتىپ بەردى دەيسىڭ كىم وعان؟!
كورمەسە دە قيىندىقتى تىم ءالى،
تورلادى دەپ مەنى قايعى تۇمانى.
ءوز كىناسىن مويىنداماي ءبىر جىگىت،
«يت تىرلىگىڭ قۇرىسىن!» – دەپ جىلادى.
جۇرسە دە جۇرت سول ولكەنى مەكەندەپ،
ءوز-وزىنەن كورىندى دە بوتەن بوپ.
قارالادى قۇمى ءان سالعان ولكەنى،
«يت بايلاسا تۇرعىسىز جەر ەكەن! – دەپ.
سالساق تاعى وركەنيەت كوشىنە ءىز،
ايىردىق پا قايدا دۇشپان، دوسىمىز؟
ءوز كەۋدەڭدە ارپالىسسا اق – قارا،
يتكە قانداي كىنا ارتامىز وسى ءبىز؟!
تىرلىك ەتىپ ادامداردىڭ ىشىندە،
بالتىرىنا باتىرماعان ءتىسىن دە.
«ءيتپىسىڭ» دەپ جازعىرامىز سوسىن كەپ،
قوجايىنعا بەرىلگەنى ءۇشىن دە.
بالكىم بۇل ءسوز ەرىككەننىڭ وسەگى،
الدە تەرەڭ تاعىلىم با كوشەلى.
ادام اتا، حاۋا انانى جاراتقان،
جۇماق جەردەن قۋىپ شىققان دەسەدى...
وزىنە ۇقساس بولعاننان سوڭ، كورىكتى،
جەردە ولارعا مول ىرىزدىق بەرىپتى.
ادام اتا، حاۋا انانىڭ ۇرپاعى،
كەرەك اسىن قينالماي-اق تەرىپتى.
دەدى مە ەكەن عۇمىرلارىن جالعاسىن،
جەمىس بىتكەن ءيىپتى اكەپ تال باسىن.
قينالماي-اق، تەر توكپەي-اق ادامدار،
جەگەن ەكەن جيدەلەرىن، الماسىن.
ءبارى دايىن،
قويسىن جانىن قيناي كىم،
استىعى مول، قامبالارعا سيمايدى ۇن.
وعان سەبەپ – شىعادى ەكەن داندەرى،
ساباعىنان باسقا دەيىن بيدايدىڭ.
تويعان ادام كورە العان با قاشىقتى؟
قامسىز تىرلىك پەندەلەردى تاسىتتى.
كىسىلىگى از، كەسىرلەنگەن كەيبىرەۋ،
ناندى تەۋىپ، توگىپ، تاپتاپ، شاشىپتى.
استامدىققا ءتاڭىر مۇنداي شىداي ما؟
قاھارىنا ءمىندى وسىلاي قۇداي دا.
ادامداردى ساباسىنا سالۋعا،
سوسىن كەلىپ تاپقان ەكەن ءبىر ايلا.
بىردەن جونگە سالۋ ءۇشىن اسقاقتى،
ەن بايلىقتان ەلدى مۇلدە جاسقاپتى.
ساباعىنان ءدانىن جويىپ بيدايدىڭ،
جوعارىعا كوتەرىلە باستاپتى.
قيىن تارتىپ ەندى ادامنىڭ تىرلىگى،
ازاپ شەككەن شىعىپ جاتتى شىڭعا ءۇنى.
اش – جالاڭاش، امالى جوق اقىرى،
اپات جولعا جەتكەن ەكەن ءبىر كۇنى.
وسى كەزدە كۇڭىرەنتىپ قىراتتى،
قۇدايعا كەپ يت بەيشارا جىلاپتى.
وزىنە ەمەس، جاراتقاننان ادامعا،
اياۋشىلىق جاساي كور دەپ سۇراپتى.
«ادام دوسىم،
ادام مەنىڭ تىرەگىم،
ادامدارعا قىزمەت قىپ ءجۇر ەدىم.
پەندەلەردىڭ كەسىرلىگىن كەشە كور،
كورسەتە كور ايىعۋدىڭ ءبىر ەمىن.
ادامدارمەن بىرگە عۇمىر جاسادىم،
قيىندىقتا قالايشا ەندى قاشامىن.
ءبارىن الماي، قالدىرا كور بيدايدىڭ،
تىم بولماسا ءبىر قارىستاي ماساعىن».
يتتەن كورىپ ادامدا جوق جارىقتى،
كوك ءتاڭىرى كوزىنە جاس الىپتى.
يت ادامعا ادالدىعىن تانىتتى،
يت ءۇشىن سول ءبىر قارىس ءدان قالىپتى.
ءدان بار جەردە توقشىلىق بار، تاعام بار،
ول بولماسا تىرلىك جولىن ءتامامدار.
ءالى كۇنگە ءيتتىڭ ىرىزدىعىن جەپ،
كەلەدى ەكەن جەر بەتىندە ادامدار...
«ءيتسىڭ!» – دەدىڭ
ءبىر ادامعا سەن كەشە،
يت پە ەكەن ول ادامدىققا كونبەسە.
جاماندار بار يتكە سالسا العىسىز،
ءيتتىڭ ارىن بىلعامايىق ەندەشە!
ۇلى بەسىن
ۇلى بەسىن،
كەلدىڭ بە، ۇلى بەسىن،
بەسىن كەلدى دەپ نەگە تۇڭىلەسىڭ؟!
بۇل بەسىنگە وكپە ايتىپ جۇرگەنىمدە،
سوڭىرا كەپ الماسىن ءىڭىر ءوشىن.
ەي، بەسىن،
كەلىپ قالدىڭ قاي تۇسىمنان،
استىڭ با الىنباستاي قايقى شىڭنان؟
الپىستى تال-ءتۇس قانا دەپ بىلەتىن،
نە الايىن دەپ ەدىڭ بايقۇسىڭنان؟!
بەۋ، زامان،
تاعدىر قوسقان عاسىرىم ەڭ،
(دەمەيمىن كوكتى ءتىلىپ، جاسىن ىلەم...)
بەرەكەلى ءبىر ءىسىم بىتپەدى ءالى،
ەي، بەسىن،
نەگە سونشى اسىعىپ ەڭ؟!
جۇرگەندە تىلسىم دۇنيە كوشىنە ەرىپ،
بۇل زامان تايراڭدايدى ءتوسىن كەرىپ.
ساسكەنىڭ سالتاناتىن قيماي جۇرسەم،
تورىمە جاتىپ الدى-اۋ، بەسىن كەلىپ.
كوپ كوردىم دوس-جاقىننىڭ قۇبىلعانىن،
الايدا قايناعان جوق زىعىر قانىم.
تابىنعان تاڭىرىنە تۇركىمىن دەپ،
نامازعا بەسىندە دە جىعىلمادىم.
سۋىنداي شىڭىراۋدىڭ شولگە قويعان،
ساز كورەم سارتاپ كۇنى كەلگەن ويدان.
ىڭىردە ءىرى ىستەرگە بارا الام با،
بەسىندە تيمەسە ەگەر ەلگە پايدام؟!
بىلمەيمىن،
كەشتىم بە الدە باقىت كەنەن،
ايتەۋىر وتكەن كۇننەن جاقۇت تەرەم.
بەل بۋىپ بوز كىلەمگە شىقپاسام دا،
وتىرمىن جاعالاسىپ ۋاقىتپەنەن.
ۇلى بەسىن،
تورگە شىق، ۇلى بەسىن،
نە شىعار تۇڭىلگەنمەن كۇنىگە شىن.
بەكەرگە جەتەمىن دەپ جۇگىرەسىڭ،
ۋاقىتتىڭ كىم توقتاتقان ۇلى كوشىن!!!
ەلدەن كەلگەن حاتقا
جازىلىپ مەكەنجايى،
ناق دەرەگى،
ەل جاقتان مەيرام سايىن حات كەلەدى.
اقجارما اقتارىلعان تىلەكتەرمەن،
لەبىزىن تۋعان جەردىڭ اپ كەلەدى.
باسىلعان بۇرىشتاما،
مورىمەنەن،
وسىنداي اق تىلەككە شولىگەر ەم.
جان ەدىم ارمان قۋىپ جىراق كەتكەن،
تۋعان جەر شىعارام دەپ تورىنە ولەڭ.
بويىما قۇيىپ بەرسە حالقىم ءنارىن،
بيىكتەن بەكەر بولار تارتىنعانىم.
بۇل حاتتار ەسكە سالىپ ەركە اقسۋدى،
بالقاشتىڭ توسكە ۇرادى تولقىندارىن.
ارشىعان كوكەيدەگى كومەسكى ويدى،
بۇل حاتتار وزگە حاتپەن تەڭەسپەيدى.
ماتايدىڭ بۇيرات-بۇيرات قۇمى بولىپ،
جازىعى ەگىنسۋدىڭ ەلەستەيدى.
قاپالدىڭ شىڭدارىنا شىڭداپ ارمان،
تىلسىمىن تابۋ ءۇشىن قۇمعا بارعام.
حات بولىپ سىبىرلايدى قۇلاعىما،
ءبىر ءۇن كەپ سىلق-سىلق كۇلگەن جىلعالاردان.
ساعىم بوپ قونسا بىردە سىر اقتارعان،
بايشەشەك ءبۇر جاراتىن قىراتتاردان.
بەلەستى ەندى بىردە اكەلەدى،
اكەم مەن انام بارىپ جىراق قونعان.
دەي مە ەكەن،
بويىڭ پاستەۋ، ويىڭ بالعىن،
قالادا ۇعا بەرمەس جايىڭدى اركىم.
بۇل حاتتار سىرلاستىرار رۋحىمەنەن،
ءىلياس، اقىن سارا، سايىنداردىڭ.
جازىلىپ مەكەنجايى،
ناق دەرەگى،
اۋداننان مەيرام سايىن حات كەلەدى.
تۋعان جەردىڭ قۇرمەتتى ازاماتى،
ەكەنىڭدى ەسىڭە ساپ بەرەدى،
حاتپەن بىرگە كوڭىلگە باق تا ەنەدى!...
قالقام، مەنى تۇساما...
قالقام،
بىلەم، ۇنامايدى تىم ءىسىم،
كوكەيىڭە قوناقتاماي ءجۇرىسىم.
توڭىرەكتەپ، كەتپە دەيسىڭ قازىقتان،
تۇساۋلى اتتاي مۇنداي كۇنىم قۇرىسىن.
ءومىر جولى بۇرالاڭ جول،
قۇزى مىڭ،
مىمدا ءجۇر مىڭ سان ويلار، ءجۇز ۇعىم.
شىعامىن دەپ ەركىندىككە تۋلايدى،
بۇزامىن دەپ شەكتەۋ-شەڭبەر سىزىعىن.
وتىنەمىن،
ءورىسىمدى شەكتەمە؟!
ازعانا ءبىر دۋمان كورسەم كوپ دەمە.
اقىن ءۇشىن كىسەن دەگەن تاجال عوي،
جىبەرمە وعان،
قيساڭ داعى وكپەگە...
بوسات ءبىر كەز كەتسىن دەسەڭ شەر مۇلدە...
ويسىز تىرلىك، وپا بولعان ءتور كىمگە؟
باۋىر جازىپ شابىت باردا شابايىن،
بايلاۋلى اتتىڭ بايگە العانىن كوردىڭ بە؟!
وقپاندارى از با ءومىردىڭ جولداعى،
عۇمىر-ولەڭ – تىرشىلىكتىڭ سول ءمانى.
باسىم ءۇنى قىردا جۇرگەن قارعانىڭ،
بۋلىعادى بۇلبۇل ءۇنى تورداعى!
قالقام،
مەنىڭ اياعىمدى تۇساما،
توماعالى قىران كوككە ۇشا ما؟!
كوك دونەنى ەركىن جەلسىن كوڭىلدىڭ،
سالىنباسىن سەرى جۇرەك قۇساعا.
كەيىمەگىن،
تيمەدى دەپ تۇك پايدا،
ماعان بوتەن تىرلىك كەشۋ بۇقپايلاپ.
تاۋ مەن تاسقا ءتيسىن قاسقا ماڭدايىم،
ناعىز ولەڭ شيرىققاندا شىقپاي ما؟!
شابىتىما قامشى سالىپ كۇي-انا،
حاس قىرانشا قالىقتايىن قيادا.
سوسىن...
سوسىن جىلۋ ىزدەپ وزىڭنەن،
اسىعايىن جەتكەنىمشە ۇياعا.
وسى بولسىن ءپاتۋامىز، ءيا ما؟!
ابەن اعانى ەسكە الۋ
اقىن ابەن داۋرەنبەكوۆتىڭ رۋحىنا
قاشقان ويلار...
تاقىمداۋعا كونبەگەن،
ولەڭ – دەرتىڭ
ءون-بويىڭدى مەڭدەگەن.
اڭدىپ ءجۇرىپ، اقىرى الىپ تىنعان-دى،
ءولدى دەۋگە ءوزىڭدى، ابە، سەنبەپ ەم.
سىرلى جۇرەك،
سامعاپ ۇشار وي باردا،
سەزىمىڭە سەرگەلدەڭ مۇڭ بويلار ما؟!
توقتاعۇل مەن جىرعا قوستىڭ جامبىلدى،
ءانىڭدى ايتپاي تارقامايتىن تويلار دا.
ورگە تارتىپ ولەڭ-جىردىڭ ولشەمىن،
قايىسپاۋشى ەڭ قاپەلىمدە كەلسە مۇڭ.
جاقىن تارتقان، جاي سۇراسقان جاندارعا،
«مەنىڭ اتىم ابەن اعا...» – دەۋشى ەدىڭ.
ەرتتەپ ءمىنىپ قارا ولەڭنىن تور اتىن،
ءارى الاسا،
ءارى اتاندىڭ زور اقىن.
ابەن كەتىپ بارا جاتسا كوشەمەن،
ولەڭ كەتىپ باراتقانداي بولاتىن!
بويىڭدا الاۋ،
لاۋلاعاندا زەرەڭدە وت.
عۇمىر-داۋرەن كەتكەن ەدى ولەڭ بوپ.
الدەقايدا سىبدىر قاقسا سىرلى ساز،
ءوزىڭ بە دەپ قاراي بەرەم ەلەڭدەپ.
قۇيعان ەدىڭ جۇرەكتەرگە سەزىم-نۇر،
جاداۋ جىردان جانىمدى، اعا، بەزىندىر.
ابەن رۋحى ولەڭ بولىپ ءالى دە،
تالدىقورعان كوشەلەرىن كەزىپ ءجۇر!
ءبىر سەزىم
ءان بە ەدىڭ الديلەگەن،
ولەڭ بە ەدىڭ؟!
ايتەۋىر ءوزىڭدى اڭساپ ەلەڭدەدىم.
بىلسەڭ عوي جۇرەگىمە شاتتىق ورناپ،
ءبىر سەن دەپ نالا-مۇڭعا بولەنگەنىن.
جىر ما ەدىڭ،
مەن جازباعان جىراقتاعى،
كاۋسار ما ەڭ جالعاساتىن بۇلاققا ءانى؟
جانىمنىڭ تىنىشتىعىن تالقان ەتىپ،
كوڭىلدە بەيمازا كۇي تۇراقتادى.
ساعىم با ەڭ،
الدە مەندىك قيال ما ەدىڭ،
كەۋدەمە كەرىمسالدىڭ قۇيار لەبىن؟
عايىپتىڭ عاجايىبى بولساڭ، شىركىن،
جۇرەكتەن تامعان جاستى تيار ما ەدىم؟!
جولىققان جاپپار كۇننىڭ جالعانىمەن،
سەن مەنىڭ ورىندالماس ارمانىم با ەڭ؟
سەندەلىپ سەزىمىمدە شارق ۇراتىن،
جان با ەدىم جانى جۇتاڭ، تالعامى كەم؟!
داق پا ەدىڭ دارا تۇسكەن جۇرەكتەگى،
ويلاماي ءوزىڭ جايلى كۇن وتپەدى.
كەۋدەمە كىرىپ العان كەرەناۋ مۇڭ،
گۇل ەككەنى بەلگىسىز،
كۇل ەتكەنى.
سول ءبىر مۇڭ كەۋدە تۇستى سىزداتادى،
ياپىرماي،
قۇلاتا ما قۇزعا تاعى؟!
سەزىمنىڭ جانارتاۋى اتىلعاندا،
ميىمنىڭ قاتپارىنا مۇز قاتادى.
ءبىر سۋىپ،
ءبىر كۇيەمىن ساعىنىشتان،
قايتەمىن بۇل جۇرەكتى الىپ ۇشقان؟
وزگە ءبىر تەرەزەدەن جارىق ىزدەپ،
بالكىم مەن جان بولارمىن جاڭىلىسقان؟!
دەۋشى ەدىم،
ءبارى ومىردە كونەرەدى،
عايىپتان ءبىر سەزىم كەپ سەبەلەدى.
تۇڭعيىق تىلسىمىڭا تاستاي سالىپ،
اۋرەگە سالىپ قويدىڭ نەگە مەنى؟!
كاباكتا
ءىڭىر مە ەدى،
الدە ءتۇن بە، بەيمالىم...
شاعايىن دەپ شىقتىم با الدە ايعا مۇڭ؟
ايدىنداعى قايىق سىندى ءبىر جان ەم،
اداسىپ قاپ ىزدەپ جۇرگەن ايلاعىن.
تاعدىرىڭا كونبە مەيلى،
كون مەيلى،
تۇنگى قالا كوڭىلىمدى تەربەيدى.
جىمىڭدايدى مەيرامحانا وتتارى،
شاقىرادى مەنى وزىنە،
«كەل!» – دەيدى...
ويعا ورالىپ ۇيقاستار مەن ماقامدار،
دەپ تۇرعانداي: «كاباكتاردان وت ال، بار!»
قۇپيا الەم قۇشاعىنا شاقىرىپ،
قول بۇلعايدى شاراپ تولى بوكالدار.
ءتۇسىپ العان تۇلكى بۇلاڭ تۇنگى ىزگە،
تۇلەن تۇرتكەن ءجون ايتادى كىم بىزگە؟!
جالاڭاشتاپ العان قىزدار بالتىرىن،
ۇياتتارىن قالدىرعانداي كۇندىزگە.
اعىتىپ ساپ توسىندەگى تۇيمەنى،
تاعى ءبىرى مەنى ورتاعا سۇيرەدى.
مىقىندارىن بۇراڭداتا بيلەدى،
كىرپىگىمەن جۇرەگىمدى تۇيرەدى.
پەرىشتەنىڭ قوزدىراتىن قۇمارىن،
كوز الدىمدا بۇلاڭدايدى بۇلا كۇن.
ءورت بوپ جانىپ، جالىنداعان كەۋدەنى،
باسىپ قويام سالقىنىمەن سىرانىڭ.
ماساڭ ويمەن شولىپ قويساڭ ماڭايدى،
اسىق ويلار اعزاڭا كەپ تارايدى.
انا وتىرعان ءبىر توپ قىزدىڭ ىشىندە،
ءبىرى ماعان قوس جانارىن قادايدى...
ەر سالعانداي ەرەۋىلدى قۇر اتقا،
سوڭعى بوكال جەتكىزەردەي مۇراتقا...
... اڭكى-تاڭكى وتىرامىن تاڭەرتەڭ،
سانا – تۇمان،
تۇنگى ەلەس جوق بىراقتا!...
قۋات قايرانباەۆ، اقىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى
Abai.kz
