قازاقستاندا مىناداي «قىزىق» جاعداي بولىپ جاتىر. بۇرىن ءبىر جۇقپالى دەرت انىقتالسا، ەلدە سانيتارلىق توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، مۇنداي جۇقپالى اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا بايلانىستى كولەمدى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلىپ، كارانتين جاريالاناتىن ەدى. قازىر بۇل ءۇردىس مۇلدە ۇمىت قالعانداي. نەگە ؟

2017 جىلدىڭ قازان ايىنان باستاپ كۇنى بۇگىنگە دەيىن الماتى قالاسىندا ءۇندىستاننان دەمالىپ كەلگەن وتانداستارىمىزدىڭ «تاراتۋىمەن» ون شاقتى رەت حولەرا (تىرىسقاق) جۇقپالى دەرتىنىڭ نىشاندارى انىقتالىپ، ونى جويۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار ءىشىنارا جاسالعان بولدى. بۇل شارالاردىڭ ءبارى دەمالىستان ورالعان جولاۋشىنىڭ دەنساۋلىعى كۇرت تومەندەگەن كەزىندە، ياعني بىرنەشە كۇن وتكەننەن كەيىن جاسالاتىنى جاسىرىن ەمەس. بايتاق ەلىمىزدىڭ باسقا قالالارىندا دەمالىستان ورالعان جەرلەستەرىمىز بەن  ترانزيتتىك جولاۋشىلار ارنايى مەملەكەتتىك مەكەمە نازارىنان تىس قالۋدا.

ۇندىستانعا قاتىنايتىن ۇشاقتار الماتىداعى حالىقارالىق اۋەجايدا بۇرىن قالاي ۇشىپ-قونىپ جاتسا، قازىر دە سولاي. الماتى قالالىق سانيتارلىق قىزمەتتىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، بىلتىرعى قازان ايىنان بەرى اۋەجاي قىزمەتىن، ونىڭ ىشىندە باسقا مەملەكەتتەردىڭ ازاماتتارى دا بار، 17 مىڭ جولاۋشى پايدالانعان ەكەن. ەگەر ءۇندى ەلى حولەرا جۇقپالى دەرتىنىڭ وشاعى بولسا، الماتىداعى حالىقارالىق اۋەجاي سول دەرتتى تاراتۋشى بولىپ وتىر. كورشىلەس مەملەكەتتەر الماتى قالاسىنا كەلەتىن جۇقپالى دەرت تۋرالى، ونىڭ ترانزيتتىك جولاۋشىلار ارقىلى تاراتىلاتىنى تۋرالى مۇلدەم حابارسىز.

ەاەس-كە مۇشە مەملەكەتتەر ۇكىمەتىنىڭ باسشىلارى اقپان ايىنىڭ باسىندا الماتى قالاسىنا كەلۋ مەزەتىنەن ءسال-اق بۇرىن الماتى قالالىق سانيتارلىق قىزمەتتىڭ ارنايى كيىم كيگەن قىزمەتكەرلەرىنىڭ اۋەجايدى زارارسىزداندىرۋ ءۇشىن جۇگىرىپ جۇرگەنىن كورگەن جوق.

الماتى قالاسى تۇرعىندارىنىڭ سالدارى اۋىر جۇقپالى دەرتتىڭ قارماعىنا ىلىنبەسىنە كىم كەپىل؟! الماتى قالالىق سانيتارلىق قىزمەت قولدان كەلگەنشە ءتيىستى ءىس-شارالاردى جاساپ جاتىر. ال قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن ج.بەكشين باسقاراتىن قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ كوميتەتى بۇل جاعدايلاردى ەلەمەيتىن سياقتى. ج.بەكشين مىرزا بولسا، ۇندىستانعا باراتىن جولاۋشىلارعا تازالىق ساقتاۋ تۋرالى كەڭەس بەرىپ، ارنايى ەسكەرتپە قاعازىن عانا ازىرلەۋدى جوسپارلاپ وتىر.

قازىر بولىپ جاتقان وسى جاعداي، مۇمكىن، بۇل ازاماتتار ءۇشىن كۇندەلىكتى شارالاردىڭ ءبىرى بولار. بالكىم، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سانيتارلىق قىزمەتتى باسقارىپ وتىرسا دا، ول ازاماتتاردى قاراپايىم حالىقتىڭ دەنساۋلىعى تولعاندىرمايتىن شىعار؟

بەس اي بويى ءۇندىستان ارقىلى تاراپ جاتقان حولەرا دەرتىنىڭ الدىن الۋعا قاتىستى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى سانيتارلىق-ەپيدەميالىق ءىس-شارالار نەلىكتەن باستالمايدى؟ نەگە سول ەلگە كىرىپ-شىعاتىن جولاۋشىلارعا شەكتەۋ قويىلمايدى؟ قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ كوميتەتى نەنى كۇتىپ وتىر؟ ءبىزدىڭ دەنساۋلىعىمىزدى كىم قورعايدى؟

ءۇندىستاننان كەلگەن جۇقپالى دەرتتى جۇقتىرۋى مۇمكىن ازاماتتار 2-5 تاۋلىكتەن كەيىن عانا انىقتالىپ، زارارسىزداندىرۋ ءۇشىن ولاردى ىزدەستىرۋ شارالارىنىڭ جۇرگىزىلگەنى تۋرالى اقپاراتتى  كوميتەت توراعاسىنىڭ ءوزى ايتىپ وتىر.

سونىمەن قاتار، الماتى قالاسىنداعى سانيتارلىق قىزمەتكە قاراستى مەكەمەنىڭ بىرىندە تاعى ءبىر قىزىق جاي بولعان سەكىلدى. جۇقپالى دەرتتەرمەن كۇرەسەتىن «سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق ساراپتاما جانە مونيتورينگ عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى» شارۋاشىلىق  جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورىننىڭ بايىرعى ءبىر قىزمەتكەرىنىڭ كوپ جىلداردان بەرى قۇرت اۋرۋىمەن (تۋبەركۋلەز) اۋىراتىنى انىقتالىپ، قازىر دەرەۋ ەمدەۋ شارالارى جاسالىپ جاتىر.

سانيتارلىق-ەپيدەميالىق زالالسىزداندىرۋ شارالارىن جۇرگىزەتىن مەكەمەنىڭ وزىندە ساۋىقتىرۋ شارالارى جەدەل جۇرگىزىلۋدە. 200-گە تارتا كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرى ساۋىقتىرۋ شارالارىنا تارتىلىپ وتىر. ولار ارالاساتىن تۇرعىندار نەمەسە كاسىپورىنعا كەلىپ-كەتەتىن كەلۋشىلەر قانشاما؟! ولار ەشتەڭەدەن حابارسىز. سەبەبى بۇل «ىسكە» بايلانىستى ادەتتە جاريالاناتىن كارانتين بولعان جوق. الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىندارى قالا ىشىندە ءجۇرىپ-اق جۇقپالى اۋرۋدى جۇقتىرۋى مۇمكىن ەكەنىن نەگە بىلمەسكە؟!

سانيتارلىق قىزمەتكە قاتىستى مەكەمەلەر اراسىندا اشىق تۋبەركۋلەز سياقتى جۇقپالى اۋرۋدىڭ تارالۋىنا جول بەرۋشى رەتىندە مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، سەمەي مەديتسينا اكادەمياسى مەن اقش-تاعى ۆيسكونسين ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى، قر سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قورعاۋ كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى، الماتى قالالىق  سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورى ە.دۇرىمبەتوۆتىڭ اتى اتالۋدا. ۇزىنقۇلاقتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل ازامات ەندى شتاتىندا 500-گە تارتا قىزمەتكەرى بار بۇرىنعى سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق ساراپتاما ورتالىعىن باسقارۋعا تالاپتانىپ جاتقان كورىنەدى. ءوز قاراماعىنداعى حاتشىنىڭ بويىنان قاۋىپتى دەرتتىڭ بەلگىلەرىن بايقاماعان «بىلىكتى» ماماننىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىنىڭ قاڭداي دەڭگەيدە ەكەنى تۇسىنىكتى بولار.

وسى جايلاردى ەسكەرىپ، قاجەتتى ءىس-شارالار لەگىن ۇلعايتۋدىڭ ورنىنا مەملەكەتتىك باس سانيتارلىق دارىگەر 2018 جىلعا ارنالعان جۇقپالى جانە پارازيتارلىق ساۋىقتىرۋ شارالارىنىڭ جوسپارىن ازايتۋدا. مەملەكەتتىك شەنەۋنىك، بالكىم، ءبىزدىڭ دەنساۋلىعىمىزدى قورعاۋدى ارتىق كورەتىن شىعار؟

سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قورعاۋعا قاتىستى قوردالانعان  ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ورنىنا قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ كوميتەتىنىڭ شەنەۋنىكتەرى كورشىلەس رەسەي، قىرعىزستان سياقتى ەلدەردەن كەلەتىن تاماق ونىمدەرىمەن عانا كۇرەسۋمەن، ال دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ شەنەۋنىكتەرى  ناۋقاستاردىڭ دەرەگى تۋرالى ەلەكتروندىق بازا جاسايتىن قيالي ءىس-شارالارمەن عانا اينالىسۋمەن شەكتەلىپ وتىر.

ال قاراپايىم حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن كىم قورعايدى؟

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz