قازاق نەگە باسپاناسىز؟

قازاقتىڭ باسىنا ازاتتىق الۋمەن بىرگە جاڭا الەۋمەتتىك ماسەلە تۋىندادى. ول حالقىمىزدىڭ اۋىلدىق ومىردەن قالالىق تىرلىككە ويىسۋىنان. سەبەپ: سوۆەت وكىمەتى قازاق حالقىن قالاعا جىبەرمەدى، قالالىق تىركەۋگە 17-30% شاماسىندا شەكتەۋ قويدى. وسىنىڭ سالدارى بۇل حالىقتىڭ وركەنيەت پەن تەحنولوگياعا جاقىنداۋىن مەيلىنشە تەجەدى جانە الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق مەشەۋ احۋال ورناتتى. بۇعان قوسا حالىق ەتنوجىكتەلىستى باستان كەشتى: تاريحتا ول «مامبەت» جانە «ماڭگۇرت» سوزدەرىنەن كورىنىس تاپتى.

ەگەمەن العان ەل وكىنىشكە وراي بۇل احۋالدى ءالى كۇنگە تۇزەتۋگە دارمەنسىز. وعان بىرنەشە سەبەپ بار، ولاردى قاراستىرمايمىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - قازاق نەگە باسپاناسىز دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، سول مەشەۋلىكتى جويۋ جولدارىن نۇسقاۋ.

مەملەكەت بۇعان دەيىن قانشاما رەت تۇرعىنجاي ساياساتىن جاقسارتۋدىڭ جولدارى مەن باعدارلامالارىن جاساسا دا، ول قازاق حالقىنىڭ قاۋقارى مەن مۇمكىندىگىنە، رەسۋرسىنا سايكەستەندىرىلمەگەن بۇرالقى جولدار بولىپ كەلەدى.

بار ماسەلە ەلدەگى وزگە ەتنوستىق جۇرتتارمەن سالىستىرعاندا قازاق نەگە باسپاناسىز؟ - دەگەن ساۋال اۋقىمدى تۇردە قاراستىرىلمادى. ماسەلە جوعارىدا ايتقانىمىزداي سوۆەت وكىمەتىنىڭ ۇلتتى تەجەۋ فاكتورىنىڭ بولعاندىعى، ول ساياسات ەلدەگى باسقا ەتنوستارعا تارالمادى. بۇعان قوسا قازاقتىڭ بۇرىنعى كوشپەلى تاريحى تاعى ەسكەرىلمەدى. وسىنىڭ ءبارى قازاقتىڭ قالا حالقى بولۋىنا بارىنشا تەجەگىشتەر بولاتىن.

قازاق قالا حالقى بولۋدى سوڭعى 15-20 جىلدا عانا جاپپاي باستان كەشىپ وتىر، بۇعان دەيىنگى تامتۇمداپ بولعان ۇدەرىس قالاعا سىڭگەن قازاقتىڭ جاڭا ورتانى يگەرۋگە دەگەن مۇمكىندىگىنىڭ مەيلىنشە اۋىر دا ايانىشتى تاريحي جاعدايدا وتكەندىگىن بەلگىلى قازاق اقىنى قاسىم امانجول

«بەرمەسەڭ، بەرمەي - اق قوي باسپاناڭدى،
سوندا دا تاستامايمىن استانامدى.
ولەڭنىڭ وتىن جاعىپ جىلىتارمىن،
ءوزىمدى، ايەلىمدى، جاس بالامدى.» دەگەن شۋماقتا قازاق رۋحاني ەليتاسىنىڭ جاعدايىن سۋرەتتەپ كەتكەنىن ءوزى دە بايقامادى.

بۇگىنگى باسپانالىق تەتىكتەر تۋراسىندا 

بۇگىندە تۇرعىنجايلى بولۋدىڭ قازاقستاندا ءۇش جولى بار: كوممەرتسيالىق جول – يپوتەكاعا پاتەر الۋ، مەملەكەتتىك جول – 3 جىل بويى جيناقتاۋمەن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس بانكىنەن كرەديت ۇستەپ الۋ، حالىقتىق جول – تۇرعىن ءۇي كووپەراتيۆىن قۇرۋ ارقىلى.

ءبىرىنشى جولعا تابىسى جوعارى جانۇيا عانا بارا الادى جانە قايتارىم رەتىندە 1,5-2 پاتەر قۇنى قوسىپ قايتارىلادى. ەكىنشى جول ۋاقىتتى كوپ قامتيدى جانە نەگىزىنەن ورتا تابىستى ادامدارعا مۇمكىن، وندا دا ءبارىن بىردەي جاپپاي قامتۋ مۇمكىن بولماي وتىر جانە قايتارىم رەتىندە العان نەسيەگە ءبىر پاتەر قۇنىن قوسىپ تولەۋ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىپ جاتىر. ال حالىقتىق جول سونشالىقتى دامىماي وتىر جانە ونىڭ بار-جوعىن جۇرتشىلىق بىلمەيدى، بىلگەندەر كۇدىكپەن قارايدى، مەملەكەت تاراپىنان بۇل جولعا رەسەيدەگىدەي قامقورلىق پەن كوزقاراس جوق. ماسەلەن، رەسەيدە BEST WAY كووپەراتيۆىنە كىرەتىن جاس جانۇيالارعا انالىق كاپيتالدى باستاپقى تولەم رەتىندە قوسۋعا جول اشىلعان، ءتىپتى قىرعىزدار دا وسىعان قاتىستى ءوز جولدارىن قاراستىرۋدا.

بىزدە بارىنشا ءتيىمدى ءارى مەملەكەتكە ىڭعايلى حالىقتىق جولمەن باسپانالى بولۋ باعىتى مۇلدەم قاراۋسىز قالعان. العاشقى ەكى جولدىڭ ەكەۋى دە كوممەرتسيالىق ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. ويتكەنى، اتى مەملەكەتتىك بولعانمەن تۇرعىنۇي قۇرىلىس بانكى كورىنگەنگە كرەديت ۇلەستىرمەيدى، ونىڭ بىرنەشە تالابى بار، سونىڭ ىشىندە تابىس مولشەرى قاتاڭ قارالادى. ال، تۇرعىنجاي كووپەراتيۆى ەشكىمنىڭ جاسى مەن تابىسىنا قاراماستان باسپانالى بولۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بارىنشا الەۋمەتتىك سيپاتتاعى حالىققا دا، مەملەكەتكە دە ءتيىمدى جول ەكەنى ءبىزدىڭ قوعامدا ءالى كۇنگە نازاردان تىس قالىپ وتىر. ەلدەگى 20 شاقتى تۇرعىن ءۇي كووپەراتيۆتەرى باسپانامەن قامتۋ سالاسىنا زور ۇلەس قوسا الماي وتىر.

مۇنداي جاعدايدا ەلدەگى تابىس تابۋدىڭ باستى مۇمكىندىگى رەتىندە جىلجىماس مۇلىكتىڭ ەكونوميكالىق-كوممەرتسيالىق سيپاتى ەشقاشان دالادان كەشە عانا قالاعا كىرگەن قازاقتىڭ باسىنا پانا بەرىپ جارىتپايدى. بۇل تۇرىمەن ەشقاشان جىلجىماسقا دەگەن نارىقتىق باعا ارزاندامايدى. قالتالى جۇرت ەلدە سالىنعان شارشى مەتردىڭ جارتىسىنان استامىن پانا رەتىندە ەمەس، مۇلىك رەتىندە قارايتىن جاعدايدا  پاتەر قۇنى تۇسەدى دەۋ - قيال عانا!

 نە ىستەۋ كەرەك؟

ەلدە تۇرعىنجاي عانا ەمەس، بارلىق ورىنجايعا دەگەن ۇلكەن حالىقتىق الەۋمەتتىك قوزعالىس تۋىنداتۋ قاجەت. ونىڭ بىردەن ءبىر تەتىگى تۇرعىنجاي كووپەراتيۆتەرىنە دەگەن مەملەكەتتىك كوزقاراستى وزگەرتۋ، حالىقتى باسپانامەن قامتۋعا دەگەن الەۋمەتتىك سيپات بەرۋ. تۇرعىن ءۇي ساياساتىن دامىتۋ دەگەن سىلتاۋمەن قولدى بولىپ جاتقان قارجىنى كوممەرتسيالىق تەتىكتەردەن الىپ، حالىقتىق-الەۋمەتتىك تەتىكتەرگە بۇرۋ. سوندا استانانىڭ سولجاعالاۋىنداعى جالداۋ كوزىنە اينالعان سپەكۋلياتسيالىق 30-40 پايىز پاتەرگە ادام كىرىپ، جىم-جىرت ماڭعا جان بىتەدى.

ايتالىق، الەۋمەتتىك ءالجۋاز توپتارعا باستاپقى تولەم رەتىندە بولىنەتىن قارجى قورىن قۇرۋ جانە تۇرعىنجاي كووپەراتيۆتەرىن دامىتۋعا قاجەت زاڭداما مەن باسقا دا ساياساتتى جۇمسارتۋ، جول اشۋ، كوممەرتسيالىق سيپاتقا بالاما رەتىندە باسەكەلەس بولاتىن الەۋمەتتىك باعىتقا بەت بۇرۋ قاجەت.

جەكەدارالىقتان گورى كوشپەلى-ۇجىمدىق ويلاۋ سالتى دەندەگەن قازاققا ءتان اسارلىق سالتتى رەسمي تۇردە جاڭا دەڭگەيگە كوتەرگەندە عانا ۇلتتىڭ قاجەتىن ءوز رەسۋرسىمەن قامتيمىز.

ەرسەرىك ابدىرەشۇلى،

Best Way كووپەراتيۆىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz